Zarządzanie programami i projektami na poziomie operacyjnym w Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 727. 2007. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Katarzyna Bartusik Katedra Procesu Zarzàdzania. Adam Stabry∏a Katedra Procesu Zarzàdzania. Zarzàdzanie programami i projektami na poziomie operacyjnym w Unii Europejskiej 1. Uwagi wst´pne Celem artyku∏u jest przedstawienie w sposób syntetyczny i ramowy organizacji oraz funkcjonowania systemu zarzàdzania programami operacyjnymi UE. Potrzeba takiego ujćia jest podyktowana du˝à z∏o˝onoÊcià i cz´stokroç przesadnie skomplikowanià prezentacjà zarzàdzania i wdra˝ania polityki strukturalnej w dokumentach i instrukcjach Komisji Europejskiej, a tak˝e instytucji zarzàdzajàcych. Ca∏oÊç tekstu jest oparta na aktualnie dost´pnych materia∏ach publikowanych w serwisach internetowych funduszy strukturalnych oraz ministerstw odpowiedzialnych za zarzàdzanie i wdra˝anie programów operacyjnych, a tak˝e publikacjach ksià˝kowych. Artyku∏ zawiera nast´pujàce punkty: – instytucje Unii Europejskiej, – kluczowe zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych, – instrumenty polityki strukturalnej UE, – organizacja realizacji projektów w UE, – system pomocy strukturalnej, – system zarzàdzania programami operacyjnymi, – zarzàdzanie projektami w sferze programów operacyjnych. Jakkolwiek budowa i funkcjonowanie systemów zarzàdzania programami i projektami nale˝y do zasadniczych problemów zwiàzanych z wdra˝aniem i efektywnoÊcià polityki strukturalnej, to sprawà równie wa˝nà jest dba∏oÊç o merytorycznà stron´ projektów. Ta ostatnia kwestia zosta∏a tylko skrótowo nakre-.

(2) 250. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. Êlona w ostatnim punkcie artyku∏u, poniewa˝ zasadniczy wywód skoncentrowa∏ si´ na stronie formalno-organizacyjnej zarzàdzania programami i projektami UE.. 2. Instytucje Unii Europejskiej Do najwa˝niejszych instytucji Unii Europejskiej nale˝à: Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska oraz Europejski Trybuna∏ SprawiedliwoÊci. Parlament Europejski ma mniejsze kompetencje ni˝ tradycyjne parlamenty paƒstw. Nie ma samodzielnej inicjatywy ustawodawczej, jedynie wspó∏uczestniczy w uchwalaniu unijnego prawa. Parlament Europejski zatwierdza bud˝et Unii Europejskiej oraz kontroluje prac´ pozosta∏ych jej organów. G∏ównym zadaniem Rady Europejskiej jest omawianie najwa˝niejszych zagadnieƒ polityki UE oraz podejmowanie arbitra˝u w sprawach spornych, nie rozwiàzanych przez Rad´ UE, a tak˝e wytyczanie kierunków polityki UE. Rada Unii Europejskiej jest organem decyzyjnym i prawodawczym UE. Sk∏ada si´ z ministrów paƒstw nale˝àcych do Unii Europejskiej. Ministrowie odpowiedzialni za poszczególne dziedziny ˝ycia zbierajà si´ z ró˝nà cz´stotliwoÊcià (nie rzadziej jednak ni˝ raz na rok). Najcz´Êciej, bo raz w miesiàcu, spotkania majà ministrowie do spraw rolnictwa, do spraw gospodarki oraz finansów. Rada UE odpowiedzialna jest m.in. za koordynacj´ ogólnej polityki gospodarczej paƒstw nale˝àcych do UE. Rada jako g∏ówny przedstawiciel paƒstw cz∏onkowskich wydaje akty prawne (decyzje, dyrektywy, rozporzàdzenia i zalecenia). Komisja Europejska jest to g∏ówny organ wykonawczy Unii Europejskiej. Sk∏ada si´ z komisarzy, którzy odpowiedzialni sà za wi´kszoÊç spraw UE (m.in. za negocjacje z przysz∏ymi jej cz∏onkami). Komisja ma prawo inicjatywy ustawodawczej, mo˝e te˝ samodzielnie wydawaç akty prawne. Dba równie˝, aby pozosta∏e organy UE przestrzega∏y wspólnego prawa. Europejski Trybuna∏ SprawiedliwoÊci (ETS) to wspólnotowy sàd. Orzeka m.in. o zgodnoÊci aktów prawnych wydawanych przez instytucje wspólnotowe oraz obowiàzujàcych w paƒstwach cz∏onkowskich Unii Europejskiej z traktatami. Rozstrzyga równie˝ spory np. pomi´dzy Komisjà a paƒstwami cz∏onkowskimi. Przed ETS mogà wyst´powaç zarówno obywatele Unii, jak i jej organy za poÊrednictwem swych przedstawicieli. ETS wypowiada si´ tak˝e na proÊb´ sàdów krajowych na temat interpretacji i prawomocnoÊci przepisów prawa wspólnotowego.. 3. Kluczowe zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych EfektywnoÊç oraz skutecznoÊç dzia∏aƒ UE na rzecz spójnoÊci spo∏eczno-gospodarczej zale˝y od egzekwowania zasad le˝àcych u podstaw wspólnotowej polityki regionalnej. Obejmujà one m.in.: zasad´ subsydiarnoÊci (pomocowoÊci).

(3) Zarzàdzanie programami i projektami.... 251. jako jednà z podstawowych zasad ustrojowych UE, a ponadto: zasad´ koncentracji, wieloletniego programowania, partnerstwa i dodatkowoÊci. Charakterystyk´ zasad zawiera tabela 1. Tabela 1. Charakterystyka kluczowych zasad funkcjonowania funduszy strukturalnych Wyszczególnienie. Interpretacja. Zasada subsydiarnoÊci (pomocniczoÊci). Wspólnota w dziedzinach, które nie podlegajà jej wy∏àcznej kompetencji, podejmuje dzia∏ania jedynie wówczas, kiedy cele zamierzonego dzia∏ania nie mogà zostaç osiàgni´te w sposób wystarczajàcy przez paƒstwa cz∏onkowskie, mogà zaÊ z racji zakresu lub skutków zostaç lepiej zrealizowane na szczeblu wspólnotowym. Interwencja Wspólnoty nie wykracza poza ramy tego, co jest konieczne do osiàgnićia zak∏adanych celów. Polityka regionalna nie nale˝y zatem do wy∏àcznych kompetencji Wspólnot Europejskich. Stanowi typowy przyk∏ad praktycznej realizacji zasady subsydiarnoÊci. Problemy rozwoju regionalnego pozostajà w gestii danego paƒstwa cz∏onkowskiego, a organy wspólnotowe ingerujà w t´ dziedzin´ jedynie pomocniczo, uwzgl´dniajàc skal´ ca∏ego ugrupowania.. Zasada koncentracji. Ma ona na celu koncentracj´ Êrodków finansowych pochodzàcych z zasobów funduszy strukturalnych na realizacj´ ograniczonej liczby priorytetowych celów, majàcych zasadnicze znaczenie dla spójnoÊci spo∏eczno-gospodarczej UE.. Celem jej jest wypracowanie wieloletnich programów rozwoju, zgodnie Zasada z partnerskim procesem decyzyjnym. Zatwierdzone przez Komisj´ Europejskà wieloletniego programowania programy sà wdra˝ane przez paƒstwa cz∏onkowskie zgodnie z postanowieniami rozporzàdzeƒ wspólnotowych odnoszàcych si´ do funduszy strukturalnych. System programowania funduszy jest bardzo rozbudowany i zawiera wiele elementów, które ka˝dy kraj cz∏onkowski ubiegajàc si´ o wsparcie programów rozwoju regionalnego powinien wziàç pod uwag´. Zasada partnerstwa. Zasada ta jest interpretowana jako obowiàzek uzgadniania wszystkich ustaleƒ w trakcie przechodzenia przez kolejne etapy procedury programowania. Partnerami powinni byç przedstawiciele w∏adz publicznych, Êrodowisk spo∏eczno-gospodarczych, inwestorów, instytucji bankowych, organizacji zawodowych, wy˝szych uczelni itp. W zgodzie z rozporzàdzeniem ogólnym dotyczàcym funduszy strukturalnych, paƒstwo cz∏onkowskie ponosi wy∏àcznà odpowiedzialnoÊç w obszarze wyznaczania partnerów na ró˝nych poziomach organizacji terytorialnej kraju. Swoboda w∏adz centralnych w powy˝szym zakresie nie jest niczym ograniczona.. Zasada dodatkowoÊci. Stanowi ona, i˝ dla osiàgnićia autentycznego oddzia∏ywania gospodarczego pomoc wspólnotowa ma byç uzupe∏nieniem Êrodków wydatkowanych przez paƒstwa cz∏onkowskie. Oznacza to, ˝e pomoc UE uzupe∏nia Êrodki zgromadzone na dane dzia∏anie przez w∏adze lokalne, regionalne lub krajowe. Z wyjàtkiem sytuacji o charakterze szczególnym paƒstwa powinny utrzymywaç swoje wydatki publiczne realizowane w poszczególnych obszarach inwestycji Funduszy Strukturalnych przynajmniej na tym samym poziomie, co w czasie okresu poprzedniego.. èród∏o: [Ogólne zasady... 2003, s. 20–23]..

