Kronika naukowa Instytutu Badań Literackich.

Kronika naukowa Instytutu Badań

Literackich.

Biuletyn Polonistyczny 13/38, 22-34

zróżnicow ania gwarowego S ło w iań szczy zn y , k tó r e prawdopodobnie ju ż w n ie d a le k i e j p r z y s z ło ś c i r o z p ły n ie s i ę w morzu języków l i ­ te r a c k ic h . Stworzy on rów nież m ożliw ości d a ls z y c h badań i o­ pracowań m onograficznych w ie lu zag ad nień językowych na t l e po­ równawczym. B ędzie te ż p rz y d atn y d la w ie lu d y s c y p lin naukowych poza językoznawstwem.

Obszerne spraw ozdanie z K o n fe re n c ji ukaże s i ę w pow akacyj- qym numerze "P am iętnika Językowego” .

P

o p r z y ję c iu p r o to k o łu z p o s ie d z e n ia Rady Naukowej w dniu

23

s t y c z n ia 1970 r . przeprowadzono kolokwium h a b i l i t a ­ cyjn e dr T eresy M ichałowskj.c.i, a n a s tę p n ie nadano s to p n ie dok­ to ra nauk hum anistycznych: mgr mgr Danucie Danek, A ndrzejowi Gore n i o w i, Hannie M ałk ow skiej, M arcie P iw iń sk ie.j i M arii V/an­ to w s k ie j . Na tymże p o s ie d z e n iu powołano na stanowiska a d iu n k ta: dr dr Jana J ó z e fa L ip s k ie g o , Hannę K irch n er, Z o fię Stam irow ską, T eresę G ołębiow ską, Hannę F ilip k o w sk ą oraz A lin ę Ś c ie b o r ę , a na sta n o w isk a a s y s te n t a : mgr mgr Barbarę P i z ł o , Z o fię Wanico- wą, Ewę Deptuchową, K rystynę K owalik i Bożenę M ostowską. Na stan ow isk o sam od zieln ego pracownika naukowego powołano dr hab. Marię K arpiuk«

Komisja Nagrody im. T .M ik u lsk iego za rok 1969» d z ia ła j ą c a w s k ła d z ie : dr hab. Z o fia Stefanow ska /p r z e w o d n ic z ą c a /,d r hab. TCanda Roszkowska i dr hab. Edmund J a n k o w sk i/c z ło n k o w ie /, z g ło ­

s i ł a do nagrody k s ią ż k ę dra hab. M ichała G łow ińskiego p t . "Po­ w ie ść m łodop olska. Studium z p o e ty k i h is t o r y c z n e j ’1. Rada Nau­ kowa w niosek te n p r z y j ę ła j e d n o g ło ś n ie .

W dalszym c ią g u p o s ie d z e n ia Rady przeprowadzono d y sk u sję nad projektem zw ołania Zjazdu P o lo n istó w .P r o p o z y c ję z o r g a n iz o

-Dr Anna B asara Zakład Językoznawstwa

K R O N I K A N A U K O W A I N S T Y T U T U B A D A Ń L I T E R A C K I C H

PO S IE D Z E N IA R A D Y N A U K O W EJ

w ania Z jazdu p r z e d s ta w ił R adzie d y r e k to r IBL, p r o f . d r K azi­ m ierz Wyka, p rzy p o m in ając,- że Z jazd p o p rz e d n i odbył s i ę p rzed dw unastu l a t y /1 9 5 8 / i obecnie i s t n i e j e p iln a p o trz e b a zarówno oceny dorobku d y sc y p lin y h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i e j w o k re s ie d z ie ­ lącym nas od te g o Z jazdu, ja k te ż przedy sk u to w ania o raz s p r e ­ cyzow ania p o s tu la tó w na p r z y s z ło ś ć . B io rą c to pod uwagę p r o f . Wyka p r o s i ł , aby Rada Naukowa w ypow iedziała s i ę na tem at ro ­

z e sła n e g o członkom Rady w stępnego p r o je k t u programu Z jazd u , a ta k ż e , by zdecydow ała, czy wobec p rzew id zian eg o zw ołania I I K ongresu Nauki P o ls k ie j Z jazd P o lo n istó w pow inien odbyć s i ę p r z e d , czy po tym K o n g resie.

