Wybrane metody analizy przemian użytkowania ziemi w mieście (na przykładzie Krakowa)

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 681. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Tadeusz Kud∏acz Katedra Gospodarki Regionalnej. Bogus∏aw Luchter Katedra Gospodarki Regionalnej. Wybrane metody analizy przemian u˝ytkowania ziemi w mieÊcie (na przyk∏adzie Krakowa) 1. Wst´p Artykuł stanowi kontynuację badań z zakresu użytkowania ziemi przestrzeni miejskiej Krakowa1, a jednocześnie prac związanych z adaptacją niektórych metod statystycznych i kartograficznych w gospodarce gruntami2. 1 K. Bromek, Użytkowanie ziemi w Krakowie i przyległych częściach powiatu krakowskiego około 1960 roku, Zeszyty Naukowe UJ, nr 128, Prace Geograficzne, z. 14, Prace IG UJ, z. 36, Kraków 1966; R. Mydel, Rozwój struktury przestrzennej miasta Krakowa, Ossolineum, Wrocław 1979; B. Luchter, Kierunki przemian użytkowania ziemi w aglomeracji krakowskiej, praca doktorska, AE w Krakowie, maszynopis, Kraków 1987; B. Luchter, Przestrzenne związki użytkowania ziemi w Krakowie, Dokumentacja Geograficzna, z. 2–3, Kraków 1990. 2 J. Grocholska, Czynniki wpływające na użytkowanie ziemi w Warszawie, Studia, KPZK, PAN, t. 46, PWN, Warszawa 1974; B. Luchter, J. Skrzypek, Zastosowanie modelu logistycznego do badania przestrzennej struktury użytkowania ziemi w aglomeracjach miejsko-przemysłowych (na przykładzie Krakowa), Folia Geographica, Series: Geographica- Oeconomica, t. 21, Kraków 1988, s. 92–106; B. Luchter, J. Skrzypek, Modelowanie struktury przestrzennej użytkowania ziemi w aglomeracjach miejsko-przemysłowych na przykładzie Krakowa, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 296, Kraków 1989, s. 83–96; B. Luchter, T. Kudłacz, Typologia użytkowania ziemi w mieście Krakowie, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 326, Kraków 1991, s. 55–72; G. Prawelska-Skrzypek, System użytkowania przestrzeni miejskiej Rzeszowa, Wyd. Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Rzeszów 1985..

(2) 16. Tadeusz Kudłacz, Bogusław Luchter. Na szczególną uwagę zasługują miary umożliwiające śledzenie procesu przemian użytkowania ziemi w ujęciu dynamicznym. Próby takie podjęte zostały przy pomocy współczynnika zbieżności (podobieństwa) struktur3, który wcześniej znalazł zastosowanie głównie w badaniach procesów przemysłowych4. Celem niniejszego artykułu jest ocena zmian użytkowania ziemi przy pomocy jednego z mierników zastosowanego do oceny zmian w zakresie wyposażenia usługowego miast i gmin byłego Makroregionu Południowo-Wschodniego5. 2. Zarys procedury badawczej Badania przeprowadzono na przykładzie trzech zróżnicowanych pod względem genetycznym jednostek przestrzennych – byłych dzielnic katastralnych miasta Krakowa6: – Bronowic Wielkich (byłej XXXVI dzielnicy katastralnej, do 1941 r. samodzielnej wsi), – Podgórza (byłej XXII dzielnicy katastralnej, do 1915 r. samodzielnego miasta), – Śródmieścia (byłej I dzielnicy katastralnej, tworzącej historyczny rdzeń współczesnego Krakowa). Każdą z wymienionych dzielnic katastralnych podzielono następnie na mniejsze jednostki przestrzenne – tzw. bloki urbanistyczne7, według których przeprowa3 B. Luchter, Badanie procesu przemian użytkowania ziemi za pomocą współczynnika zbieżności (podobieństwa) struktur, Folia Geographica, Series: Geographica-Oeconomica, t. 23, Kraków 1991, s. 31–46. 4 W. Borysiuk, Próba kwantyfikacji stopnia zmian struktury produkcji polskiego przemysłu w okresie 1950–1970, „Gospodarka Planowa” 1973, nr 5, s. 312–315; Z. Szymla, Problemy rozwoju przestrzennych struktur przemysłowych, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Seria specjalna: Monografie, nr 40, Kraków 1977. 5 Makroregion Południowo-Wschodni to jednostka przestrzenna – planistyczna funkcjonująca od 1975 r. do 1994, tj. do chwili uchwalenia nowej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Polski (por. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 1994, nr 89, poz. 415); T. Kudłacz, Funkcjonalno-przestrzenne struktury mikroregionalne, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Seria specjalna: Monografie, nr 97, Kraków 1991, s. 137–141. 6 Podział Krakowa na dzielnice katastralne miał miejsce w latach 1867–1951 (por. K. Bromek, Zarys historycznego i terytorialnego rozwoju Krakowa, Folia Geographica, Series: Geographica-Oeconomica, 1975, t. 8, s. 15–35). Przyjęcie tego typu jednostek przestrzennych do analizy wynikało z ich spójności genetycznej (przed przyłączeniem do Krakowa, tj. mniej więcej do obecnego Śródmieścia, stanowiły one odrębne wsie i miasta). 7 Przez blok urbanistyczny rozumie się „teren ograniczony liniami regulacyjnymi ulic, lub inną wyraźną granicą, nie przecięty arterią komunikacyjną”; J. Grocholska, op. cit., s. 27. Zasady i celowość podziału wspomnianych dzielnic katastralnych na bloki urbanistyczne zawarto w pracy: B. Luchter, Wykorzystanie bloków urbanistycznych w badaniach przemian użytkowania ziemi (na przykładzie Krakowa), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 645, Kraków 2004, s. 83–102..