(4) Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. 252. 4. Instrumenty polityki strukturalnej UE Podstawowymi instrumentami finansujàcymi dzia∏ania strukturalne UE sà: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), Europejski Fundusz Spo∏eczny (ESF), Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF) oraz Finansowy Instrument Wspierania Rybo∏ówstwa (FIFG). Przeznaczenie zasobów wy˝ej wymienionych funduszy prezentuje tabela 2. Tabela 2. Zakres wykorzystania zasobów funduszy Rodzaj funduszu. Przeznaczenie zasobów funduszu (wspó∏finansowanie). Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. – inicjatyw na rzecz rozwoju lokalnego oraz tworzenia i zabezpieczania trwa∏ych miejsc pracy, jak te˝ dzia∏alnoÊci Êrednich i ma∏ych przedsi´biorstw, – inwestycji produkcyjnych umo˝liwiajàcych tworzenie lub utrzymywanie trwa∏ego zatrudnienia, – rozbudowy infrastruktury, – rozwoju turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury, – ochrony i poprawy stanu Êrodowiska, – sfery badawczo-rozwojowej, – rozwoju spo∏eczeƒstwa informacyjnego. Europejski Fundusz Spo∏eczny. – aktywna polityk´ rynku pracy, – przeciwdzia∏anie zjawisku wykluczenia spo∏ecznego, – kszta∏cenie ustawiczne, – doskonalenie kadr gospodarki (promocja potencja∏u adaptacyjnego) oraz rozwój przedsi´biorczoÊci, – zwi´kszenie dost´pu i uczestnictwa kobiet w rynku pracy. Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. – inwestycje w gospodarstwach rolnych, – pomoc dla m∏odych rolników i szkolenie zawodowe, – pomoc na rzecz wczeÊniejszego przechodzenia na emerytur´, – pomoc kompensacyjna dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, – programy rolno-Êrodowiskowe, – popraw´ przetwórstwa i komercjalizacji gospodarstw rolnych, – rozwój i przetwarzanie zasobów leÊnych, – rozwój obszarów wiejskich. Finansowy Instrument Wspierania Rybo∏ówstwa. – uzyskanie równowagi pomi´dzy nak∏adem po∏owowym a dost´pnymi i odtwarzanymi zasobami ryb, – modernizacj´ i odnow´ floty rybackiej, – popraw´ warunków pracy i bezpieczeƒstwa na statkach rybackich i w portach, – popraw´ jakoÊci ryb i produktów rybnych, – o˝ywienie obszarów zale˝nych od rybo∏ówstwa oraz od chowu i hodowli ryb, – rozwój akwakultury, – ochron´ obszarów morskich, – wyposa˝enie portów rybackich, – promocj´ produktów rybnych i wzrostu spo˝ycia ryb w Polsce.. èród∏o: [Ogólne zasady... 2003, s. 24–26]..

(5) Zarzàdzanie programami i projektami.... 253. Fundusz SpójnoÊci ma na celu wzmocnienie gospodarczej i spo∏ecznej spójnoÊci paƒstw UE. Z jego zasobów wspó∏finansowane sà wydatki o charakterze infrastrukturalnym w dziedzinie transportu oraz na rzecz ochrony Êrodowiska naturalnego w krajach, w których PKB na jednego mieszkaƒca jest ni˝szy ni˝ 90% Êredniej dla ca∏ej UE. Na okres bud˝etowy 2000–2006 przeznaczono na Fundusz SpójnoÊci 18 mld euro. Polska korzysta∏a z trzech funduszy przedakcesyjnych Unii Europejskiej: Phare, ISPA i SAPARD. Po akcesji programy te zosta∏y zastàpione przez fundusze strukturalne oraz Fundusz SpójnoÊci. Praktycznie jednak dzia∏ania w ramach Phare oraz SAPARD rozpocz´te przed akcesjà by∏y kontynuowane do 2006 r., a zobowiàzania funduszu ISPA przejà∏ Fundusz SpójnoÊci. Tak wić w pierwszych latach naszego cz∏onkostwa w UE dzia∏ania finansowane z Phare, SAPARD oraz z funduszy strukturalnych realizowane b´dà równolegle.. 5. Organizacja realizacji projektów w UE Realizacja projektów europejskich odbywa si´ na kilku poziomach zarzàdzania, na których podejmowane sà decyzje odnoszàce si´ do zagadnieƒ o ró˝nym stopniu szczegó∏owoÊci. Wszelkie decyzje o uruchomieniu i przeznaczeniu Êrodków finansowych na realizacj´ okreÊlonego programu podejmowane sà na szczeblu rzàdowym w Unii, a konkretnie w ramach Rady Unii Europejskiej. Przygotowanie ogólnych zasad realizacji okreÊlonych programów oraz og∏aszanie konkursu projektów przeprowadzane jest w ramach Komisji Europejskiej, w odpowiednich dyrekcjach generalnych. W przygotowaniach i realizacji programów pomocowych z dyrekcjami wspó∏pracujà bezpoÊrednio przedstawicielstwa Komisji Europejskiej, które z kolei majà prze∏o˝enie na rzàdy krajów, w których si´ znajdujà. W celu przygotowania i realizacji programów w ramach okreÊlonego obszaru tematycznego powo∏ywane sà jednostki zarzàdzajàce programem. Jednostki te dzia∏ajà w ramach ministerstw lub jako funkcje skarbu paƒstwa. Zasadniczà realizacjà programów od strony technicznej zajmujà si´, pe∏niàce tak˝e rol´ punktu informacyjnego i kontaktowego, jednostki na poziomie zarzàdzania taktycznego. Z ramienia Unii Europejskiej jednostkami na tym poziomie sà zazwyczaj wybrane w trybie przetargów, wyspecjalizowane firmy lub instytucje majàce swoje siedziby w krajach europejskich, najcz´Êciej w Belgii. W innych krajach cz∏onkowskich lub stowarzyszonych ich odpowiednikami sà jednostki pe∏niàce funkcje tzw. krajowego biura programu. Takie jednostki sà wybierane w trybie przetargów lub tworzone sà w ramach ministerstw. Przy jednostkach zarzàdzania na poziomie taktycznym powo∏ywane sà komisje doradcze lub zespo∏y ekspertów, których zadaniem jest m.in. ocena merytoryczna sk∏adanych propozycji realizacji projektów. Wykonawcami poszczególnych projektów w ramach okreÊlonych programów sà jednostki na operacyjnym poziomie zarzàdzania, niekiedy nazywane.

(6) 254. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. beneficjentami. W zale˝noÊci od celów okreÊlonego programu wykonawcà projektu, tj. jednostkà, która mo˝e ubiegaç si´ o dotacje celowe, mo˝e byç instytucja rzàdowa, jednostka samorzàdu terytorialnego (np. gmina itd.) lub pozarzàdowa (np. fundacje, stowarzyszenia itp.), jednostka prowadzàca dzia∏alnoÊç gospodarczà nastawionà na wypracowanie zysku lub te˝ prywatna albo paƒstwowa jednostka niedochodowa. Powy˝sze wyliczenie nie wyczerpuje wszystkich istniejàcych mo˝liwoÊci w tym zakresie. W jednostkach realizujàcych projekt powo∏ywany jest koordynator projektu, który pe∏ni funkcj´ kierownika projektu. W przypadku projektów horyzontalnych lub krajowych realizowanych z udzia∏em kilku jednostek, jedna z bioràcych udzia∏ w projekcie pe∏ni rol´ jednostki g∏ównej. W jednostkach wspó∏realizujàcych projekt powo∏ywani sà liderzy projektu. Liderzy w jednostkach realizujàcych projekt powo∏ujà zespo∏y osób o odpowiednich kwalifikacjach, zajmujàcych si´ bezpoÊrednio wykonawstwem dzia∏aƒ przewidywanych w projekcie. Osoby te, w zale˝noÊci od dzia∏aƒ wyst´pujàcych w projekcie, biorà udzia∏ w projekcie przez ca∏y czas jego trwania lub sà anga˝owane okresowo w zale˝noÊci od potrzeb. Informacje o konkretnym programie oraz o mo˝liwoÊciach realizacji projektów w tym programie ujmowane sà w nast´pujàce zestawy dokumentów: – ogólne, promujàce informacje o programie oraz mo˝liwoÊciach realizacji projektów, – zaproszenie do wzićia udzia∏u w programie, w drodze zg∏aszania propozycji projektów, – druki aplikacji lub inaczej formularze zg∏oszeniowe, – szczegó∏owe informacje o zasadach przygotowania propozycji projektu i zasadach wype∏nienia aplikacji, – inne informacje opisujàce cele i dotychczasowe osiàgnićia programu, np. zbiorczy wykaz wraz z krótkim opisem projektów zrealizowanych w danym programie w ostatnim okresie czasu, baza danych zawierajàca wykaz jednostek, które bra∏y udzia∏ w programie lub które poszukujà partnerów do wspólnego przygotowania propozycji projektu.. 6. System pomocy strukturalnej System pomocy strukturalnej – rozpatrywany z punktu widzenia finansowego – tworzà fundusze strukturalne oraz zasilane przez nie sektorowe programy operacyjne i Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Natomiast system pomocy strukturalnej, postrzegany jako konstrukcja sformalizowana, jest zbiorem dokumentów, które sà podstawà repartycji Êrodków pomocowych. Podstawowe dokumenty pomocy strukturalnej to: – Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004–2006, – Podstawy Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework), – programy operacyjne, – uzupe∏nienia programów operacyjnych,.

