4. Kot as A., Ma 1 czy k W. - Seria paraliczna pię tra namuru dolnego Górnośląskiego Zagłębia Węglo wego. Pr. Inst. Geol. 1972 t. 61.
5. K o t a s A., M a 1 c z y k W. - Górnośląska seria piaskowcowa piętra namuru górnego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Ibidem.
SUMMARY
Intense geological works carried out in the last years in the Gołkowice area (reserve field of the Moszczenica black coal mine) have been connected with the need to increase resource basis of the active black coal mines. The latest geological surveys supplied some important data on development of the Carboniferous and overlay-ing rocks and quality of coal. Results of these surveys made it possible to construct model of spatial geological
structure of the area and to estimate quality of coal and coal resources in the Carboniferous.
PE31-0ME
B CBR3M c Heo6xoAMMOCTbtO pacw111peH111R pecypcHolA 6a3bl Aflff AeMCTBYIOll.\lflX KaMeHHoyronbHblX waxT B no-cneAHee speMR npoBOARTCR MHTeHCMBHb1e reonor111yecK111e pa60Tb1 Ha yyacTKe „ronKos111ue" (3anacHoe none Ka-MeHHoyronbHOM waxTbl „Moll.leH111ua"). Hose1Aw111e reo-nornYecK111e 111ccneA0BaHMR BHOCRT pRA cyll.leCTBeHHb1x CBeAeHMM o pa3B"1Tlfllfl KaMeHHoyronbHblX o6pa3oBaHMM, o scKpb1we, a TaK>Ke Ka"łeCTBe yrnJt. lllcxoAR 1113 pe3ynb-TaToB reonornYeCKMX pa6oT, 6bina pa3pa6oTaHa MOAenb o6beMHoro reonor111yecKoro CTpoeHMJI palAoHa, a TaK>Ke M3y"łeHbl Ka"łeCTBO yrnR Ili yrneHOCHOCTb Kap6oHa.
TERESA HITNAROWICZ Katowickie Przedsiębiorstwo Geologiczne
POZIOMY Z
MAKROFAUNĄ KARBOŃSKĄW REJONIE
DOBIESZOWICE-SĄCZÓWW latach 1979-1981 wykonano trzy wiercenia badaw-cze o numeracji 1, 5 i 6 w rejonie Dobieszowice-Sączów. Rejon ten jest położony w północnej peryferycznej części
Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, między miejsco-wością: Wymysłów, Tąpkowice i Twardawice (ryc. 1, la). Wymienione wiercenia odsłoniły dolną część warstw brzeżnych ( = pietrzkowickie, gruszowskie dolne) oraz utwory podścielające z poziomem morskim Stur (XVI) w stropie ( = warstwy kijowickie).
Szczególnie interesujące z punktu widzenia stratygra-ficznego i korelacyjnego są otwory: DS-1 i DS-5. Otwór DS-1 przecina ok. 400-metrowy odcinek warstw brzeż
nych ( = pietrzkowickie) i na głęb. 621,4 m wchodzi w nieproduktywne utwory warstw kijowickich. Wiercenie otworu zakończono na głęb. 1500,0 m. Otwór DS-5 od-słonił najdłuższy profil (ok. 900 m) dolnych warstw brzeż nych (
=
pietrzkowickie, gruszowskie dolne) i stropową partię warstw kijowickich (pm Stur).Uzyskane wyniki badań makrofaunistycznych z omó-wionych otworów wiertniczych stanowią treść niniejszego artykułu. W celu lepszego zobrazowania wykształcenia i rozmieszczenia poziomów faunistycznych, profile rozpa-trywanych wierceń zestawiono łącznie (ryc. 2). W artykule nie uwzględniono danych paleontologicznych z otworu DS-6, ze względu na mało charakterystyczną faunę i od-mienne wykształcenie litologiczne serii ponad wyznaczo-nym pm Stur (XVI).
Warstwy kijowickie, to seria morskich utworów na-leżąca wiekowo do wizenu i najniższej części namuru. Miąższość ich wynosi od 150 m do 880 m w NW części rejonu. Górną granicę warstw wyznacza pm Stur (XVI). Płaszczyzna stropowa udokumentowanego faunistycznie poziomu Stur stanowi jednocześnie granicę między wyżej ległą serią produktywną ( = grupa brzeżna) a morskimi osadami terygenicznymi niższej części namuru. Poziom morski Stur (XVI) w profilu pionowym warstw jest rozwi-nięty na długości 70 - 1 OO m. Litologicznie stanowią go iłowce nasycone szczątkami organicznymi poprzewarstwia-ne skałami płonnymi faunistycznie (mułowce, podrzędnie
440
piaskowce). Iłowce zoofilne są barwy szarej, zmiennie zapiaszczone, zawierają liczne drobne konkrecje sydery-towe, naloty i wrostki pirytu.