W ożyw ionej d y s k u s ji g ło s z a b i e r a l i : p r o f . p r o f . W. Doro­ s z e w sk i, J.K rzy żan o w sk i, J .K u lc z y c k a -S a lo n i, Z .L ib e ra , M.R. Llayenowa, B .Z ak rzew sk i, J.Z iom ek, S .Ż ó łk ie w s k i; doc. d oc. Cz. H ern as, A.Lam, S .T re u g u tt i d r J .S ła w iń s k i.

W podsumowaniu d y s k u s ji p r o f . J.K rzyżanow ski mówił o po­ t r z e b i e zw ołania Z jazdu n ie ty lk o z r a c j i p o s z e rz e n ia p ro b le ­ m aty ki b adaw czej, le c z ta k ż e zw ięk szen ia lic z b y placówek p o lo ­ n is ty c z n y c h , m .in . o u n iw e rs y te ty w K atow icach i GcLańsku.

Do u d z ia łu w p ra c a c h k o m is ji, k tó r a sfo rm u łu je kon k retn y ju ż p r o je k t Z jazd u , p r o f . J.K rzyżanow ski zaproponował kandyda­ tów ze w sz y stk ic h ośrodków p o lo n is ty c z n y c h , w osobach: p r o f . p r o f . J .G a rb a ć z o w s k ie j, A .H u tn ik iew icza , J.Z .Jak u b o w sk ieg o , J . K u lc z y c k ie j-S a lo n i, S .S k w a rc z y ń sk ie j, J .Z io m k a ,C z .Z g o rz e lsk ie - go, doc. doc. S . P i e t r a s z k i , S .T r e u g u tta , d ra J .S ła w iń s k ie g o , o ra z p i ę c i u członków PAN: p r o f . p r o f . K .G órskiego,J.K rzyżanow ­ s k ie g o , H .M arkiew icza, K.Wyki i S .Ż ó łk iew sk ieg o . P ro p o zycja ta

z o s ta ła p r z y j ę t a p rz e z Radę.

P

o p r z y ję c iu proponowanego porządku obrad i p ro to k o łu z posiedzenia poprzednie go, w d n iu 5 maja 1970 r . »przeprowadzo­ no kolokwium h a b i l i t a c y j n e d r P a u lin y B uchw ald-Pelc owe .i.

N astępn ie Rada p r z y s tą p i ła do ro zp atry w an ia wniosków od­ pow iednich, d z ia ła ją c y c h w I n s ty tu c ie Badań L ite r a c k ic h z j e j u p ow ażn ienia, k o m is ji do spraw przewodów d o k to rs k ic h .

Na t e j podstaw ie Rada Naukowa u c h w a liła nadać s to p ie ń dok­ to r a nauk hum anistycznych: mgr Danucie P alu ch o w skie.j» s t a r s z e ­ mu a s y s te n to w i KUL, na podstaw ie p racy n t . "T rad y cje rom anty­ czne w l i r y c e J .P r z y b o s ia " /p ro m o to r: d r hab. Z. S tefan o w sk a, r e c e n z e n c i: p r o f . C z .Z g o rz e ls k i, d r hab. L I.G ło w iń sk i/,o raz nau­ czycielom , stypendystom M in iste rstw a Oświaty i S zk o ln ictw a Wyż­ sz eg o , kończącym w I n s ty tu c ie Badań L ite r a c k ic h Studium d o k to ­ r a n c k ie : mgr I r e n ie Sz.ypowskie.j, k tó r a p rzy g o to w ała p ra c ę pod kj ^ 7T,o f. M .Żm igrodzkiej n t. " P o w ie śc io p isa rstw o Jó z e fa W eyssenhoffa" /r e c e n z e n c i: p r o f . H .ftlarkiewicz i d r hab. M.Gło­ w iń s k i/ o raz mgrowi Jerzem u Paszkowi na p o d staw ie p ra c y nt. "Me­ ta fo ry k a >Popiołów < S .Ż ero m skieg o ", k t ó r e j promotorem b y ł p r o f . H.J>iarkiewicz,a rec e n z en ta m i p r o f . J.T rz y n a d lo w sk i i d r hab. M .G łow iński.