(3) Wybrane metody analizy przemian…. 17. dzono badania w zakresie przemian użytkowania ziemi. Przykładowo Śródmieście podzielono na 70 bloków urbanistycznych, Podgórze – na 105, a Bronowice Wielkie – mimo że największe powierzchniowo (631 ha) – tylko na 65 bloków urbanistycznych. Przemiany użytkowania ziemi prześledzono na podstawie wyróżnionych na terenie wymienionych dzielnic katastralnych form użytkowania ziemi (podział użytków trzeciego stopnia szczegółowości)8. Na terenie Śródmieścia wyróżniono 29 form użytkowania ziemi, na terenie Bronowic Wielkich – 59, a na obszarze Podgórza – 66. Analizę przemian użytkowania ziemi w ujęciu ilościowym prześledzono zatem zarówno według poszczególnych bloków urbanistycznych, jak i przyjętych form użytkowania ziemi. Podstawę wyliczeń stanowiły wartości miernika dynamiki (cij), wyliczone ze wzoru:. c ij =. x ij(1) – x ij( 2 ) x ij(1) + x ij( 2 ). ,. przy czym: x (1) – oznacza w bloku urbanistycznym i powierzchnię (w ha) użytku j w czasie ij oznaczonym jako (1), tj. w okresie późniejszym (dla Bronowic Wielkich – 2000 r., Podgórza – 2001 r., a Śródmieścia – 1995 r.)9, 8. Formy użytkowania ziemi to najmniejsze obiekty jednorodnie użytkowane przez człowieka (np. ogrody przydomowe, zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna zagrodowa, garaże itp.) lub o przeważającym sposobie zagospodarowania (np. obiekty wielousługowe – obiekty użytkowane na różnych kondygnacjach budynku przez różne rodzaje usług). Formy użytkowania ziemi (podział użytków trzeciego stopnia szczegółowości, a więc stosunkowo najbardziej dokładny) – wchodzą w skład grup użytków (podział użytków drugiego stopnia szczegółowości), a te zaliczane są do kategorii użytków (podział użytków pierwszego stopnia szczegółowości). Na przykład zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna zagrodowa (forma użytkowania ziemi) zaliczana jest obok m.in. innych form użytkowania ziemi, jak np. zabudowy wielorodzinnej luźnej – osiedlowej, do wyróżnionej w ramach grup użytków zabudowy mieszkaniowej ogółem (podział drugiego stopnia szczegółowości), a ta wraz z innymi grupami – np. z terenami usługowymi czy terenami przemysłowymi – do tzw. użytków technicznych (podział pierwszego stopnia szczegółowości – na kategorie użytków) – użytków sztucznie wprowadzonych przez człowieka do przestrzeni geograficznej zróżnicowanych pod względem charakteru gospodarowania. Zasady podziału użytków na kategorie (podział użytków pierwszego stopnia szczegółowości), grupy (podział użytków drugiego stopnia szczegółowości) i formy użytkowania ziemi (podział użytków trzeciego stopnia szczegółowości) zawiera praca: B. Luchter, Kierunki przemian… 9 Dane dla Bronowic Wielkich, Podgórza i Śródmieścia pochodzą z prac: B. Luchter, Zmiany w zagospodarowaniu centralnej części Krakowa w okresie transformacji (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1992–1995), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 483, Kraków 1997, s. 121–134); B. Luchter, Główne kierunki przemian użytkowania ziemi w strefie podmiejskiej Krakowa w latach 1983–2000 (na przykładzie Bronowic Wielkich), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 588, Kra-.