Zespoły fauny morskiej tworzące poziom reprezentuje bogata i urozmaicona fauna prawie wszystkich znanych grup zwierzęcych karbonu. Są to: Rugosochontes
laugessia-nus (Kon), R. longispinus (Roemer), Plicochonetes
wald-schmidti (Paeck), Schizophoria resupinata (Mart.),
Pleuro-i i i i ./oiiiiiUiW.Slirł"\,óRY ' ... -.-·"!/ ~! <, I ., i ·,, \ o Gl.IWICf '·,, /i 0 IUTDNICf '·, / ' / OJAWOUllO .,., / ~
Ryc. 1. Szkic sytuacyjny rejonu Dobieszowice - Sącz.ów na tle
Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. B - rej01. badań.
o
I ez
I e 31clrł IQJ :i: (/) ~ N (/) 2 O'I >. ~ ~ c ~ .Q! ~ ·:; o .X ~ Q) ·o.. >. ~ ~ c ~ < o::: ::::> L < z QJ c '-·O QI ~ -~ o ~ >. :ł ~ c ~
"·
QJ"
·
c z o "O L&.J N 3I
-~ ~ "' -~ ·.g A.
"' -~ ~ "' w -~ ·-g A -~d-.,,
„
-~ ~ :.a R p.m.XI p.m.( Xlll p.m.( XIV! m m01
Dz
8 3
El4
SO lDDmRyc. 2. Zgeneralizowany profil karbonu w rejonie Dobieszowice
-Sączów.
1 - piaskowiec, 2 - iłowięc, mułowiec, 3 - węgiel, 4 - łupek
węglowy, m - fauna morska, 1 - fauna lingulowa, s - fauna słodkowodna, p.m. - poziom morski.
pugnoides pleurodon (Phill.), Compositia cf. ambiqua (Sow.), Spirifer bisulcatus Sow., Productus sp., Antraconeilo
oblon-gum (Hind), Paleoneilo ostraviensis (Kleb.), Paleoneilo
luciniformae (Phill.), Polidevcia vasiceki Kump. Prantl. Ruz., Euchondria tunuidentata (Cram), Posidonia corrugata Eth., Sanguinolites omalianus (Kon.), Retispira
roscobien-sis (Weir), Euphemites urei (Flem.), Coleolus sturi (Kleb.),
Paladin mucronatus (M'Coy), człony krynoidów i elementy
szkieletowe ryb (łuski).
Opisany poziom koreluje się z fauną (głęb. ok. 640
-680 m) pobliskiego wiercenia Kozłowa Góra {5).
Wy-kazuje on również analogie do poziomu Stura rejonu
ostrawsko-karwińskiego. Nie stwierdzono w nim
piaskow-ców spiriferowych (10). Z dotychczasowego rozpoznania
poziomu w polskiej części zagłębia wynika, że nie należą
one do stałych elementów tego poziomu (7, 8).
Poniżej poziomu morskiego XVI w ok. 700-metrowej
monotonnej serii iłowcowo-mułowcowej wydzielono 2
od-cinki z fauną morską. Pierwszy z nich mieści się w samym
spągu nawierconej serii. Fauna występuje prawie w
spo-sób ciągły na przestrzeni ok. 100 m. Poszczególne wkładki
przedzielają cienkie warstewki dolomitów, wapieni oraz
mułowców. Cechuje je liczna, ale jednorodna fauna mał
żów i głowonogów. Dominującą grupą są tutaj małże z
ga-tunku Selenimyalina laevis (Brown.) i Posidonia corrugata
Eth. Do częstych należą również głowonogi typu
Ortho-ceras i goniatyty. Ze względu na zły stan zachowania tych
ostatnich można było tylko niektóre okazy oznaczyć
ro-dzajowo jako: Sudeticeras i Dimorphoceras. Oznaczone
skamieniałości to zespół gatunków długowiecznych
wy-stępujących w najwyższym wizenie i namurze A (1, 2, 4, 9).
Makrofauna drugiego odcinka jest zgrupowana na dłu
gości 140 m w środkowej części serii. Zaobserwowano
tu-taj pojedynczą i ubogą faunę. Interesujący może być fakt,
że jest to miejsce pojawienia się pierwszych
przedstawicie-li namurskich małżów: Anthraconeilo oblongum (Hind.),
Paleoneilo lucinif ormae (Phill.) i zarazem najwyższa
po-zycja zespołów posidoniowo-ortocerasowych.