(7) Zarzàdzanie programami i projektami.... 255. – kierunki interwencji Funduszu SpójnoÊci, – inicjatywy wspólnotowe. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2004–2006. Narodowy Plan Rozwoju zosta∏ opracowany przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej, a nast´pnie zatwierdzony przez Rad´ Ministrów 14 stycznia 2003 r. (póêniej skorygowany zgodnie z decyzjà RM z dnia 11 lutego 2003 r., a ostatecznie przyj´ty rozporzàdzeniem Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2004 r.)1. NPR jest dokumentem, który przedstawia strategi´ rozwoju spo∏eczno-gospodarczego Polski w latach 2004–2006, z uwzgl´dnieniem wsparcia ze strony funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, jak równie˝ wspomagania interwencyjnego Funduszu SpójnoÊci i inicjatyw wspólnotowych Interreg i Equal2. NPR 2004–2006 zosta∏ przygotowany po szerokich konsultacjach spo∏ecznych na poziomie krajowym i regionalnym, w których brali udzia∏ przedstawiciele samorzàdów, stowarzyszeƒ i ugrupowaƒ przedsi´biorców, instytucji otoczenia biznesowego, Êrodowisk akademickich. Bardzo istotnym rozdzia∏em NPR jest „Zarys programów operacyjnych i realizowanych w ich ramach dzia∏aƒ” (rozdz. VI). W rozdziale tym jest przedstawiona ramowa prezentacja poszczególnych programów operacyjnych, ich cele, priorytety i dzia∏ania, a tak˝e êród∏a finansowania i wysokoÊci planowanych kosztów. Wszystkie te elementy stanowià przedmiot negocjacji z Komisjà Europejskà w zakresie kierunków i wysokoÊci wsparcia przez fundusze strukturalne, Fundusz SpójnoÊci i inicjatywy wspólnotowe. Wynik negocjacji jest zawarty w dokumencie pt. „Podstawy wsparcia wspólnoty”. Do osi rozwoju NPR zaliczono: 1. Wspieranie konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw. 2. Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia. 3. Tworzenie warunków dla zwi´kszania poziomu inwestycji, promowanie zrównowa˝onego rozwoju i spójnoÊci przestrzennej. 4. Przekszta∏cenia strukturalne w rolnictwie i rybo∏ówstwie, rozwój obszarów wiejskich. 5. Wzmocnienie potencja∏u rozwojowego regionów i przeciwdzia∏anie marginalizacji niektórych obszarów. Osie rozwoju NPR majà swoje êród∏o w Strategii Gospodarczej Rzàdu „Przedsi´biorczoÊç – Rozwój – Praca” (przyj´tej przez Rad´ Ministrów 29 stycznia 2002 r.). Celami strategicznymi by∏y nast´pujàce zamierzenia: – stopniowy powrót w ciàgu 2 lat na Êcie˝k´ co najmniej 5% wzrostu PKB, – aktywizacja zawodowa spo∏eczeƒstwa i zwi´kszenie zatrudnienia,. 1 Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej zosta∏o podzielone na dwa resorty: Ministerstwo Gospodarki i Pracy oraz Ministerstwo Polityki Spo∏ecznej. 2 Podstaw´ niniejszego tekstu stanowià nast´pujàce pozycje: [Narodowy Plan Rozwoju 2004–2006...; Ogólne zasady... 2003] oraz Internetowy Serwis Informacyjny, MGiP, http://www.funduszestrukturalne.gov.pl..

(8) 256. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. – skuteczna absorpcja funduszy europejskich i wykorzystanie ich dla rozwoju kraju. Wymienione wy˝ej cele sta∏y si´ p∏aszczyznà odniesienia dla trzech strategii funkcjonalnych: finansów publicznych, wzrostu gospodarczego, integracji europejskiej. Poprzez te strategie (a tak˝e inne programy rzàdowe) nast´puje uÊciÊlenie NPR, a w dalszej konsekwencji wynegocjowanie wielkoÊci pomocy UE w zakresie Podstaw Wsparcia Wspólnoty, Funduszu SpójnoÊci oraz inicjatyw wspólnotowych3. Ârodki pomocowe ze wspomnianego zakresu wspomagania sà skierowane na realizacj´ programów operacyjnych, strategi´ Funduszu SpójnoÊci i ostatecznie na indywidualne projekty. Powiàzania NPR z projektami ilustruje rys. 1. Podstawy Wsparcia Wspólnoty (PWW). W artykule 9, lit. d rozporzàdzenia Rady UE wprowadzajàcego ogólne przepisy dotyczàce funduszy strukturalnych, pojćie Podstaw Wsparcia Wspólnoty jest zdefiniowane jako dokument przyj´ty przez Komisj´ – w uzgodnieniu z danym paƒstwem cz∏onkowskim, po dokonaniu oceny planu przed∏o˝onego przez paƒstwo cz∏onkowskie – zawierajàcy strategi´ i priorytety dla dzia∏aƒ podejmowanych przez fundusze i paƒstwa cz∏onkowskie, ich cele szczegó∏owe, wielkoÊç wk∏adu funduszy i innych Êrodków finansowych. Dokument ten jest podzielony na priorytety i wdra˝any za pomocà jednego lub kilku programów operacyjnych. PWW jest dokumentem b´dàcym odwzorowaniem NPR, z tà jednak ró˝nicà, i˝ PWW jest ju˝ tekstem, którego zapisy uwzgl´dniajà wyniki negocjacji z Komisjà Europejskà. PWW to zatem zmodyfikowana wersja NPR (warto odnotowaç, ˝e nowe propozycje Komisji Europejskiej zak∏adajà wykorzystanie funduszy strukturalnych w okresie programowania 2007–2013, na podstawie NPR i programów operacyjnych, a nie b´dzie ju˝ przyjmowany dokument PWW). Struktura PWW przedstawia si´ nast´pujàco: 01. Przygotowanie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. 02. Diagnoza sytuacji spo∏eczno-gospodarczej i przestrzennej. 03. Ocena Narodowego Planu Rozwoju. 04. Strategia rozwoju spo∏eczno-gospodarczego Polski. 05. SpójnoÊç z politykami wspólnotowymi i krajowymi. 06. Zarys programów operacyjnych. 07. G∏ówne kierunki interwencji Funduszu SpójnoÊci. 08. Finanse. 09. System wdra˝ania. 10. Aneksy. 3 Do zasadniczych programów rzàdowych, których zapisy uwzgl´dnia NPR mo˝na zaliczyç m.in.: narodowà strategi´ wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich 2000–2006, spójnà polityk´ strukturalnà rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa 2000–2006, polskà polityk´ strukturalnà w sektorze rybo∏ówstwa 2001–2006, narodowà strategi´ rozwoju transportu 2000–2006, narodowà strategi´ ochrony Êrodowiska na lata 2000–2006, narodowà strategi´ rozwoju regionalnego 2001–2006..

(9) SPO Transportgospodarka morska (MI) PO Pomoc techniczna (MGiP). SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój obszarów wiejskich (MRiRW). SPO Rozwój zasobów ludzkich (MGiP). SPO Rybo∏óstwo i przetwórstwo ryb (MRiRW). Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (MGiP). SPO Wzrost konkurencyjnoÊci gospodarki (MGiP). Podstawy Wsparcia Wspólnoty (MGiP). èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: [Narodowy Plan... 2004, s. 93].. Projekty. Uzupe∏nienia programu (dla ka˝dego z programów operacyjnych). Program Operacyjny Equal (MGiP). Rys. 1. Powiàzanie NPR z projektami. Programy Operacyjne Interreg (MGiP). Inicjatywy Wspólnoty. Narodowy Plan Rozwoju (MGiP). Transport. Projekty. Ochrona Ârodowiska. Fundusz SpójnoÊci (MGiP). Fundusz SpójnoÊci (MGiP). Zarzàdzanie programami i projektami... 257.

(10) 258. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. PWW bazuje na w∏asnych osiach rozwoju – sà one zmodyfikowanym ujćiem osi rozwoju pierwotnie okreÊlonych dla NPR. Powiàzanie osi rozwoju PWW z programami UE i programami krajowymi przedstawia tabela 3. Celem strategicznym PWW jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsi´biorczoÊci, zapewniajàcej wzrost zatrudnienia oraz popraw´ spójnoÊci spo∏ecznej, ekonomicznej i przestrzennej. Natomiast celami czàstkowymi sà: – wspomaganie osiàgania i utrzymania w d∏u˝szym okresie wysokiego wzrostu PKB, – zwi´kszanie poziomu zatrudnienia i wykszta∏cenia, – w∏àczenie Polski w europejskie sieci infrastruktury, – intensyfikacja procesu zwi´kszania w strukturze gospodarki udzia∏u sektorów o wysokiej wartoÊci dodanej, – wspomaganie udzia∏u w procesach rozwojowych i modernizacyjnych wszystkich regionów i grup spo∏ecznych w Polsce. Cel strategiczny PWW i odpowiadajàce mu cele szczegó∏owe sà sformu∏owane w sposób zbli˝ony do celów wyró˝nionych w NPR. S∏uszna zatem jest propozycja – jak wczeÊniej ju˝ zaznaczono – realizacji celów polityki strukturalnej UE na podstawie NPR i programów operacyjnych. Programy operacyjne. Program operacyjny to dokument przyj´ty przez Komisj´, s∏u˝àcy wdra˝aniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty i sk∏adajàcy si´ ze spójnego zestawienia priorytetów, zawierajàcych dzia∏ania wieloletnie, które mogà byç wdra˝ane poprzez jeden lub kilka funduszy, jeden lub kilka innych dost´pnych instrumentów finansowych oraz EIB (European Investment Bank – dop. A.S.). Zintegrowany program operacyjny to taki program, który jest finansowany przez wićej ni˝ jeden fundusz (art. 9, lit. f rozporzàdzenia Rady UE wprowadzajàcego ogólne przepisy dotyczàce funduszy strukturalnych). Programy operacyjne sà instrumentami wdra˝ania PWW, to znaczy zawarte w nich priorytety i dzia∏ania, programy szczegó∏owe, sposób i zakres finansowania, stanowià czynniki realizacji celu strategicznego, osi rozwoju i celów czàstkowych PWW. Do programów operacyjnych nale˝à: – sektorowy program operacyjny „Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw” (SPO WKP), – sektorowy program operacyjny „Rozwój zasobów ludzkich” (SPO RZL), – sektorowy program operacyjny „Transport – gospodarka morska” (SPOT), – sektorowy program operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój obszarów wiejskich” (SPO ROLNICTWO), – sektorowy program operacyjny „Rybo∏ówstwo i przetwórstwo ryb” (SPO RYBY), – zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego (ZPORR), – program operacyjny „Pomoc techniczna” (POT)..