S to p n ie d o k to ra nauk hum anistycznych postanow iono rów nież nadać dwojgu pracownikom I n s t y t u t u Badań L i te r a c k ic h : mgr Bo­ ż e n ie Wo.inowskie.it k tó r a pod opieką p r o f . K.Wyki przygotow a­ ła rozpraw ę n t. "Z zagadnień k a ta s tr o f iz m u S .I.W itk ie w ic z a " ,re ­ cenzowaną p rz e z p r o f . A .H u tn ik iew icza i d ra hab. J .B ło ń s k ie g o , o raz mgrowi Wacławowi Twardzikowi na p o d staw ie praęy n t . "P rzy ­ n a le ż n o ść d ia le k ty c z n a n a j s t a r s z e j k o p ii s ta r o p o ls k ie g o p r z e ­ k ła d u o r t y l i m agdeburskich /w r ę k o p is ie n r 50 B i b l i o t e k i Za­ k ła d u Narodowego im. O s s o liń s k ic h /" ; promotorem t e j rozpraw y b y ł p r o f . S .U rbańczyk, a j e j re c e n z e n ta m i: p r o f . W .K uraszkie-w icz i d oc. M .Kucała.

Z k o l e i Rada Naukowa pow ołała ko m isję d /s przewodu h a b i l i ­ ta c y jn e g o d ra Zenona K m iecika« k tó r y , z a tru d n io n y w Pracow ni H i s t o r i i C zasopiśm iennictw a P o ls k ie g o XIX i XX w .I n s ty t u tu Ba­ dań L ite r a c k ic h , przygotow ał rozpraw ę n t . " > K r a j< za czasów re d a k to rstw a E . P i l t z a " . V7 s k ła d k o m isji h a b i l i t a c y j n e j w e s z li: p r o f . p r o f . J .K u lc z y c k a -S a lo n i, J.S k rz y p e k , S .Ż ó łk ie w s k i.

Powołana kom isja d /s przewodu h a b ilita c y jn e g o d r L u c.y lli Ps zc z ołow skie.i d z ia ła ć b ę d z ie w s k ła d z ie : p r o f . p r o f . K. Gór­ s k i i S .Skw arczyńska, d r hab. J.W oronczak. Przedmiotem z a i n t e ­ reso w an ia k o m isji b ęd zie c a ły teoretycznonaukow y dorobek d r P s z c z o ło w s k ie j, ze szczególnym uw zględnieniem k siążk i pt."R ym ". Zgodnie z k o le jn ą uchwałą Rady Naukowej sprawą h a b i l i t a c j i d r Hanny D ziec h ciń sk ie.j na podstaw ie p racy " B io g r a f is ty k a s t a r o ­ p o lsk a w l a ta c h 1474-1627« K ieru n k i i odmiany" zajm ie s i ę ko­

25

-m is ja w s k ł a d z i e : doc. C z. Her n a s, p r o f . J . Ziomek i d r . h ab . J.W oronczak.

W spraw ach p e rs o n a ln y c h Rada Naukowa u c h w a liła pow ołać na s ta n o w is k a adiunktów w I n s t y t u c i e Badań L i te r a c k ic h : d ra M aria­ na R aw iń sk ie g o , d ra J ó z e fa R eczka, d ra Jaro sław a Marka Rymkie­ w icza i d ra S ta n is ła w a ś w ir k ę .

W o s ta tn im p u n kcie p orządku d zien n eg o Rada Naukowa w ysłu­ c h a ła in f o r m a c ji D y rek to ra I n s t y t u t u Badań L i te r a c k ic h i za­ t w i e r d z i ł a p la n wydawniczy i p la n k o n f e r e n c j i naukowych I n s t y ­ t u t u na ro k 1971.

W o k r e s ie od lu te g o 1970 r . odbyły s i ę w I n s t y t u c i e Badań L i te r a c k ic h n a s tę p u ją c e kolokw ia ^ h a b ilita c y jn e :

1 . 5 m aja 1970 r . : d r T eresy M ich ało w sk iej na p o d sta w ie p ra c y "Między p o e z ją i wymową. T ra d y c je i konwencje s t a r o p o l s k i e j p ro zy n o w e lis ty c z n e j" .

R ece n zen ci: p r o f . p r o f . J.K rzy żan o w sk i /IB L /, M.R. Mayenowa /I B L /, S.Skv rczy ń sk a / U L / ,

S k ład k o m is ji h a b i l i t a c y j n e j : p r o f . p r o f . K .G órsk i /UMK/, Z. Szmydtowa /UW/, J.Z iom ek /UAM/.

Głos w d y s k u s ji z a b i e r a l i : p r o f . p r o f . S .Skw arczyńska , M.R. Mayenowa, J.K rzy żan o w sk i.

