Marian Maciejewski
Mickiewicz : Sympozjum w
Katolickim Uniwersytecie Lubelskim
(10-12 XII 1973)
Biuletyn Polonistyczny 18/3 (57), 50-54
Wobec n ieobecności autorów dwóch k o lejn ych komunikatów zosta ły one p rze z prowadzącego zebranie krótko s tre szczo n e. W pierwszym z n ich Laurent V e r
s i n i (Nancy) z a ją ł s ię lit e r a c k ą d z ia ła ln o ś c ią Stanisław a Leszczy ń sk ie
go ("S ta n isła w Leszczyński i Oświecenie - ulubione obrazy i tematy ^ d o b r o
czynnego f i l o z o f a K . ” ) t w drugim A lin a A l e k s a n d r o w i c z (TJMCS)
omówiła ku ltu ralną i lit e r a c k ą d z ia ła ln o ś ć i r o l ę salonu M arii W irtem ber-
s k ie j w Warszawie w pierw szych dekadach XIX w ., przeprowadzając pewne ana
lo g ie ze słynnym francuskim ośrodkiem siedem nastowiecznej p r é c io s it é ( " P o l s k i H otel R a m b o u illet") .
W ożywionej dysku sji po re fe r a ta c h u d z ia ł b r a l i niem al wszyscy u czest
n icy kolokwium. Sporo wypow iedzi, m .in . Z .L ib e r y , zm ierzało do m ożliw ie
pełnego poinformowania badaczy obcych o głównych problemach naszego ośw ie cenia i o zasadniczych kierunkach p o ls k ie j d z ia ła ln o ś c i recepcyjn ej. Z obszer n ie js z y c h wypowiedzi warto tu odnotować w ystąpien ie Lajosa Hoppa z W ęgier s k ie j Akademii Nauk, k tó ry mówił o związkach l it e r a t u r y w ę g ie r s k ie j i fr a n
cu sk ie j w wieku X V III. Nie ograniczano s ię wszakże w dysk u sji t y lk o do py
ta ń , odpowiedzi i uzupełnień fa k to g ra fic z n y c h . lÿskutowano rów nież o meto dach badawczych lub o szczegóła ch in te rp re ta c y jn y c h poszczególn ych zja w isk lit e r a t u r y , a zw łaszcza e s te ty k i fr a n c u s k ie j. Na c z o ło zagadnień ogól n i e j szych wysunęła s ię tu sprawa rokoka lit e r a c k ie g o .
W s ^ stk ie r e fe r a t y przedstawione na s e s j i - w języku francuskim - ję k i
n ajw ażniejsze głosy w dysku sji ukażą s ię drukiem w tom ie przedstaw iającym
p rze b ie g k o n fe r e n c ji.
D o c .d r h a b . Z o f i a Sinko
M ICKIEW ICZ _
MPOZJl M U KATOLICKIM UNIWERSYTECIE LUBELSKIM (1 0 -1 2 X 0 1973)
Sympozjum M ickiewiczowskie z a lic z y ć n a le ży uo n ajw a żn iejszych wydarzeń
z ż y c ia naukowego Uniwersytetu w roku 1975, w którym przypadała 175 r o c z n i
ca urodzin p o ety . In icja to rem Sympozjum i przewodniczącym Komitetu Orgari-r
Czesław Z g o r z e ls k i, autor lic z n y c h prac in te rp re ta c y jn y c h i edytorskich związanych z Mickiewiczem; organizatorem t e j za k ro jon ej na skalę ogóln opol
ską - a nawet s z e rs z ą - imprezy naukowej b y ło Towarzystwo Naukowe K a t o li
ckiego Uniw ersytetu L u b elsk iego , mające na swoim-koncie wydawniczym bardzo poważne, m onograficzne, p o z y c je m ickiew iczow skie.
Otwarcia obrad dokonał r e k to r KUL, p rezes Towarzystwa Naukowego, k s .
p r o f. dr. Mieczysław A lb e rt K r ą p i e c , w ita ją c p r z e d s t a w ic ie li niemal
w szystkich środowisk uniw ersyteckich w P o lsce (Kraków, L u b lin , Łódź, Poz
nań, Toruń, Warszawa, W rocław ), pracowników naukowych In stytu tu Badań L i t e
ra ck ich PAN, Muzeum L ite r a tu r y im. Adama M ickiew icza i go ścia z USA (Har
v a r d ).
Różnorakie w ątk i badawcze, k tó re p r z e w ija ły s ię w re fe ra ta c h i w bardzo
ożyw ionej dysku sji - Sympozjum m iało bowiem charakter w ybitn ie roboczy ,
tra k tu ją c dyskusję jako swój organiczny składnik - można by sprowadzić do
t r z e c h grup problemowych: 1) zróżnicowane m etod ologiezn ie opisy w arsztatu
p o ety ck ieg o , 2 ) traktow anie d z ie ła M ickiew icza w k a tego ria ch h i s t o r i i i d e i ,
3) prace poświęcone r e c e p c ji p o e ty .