(11) Zarzàdzanie programami i projektami.... 259. Programy operacyjne sà dokumentami, w których sà zamieszczone: – priorytety programu, cele szczegó∏owe (mo˝liwie skwantyfikowane), – charakterystyki dzia∏aƒ, które sà sk∏adowymi poszczególnych priorytetów, – plan finansowy, – przepisy dotyczàce wdra˝ania programu operacyjnego, w tym: – opis rozwiàzaƒ dla zarzàdzania programem operacyjnym, – opis systemów monitorowania i ewaluacji, – procedury uruchomienia i obiegu przep∏ywów finansowych, – procedury kontroli programu operacyjnego (na podst. art. 18, rozporzàdzenia Rady UE wprowadzajàcego ogólne przepisy dotyczàce funduszy strukturalnych). EfektywnoÊç wdra˝ania programów operacyjnych jest w sposób zasadniczy uwarunkowana wielkoÊcià Êrodków finansowych, jakie Rada UE przyznaje na realizacj´ celów polityki strukturalnej. Celem ogólnym tej polityki jest redukcja dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów, jak równie˝ podejmowanie dzia∏aƒ zmierzajàcych do zwi´kszania stopnia spójnoÊci gospodarczej i spo∏ecznej krajów cz∏onkowskich UE. Dla okresu bud˝etowego 2000–2006 liczb´ celów priorytetowych ograniczono do trzech. Sà to: Cel 1. Promowanie rozwoju i dostosowaƒ strukturalnych w regionach s∏abiej rozwini´tych. Cel 2. Wspieranie gospodarczej i spo∏ecznej konwersji obszarów stojàcych w obliczu problemów strukturalnych. Cel 3. Wspieranie adaptacji i modernizacji polityk i systemów kszta∏cenia, szkolenia i zatrudnienia (cel o charakterze horyzontalnym). Polska w ca∏oÊci zosta∏a zakwalifikowana do realizacji celu 1, nie jest zaÊ obj´ta celem 2 i 3. ¸àczna pomoc o charakterze strukturalnym dla paƒstw cz∏onkowskich na lata 2000–2006, planowana by∏a na 213 mld euro (w cenach 1999 r.), z tego na fundusze strukturalne przypada 195 mld euro, zaÊ na Fundusz SpójnoÊci 18 mld euro. Kwota 195 mld euro jest podzielona nast´pujàco: 1. Priorytety 182,45 w tym: Cel 1. 135,90 Cel 2. 022,50 Cel 3. 024,05 2. Inicjatywy wspólnotowe 010,44 3. Rybo∏ówstwo 001,11 4. Dzia∏ania innowacyjne 001,00.

(12) SPO Rozwój zasobów ludzkich (EFS). SPO Transport – gospodarka morska (EFRR). Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Rozwój zasobów ludzkich. Zwi´kszenie poziomu inwestycji infrastrukturalnych, zwiàzanych ze wzrostem gospodarczym i jakoÊcià ˝ycia. Poprawa warunków dla rozwoju regionalnego, w tym rozwoju obszarów wiejskich. èród∏o: [Podstawy Wsparcia... 2004, s. 58].. SPO Rybo∏ówstwo i przetwórstwo ryb. SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój obszarów wiejskich. SPO Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw (EFRR). PWW. Rozwój sektora przedsi´biorstw i zatrudnienia w sektorze przedsi´biorstw. Nazwa osi. Realizacja ustawy o wspieraniu rozwoju regionalnego – kontrakty wojewódzkie Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW) Programy Agencji W∏asnoÊci Rolnej Skarbu Paƒstwa (AWRSP) Programy Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Strategia Wykorzystania Funduszu SpójnoÊci; Program dla Odry 2006, Krajowy Plan Gospodarki Odpadami Program wyposa˝ania aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie Êcieków, inne programy. Cz´Êç Êrodowiskowa. Programy zatrudnienia i restrukturyzacji finansowane z zasobów Funduszu Pracy, PFRON i bud˝etu paƒstwa, program Pierwsza Praca, programy rozwoju edukacji nadzorowane przez MENiS. „Przede wszystkim przedsi´biorczoÊç”, „Zwi´kszanie innowacyjnoÊci gospodarki w Polsce do 2006 r.”, „Kapita∏ dla przedsi´biorczych”, rzàdowe programy i strategie restrukturyzacyjne przemys∏ów: chemicznego, hutnictwa ˝elaza i stali, górnictwa w´gla kamiennego, obronnego, lekkiego, farmaceutycznego, inne programy rzàdowe. Programy krajowe. Strategia Wykorzystania Funduszu SpójnoÊci; „Strategia rozwoju infrastruktury transportowej na lata 2004–2006 i w dalszych latach” (Ministerstwo Infrastruktury, lipiec 2003) Program „Infrastruktura – klucz do rozwoju” (Program budowy autostrad i dróg ekspresowych). Interreg. Equal. Inicjatywy Wspólnoty. Cz´Êç transportowa. Fundusz SpójnoÊci. Przeznaczenie zasobów funduszu. Tabela 3. Osie rozwoju Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz instrumenty ich realizacji 260. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a.

(13) Zarzàdzanie programami i projektami.... 261. Tabela 4. Przydzia∏ Êrodków pomocowych dla Polski w 2004–2006 wed∏ug obszarów wsparcia Podzia∏ alokacji na operacje strukturalne dla Polski (w mln euro, ceny bie˝àce). Obszary wsparcia. ogó∏em. 2004. 2005. 2006. Âredniaa. 4 178,8. 1 414,6. 1 170,6. 1 593,4. Fundusze strukturalne. 8 275,8. 1 933,6. 2 762,7. 3 579,5. Cel 1. 8 275,8. 1 933,6. 2 762,7. 3 579,5. Interreg. 221,4. 61,8. 70,0. 89,5. Equal. 133,9. 31,8. 44,8. 57,3. 8 631,1. 2 027,2. 2 877,6. 3 726,3. Fundusz SpójnoÊci. Inicjatywy wspólnotowe. Ogó∏em operacje strukturalne a. – dla Funduszu SpójnoÊci próg maksymalny i minimalny zosta∏ sformu∏owany dla ka˝dego kraju, w zale˝noÊci od mo˝liwoÊci absorpcyjnych èród∏o: [Podstawy Wsparcia... 2004, s. 94]; dane: Komisja Europejska, kwiecieƒ 2003.. Tabela 5. Przeglàd programów operacyjnych i ich powiàzania z w∏aÊciwymi funduszami strukturalnymi (w procentach) Nazwa programu operacyjnego SPO Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw. EFRR. EFOiGR. FIWR. 15,1. SPO Rozwój zasobów ludzkich SPO Transport – gospodarka morska. EFS. 17,8 14,1. SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój obszarów wiejskich. 14,4. SPO Rybo∏ówstwo i przetwórstwo ryb. 2,4. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. 30,6. PO Pomoc techniczna. 00,3. Ogó∏em (100 00). 60,1. 05,3. 23,1. 14,4. 2,4. EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, EFS – Europejski Fundusz Spo∏eczny, EFOiGR – Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa, FIWR – Finansowy Instrument Wsparcia Rybo∏ówstwa èród∏o: [Podstawy Wsparcia... 2004, s. 94].. Ârodki przewidziane ze strony funduszy strukturalnych na realizacj´ zamierzeƒ rozwojowych w Polsce na lata 2004–2006 wynoszà ok. 8,27 mld z∏..