Na podstawie wyżej scharakteryzowanych stanowisk
fauny proponuje się wstępnie zaliczyć osady z fauną
po-sidoniowo-orthocerasową do warstw kijowickich dolnych
(wizen).
Warstwy brzeżne (namur A). W rejonie
Dobieszowice-Sączów prześledzono występowanie poziomów
faunistycz-nych od spągu warstw pietrzkowickich do dolnej części
warstw gruszowskich. Poziomy warstw pietrzkowickich
cechuje przede wszystkim fauna morska. Wkładki słodko
wodne i lingulowe odnotowano tylko w dolnej
zapiaszczo-nej części warstw pietrzkowickich. Odmienny charakter
ma fauna przewierconego odcinka warstw gruszowskich.
Jest to fauna pochodzenia niemorskiego. Stanowią ją
lingule (Lingula silesiaca Reh., Lingula mytiloides Sow.),
często z domieszkami elementów szkieletowych ryb (łuski),
oraz małże słodkowodne z rodzaju Naiadites i Carbonicola.
Sporadycznie znajdowano faunę morską.
Na granicy tych dwóch, biofacjalnie różnych ogniw
stratygraficznych występuje poziom, który
paleontologicz-nie odpowiada faupaleontologicz-nie poziomu morskiego Nanetta (XI) w rejonie Rybnika (6) i Gliwic (1, 2). Wspomniany poziom
jest wykształcony w kilku wkładkach na odcinku o miąż
szości ok. 20 m. Bezpośrednio pod i ponad poziomem
wy-stępują grube ławice piaskowców.
W opracowanym materiale faunistycznym przeważa
ją ilościowo takie małże, jak: Anthraconeilo oblongum
(Hind.), Paleoneilo ostraviensis (Kleb.), Polidevcia attenuata (Flem.), Nuculopsis gibbosa (Flem.), Euchondria tenuidentata (Cram.), Septimyalina sublamellosa (Eth.) i Selenimyalina
laevis (Brown.). Z innych grup zwierzęcych oznaczono: ślimaki, ramienionogi - Pleuropugnoides pleurodon (Phill.),
Lingula - szczątki goniatytów i trylobitów, krynoidy, łuski
ryb i okazy o nieznanej przynależności systematycznej -Rhinocaridae.
Kolejne, niższe poziomy są trudne do zidentyfikowania,
ze względu na nierównomierne rozmieszczenie
skamienia-łości w profilach rozpatrywanego obszaru. Można
suge-rować, że ·stanowią one odpowiedniki poziomów
fauni-stycznych: Bruno (XII) i Wilhelmina (XIII). Poziom morski Bruno (XII) - to nieliczne małże i kilka okazów gatunku
Pleuropugnoides pleurodon (Phill.). Poziom morski
Wil-helmina (XIII) - miąższością, zaleganiem w profilu pio-nowym i częściowo składem fauny jest zbliżony do pozio-mu morskiego XIII w rejonie Rybnika.
Najniższy z zaobserwowanych poziomów morskich ma bardzo ciekawy skład fauny. Są to: małże, ramienio-nogi (Lingula, Rugosochonetes, Plicochonetes,
Schizopho-ria), krynoidy, głowonogi i trylobity (1 okaz).
Usytuowa-nie poziomu w profilu litologicznym (ok. 50 m nad po-ziomem morskim XVI) może wskazywać na przynależ ność cytowanej fauny do jednego ze starszych poziomów pietrzkowickich (Leonard - Teodor).
WNIOSKI KOŃCOWE
W podsumowaniu danych uzyskanych z otworów DS-1 i DS-5 można podać następujący profil stratygra-ficzny dla zachodniej części rejonu Dobieszowice-Są czów:
wizen górny - warstwy kijowickie dolne? namur A dolny - warstwy kijowickie górne
warstwy brzeżne (pietrzkowickie, grusz owskie)
Granica stratygraficzna między piętrami karbonu prze-biega prawdopodobnie w połowie miąższości przewierco-nych warstw kijowickich. Koncepcja tak przyjętej granicy może ulec zmianie z chwilą znalezienia skamieniałości przewodnich dla wizenu górnego.
Stwierdzony we wszystkich wierceniach poziom fau-nistyczny Stur (XVI) wyznaczył dolną granicę warstw
brzeżnych. Analiza porównawcza zespołów fauny
pietrz-kowickiej wykazuje analogie do opisanych poziomów rejonu Rybnika i Gliwic. Na podstawie kryteriów fau-nistycznych ustalono granicę dolną warstw gruszowskich.
LITERATURA
1. B oj k o w s k i K. - Charakterystyka faunistyczna karbonu dolnego Górnośląskiego Zagłębia Węglowe go. Pr. Inst. Geol. 1972 t. 61.