(4) Tadeusz Kudłacz, Bogusław Luchter. 18. x (2)ij – oznacza w tym samym bloku urbanistycznym i powierzchnię (w ha) tego samego użytku j, ale w czasie oznaczonym jako (2), tj. w okresie wcześniejszym (a więc w 1983 r.)10. W celu realizacji powyższych obliczeń zastosowano zasadę: gdy x (1)ij = 0 i x (2)ij = 0, w wyliczeniach należy przyjąć: cij = 0. W dalszej kolejności wyliczono wartości średnie wskaźnika cij – osobno dla wartości dodatnich c+ij oraz osobno dla wartości ujemnych c –ij . Do oceny procesu przemian użytkowania ziemi według poszczególnych bloków urbanistycznych wybranych dzielnic katastralnych, dokonanej na podstawie wartości wyliczonych dla występujących na ich obszarze form użytkowania ziemi, przyjęto następujące wartości średnie: B+ =. 1 n m + ∑ ∑ cij , n i =1 j =1. gdzie: B + – oznacza średnią arytmetyczną sumarycznych wartości dodatnich miernika c +ij (czyli. m. ∑c ij+. , wyliczonych dla poszczególnych bloków urbanistycznych. j =1. i według przyjętych form użytkowania ziemi j). Analogicznie wyliczono średnią arytmetyczną sumarycznych wartości ujemnych miernika cij– (czyli. m. ∑c ij–. ):. j =1. B– =. 1 n m – ∑ ∑ cij . n i =1 j =1. W następnym etapie dokonano porównania sumarycznych wartości miernika cij (osobno dodatnie, osobno ujemne) z odpowiednio wyliczonymi wartościami średnimi (w tym przypadku dla wszystkich bloków urbanistycznych), co pozwoliło na wyróżnienie czterech typów bloków urbanistycznych, w zależności od zaistniałych przemian użytkowania ziemi w czasie t1 – t 2 (dla Śródmieścia: 1995–1983; dla Bronowic Wielkich: 2000–1983, dla Podgórza: 2001–1983). Typy te są następujące: ków 2002, s. 129–141; B. Luchter, Wpływ transformacji gospodarczej na zmiany użytkowania ziemi w strefie zewnętrznej Krakowa (na przykładzie byłej dzielnicy katastralnej Podgórze), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 617, Kraków 2003, s. 177–191. 10 Dane za 1983 r. pochodzą z pracy: B. Luchter, Kierunki przemian….