(14) 262. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. Liczbowa ilustracja przydzia∏u Êrodków finansowych dla Polski jest przedstawiona w tabelach 4 i 5. Szerszym zagadnieniem – le˝àcym w obszarze polityki finansowej – jest bud˝et UE, poniewa˝ b´dzie on rozstrzyga∏ o wielkoÊci i terminach wyp∏at z tytu∏u realizacji programów pomocowych w latach 2007–2013. WielkoÊç bud˝etu UE i wysokoÊci wydatków na rolnictwo (ok. 400 mld euro wed∏ug propozycji Komisji Europejskiej) sà przedmiotem sporu w ∏onie paƒstw cz∏onkowskich, zw∏aszcza za przyczynà Wielkiej Brytanii, Niemiec, Austrii, Szwecji, Holandii i Francji. Paƒstwa te domagajà si´ redukcji bud˝etu do 1 proc. DNB, tj. kwoty ok. 815 mld euro. JeÊli porozumienie w gronie „25” opóêni si´, to wyp∏ata dotacji mo˝e nastàpiç nawet z rocznym lub dwuletnim opóênieniem. Z tego powodu Polska mo˝e straciç miliardy euro, a zatem wykonanie zadaƒ priorytetowych NPR 2007–2013 oka˝e si´ niemo˝liwe. Uzupe∏nienia programów operacyjnych. Uzupe∏nienia sà odr´bnymi dokumentami ka˝dego poszczególnego programu operacyjnego, a ich podstawowà treÊç stanowi szczegó∏owy opis dzia∏aƒ, ewentualnie poddzia∏aƒ, jakie sà w∏aÊciwe przyj´tym priorytetom4. W uzupe∏nieniach poszczególnych programów operacyjnych sà m.in. zawarte: – zestawienie priorytetów i dzia∏aƒ, – okreÊlenie rodzajów koƒcowych beneficjentów dzia∏aƒ, – plan finansowy, b´dàcy szczegó∏owà specyfikacjà Êrodków przydzielonych na realizacj´ okreÊlonego dzia∏ania (ze wskazaniem wk∏adu danego funduszu strukturalnego lub instrumentów finansowych pochodzàcych z innych êróde∏), – przedsi´wzićia, których celem jest promocja programu operacyjnego, – opis rozwiàzaƒ uzgodnionych mi´dzy Komisjà Europejskà a danym paƒstwem cz∏onkowskim, dotyczàcych skonkretyzowanej, o ile jest to mo˝liwe, wymiany danych niezb´dnych do spe∏nienia wymogów zarzàdzania, monitorowania i ewaluacji, okreÊlonych w rozporzàdzeniu (art. 18, ust. 3 rozporzàdzenia Rady UE wprowadzajàcego ogólne przepisy dotyczàce funduszy strukturalnych). Kierunki interwencji Funduszu SpójnoÊci. Fundusz SpójnoÊci nie jest funduszem strukturalnym, ale jest instrumentem polityki pomocowej UE, odniesionej do ca∏ych paƒstw, nie zaÊ regionów UE. 4 Pojćie dzia∏ania w pragmatyce funduszy strukturalnych oznacza Êrodki, za pomocà których dany priorytet jest wdra˝any w okresie kilku lat i które umo˝liwiajà finansowanie poszczególnych projektów (art. 9, lit. j rozporzàdzenia Rady UE wprowadzajàcego ogólne przepisy dotyczàce funduszy strukturalnych). Dzia∏anie jest funkcjà (celem poÊrednim) w stosunku do priorytetu i reprezentuje okreÊlonà klas´ projektów, tych mianowicie, które sà ukierunkowane na tematyk´ wyra˝onà przez nazw´ danego dzia∏ania. Dzia∏anie i w∏aÊciwa dla niego klasa projektów jest przedmiotem finansowania w ramach odpowiedniego programu operacyjnego. Poddzia∏anie to funkcja czàstkowa (podfunkcja) danego dzia∏ania..

(15) Zarzàdzanie programami i projektami.... 263. Polsce na lata 2004–2006 przyznano z Funduszu SpójnoÊci 4,178 mld euro w zwiàzku z realizacjà programów interwencyjnych ukierunkowanych na ochron´ Êrodowiska oraz infrastruktur´ transportowà. Kierunki interwencji w dziedzinie ochrony Êrodowiska: – poprawa jakoÊci wód powierzchniowych, poprawa dystrybucji i jakoÊci wody do picia, – racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi, – poprawa jakoÊci powietrza. Kierunki interwencji w dziedzinie infrastruktury transportowej: – zapewnienie sprawnych po∏àczeƒ drogowych s∏u˝àcych intensyfikacji wymiany handlowej w UE, – poprawa dost´pnoÊci g∏ównych obszarów miejskich w Polsce, stanowiàcych pr´˝ne oÊrodki rozwoju gospodarczego, – wsparcie rozwoju regionalnego, – poprawa bezpieczeƒstwa na drogach oraz redukcja wysokoÊci kosztów ekonomicznych i spo∏ecznych wypadków drogowych, – zmniejszenie strat Êrodowiska poprzez zrównowa˝enie rozwoju sektora transportowego [Narodowy Plan Rozwoju..., s. 139–144]. Inicjatywy wspólnotowe. Inicjatywy wspólnotowe sà programami bezzwrotnej pomocy UE przeznaczonej dla paƒstw cz∏onkowskich. Programy okreÊlone mianem inicjatyw wspólnotowych to: Equal, Urban, Leader, Interreg. Sà one finansowane z funduszy strukturalnych i stanowià 5,35% sumy Êrodków dysponowanych przez te fundusze [Encyklopedia... 2004, s. 164]. W Polsce aktualnie b´dà wdra˝ane dwie inicjatywy wspólnotowe: Interreg III (2000–2006) i Equal. Program Interreg jest finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Interreg jest programem, który jest podzielony na trzy sekcje: A, B, C. Sekcja A dotyczy wspierania rozwoju regionów przygranicznych, rozwoju obszarów miejskich i wiejskich, wspomagania sektora MSP, pomocy w zakresie podniesienia stopy zatrudnienia. Sekcja B koncentruje si´ na wspó∏pracy transgranicznej, zaÊ sekcja C obejmuje wspó∏prac´ mi´dzyregionalnà. Interreg III dysponuje kwotà 4,87 mld euro; dla Polski Komisja Europejska przeznaczy∏a 221,4 mln euro. Program Equal jest inicjatywà wspólnotowà ukierunkowanà na wspieranie wspó∏pracy mi´dzynarodowej w zakresie zwalczania dyskryminacji i nierównoÊci na rynku pracy. Equal zajmuje si´ równie˝ integracjà spo∏ecznà i zawodowà osób starajàcych si´ o azyl w krajach UE. Inicjatywa Equal na lata 2000–2006 ma do dyspozycji 2,84 mld euro; decyzjà Komisji Europejskiej przyznano Polsce 133,9 mln euro.. 7. System zarzàdzania programami operacyjnymi Struktura programu operacyjnego na przyk∏adzie SPO „Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw”. Program operacyjny to nie tylko dokument s∏u˝à-.

(16) 264. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. cy wdra˝aniu PWW, ale zarazem domena (sektor lub grupa sektorów), która jest przedmiotem zarzàdzania. Jako dokument, program operacyjny jest narz´dziem zarzàdzania, w nim bowiem sà przedstawione z jednej strony uwarunkowania ekonomiczne danego sektora (wraz z ocenà i analizà), z drugiej zaÊ wytyczne spe∏niania funkcji koordynacyjnych, monitorowania i kontroli, w zwiàzku z finansowaniem i realizacjà przyj´tych priorytetów i dzia∏aƒ. Natomiast w sensie przedmiotowym program operacyjny jest skonkretyzowanym ujćiem zakresu dzia∏aƒ i szczegó∏owych przedsi´wzi´ç, jakie majà kszta∏towaç rozwój danej domeny gospodarowania. Dla celów poglàdowych poni˝ej przedstawiona jest struktura Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw” (na podstawie dokumentacji Ministerstwa Gospodarki i Pracy). Cz´Êç podstawowa SPO „Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw”: 1. Diagnoza aktualnej sytuacji polskiej gospodarki. 1.1. Przemiany gospodarcze w Polsce w okresie transformacji ustrojowej. 1.2. Analiza mi´dzynarodowej pozycji konkurencyjnej polskiej gospodarki. 1.3. Charakterystyka przedsi´biorstw. 1.4. Otoczenie biznesu. 2. Ocena przed rozpoczćiem dzia∏aƒ (ex-ante). 2.1. Ocena spójnoÊci zewn´trznej SPO WKP. 2.2. Ocena spójnoÊci wewn´trznej SPO WKP. 3. Dotychczasowe dzia∏ania w zakresie wspierania konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw. 3.1. Strategia „Przedsi´biorczoÊç – Rozwój – Praca”. 3.2. Dzia∏ania restrukturyzacyjne. 3.3. Dzia∏ania prorozwojowe. 3.4. Pomoc publiczna. 4. Analiza SWOT. 5. Cel, priorytety i dzia∏ania SPO WKP. 5.1. Cele i priorytety SPO WKP i ich powiàzania z Podstawami Wsparcia Wspólnoty. 5.2. Oczekiwane efekty SPO WKP. 5.3. Powiàzanie SPO WKP z innymi programami operacyjnymi. 5.4. Powiàzanie SPO WKP z programami krajowymi. 5.5. SpójnoÊç SPO WKP z praktykami wspólnotowymi. 5.6. Priorytety i dzia∏ania SPO WKP. 6. System zarzàdzania i wdra˝ania. 6.1. Zarzàdzanie i wdra˝anie. 6.2. Zarzàdzanie i kontrola. 6.3. Zbieranie i transfer danych. 6.4. Monitorowanie. 6.5. Ocena (ewaluacja). 6.6. Informacja i promocja. 7. Partnerstwo..