2. Bojkowski K. - Charakterystyka faunistyczna karbonu górnego Górnośląskiego Zagłębia Węglo wego. Ibidem.
3. Bojkowski K. - Stratygrafia warstw ostrawskich w świetle badań makrofaunistycznych. Kwart. Geol. 1958 nr 3.
4. Dem a net F. - Faune des couches de passage du Dinantien au ~amurien dans le synclinorium de Dinant. Mem. Mus. Roy. Hist. Nat. Belg. Bruxelles 1938 no. 84.
5. Jach o w i cz A., Mus i a ł Ł., Tabor M.,
442
Ż o ł d a n i Z. - Wyniki wiercenia Kozłowa Góra. Biul. Inst. Geol. 1968 nr 212.
6. Kuc h ci ń s ka G. - Poziomy z fauną morską w warstwach pietrzkowickich okolic Czyżowic. Zesz. Nauk. AGH nr 123 Geologia 1966 z. 7.
7. Kuchcińska G. - Opracowanie
makrofauni-styczne (zał. do kompleksowego opracowania wyników
badań podstawowych z otworów Olza - Uchylska 1 i 2).
Arch. Kat. Przeds. Geol. 1970.
8. M at 1 K., S t o p a S.Z. - Utwory karbońskie w
podłożu Karpat w rejonie Bielska (odwierty Bielsko 1
i 2). Spraw. Pos. Kom. PAN Oddz. Kraków, styczeń
czerwiec 1968, 1969.
9. Pat te isk y K. - Die Goniatitenzonen des Ost-sudetischen Karbons. C.-r. du IV Congr. Stratigr. Carbonifere Heerlen 1958. T. I Maastricht. 1960. 10.
R.
eh or F., Re ho ro va M. - Sturuv morsky horizont v ostravskim karbonu. Cas. Minerał. G~ol. Praha 1958 vol. 3 nr 1.SUM MARY
The paper presents stratigraphy and characteristics of faunistic horizons, based on studies on faunistic ma-teriał from three exploratory drillings made in the Do-bieszowice - Sączów area in the years 1979 - 1981. The area is situated in northern, peripheral part of the Upper Silesian Coal Basin (Fig. 1). In the Carboniferous section (Fig. 2), there were identified faunistic horizons which correspond to the following beds in the stratigraphic subdivision of the Upper Silesian Coal Basin:
1) beds oflower part of the Marginal Group ( = Pietrz-kowice and Lower Gruszów Beds) - Namurian A;
2) Kijowice Beds lower part of Namurian A -Visean?
Faunistic horizons of the above mentioned stratigra-phic units appear analogous as those recorded in the neighbouring Kozłowa Góra drilling and in the vicinities of Gliwice, Rybnik and Ostrava.
PE3łOME
B CTaTbe npeACTasneHbl cTpantrpacp1.u1 111
xapaKTe-p111cT111Ka cpayHlllCTlll"'łeCKlllX rop11130HTOB Ha OCHOBaHllllll
cpay-HlllCTlll"'łeCKOro MaTep111ana, nony"'łeHHoro 1113 Tpex
CKBa->KlllH, npo6ypeHHblX B 1979-1981 r.r. B palito~e
„/Jio-6ewos111ue-CoH"'łYB". 3ToT palitoH pacnono>KeH B
ce-sepHolił Kpaesolit l.łaCTlll BepxHec111ne3cKoro yronbHoro
6ac-celitHa (cp111r. 1). B pa3pe3e Kap6oHa (cp111r. 2) onpeAeneHbl
rop11130HTbl c cpayHOH, KOTOpb1e B CTpaT111rpacp1111.łeCKOH
wKane BepxHec111ne3cKoro yrneHocHoro 6accelitHa cooT-seTCTBYK>T:
1) Hlll>KHelił l.łaCTlll Kpaesolit rpynnb1 (=
nbeT>KKos111u-K111e 111 Hlll>KH111e rpywoscnbeT>KKos111u-K111e cno111) - HaMK>p A.
2) K111es1111.1K111M cnoffM - Hlll3Waff "'łaCTb HaMK>pa A
-Blll3e?
<S>ayHlllCTlll"'łeCKllle rop11130HTbl Bb1weynoMJ1HYTblX
CTpa-T111rpacp1111.łeCKlllX eAlllHlllU 06Hapy>K111Ba1<>T aHanornK> c Me-CT0Haxo>t<AeH111J1Mlll cpayHbl coceAHelit 6ypoBOH CKBa>KlllHbl
„Ko3nOBa rypa", a TaK>Ke 1113Y"'łeHHblMlll rop11130HTaMlll