(5) Wybrane metody analizy przemian…. 19. 1. Typ I wydzielony został według kryterium: m. dw = ∑c ij+ > B +. i jednocześnie. m. d s = ∑c ij– < B – , j =1. j =1. gdzie d w, d s oznaczają odpowiednio duży wzrost i duży spadek. Dotyczy to więc bloków urbanistycznych, cechujących się największymi przemianami – tj. dużym wzrostem powierzchni jednych użytków, a jednocześnie dużym spadkiem innych. 2. Typ II wydzielony został według kryterium: m. dw = ∑c ij+ > B +. i jednocześnie. j =1. m. ms = ∑c ij– > B – , j =1. gdzie ms oznacza mały spadek; pozostałe oznaczenia – jak wyżej. Dotyczy to zatem bloków urbanistycznych, odznaczających się dużym wzrostem powierzchni jednych użytków i jednocześnie stosunkowo małym spadkiem innych. 3. Typ III wydzielony został według kryterium: m. mw = ∑c ij+ < B +. i jednocześnie. j =1. m. ds = ∑c ij– < B – , j =1. gdzie mw oznacza mały wzrost; pozostałe oznaczenia – jak wyżej. Dotyczy to bloków urbanistycznych, odznaczających się małym wzrostem powierzchni jednych użytków i jednocześnie stosunkowo dużym spadkiem innych. 4. Typ IV wydzielony został według kryterium: m. mw = ∑c ij+ < B + j =1. i jednocześnie. m. ms = ∑c ij– > B – , j =1. gdzie oznaczenia – jak wyżej. Sytuacja powyższa dotyczy bloków urbanistycznych, dla których w strukturach rodzajowych użytkowania ziemi zachodziły małe zmiany, zarówno po stronie wzrostu udziału jednych użytków, jak i spadku udziału użytków innych. Największą zmiennością w zakresie użytkowania ziemi odznaczają się bloki, dla których zarejestrowano jednocześnie duży wzrost (dw) i duży spadek (ds) powierzchni użytków, a więc powyżej lub poniżej odpowiednio wyliczonych wartości średnich, osobno dla wartości dodatnich cij+, a osobno dla ujemnych cij–..

(6) Tadeusz Kudłacz, Bogusław Luchter. 20. Najmniejsze przeobrażenia zaobserwowano w przypadku tych bloków, dla których wzrost był niższy (mw) od wartości średniej wyliczonej dla wartości dodatnich cij+, a spadek był niższy (ms) od średniej wyliczonej dla wartości ujemnych cij–. Podobnie jak w przypadku analizy przemian przestrzennych użytkowania ziemi, dokonano oceny przeobrażeń rodzajowych, tj. według poszczególnych form użytkowania ziemi, przy pomocy bardziej wnikliwego podziału dzielnic katastralnych na bloki urbanistyczne, z zastosowaniem wspomnianego miernika cij. Podstawą oceny stała się wartość średnia (K+), wyliczona według wzoru:. K+ =. 1. m n. c ij+ , ∑ ∑ m j =1 i =1. gdzie: K + – oznacza średnią arytmetyczną sumarycznych wartości dodatnich n. ∑c ij+ ) , wyliczonych dla poszczególnych form użytkowania ziemi j w układzie. c ij+ (. i =1. poszczególnych bloków urbanistycznych i. Analogicznie i w tym przypadku została wyliczona średnia arytmetyczna sumarycznych wartości ujemnych miernika cij–:. K– =. 1. m n. c ij– . ∑ ∑ m j =1 i =1. Podobnie jak w przypadku analizy przemian przestrzennych, dla przemian n. n. i =1. i =1. rodzajowych porównane zostały sumaryczne wartości c ij+ (∑c ij+ ) oraz c ij– (∑c ij– ) z wyliczonymi wartościami średnimi, co pozwoliło na wyróżnienie tym razem czterech typów form użytkowania ziemi, w zależności od przemian zaistniałych w czasie t1 – t2: 1. Typ I wydzielony został według kryterium: n. dw = ∑c ij+ < K + i =1. i jednocześnie. n. ds = ∑c ij– < K – , i =1. gdzie dw, ds podobnie jak poprzednio oznaczają odpowiednio duży wzrost i duży spadek. Dotyczy to więc użytków cechujących się największymi przemianami – tj. dużym wzrostem powierzchni na terenie jednych bloków urbanistycznych, a jednocześnie dużym spadkiem powierzchni na terenie innych..