2 . 17 czerwca 1970 r . : d r P a u lin y Buchwald-Pe 1 cowe,j na p o d s ta ­ w ie p ra c y " S a ty r a czasów s a s k ic h “ .

R ece n zen ci: p r o f . p r o f . R .P o lla k /UAM/» J .G ie ro w s k i /UW r/, J.N ow ak-D łużew ski /UW/ o ra z d oc. M.Klimowicz /UW r/.

S k ład k o m is ji h a b i l i t a c y j n e j : p r o f . p r o f . J.K rzy żan ow sk i/IB I/» J.Z iom ek /UAM/, doc. C z.H ernas /UW r/.

Głos w d y s k u s ji z a b i e r a l i : p r o f . p r o f . J .G ie ro w s k i, J .K rz y ­ żanow ski, J.N ow ak-D łużew ski, M .P le z ia , R .P o lla k , d o c. M .K li­ mowie z.

Z P R A C R E D A K C JI S Ł O W N IK A M IC K IE W IC Z O W S K IE G O W T O R U N IU

T T 7 rok u bieżącym re d a k c ja "Słow nika ję zy k a Adama M ick iew i- * » cza" w T o ru n iu przygotow uje do d ru k u V II tom "S ło w n ik a".

Ha p o c z ą tk u maja w ysłano do V/ydavmictrwa końcową p a r t i ę h a s e ł na l i t e r ę P /1264 s . m a szy n o p isu /. Obecnie przygotowywane są do druku h a s ła na l i t e r ę R /r e d a k c ja w stępna ty c h h a s e ł j e s t ju ż zak o ń czo n a/. 7/ czerw cu re d a k c ja p la n u je w y sła n ie członkom Komi­ t e t u R edakcyjnego p ie rw s z e j c z ę ś c i h a s e ł na l i t e r ę R /s s .1 2 6 5 - 1800 m aszy n o p isu /, do Wydawnictwa m aszynopis z tym i h a sła m i zo­ s t a n i e w ysłany w p a ź d z ie r n ik u . 7 /y słan ie końcowej c z ę ś c i h a s e ł z V II tomu "S łow nika" / s s . 180 0-2 40 0 / do Wydawnictwa z o s ta ło za­ planowane na g ru d z ie ń r b .

7-L B R A N IA ..C Z W A R T K O W E " 0 d c lim il;icji te k stu lite ra c k ie g o

/S tr e s z c z e n i e o dczytu w ygłoszonego d n ia 9 k w ie tn ia 1970 r . / W p ra k ty c e bad aw czej, ja k i w potocznym o d b io rze mamy do

c z y n ie n ia z te k s ta m i w ielozdaniow ym i, traktow anym i jak o odrębne je d n o s tk i o o k re ślo n y c h g r a n ic a c h . O d czy tan ie g ra n ic t e k s t u j e s t faktem ponadindyw idualnym w tym s e n s ie ,ż e p o c z ą te k 1 k o n ie c d an ej c a ł o ś c i u s ta la n y j e s t id e n ty c z n ie p rz e z w ie lu odbiorców . D z ie je s i ę ta k d la te g o , że w p r o c e s ie o d b io ru te k ­ s t u o d czytan e z o s ta j ą konw encjonalne s t r u k t u r y zn ak o w e,d elim i- t a t o r y , ’k tó r e p rz e k a z u ją in fo rm a c ję co do r o z p i ę t o ś c i o k r e ś lo ­ n e j c a ł o ś c i . Znaki te ze w zględu na fu n k c ję można p o d z i e lić na dwie grupy: sy g n ały - e k s p lic y tn e pow iadom ienia o p o c z ą tk u i końcu / n p . : Na p o c z ą tk u m ojej w ypow iedzi. . . f I na tym k o n ie c /, symptomy - s tr u k t u r y znakowe n io s ą c e t ę samą in fo rm a c ję ,c o syg­ n a ły , a l e w sposób n ie e k s p lic y tn y /n p . osław ione "w ięc" na po­ c z ą tk u ; zw o ln ien ie tempa o s ta t n ie g o frag m e n tu wypowiedzi p o łą ­ czone z d o b itn ie jsz y m wymówieniem o s t a t n i c h s y la b ,z a p o w ia d a ją ­ ce k o n ie c /. W ram ach p o szcze g ó ln y ch gatunków l i t e r a c k i c h funk­ c ję d e lim ita to ró w symptomowych p e ł n i ą s t a l e w danym gatunku wy­ s tę p u ją c e form uły początkow e lu b końcowe, np. w b a ś n i: Dawno, dawno t e m u .. ., Za siedmioma g óram i, za siedmioma r z e k a m i . .. , I j a tam byłem , miód i wino p i ł e m . . . , I ż y l i d ługo i s z c z ę ś l i ­ w i e . . . Formuły t e s ą symptomami ty lk o d la danego gatunku i w oderw aniu od n ieg o mogą n ie być o d b ie ra n e ja k o z n a k i.