(17) Zarzàdzanie programami i projektami.... 265. Cz´Êç uzupe∏niajàca SPO „Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw” (uzupe∏nienie programu) 1. Strategia realizacji celu SPO WKP. 2. Ocena ex-ante dzia∏aƒ SPO WKP. 3. Opis dzia∏aƒ i poddzia∏aƒ SPO WKP. 3.1. Priorytet 1. Rozwój przedsi´biorczoÊci i wzrost innowacyjnoÊci poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu. 3.2. Priorytet 2. BezpoÊrednie wsparcie przedsi´biorstw. 3.3. Priorytet 3. Pomoc techniczna. 4. System wdra˝ania dzia∏aƒ. 4.1. Rola instytucji zarzàdzajàcej. 4.2. Zarzàdzanie finansowe. 4.3. Instytucje wdra˝ajàce i odbiorcy ostateczni. 4.4. Procedura wyboru projektów. 4.5. Monitorowanie. 5. Plan finansowy. 6. Weryfikacja operacji na podstawie kontroli wyrywkowych 5%. 6.1. Weryfikacja operacji SPO WKP. 6.2. PoÊwiadczenie zamknićia pomocy w odniesieniu do SPO WKP. 6.3. Audyt wewn´trzny. 7. Plan promocji SPO WKP (Communications Action Plan). 7.1. Wprowadzenie. 7.2. Cele i grupy docelowe. 7.3. Strategia dzia∏ania. 8. Sposób wymiany danych. 9. Procedura dokonywania zmian w uzupe∏nieniu programu. Struktura priorytetów SPO Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw: Priorytet 1. Rozwój przedsi´biorczoÊci i wzrost innowacyjnoÊci poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu. Dzia∏anie 1.1. Wzmocnienie instytucji wspierajàcych dzia∏alnoÊç przedsi´biorstw. Dzia∏anie 1.2. Poprawa dost´pnoÊci do zewn´trznego finansowania inwestycji przedsi´biorstw. Dzia∏anie 1.3. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm. Dzia∏anie 1.4. Wzmocnienie wspó∏pracy miedzy sferà badawczo-rozwojowà a gospodarkà. Dzia∏anie 1.5. Rozwój systemu dost´pu przedsi´biorców do informacji i us∏ug publicznych on-line. Priorytet 2. BezpoÊrednie wsparcie przedsi´biorstw. Dzia∏anie 2.1. Wzrost konkurencyjnoÊci ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw poprzez doradztwo. Dzia∏anie 2.2. Wsparcie konkurencyjnoÊci produktowej i technologicznej przedsi´biorstw..

(18) Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. 266. Dzia∏anie 2.3. Wzrost konkurencyjnoÊci ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw poprzez inwestycje. Dzia∏anie 2.4. Wsparcie dla przedsi´wzi´ç w zakresie dostosowywania przedsi´biorstw do wymogów ochrony Êrodowiska. Priorytet 3. Pomoc techniczna. Dzia∏anie 3.1.Wsparcie zarzàdzania SPO WKP. Dzia∏anie 3.2. Komputeryzacja oraz wyposa˝enie w sprz´t biurowy instytucji zaanga˝owanych w zarzàdzanie i wdra˝anie SPO WKP. Dzia∏anie 3.3. Informacja i promocja dzia∏aƒ SPO WKP. Dzia∏anie 3.4. Wsparcie Jednostki Oceny. Tabela 6. Alokacja odpowiedzialnoÊci w zakresie zarzàdzania programami operacyjnymi Program operacyjny. Instytucja zarzàdzajàca. Instytucja poÊredniczàca w zarzàdzaniu. Wzrost konkurencyjnoÊci gospodarki. Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Ministerstwo Nauki i Informatyzacji Ministerstwo Ârodowiska. Rozwój zasobów ludzkich. Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój obszarów wiejskich. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rybo∏ówstwo i przetwórstwo ryb. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Transport – gospodarka morska. Ministerstwo Infrastruktury. Zintegrowany program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Ministerstwo Gospodarki i Pracy (we wspó∏pracy z samorzàdami 16 województw). Pomoc techniczna. Ministerstwo Gospodarki i Pracy. urz´dy wojewódzkie. èród∏o: [Narodowy Plan... 2004, s. 165].. Schemat ogólny systemu zarzàdzania SPO Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw. Punktem wyjÊcia dla prezentacji struktury systemu zarzàdzania programami operacyjnymi jest podzia∏ kompetencji mi´dzy poszczególne ministerstwa, które pe∏nià funkcj´ instytucji zarzàdzajàcych. Alokacj´ odpowiedzialnoÊci, odniesionà do realizacji programów operacyjnych w Polsce,.

(19) Zarzàdzanie programami i projektami.... 267. przedstawia tabela 6. Najwi´kszy ci´˝ar odpowiedzialnoÊci spoczywa na Ministerstwie Gospodarki i Pracy, które poza zarzàdzaniem czterema programami operacyjnymi, jest instytucjà zarzàdzajàcà PWW. Na rys. 2 jest przedstawiony schemat ogólny systemu zarzàdzania SPO Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw5. Relacje mi´dzy poszczególnymi podmiotami uczestniczàcymi w procesie zarzàdzania omawianym programem mo˝na scharakteryzowaç w poni˝szy sposób: 1. Naczelnà rol´ w zarzàdzaniu funduszami strukturalnymi pe∏ni Komisja Europejska. Podejmuje ona decyzje w zakresie programowania i wykorzystania tych funduszy, przeprowadza negocjacje w zakresie PWW oraz programów operacyjnych, dokonuje transferu Êrodków finansowych z funduszy do instytucji p∏atniczej (relacja 1 i WT). 2. Ciàg relacji 2 , 3 , 4 , 5 i WT z Instytucjà P∏atniczà to droga przep∏ywu p∏atnoÊci z funduszy strukturalnych, a tak˝e funkcja decyzyjna, planistyczna, koordynacyjna i nadzorcza, spe∏nione przez kolejne szczeble struktury systemu zarzàdzania SPO WKP6. 3. Relacja 6 oznacza monitorowanie i kontrol´ wydatków dotyczàcych pomocy z EFRR. Jednostka monitorujàco-kontrolna EFRR jest utworzona w Ministerstwie Gospodarki i Pracy jako niezale˝ne cia∏o od instytucji zarzàdzajàcej SPO WKP. 4. Relacje WT symbolizujà zarzàdzanie systemem rachunków, dokonywanie transferów, weryfikacj´ wydatków, prognozowanie p∏atnoÊci i inne. Relacje te kszta∏tujà si´ przede wszystkim w zwiàzku z zadaniami instytucji p∏atniczej. Instytucjà tà jest Departament instytucji p∏atniczej w Ministerstwie Finansów. 5. Ciàg relacji W oznacza drog´ przep∏ywu informacji, potwierdzeƒ, sprawozdaƒ oraz weryfikacj´ wydatków poniesionych przez beneficjentów pomocy. 6. Relacje M1 i M2 dotyczà dzia∏ania Komitetów Monitorujàcych, które wyst´pujà na poziomie PWW oraz na poziomie SPO WKP. Komitety te zajmujà si´ m.in.: – gromadzeniem oraz analizà informacji statystycznych i finansowych, dotyczàcych efektywnoÊci wdra˝ania PWW i SPO WKP, – rozpatrywaniem i zatwierdzaniem kryteriów wyboru projektów finansowanych w ramach ka˝dego dzia∏ania SPO WKP, – rozpatrywaniem i zatwierdzaniem rocznego planu finansowego dla ka˝dego z priorytetów, realizowanych w ramach SPO WKP,. 5 Pozosta∏e programy operacyjne majà zbli˝onà struktur´ systemu zarzàdzania, natomiast odmienne sà podmioty pe∏niàce funkcj´ instytucji zarzàdzajàcych, instytucji poÊredniczàcych, instytucji wdra˝ajàcych i ostatecznych odbiorców. Tak˝e sk∏ady osobowe komitetów monitorujàcych i komitetów sterujàcych sà ró˝ne. 6 Szczegó∏owe zadania, uprawnienia i odpowiedzialnoÊç podmiotów wyró˝nionych w omawianym schemacie, zawierajà dokumenty SPO WKP (w cz´Êci podstawowej i uzupe∏nieniu)..

(20) S. M2 W. W. W. 5 Ostateczny odbiorca. W. Instytucja wdra˝ajàca SPO WKP. 4. Instytucja poÊredniczàca SPO WKP. 3. Instytucja zarzàdzajàca SPO WKP. 2. Instytucja zarzàdzajàca PWW. W. 6. èród∏o: opracowanie w∏asne.. WT. WT Instytucje p∏atnicze. WT. Jednostka monitorujàco-kontrolna EFRR. Rys. 2. Schemat ogólny systemu zarzàdzania SPO Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw. Panel ekspertów. Komitet sterujàcy SPO WJP. Komitet monitorujàcy SPO WJP. Komitet monitorujàcy PWW. M1. 1. Komisja Europejska. 268. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a.

(21) Zarzàdzanie programami i projektami.... 269. – nadzorowaniem okresowych post´pów w osiàganiu poszczególnych celów i rezultatów pomocy, w szczególnoÊci na podstawie wskaêników, okreÊlonych w SPO WKP i uzupe∏nieniu SPO WKP. 7. Relacja S odnosi si´ do funkcji Komitetu Sterujàcego SPO WKP. Komitet ten opiniuje projekty i przygotowuje list´ rekomendowanych projektów dla instytucji zarzàdzajàcej. Komitet sterujàcy bàdê jego grupa doradcza (Panel Ekspertów) dokonujà wyboru projektów. Wybór projektów le˝y w gestii instytucji zarzàdzajàcej, ale w praktyce kompetencje te sà przekazywane instytucjom qdra˝ajàcym (na poziomie dzia∏aƒ) i komitetom sterujàcym.. Instytucja wdra˝ajàca SPO WKP Beneficjenci koƒcowi. wariant I (dotyczy SPO WKP). Ostateczny odbiorca. Instytucja wdra˝ajàca Beneficjenci koƒcowi. Ostateczny odbiorca. wariant II. Beneficjent ostateczny. Rys. 3. Dwa warianty usytuowania beneficjenta ostatecznego w systemie zarzàdzania programami operacyjnymi èród∏o: opracowanie w∏asne.. Szczególnym ogniwem w strukturze systemu zarzàdzania sà ostateczni odbiorcy. Inaczej mo˝na ich nazywaç projektodawcami (uprawnionymi wniosko-.