(7) Wybrane metody analizy przemian…. 21. 2. Typ II wydzielony został według kryterium: n. mw = ∑c ij+ < K +. i jednocześnie. i =1. n. ds = ∑c ij– < K – . i =1. Dotyczy to użytków cechujących się takimi przemianami, które oznaczają małe wzrosty powierzchni na terenie jednych bloków urbanistycznych, ale jednocześnie duże spadki powierzchni na terenie innych bloków. 3. Typ III wydzielony został według kryterium: n. dw = ∑c ij+ > K +. i jednocześnie. i =1. n. ms = ∑c ij– > K – . i =1. Dotyczy to użytków odznaczających się dużymi wzrostami powierzchni na terenie jednych bloków urbanistycznych, ale jednocześnie małymi spadkami powierzchni na terenie innych bloków. 4. Typ IV wydzielony został według kryterium: n. mw = ∑c ij+ < K +. i jednocześnie. i =1. n. ms = ∑c ij– > K – . i =1. Dotyczy to więc użytków cechujących się najmniejszymi przemianami – tj. małym wzrostem powierzchni na terenie jednych bloków urbanistycznych, a jednocześnie małym spadkiem powierzchni na terenie innych. 3. Prezentacja wyników badaƒ W świetle tak przyjętych ustaleń stwierdzono, że spośród trzech analizowanych jednostek katastralnych najmniejsze przeobrażenia (mwms) objęły różnorodne ich części. W przypadku byłej I dzielnicy katastralnej Krakowa – Śródmieście – reprezentującej centralną strefę urbanistyczną11, najmniejsze zmiany objęły bloki urbanistyczne usytuowane peryferyjnie względem Rynku Głównego, tj. Planty, względnie bloki złożone z jednego obiektu – np. kościoły (NMP, św. Idziego, św. Krzyża, św. Wojciecha), Ratusz, Sukiennice, budynek Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, Teatr im. J. Słowackiego itp. (por. rys. 1).. 11. Podział Krakowa na strefy urbanistyczne przyjęto za R. Mydelem, op. cit., s. 29..

(8) Tadeusz Kudłacz, Bogusław Luchter. 22. 0. 250. 500 m. mały wzrost, mały spadek. duży wzrost, mały spadek. mały wzrost, duży spadek. duży wzrost, duży spadek. Rys. 1. Zmiany użytkowania ziemi na terenie byłej I dzielnicy katastralnej miasta Krakowa – Śródmieście w latach 1983–1995 Źródło: opracowanie własne.. Dużymi zmianami (duży wzrost, duży spadek – dwds) odznaczały się bloki zróżnicowane pod względem struktury użytkowania ziemi – usytuowane w centralnej części dzielnicy – niedaleko Rynku Głównego, a także wzdłuż ul. Grodzkiej. Zmiany w ostatnich latach mają tu charakter przede wszystkim funkcjonalny..

(9) Wybrane metody analizy przemian…. 23. 0. 0,5. 1,0 km. mały wzrost, mały spadek. duży wzrost, mały spadek. mały wzrost, duży spadek. duży wzrost, duży spadek. Rys. 2. Zmiany użytkowania ziemi na terenie byłej XXII dzielnicy katastralnej miasta Krakowa – Podgórze w latach 1983–2001 Źródło: opracowanie własne.. Na terenie byłej XXII dzielnicy katastralnej – Podgórze zanotowano najwięcej bloków urbanistycznych, dla których zmiany w ostatnich latach (1983–2001) były najmniejsze (bloki urbanistyczne odznaczające się mwms stanowiły ok. 48% ogółu bloków tej dzielnicy). W większości bloki te usytuowane są w strefie zewnętrznej, obejmującej najstarszą część tego niegdyś samodzielnego miasta (por. rys. 2). Największe zmiany (dwds) objęły tereny zaliczane do strefy przedmiejskiej, podlegającej w ostatnich latach istotnym przeobrażeniom zwłaszcza wskutek realizacji budowy różnych obiektów komunikacyjnych, powstałych zarówno w latach 1983–2001, jak i po 2001 r., czego przykładem może być m.in. estakada oddana do.