Obrady inaugurował r e f e r a t M a rii D ł u s k i e j (UJ) "Poetyka Mic
k iew icza a n ie k tó re ten den cje poetyk p ó ź n ie js zy c h ",, n ależący do wskazanej
t u , p ie rw s z e j grupy problem owej. Ryła to próba o k re ś le n ia sw oistego prekur-
sorstwa M ickiew icza ze względu na tkw iące w jeg o p o e z ji "w a rto śc i rozw ojo
w e", które autorka rozp a tryw a ła poprzez o d n ie s ie n ia do dw udziestowieczrych
dokonań awangardowych. Poetyka autora "Dziadów" odżywa w poetyce imma-
nentnej bądź sformułowanej P e ip e ra , P rzy b o sia czy B r y lla .
Całe d z ie ło p oety ogarn ął w aspekcie in t e r p r e t a c ji lek syk a ln ej Konrad
G ó r s k i (UMK) w pracy "Semantyka ognia w praktyce p is a r s k ie j M ickiew i
c z a ", k t ó r e j te k s t p r z y s ła ł p r o fe s o r do p o w ie le n ia , sam nie mogąc wziąć
udziału w Sympozjum. W ykorzystując doświadczenia i m a teria ły z pracy nad
"Słownikiem język a Adama M ic k ie w ic za ", wykazał, że semantyka ognia u Mic
k iew icza wyjaśnia w jakimś stopn iu potężne od d zia2ywanie jeg o e k s p re s ji j ę
zykowej. Choć t y t u ł nasuwał dyskutantom s k o ja rzen ia z "Psych oan alizą ogn ia" Gastona Bachelarda, wywód p row a d ził n ie do psych oan alitycznego bądź fenome n ologiczn ego opisu w yobraźni, le c z w kierunku e k s p lik a c ji znaczeń dokonywa n ej metodami s t y l i s t y k i język ozn aw czej.
Również k a te g o rie opisu ję^ k o zn a w czego zastosow ała L u cylla P s z c z o-
ł o w s k a (IB L ) w r e f e r a c ie "Zagadnienia o r g a n iz a c ji dźwiękowej p o e z ji
M ick iew ic za ", stw ierd za ją c p rzy pomocy ob serw a cji sta tystyczn ych pewne pra
w idłow ości w poszczególnych okresach, strukturach językowych bądź gatunko
wych. Przywoływana często świadomość lit e r a c k a epoki p rze n o s iła czynione
Wybitnie genologiczną metodę opisu p r z y ję ła S te fa n ia S k w a r c z y ń -
s k a (UL) w "Rozważaniach ge no lo g iczn y ch nad dwoma utworami M ick iew icza
( 3>Tły-r.in na dzień Zwiastowania N .P .M a ry i^ i ^ Słowa N .P a n n y ^ ) " f zesta w ia ją c obok s ie b ie dwa " l i r y k i maryjne" p o e ty , z których pierw szy n ieja k o i n i
cjow ał jego drogę poetycką je s z c z e na przedpolach klasycyzmu, a dru gi ją
zamykał w ok resie m istyczrym. lys k u sja sku piła s ię głównie na a n a liz ie ga
tunkowej "Ęymnu", p o s iłk u ją c s ię często argumentami natury f i l o l o g i c z n e j ,
by wyjaśnić skomplikowaną " o r k ie s t r a ć ję " podmiotów mówiących.
Ramy genologiczne o k re ś la ły rów nież poczynania in te rp r e ta c y jn e Z o f i i
S t e f a n o w s k i e j (IB L ), k tó ra w r e fe r a c ie "Pam iętnik domowy w
)$> Panu Tadeuszu^ " u siłow ała o k r e ś lić wskazany wymiar gatunkowy poprzez
a n a liz ę przypisów poety do poematu.
R efera ty Zdzisława L i b e r y (UW) - "0 w i e r s z u j Już s i ę z pogod
nych n ieb io s oćma zdarła s m u t n a ...^ " i Czesława Z g o r z e l s k i e g t
- "Dwa posłow ia lir y c z n e M ickiew icza ( ^ Do P r z y ja c ió ł M o s k a li^ i Epi
lo g dd^Pana Tadeusza ^ )" - zm ierza ły , in te rp r e tu ją c głównie nacechowani«
s t y lis t y c z n e , do wykazania "sprawności p o e t y c k ie j" utworów. W iktor Wein-
traub z w ró c ił w dysku sji uwagę, że po ra z pierw szy z o s ta ła przeprowadzona
estetyczna in te r p r e t a c ja lir y k u "Do P r z y ja c ió ł M o sk a li", k tó ry dotychczas traktowany b y ł ty lk o w k a tego ria ch id e o lo g ic z n y c h i b io g r a fie z iy c h .