(22) 270. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. dawcami). Sà to podmioty – jednostki publiczne lub prywatne – które sk∏adajà wnioski o udzielenie pomocy finansowej ze Êrodków EFRR (w przypadku SPO WKP) na realizacj´ poszczególnych wniosków. W SPO WKP ostateczny odbiorca jest zarazem tzw. beneficjentem ostatecznym, czyli osobà, instytucjà lub grupà spo∏ecznà bezpoÊrednio korzystajàcà z wdra˝anej pomocy. W innych programach ostateczny beneficjent mo˝e byç osobnym podmiotem. Sytuacj´ t´ ilustruje rys. 3. W terminologii programów operacyjnych instytucje wdra˝ajàce i ostateczny odbiorca sà okreÊlani jako beneficjenci koƒcowi, czyli instytucje oraz firmy publiczne i prywatne, które sà odpowiedzialne za zlecanie operacji (realizacj´ projektów)7.. 8. Zarzàdzanie projektami w sferze programów operacyjnych Kryteria wyboru projektów. Kryteria wyboru projektów sà miernikami, które s∏u˝à do kwalifikacji zg∏aszanych przedsi´wzi´ç w ramach okreÊlonego programu operacyjnego. Wykaz tych kryteriów jest przygotowywany przez instytucj´ zarzàdzajàcà, zaÊ rozpatruje jà i zatwierdza komitet monitorujàcy. Natomiast sam wybór projektów i sporzàdzenie listy rankingowej le˝y w kompetencjach komitetu sterujàcego (panelu ekspertów). Zwykle, choç nie zawsze, w ocenie projektów stosuje si´ system punktowy, który jest odniesiony do poszczególnych dzia∏aƒ. Wyró˝nia si´ trzy grupy kryteriów: 1) kryteria formalne, 2) kryteria techniczno-ekonomiczne, 3) kryteria merytoryczne. Kryteria formalne to przyk∏adowo: – kompletnoÊç wniosku, – terminowoÊç z∏o˝enia wniosku, – poprawnoÊç wype∏nienia formularzy wniosku. Do kryteriów techniczno-ekonomicznych zalicza si´ m.in.: – zdolnoÊç projektodawcy do wspó∏finansowania przedsi´wzićia, – zgodnoÊç z celem wybranego dzia∏ania, – wykonalnoÊç projektu (ekonomiczna, techniczna), – wiarygodnoÊç oszacowania kosztów projektu, – poprawnoÊç przedstawionego planu biznesowego i satysfakcjonujàce wskaêniki efektywnoÊci.. 7. Terminologia programów operacyjnych w tym przypadku jest ma∏o przejrzysta. Wydaje si´, ˝e mo˝na by zrezygnowaç z pojćia „beneficjentów koƒcowych”, zaÊ „beneficjentów ostatecznych” nazwaç krótko „beneficjentami”. W SPO WKP pojćie ostatecznego odbiorcy pokrywa si´ z pojćiem beneficjenta ostatecznego..

(23) Zarzàdzanie programami i projektami.... 271. Kryteria formalne i techniczno-ekonomiczne nie sà punktowane, natomiast wszystkie muszà byç spe∏nione, zgodnie z ustalonymi wytycznymi komitetu monitorujàcego. Kryteria merytoryczne sà zestawione odpowiednio do poszczególnych dzia∏aƒ. Je˝eli jest zastosowany system punktowy (a tak jest na przyk∏ad w przypadku SPO WKP), to maksymalna liczba punktów, którà mo˝e uzyskaç projekt wynosi 100. Za spe∏nienie kryterium merytorycznego przyznawane sà punkty, jeÊli zaÊ nie jest spe∏nione jakieÊ kryterium, wówczas ocena punktowa dla niego wynosi 0. Minimalna ∏àczna ocena punktowa, niezb´dna do tego, aby projekt by∏ rozpatrywany przez komitet sterujàcy wynosi 51. Istniejà te˝ inne systemy punktacji. Na przyk∏ad w programie operacyjnym SPO WKP dla Poddzia∏ania 2.1.1. Wsparcie dla przedsi´biorstw dokonujàcych nowych inwestycji maksymalna liczba mo˝liwych do uzyskania punktów wynosi 172. Nie okreÊla si´ przy tym minimalnej ∏àcznej oceny punktowej, poniewa˝ dla ka˝dej kategorii inwestycyjnej jest sporzàdzana odr´bna lista rankingowa. Przyk∏adowy zestaw kryteriów merytorycznych i ich punktacja dla Dzia∏ania 1.3. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm (SPO WKP), przedstawia si´ nast´pujàco8: Projekty inwestycyjne 01. ZasadnoÊç realizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 02. Uwzgl´dnienie zasady partnerstwa w realizacji projektu . . . . . . . . 17 03. Lokalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 04. SpójnoÊç projektu z innymi Dzia∏aniami SPO WKP i programami operacyjnymi oraz strategiami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 05. WykonalnoÊç harmonogramu prac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 06. EfektywnoÊç kosztowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 07. KorzyÊci ekonomiczne i/lub spo∏eczne z realizacji projektu . . . . . 7 08. Trwa∏oÊç projektu w czasie oraz samowystarczalnoÊç projektu po jego zakoƒczeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 09. Udzia∏ w∏asny projektodawcy bàdê partnerów . . . . . . . . . . . . . . . . 6 10. Innowacyjny charakter projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 11. Kompetencje projektodawcy oraz kluczowego personelu . . . . . . . 7 12. Realizacja polityk horyzontalnych UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Nale˝y dodaç, ˝e dla niektórych kryteriów wyró˝nia si´ kryteria czàstkowe (podkryteria), co u∏atwia ocen´. Na przyk∏ad w efektywnoÊci kosztowej wyst´pujà dwa kryteria czàstkowe: – rzetelnoÊç i szczegó∏owoÊç przygotowania bud˝etu, – wiarygodnoÊç êród∏a finansowania projektu. Procedury zarzàdzania projektami. Procedury zarzàdzania projektami sà procesami czàstkowymi, które przebiegajà w ramach nakreÊlonych przez sys-. 8 Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw” 2004, s. 58 i nast.]..

(24) 272. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. Instytucja zarzàdzajàca Ostateczna ocena wniosków oraz akceptacja listy projektów do realizacji. Komitet sterujàcy Przygotowanie listy z rekomendacjami do akceptacji dla instytucji zarzàdzajàcej. droga wniosku od z∏o˝enia do akceptacji przez instytucj´ zarzàdzajàcà. Instytucja zarzàdzajàca Przekazanie dokumentacji oraz listy rankingowej pod obrady komitetu sterujàcego. Panel ekspertów (grupa doradcza) Ocena techniczno-ekonomiczna i merytoryczna wniosku, sporzàdzenie listy rankingowej wniosków oraz przekazanie listy i dokumentacji do instytucji zarzàdzajàcej. informacja o zaakceptowaniu wniosku. Instytucja wdra˝ajàca Przyjćie wniosku, wpisanie go do systemu informatycznego, nadanie numeru identyfikacyjnego, kontrola formalna kompletnoÊci wniosku. Ostateczny odbiorca (projektodawca) Przygotowanie wniosku w formie elektronicznej i papierowej oraz z∏o˝enie go z kompletem za∏àczników. Rys. 4. Procedura akceptacji projektu w SPO WKP èród∏o: [Podrćznik projektodawcy Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw (lata 2004–2006) 2004, s. 34]..

(25) Zarzàdzanie programami i projektami.... 273. Instytucja Zarzàdzajàca Przyjćie wniosku o p∏atnoÊç, jego weryfikacja, wydanie zgody na przelew po uzyskaniu z Instytucji P∏atniczej potwierdzenia dost´pnoÊci Êrodków. droga wniosku o p∏atnoÊç od z∏o˝enia do akceptacji przez Instytucj´ Zarzàdzajàcà. Instytucja poÊredniczàca (je˝eli wyst´puje, je˝eli nie, wniosek jest przesy∏any bezpoÊrednio do instytucji zarzàdzajàcej) Przyjćie wniosku o p∏atnoÊç przes∏anego przez instytucj´ wdra˝ajàcà, kontrola prawid∏owoÊci wniosku, sporzàdzenie zbiorczego wniosku o p∏atnoÊci w ramach nadzorowanych przez instytucj´ dzia∏aƒ lub dzia∏ania. informacja o zaakceptowaniu wniosku. Instytucja Wdra˝ajàca Przyjćie wniosku, wpisanie go do systemu informatycznego, kontrola wysokoÊci poniesionych kosztów kwalifikowanych, w∏àczenie wniosku do kwartalnego wniosku o p∏atnoÊç w ramach dzialania; po otrzymaniu informacji z instytucji zarzàdzajàcej przekazanie projektodawcy informacji o kwocie przelewu na konto, dokonanie przelewu na konto projektodawcy. Ostateczny Odbiorca (projektodawca) Przygotowanie wniosku o p∏atnoÊç wraz z kompletem dokumentów potwierdzajàcych poniesienie wydatków. Rys. 5. Procedura przebiegu wniosku o p∏atnoÊç w SPO WKP èród∏o: [Podrćznik projektodawcy Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjnoÊci przedsi´biorstw (lata 2004–2006) 2004, s. 48]..