(10) Tadeusz Kudłacz, Bogusław Luchter. 24. użytku z końcem listopada 2003 r., przebiegająca nad ul. Wielicką12, zrealizowanych w 2002 r. – drogi dojazdowe do Mostu Kotlarskiego i w dalszym ciągu budowana ul. Nowotarska, mająca w przyszłości połączyć ul. Tischnera z ul. Witosa13. Tabela 1. Zmiany użytkowania ziemi na terenie 3 wybranych dzielnic katastralnych miasta Krakowa w latach 1983–1995 (2000/2001) zarejestrowane według głównych form użytkowania ziemi przy pomocy miernika cij Lp.. Użytki. Typy użytków wyróżniane ze względu na dynamikę zajmowanych obszarów. Kombinacje: d wd s d w m s Śródmieście m d m m w s w s. Bronowice Wielkie. Podgórze. dwms. dwms. dwms. 3 x dwms. 3 x mwms. 1. Gastronomia. 2. Nieużytki sztuczne pozostałe (ruiny). dwms. 3. Usługi komunalne. 4. Ochrona zdrowia. mwms. mwms. mwms. 5. Kult religijny. 6. Oświata. mwms. mwms. mwms. 7. Zieleń historyczna. 8. Ogrody przydomowe. 9. Zieleń ochronna (izolacyjna). 10. Zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna pozostała. 11. Garaże. 12. Tereny budowy nowo realizowane mieszkaniowe. 13. Ciągi, chodniki. 14. Zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna zwarta. 15. Grunty orne. 16. Ogrody działkowe. 17. Plantacje kwiatów. 18. Ogrody jordanowskie. 19. Cmentarze. 20. Zieleń osiedlowa. 12. s. 48. 13. mwms mwms mwms dwds dwds. dwms. mwms mwms mwms dwds. dwms. mwms mwms mwms –. dwds. –. dwds. –. dwds. dwds. –. dwms. dwms mwds. mwds. mwds. mwds. –. mwms. mwms. –. mwms. mwms. –. dwds. dwds. –. mwds. mwms mwms. dwds. 2 x dwds. – –. mwds. –. mwms. –. mwms. –. 2 x dwms 2 x mwds. 2 x mwms. Otwarcie nowej estakady [w:] Z Krakowa, „Krakowski Rynek Nieruchomości” 2003, nr 23, Po pierwsze komunikacja, „Krakowski Rynek Nieruchomości” 2002, nr 10, s. 47..

(11) Wybrane metody analizy przemian…. 25. cd. tabeli 1 Lp.. Użytki. 21. Zieleń sportu. 22. Usługi sportu. Typy użytków wyróżniane ze względu na dynamikę zajmowanych obszarów. Kombinacje: d wd s d w m s Śródmieście m d m m w s w s. Bronowice Wielkie. Podgórze. mwms. mwms. –. mwms. mwms. –. mwms. –. mwms. –. mwms. mwms. –. mwms. –. mwms. –. dwds. dwds dwds. 1 x mwms 2 x mwds 1 x dwds. 23. Linie kolejowe. 24. Tereny specjalne. 25. Wody płynące. 26. Wody stojące. 27. Nieużytki naturalne. 28. Zespoły wielofunkcyjne. 29. Tereny budowy remontowane mieszkaniowe. mwms. 30. Parki, skwery. dwds. mwds. mwds. dwms. dwms. mwms. dwms. dwms. mwds. 31. Parkingi. 32. Rzemiosło. 33. Pozostałe usługi nieprodukcyjne. 34. Obiekty wielousługowe. 35. Chwilowy pustostan. 36. Nauka. 37. Bazy, warsztaty, zaplecza. 38. Przemysł przetwórczy. mwms mwms mwms mwms mwms. dwms. dwms. mwms. dwds. dwms dwms. dwms. mwds. mwms. mwms. mwms. mwds. 2 x dwds. 2 x dwms. 1 x różne. dwds. dwms. mwms mwms. mwds. 2 x mwms. dwms. 2 x mwms 1 x różne. mwms. Źródło: opracowanie własne.. W Bronowicach Wielkich największe zmiany objęły tereny zaliczane do strefy podmiejskiej i przedmiejskiej. Na 19 bloków odznaczających się dwds – 13 położonych było na ich obszarze. Dla odmiany, spośród 28 bloków charakteryzujących się niewielkimi zmianami (małym wzrostem – mw i małym spadkiem – ms) – zaledwie 6 położonych było na terenie większego, peryferyjnego fragmentu tej dzielnicy – zaliczonego do strefy podmiejskiej i przedmiejskiej (por. rys. 3), z tego cztery w centralnej części tej niegdyś podkrakowskiej wsi. Najwięcej bloków urbanistycznych, odznaczających się małymi zmianami, zarejestrowano w południowo-wschodnim skrawku Bronowic, zaliczonym do strefy zewnętrznej, zasadniczo już ukształtowanym pod względem urbanistycznym (os. Azory). Duże zmiany (dwds) widoczne są jedynie w słabo zurbanizowanych blokach, położonych w sąsiedztwie wspomnianej, nieczynnej już linii kolejowej,.