Ze w zględu na formę z n a k i d e lim ita c y jn e d z i e lą s i ę na d e l i - m ita to r y le k sy k a ln e i n ie le k s y k a ln e /p ro z o d y jn e , mim iczne, g es­

ty c z n e /.

0 i l e sy g n ały p e ł n i ą sw oją fu n k c ję -w sposób s t a ł y i n ie ­ zmienny na mocy zaw artego w n ic h z n a c z e n ia ,o t y l e symptomy u l e ­ g a ją głębokim przemianom: z elementów n e u tra ln y c h w sto su n k u do f u n k c j i d e lim ita c y jn e j s t a j ą s i ę elem entam i fu n k cjo n u jący m i - symptomami p o c z ą tk u lu b końca te k s t u . Przem iana ta zach o d zi dzię­ k i i c h s ta łe m u w ystępow aniu w " n a g ło s ie " i w "w y gło sie" t e k s t u , g d zie p o d le g a ją o d d ziały w an iu w y stęp u jąceg o tam ju ż d e lim ita to » ’ r a , i d z i ę k i jego "prom ieniow aniu" na są s ie d z tw o zac z y n a ją p e ł ­ n ić fu n k c ję w yznaczania krańców w ypow iedzi. Tak w ięc, zn ak i po­ c z ą tk u i końca c h a r a k te r y z u ją s i ę te n d e n c ją do e k s p a n s ji na s ą ­ s ia d u ją c e z nim i lub naw arstw ione na n ic h elem enty t e k s t u .

D z ię k i m ożliw o ści przekazyw ania f u n k c ji d e lim ita c y jn e j i n ­ nym elementom w ypowiedzi, możliwy j e s t te ż p ro c e s odwrotny - d e s tr u k c ja te g o ty p u s t r u k t u r znakowych. P rzy k ład y omawianego zja w isk a c z e rp a ć można l i c z n i e z l i t e r a t u r y : u t a r t e w danym o~ k r e s i e w ramach p oszczeg ó ]n y ch gatunków p o c z ą tk i i końce p o d le ­ g a ją u c h y le n iu i p o w staje tzw . "forma o tw a r ta " , k tó r a zask ak u je o d b io rc ę brakiem oczekiw anych p rz e z n ie g o d e lim ita to ró w . W t a ­ k i e j s y t u a c j i o d b io rc a te k s t u może s ą d z ić , że ma do c z y n ie n ia z fragm entem , n ie zaś z te k stem skończonym. Z czasem w y n ik ający s tą d elem en t zask o cz e n ia c o ra z b a r d z i e j s i ę n iw e lu je ,a na m ie j­ sce u s u n ię te g o d e l im i ta to r a wchodzą nowe, będące d o tą d n ie n a c e - chowanymi elem entam i "formy o tw a r te j" .

J e s t rz e c z ą p ro b lem a ty c z n ą, czy w momencie n a j s i l n i e j s z e g o nawet odczuwania b rak u sp e try fik o w an e g o w danym m ie js c u d e lim i­ t a t o r a " t e k s t o tw a rty " rz e c z y w iśc ie bywa trak to w an y jak o t e k s t o nierozpoznaw alnym p o czą tk u i końcu, c z y l i jak o wypowiedź o n ie o s tr y c h g ra n ic a c h . Wydaje s i ę , że " t e k s t o tw arty " może być mimo w szystko rozpoznany i trak to w an y jak o t e k s t c a ło śc io w y . D zieje s i ę ta k d z ię k i temu, że "rama" d e lim itu ją c a o p e ru je e l e ­ mentami ró żnych p ła sz c z y z n wypowiedzi i u c h y le n ie sy g n ału w je d ­ n e j czy k il k u p ła sz c z y z n a c h n ie prow adzi do zupełnego z n i e s i e ­ n ia d e l i m i t a t o r a . Inna r z e c z , że w wypadku " te k s tu otw artego" to ro zp o zn an ie j e s t n ie c o t r u d n i e j s z e , gdyż zam iast n o rm aln ie w da­ nym m ie js c u s p o ty k a n e j w ią z k i d e lim ita to ró w mamy tu do c z y n ie ­