(26) Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a. 274. temy zarzàdzania programami operacyjnymi. Pokazujà one dynamik´, czyli funkcjonowanie tego systemu w sposób szczegó∏owy, dajàc przez to pe∏niejszy wglàd w mechanizmy zarzàdzania. Na rys. 4 i 5 zosta∏y przedstawione dwie wa˝ne procedury: – akceptacji projektu w SPO WKP, – przebiegu wniosku o p∏atnoÊç w SPO WKP. Wyró˝nione procedury sà realizowane w typowym uk∏adzie hierarchicznym uczestników szerokiego procesu zarzàdzania. Procedury te b´dà wymaga∏y przygotowania okreÊlonej dokumentacji, zarówno wniosku projektowego wraz z za∏àcznikami, jak i dokumentacji dotyczàcej p∏atnoÊci (po przyjćiu wniosku projektowego do realizacji). Zarzàdzanie cyklem projektowym (ZCP). Specyficznà koncepcjà badawczà, proponowanà przez Komisj´ Europejskà, jest tzw. zarzàdzanie cyklem projektowym (ZCP)9. Koncepcja ta, przyj´ta jeszcze w 1992 r., by∏a póêniej zaktualizowana, stanowiàc jedno z podejÊç doskonalenia procesu zarzàdzania. G∏ównà metodà w ZCP jest macierz projektu, która by∏a ju˝ wczeÊniej stosowana przez instytucje finansujàce oraz promowana przez Komitet ds. Wspierania Rozwoju (DAC) przy OECD10.. Programowanie. Identyfikacja. Ocena wst´pna (ocena ex-ante). Finansowanie. Ewaluacja. Rys. 6. Cykl projektowy èród∏o: [Zarzàdzanie cyklem projektu 2001, s. 3].. 9 W t∏umaczeniach jest stosowany termin zarzàdzanie cyklem projektu. Poprawne – zgodnie z uniwersalnà terminologià – jest okreÊlenie cykl projektowy. 10 Niniejszy fragment zosta∏ oparty na podrćzniku Zarzàdzanie cyklem projektu [2001]..

(27) Zarzàdzanie programami i projektami.... 275. Cykl projektowy w niniejszej koncepcji sk∏ada si´ z szeÊciu faz, które stanowià pewnà ca∏oÊç wià˝àcà funkcje planistyczne, realizacyjne i kontrolne (rys. 6). Poszczególne fazy cyklu projektowego mo˝na scharakteryzowaç w nast´pujàcy sposób. Prognozowanie – jest to faza wyjÊciowa ca∏ego cyklu projektowego, która ÊciÊle wià˝e si´ z politykà strukturalnà UE. Programowanie b´dàc podporzàdkowane przyj´tym celom strategicznym i priorytetom, polega na opracowaniu strategii restrukturyzacyjnych i innowacyjnych oraz programów operacyjnych, które b´dà ukierunkowywa∏y tematycznie projekty. Identyfikacja – ta faza jest interpretowana jako prezentacja potrzeb interesariuszy, ze wzgl´du na racjonalny rozdzia∏ Êrodków finansowych. Identyfikacja w koncepcji ZCP jest pojmowana w szczególny sposób, poniewa˝ ma ona byç narz´dziem analizy pomys∏ów i ich ewentualnego prze∏o˝enia na przedsi´wzićia projektowe. Ocena wst´pna – jest ona zwana równie˝ ewaluacjà ex-ante, która wià˝e si´ ÊciÊle ze stosowaniem kryterium odpowiednioÊç (relevance) w odniesieniu do okreÊlonego programu i w∏aÊciwych mu projektów. OdpowiednioÊç jest miarà zgodnoÊci (dopasowania) celów strategicznych i priorytetów programu z potrzebami regionu, spo∏ecznoÊci, instytucji, firm. W praktyce ocena wst´pna ju˝ jest przeprowadzana w ramach programowania, poniewa˝ faza ta powinna ju˝ daç odpowiedê na pytanie, czy „pomys∏y na projekty i programy majà uzasadnienie. W fazie oceny wst´pnej opracowuje si´ wst´pny harmonogram projektu, przeprowadza si´ analiz´ wykonalnoÊci oraz symulacj´ kosztów i korzyÊci. Finansowanie – w tej fazie sà przygotowywane projekty decyzji ekonomiczno-finansowych, dotyczàcych danego przedsi´wzićia. Po przeprowadzeniu weryfikacji rachunku efektywnoÊci zapadajà decyzje o finansowaniu projektu, a nast´pnie wszczyna si´ odpowiednie procedury formalno-prawne, zwiàzane z negocjacjami i podpisywaniem umów o pomocy finansowej. Wdra˝anie – jest to faza, w której nast´puje realizacja zadaƒ projektowych (odpowiednio do zakresu priorytetu i dzia∏ania). Tu przygotowuje si´ projekt logistyczny i odpowiednie do niego umowy na dostawy i us∏ugi, prace badawcze, konsulting. Ewaluacja – tej fazie ma miejsce ewaluacja w po∏owie okresu programowania oraz ewaluacja ex-post, przy zastosowaniu czterech podstawowych kryteriów ewaluacyjnych: skutecznoÊci, efektywnoÊci, odpowiednioÊci i d∏ugotrwa∏oÊci. Ewaluacja jest sprz´˝ona z fazà programowania i stanowi podstaw´ podjćia decyzji o kontynuacji projektu bez zmian, ewentualnie jego korekcie bàdê zaniechaniu. Macierz projektu. W zarzàdzaniu cyklem projektowym majà zastosowanie typowe metody opisowe, analityczno-diagnostyczne, planistyczne i prognostyczne. Sà one ukierunkowane na rozwiàzywanie problemów spo∏ecznych, ekonomicznych, finansowych, organizacyjnych, technicznych..

(28) Jakie warunki muszà byç spe∏nione dla osiàgnićia za∏o˝onych celów projektu? Jakie czynniki ryzyka nale˝y wziàç pod uwag´? Jakie czynniki wp∏ywajà na osiàgnićie przewidywanych rezultatów?. Warunki wst´pne Jakie czynniki zewn´trzne muszà zajÊç dla osiàgnićia zaplanowanych dzia∏aƒ?. Jakie sà êród∏a informacji dla tych wskaêników?. Koszty Nale˝y przedstawiç preliminarz kosztów dla poszczególnych okresów planowania. Jakie sà êród∏a informacji na temat stanu realizacji projektu?. Jakie wskaêniki sà stosowane dla oceny produktów?. Ârodki Nale˝y wyliczyç Êrodki, które sà niezb´dne do przeprowadzenia dzia∏aƒ jak obok.. Jakie konkretne produkty b´dà wyra˝aç cele szczegó∏owe? Jakie sà przewidywane efekty i korzyÊci wynikajàce z realizacji projektu? Jakie udoskonalenia i zmiany powstanà na skutek wdro˝enia projektu?. Nale˝y wyliczyç dzia∏ania oraz harmonogram ich realizacji, które doprowadzà do za∏o˝onych rezultatów.. Oczekiwane rezultaty. Dzia∏ania. èród∏o: [Fundusz Projektów Infrastruktury Oko∏obiznesowej 2001, s. 12].. Cele bezpoÊrednie. Skàd b´dzie pochodzi∏a informacja dotyczàca wskaêników? W jaki sposób ta informacja b´dzie pozyskiwana?. Jakim ogólnym, szerszym celom s∏u˝y realizacja projektu?. Cele ogólne. Jakie wskaêniki (iloÊciowe i jakoÊciowe) sà stosowane w ocenie realizacji celów?. Za∏o˝enia. Jakie cele bezpoÊrednie zamierza si´ osiàgnàç w efekcie realizacji projektu?. èród∏a i Êrodki weryfikacji Jakie sà êród∏a informacji dla tych wskaêników?. Obiektywnie sprawdzalne wskaêniki osiàgnićia celów Jakie sà kluczowe wskaêniki odnoszàce si´ do celu ogólnego projektu?. Logika interwencji. Tabela 7. Macierz projektu dla Funduszu projektów infrastruktury oko∏obiznesowej. 276. Katarzyna Bartusik, Adam Stabry∏a.

(29) Zarzàdzanie programami i projektami.... 277. Szczególnym narz´dziem wykorzystywanym w koncepcji ZCP jest macierz projektu, zwana równie˝ matrycà logicznà. Jest to metoda analizy i planowania projektowanego przedsi´wzićia w podstawowych aspektach funkcjonalnych i ekonomiczno-finansowych. Rysunek 7 i tabela 7 przedstawiajà konstrukcj´ macierzy projektu.. Logika interwencji. Obiektywnie weryfikowalne wskaêniki. èród∏o weryfikacji. Ârodki. Koszty. Za∏o˝enia. G∏ówne cele. Centralny cel projektu. Wyniki. Dzia∏ania. Warunki wst´pne. Rys. 7. Macierz projektu èród∏o: [Zarzàdzanie cyklem projektu 2001, s. 8].. Sens stosowania tej metody sprowadza si´ do tego, ˝e daje ona ca∏oÊciowà orientacj´ w zakresie przedsi´wzićia, jego celach, przewidywanych wynikach oraz warunkach i sposobie realizacji. Macierz projektu mo˝e byç modyfikowana, w zale˝noÊci od rodzaju i stopnia z∏o˝onoÊci zadaƒ projektowych. Stanowi ona pewnà form´ przewodnika, który ukierunkowuje poszukiwanie efektywnych rozwiàzaƒ projektowych i procesu wdro˝enia. Macierz projektu jest zarazem powiàzana z zestawem wymaganych dokumentów (wnioskiem, za∏àcznikami, analizà wykonalnoÊci, dokumentacjà technicznà i organizacyjnà)..