(12) Tadeusz Kudłacz, Bogusław Luchter. 26. oddzielającej część Bronowic położoną w strefie zewnętrznej od obszarów znajdujących się w strefach: podmiejskiej i przedmiejskiej.. 0. 0,5. 1,0 km. mały wzrost, mały spadek. duży wzrost, mały spadek. mały wzrost, duży spadek. duży wzrost, duży spadek. Rys. 3. Zmiany użytkowania ziemi na terenie byłej XXXVI dzielnicy katastralnej miasta Krakowa – Bronowice Wielkie w latach 1983–2000 Źródło: opracowanie własne.. Analiza przemian rodzajowych – na podstawie przyjętych wcześniej założeń – przy uwzględnieniu wspomnianych form użytkowania ziemi (59 – dla Bronowic Wielkich, 66 – dla Podgórza, 29 – dla Śródmieścia) wykazała, że tylko w dwóch przypadkach nastąpiły tego samego typu przeobrażenia we wszystkich 3 dzielnicach jednocześnie (por. tabela 1). Dotyczyło to dużego wzrostu (dw) i małego spadku (ms) nieużytków sztucznych pozostałych (dwms), do których zaliczono m.in. obiekty znajdujące się w ruinie, obiekty opuszczone oczekujące na remont, a także terenów gastronomii, oraz małego wzrostu i małego spadku (mwms) – usług komunalnych, ochrony zdrowia, kultu religijnego, oświaty i zieleni historycznej..

(13) Wybrane metody analizy przemian…. 27. Zmiany tego samego typu, tym razem dla dwóch (spośród trzech) dzielnic katastralnych, zaobserwowano w odniesieniu do użytków odznaczających się dużym wzrostem i dużym spadkiem (dwds). Dotyczyło to m.in.: zieleni ochronnej izolacyjnej, ogrodów przydomowych, garaży, zabudowy jednorodzinnej mieszkaniowej pozostałej (tj. pozarolniczej), terenów budowy nowo realizowanych mieszkaniowych – na terenie Bronowic Wielkich i Podgórza. Dużym wzrostem a małym spadkiem (dwms) odznaczały się ciągi i chodniki (Bronowice Wielkie, Podgórze), natomiast małym wzrostem a dużym spadkiem (mwds) – zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna – zwarta, czynszowa (Podgórze, Śródmieście), ogrody działkowe i grunty orne (Bronowice Wielkie i Podgórze). Mały wzrost i mały spadek (mwms) użytków zarejestrowano w przypadku: terenów specjalnych, użytków technicznych sportu, ogrodów jordanowskich, zieleni sportu, plantacji kwiatów, cmentarzy, linii kolejowych, zieleni osiedlowej, wód, zarówno stojących, jak i płynących, oraz nieużytków naturalnych, występujących na obszarze Bronowic Wielkich i Podgórza (nie spotykanych w Śródmieściu). W niektórych przypadkach zarejestrowano różne tendencje rozwojowe. Przykładowo w odniesieniu do usług rzemiosła zarejestrowano jednocześnie duży wzrost i duży spadek w Bronowicach Wielkich i Podgórzu, natomiast w Śródmieściu – mały wzrost i duży spadek (mwds). Natomiast uwzględniając tereny budowy remontowane, duży wzrost i duży spadek (d wds) odnotowano w Śródmieściu i Podgórzu, natomiast mały wzrost i mały spadek (mwms) tych użytków – w Bronowicach Wielkich. Podobną tendencję rozwojową na obszarze 2 jednostek katastralnych, a na terenie trzeciej – odmienną zaobserwowano w odniesieniu do parkingów (duży wzrost i mały spadek – dwms – w Bronowicach Wielkich i Podgórzu, a w Śródmieściu – mały wzrost i mały spadek – mwm s), obiektów wielousługowych (duży wzrost i mały spadek – w Bronowicach Wielkich i Podgórzu, a w Śródmieściu – zarówno duży wzrost, jak i duży spadek – dwds), pozostałych usług nieprodukcyjnych (duży wzrost i mały spadek – dwms – w Bronowicach Wielkich i Podgórzu, mały wzrost i duży spadek – mwds – w Śródmieściu) itp. Mały wzrost a duży spadek (mwds) stwierdzono na obszarze Podgórza i Śródmieścia – w zakresie parków i skwerów, natomiast duży wzrost i duży spadek (dwds) – w Bronowicach Wielkich. W niektórych przypadkach trudno było wyciągnąć jakieś konkretne wnioski i uogólnienia, jako że na terenie wspomnianych dzielnic katastralnych procesy przemian użytkowania ziemi kształtowały się odmiennie. Dotyczyło to np. zakwaterowania zbiorowego, terenów budowy nowo realizowanych niemieszkalnych terenów handlu (w przypadku tych ostatnich duży wzrost i duży spadek zanotowano na terenie Bronowic Wielkich, duży wzrost i mały spadek – na terenie Podgórza, a mały wzrost i mały spadek – w Śródmieściu). Indywidualne spostrzeżenia można zanotować odnośnie do tendencji rozwojowych w przypadku użytków zarejestrowanych na terenie 2 jednostek katastralnych,.