Marian M a c i e j e w s k i (KUL) z a ją ł s i ę głównymi wyznacznikami
p o etyk i liryk ó w lo za ń sk ich , szukając ic h w s p e c y fic z n e j o r g a n iz a c ji czasu i p r z e s t r z e n i; mówił więc o uchylaniu d z ia ła n ia czasu na rz e c z "c z u c ia w iecz
n o ś c i" poprzez w a loryza cję w d z ie d z in ie obrazu p oetyck iego bez czasowej
p r z e s tr z e n i.
I w reszcie do p ie rw s z e j grupy włączyć je s z c z e można r e fe r a t Jarosława
M a c i e j e w s k i e g o (UAM) - "P o dteksty p o lity c z n e Grażyny<^ " .
Autor p o sta w ił bardzo in try g u ją c ą t e z ę o l i t e r a c k i e j tra n s p o z y c ji w poema c ie s y tu a c ji społeczncr-politycznej młodego Królestw a Kongresowego, a mówiąc
sz c z e g ó ło w ie j - t e z ę o homologicznych odpowiedniościoch p o s t a c i: W ie lk i
K siążę Konstanty - L ita w o r, Joanna Grudzińska, księżna łow icka - Grażyna.
R e fe ra t Zdzisławy K o p c z y ń s k i e j (IB L ) - "Koncepcja języ k a w
paryskich p re le k c ja c h M ick iew ic za ", uw zględniając w o p is ie "świadom ości j ę zykowej" m .in. wpływ towianizmu, koresponduje z dwoma innymi r e fe ra ta m i wy
głoszonymi w ostatnim dniu obrad: Wiktora W e i n t r a u b a (USA, Har
va rd ) - "M ick ie w icz, Quinet i tow ian izm ", oraz A lin y W i t k o w s k i e j
(IB L ) - "M ickiew icz w psychologiczno-etycznym t e a t r z e Tow iań skiego". P r o f.
Weintraub u jaw n ił i zin te rp re to w a ł nie w p e łn i znaną r o l ę Quineta w b io g r a f i i in te le k tu a ln e j M ickiew icza — i v ic e v e r s a , o czyw iście z uwzględnieniem
miał re fe ra t doc. W i t k o w s k i e j . Opisując znane fakty w katego riach. "psychodrany" u udziałem myślenia psychoanalitycznego, autorka do chodziła do r o z u m i e n i a "ciemnych spraw" Koła, dotychczas oświet lanych krytycznie bądź apologetycznie.
Problemowi rec e p c ji legendy Mickiewiczowskiej i dzieła poety w kraju poświęcony t y ł re fe r a t Marii J a n i o n (IB L ) - "Poeci międzypowstanio-
wego kraju wobec Mickiewicza": uczestnicy Sympozjum zapoznali s ię z w ielo aspektowym funkcjonowaniem "zjawiska Mickiewicz" jako "żywej t r a d y c ji" , często kontrowersyjnej w p o ez ji krajow ej.
Recepcję M ickiew icza za gra n icą omawiały r e fe r a t y Z o f i i S z m y d t o -
w e j (pW) - "G ogol o ^ P a n u Ta d eu szu ^ " oraz Bogdana Z a k r z e w s
k i e g o i Mariana S z y r o c k i e g o /OWr.) - " )^ P a n Tadeusz w
p rze k ła d z ie R.O. S p a z ie ra ". R e fe ra t uczonych wrocławskich u jew n ił prawie
zu pełn ie nie znane m a te ria ły świadczące o w ie lk ie j popularności M ickiew icza i jeg o arcypoematu ju ż wkrótce po ukazaniu s ię go. Swego rod za ju re w e la c ją
d la zebranych b y ły in form acje o bardzo nowatorskim odczytywaniu "Pana Ta
deusza" p rzez d ziew iętn astow ieczn ą krytykę niem iecką. P o ja w iły s ię tam wąt k i in te r p r e ta c y jn e , k tó re w naszych czasach - bez genetycznych powiązań - z o s ta ły p o d jęte w pracach Stanisław a P ig o n ia i Kazim ierza H^yki.
Na m arginesie obrad zaprezentowano m ickiew icziana B ib lio t e k i Uniwersy t e c k i e j KUL, przekazane j e j w r . 1970 p rzez Prymasa P o ls k i,k s .S te fa n a kard. Wyszyńskiego. Chodzi o rę k o p isy stanowiące część dawnego Archiwum Filomatów,
a u togra fy kilkunastu w iers zy M ickiew icza z okresu w ileńsko-kow ieńakiego,
rę k o p is sporządzonej głównie p rze z Czeczota k o p ii "Dziadów" c z ę ś c i U , o
k ilk a d z ie s ią t lis t ó w p oety do p r z y ja c ió ł filom atów oraz ich l i s t y .