(14) 28. Tadeusz Kudłacz, Bogusław Luchter. odznaczających się różnorodnością przemian, a na obszarze trzeciej – nie zarejestrowanych. Dotyczyło to m.in. terenów administracji (nie wyróżnionych w Bronowicach Wielkich), łąk (generalnie odznaczających się dużym spadkiem, nie zaobserwowanych w obrębie Plant), terenów budowy remontowanych mieszkaniowych (wyróżnionych w Bronowicach Wielkich i Podgórzu), usług turystyki (zaobserwowanych w Podgórzu i Śródmieściu), pozostałych (poza kultem religijnym) usług kultury (odnotowanych także w Podgórzu i Śródmieściu), parceli budowlanych (występujących w Bronowicach Wielkich i Podgórzu), urządzeń sieciowych energetycznych. W kilku przypadkach zarejestrowano tendencję w odniesieniu tylko do 1 jednostki katastralnej. Dotyczyło to m.in. terenów produkcji rolnej, usług budownictwa – odznaczających się małym wzrostem i małym spadkiem – w Bronowicach Wielkich, usług transportowych, parków leśnych, zieleni zakwaterowania zbiorowego, użytków technicznych pozostałych, w stosunku do których zarejestrowano mały wzrost i mały spadek (mwms) na obszarze Podgórza. W przypadku szklarni, a także lasów – zaobserwowanych jedynie w Bronowicach Wielkich – stwierdzono mały wzrost a duży spadek (mwds). 4. Zakoƒczenie Zastosowanie miernika cij w badaniach procesu przemian użytkowania ziemi pozwoliło na usystematyzowanie i pogrupowanie z jednej strony jednostek przestrzennych – w tym wypadku bloków urbanistycznych, z drugiej zaś strony poszczególnych form użytkowania ziemi, wykazujących podobne tendencje rozwojowe – nie tylko w obrębie analizowanej dzielnicy katastralnej, ale także stref urbanistycznych (reprezentowanych przez wspomniane dzielnice), a nawet całego miasta. Kolejne badania w tym zakresie pozwolą na zweryfikowanie wyróżnionych w artykule typów zarówno jednostek przestrzennych, jak i użytków. Przyczyni się to niewątpliwie do pogłębienia wiedzy dotyczącej przekształceń struktury przestrzennej w miastach polskich, ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa. Selected Methods for Analysing a City’s Land Use Changes – the Example of Kraków The goal of this article is to evaluate land use changes in three former tax districts of Kraków located in different urban zones – central, outskirts, and suburban. A gauge used to evaluate changes in service equipment of the city and larger South-east region is herein employed to examine the issue of land use changes..

(15)