M a teria ły n a jb a r d z ie j in te re s u ją c e lub najm niej znane z o s ta ły udostęp nione uczestnikom Sympozjum na wystawie zorganizowanej w B ib lio te c e Uniwer s y t e c k ie j.
Rola KUL-owskiego Sympozjum n ie w yczerpuje s ię w wygłoszorych r e fe r a
ta c h , k tó re obrazowały w sp ółczesiy stan wiedzy o Mackiewiczu. Równie ważny
b y ł nurt d ru g i, związany z myśleniem perspektywicznym, k tó iy z n a la z ł przede wszystkim wyraz w d y sk u sji nad potrzebam i badań w za k resie wiedzy o M ickiew i czu . J e j rezu lta tem s t a ły s i ę p o s tu la ty , k tó re postanowiono p rzed ło żyć In s ty tu to w i Badań L ite r a c k ic h PAN oraz Komitetowi Nauk o L ite ra tu rz e P o ls k ie j PAN. Dotyczą one n ie t y lk o samych badań, a le i o r g a n iz a c ji w arsztatu bada
c z y , a także p o d k reśla ją konieczność o to czen ia tr o s k liw ą opieką m ickiew i-
czianćw , a przede wszystkim systematyczne poszukiwania i planową konserwa c j ę autografów M ickiew icza i innych, związanych z poetą materiałów ręk op iś
miennych - w P o ls c e , a zwłaszcza poza krajem (Moskwa, W ilno, P a r y ż ); jak
n ajszybsze p o d ję c ie planow ej a k c ji m ikrofilmowania w szystkich autografów
Dalsze p ostu laty dotyczą prac ed yto rsk ich . Po ukazaniu s i ę pierw szych tomów wydania krytycznego " D z ie ł w szystkich " - rozpoczętego pod patronatem ISL PM i Wydawnictwa Zakładu Narodowego im. O ssoliń skich s e r ią I pism poe t y , obejmującą d z ie ła p o e ty c k ie , prozę a rtysty czn ą i pisma k r y t y c z n o lite r a ckie - akcją edytorską n ależy objąć p o z o s ta łe obszary tw ó rczo śc i M ickiew i cza, przede wszystkim wykłady p a ry sk ie, p rzy których wydaniu winna być ma
ksymalnie wykorzystana spuścizna f il o l o g i c z n a Leona Płoszew skiego. Należy
t e ż podjąć planową kontynuację wydań podobizn fo to g r a fic z n y c h autografów
Mickiewicza oraz rep ro d u k cji n ajw ażn iejszych pierwodruków, z "Panem Tadeu
szem” na c z e le . Na poparcie zasługuje p r o je k t p o d ję c ia e d y c ji koresponden
c j i do poety.
Kolejne p o stu la ty - t o in te n s y fik a c ja prac nad pozostałym i tomami "Kro
n ik i ży cia i tw órczości Adama M ick iew ic za ", opracowanie sy n tetyc zn ej b io
g r a f i i poety oraz monograficznego tomu b i b l i o g r a f i i .
W zakresie badań nad re c e p c ją tw ó rczo śc i M ickiew icza n ależy przede wszy
stkim opracować wypowiedzi o jeg o p o e z ji w la ta c h 1831-1855» przynajm niej w
form ie kontynuacji a n t o lo g ii W .B illip a "M ickiew icz w oczach współczesnych",
oraz d z ie je r e c e p c ji na ziem iach p o lsk ich w la ta c h 1818-1830. N ależy rów
n ież zainicjow ać systematyczne prace zespołowe nad d ziejam i r e c e p c ji zagra
n ic z n e j, penetru jąc głównie czasopisma. P o stu la t te n w yrósł z perspektyw
zarysowarych przez p r o f. Zakrzewskiego.
-N a jb liż s z y program p ra c, także zespołowych, w d z ie d z in ie in t e r p r e t a c ji
d z ie ła M ickiewicza p o stu lu je p o d ję c ie :
studiów nad jeg o językiem (w oparciu o bogaty m a teria ł zgromadzory i
uporządkowany w "Słowniku języka Adama M ic k ie w ic z a ");
prób o k reś len ia m iejsca M ickiew icza w h i s t o r i i p o e z j i , kry t y k i l i t e r a c k i e j i p u b lic y s ty k i p o ls k ie j; ■
badań nad związkami poety z prądami ideowymi i filo z o fic z n y m i roman
tyzmu.
Memoriał — obok re fe ra tó w i dysku sji — u k a że.się w księdze przygotow y
wanej przez Towarzystwo Naukowe KOL: "M ic k ie w ic z. Sympozjum w K a tolick im
U niw ersytecie Lubelskim".