n ia z d e l im i ta c j ą zubożoną o pewne p ła sz c z y z n y - n a j c z ę ś c ie j t e n a jb a r d z ie j uchw ytne. Ale to n ie zm ienia f a k t u , że d e lim i ta c j a ma zawsze sv o j w ykładnik fo rm a ln y . Tak w ięc te rm in “forma otw ar­ t a ’1 d o ty c zy ty lk o pewnych p ła s z c z y z n te k s t u , nigdy zaś jego ca­ ł o ś c i .

W w ypow iedziach a r ty s ty c z n y c h oba w yżej omówione procesy wy­ korzystyw ane są jak o ź ró d ło odnowy p e r y f e r y jn y c h p a r t i i t e k s t u i w raz z innymi elem entam i d z i e ł a b i o r ą u d z ia ł w h is to r y c z n e j e w o lu c ji gatunku.

Dla z ilu s tr o w a n ia p ro b le m a ty k i sym ptom atycznych d e l i m i t a t o - rów le k sy k a ln y c h analizo w an e b y ły p o c z ą tk i i końce X V I-w iecz- nych p i e ś n i k o ś c ie ln y c h p o stn y ch i w ielk an o cn y ch . Okazuje s i ę , że p ie ś n i te p o w ie la ją k il k a schematów początków i zakończeń, ró ż n ie z r e s z t ą re alizo w an y ch s ło w n ie . Opisowi s t r u k t u r y znacze­ niow ej i fo rm a ln e j ty c h schematów pośw ięcona była n a jo b s z e r n ie j­ sz a c z ę ść o d czy tu .

P roblem atyka znaków d e lim ita c y jn y c h ma dużą wagę zarówno d la lite r a tu r o z n a w s tw a , ja k i d la l i n g w i s t y k i , ponieważ łą c z y s i ę z zag adn ien iam i a n a liz y d z i e ła i s p ó jn o śc io w e j i n t e r p r e t a c j i te k ­ s t u .

/S tr e s z c z e n ie o d czy tu w ygłoszonego d n ia 16 k w ie tn ia 1970 ł/

P u n k te m w y jśc ia w ymienionych w t y t u l e rozważań j e s t f a k t sw o iste j d e p r e c j a c j i p ro zy na g ru n c ie k o n c e p c ji p r a s k ie j . O k re ś le n ie : "p ra sk a s z k o ła s t r u k t u r a l n a " , o d n o si s i ę do s ta n o ­ w ią c e j m e ry to ry czn ie c a ło ś ć t e o r i i , k tó r a w y ra z iła s i ę nie t y l ­ ko w p ra c a c h p o w stały ch ś c i ś l e w c z a s ie i m ie js c u form alnego i s t n i e n i a P ra sk ie g o Koła L in g w isty czn eg o ; za sa d n ic z e tw ie rd z e ­ n ia rozpraw y Jakobsona "P oetyka w ś w ie tle językoznaw stw a" obec­ ne s ą ju ż n ie ty lk o w p ra c a c h te g o a u to r a z l a t tr z y d z ie s ty c h , le c z rów nież w "Tezach" P ra s k ie g o K oła L in g w istyczn eg o z ro k u 1929* P ak t te n r o d z i p y ta n ie , czy obrona p ro zy możliwa j e s t na g ru n c ie samej k o n c e p c ji p r a s k i e j , czy te ż wymaga t e o r i i wobec t e j k o n c e p c ji z e w n ę trz n e j.

Mgr T ere sa Dobrzyńska

O b r o n a p ro zy .

Próba odpow iedzi na to p y ta n ie prow adzi do ro zp atrzen ia kon­ c e p c j i p o e ty c k o ś c i / f u n k c j i p o e t y c k ie j / jak o ją d ra doktryny p r a s k i e j , a w r e z u l t a c i e do te z y , i ż po ety ck o ść rozumiana tu j e s t ja k o k a te g o r ia " i s t o t y p o e z ji d o s k o n a łe j" ,z a ś całość t e o r i i p o sia d a c h a r a k te r u n iw e r s a liz u ją c y /a h is to r y c z n y / o raz w arto ś­ c iu ją c y i normatywny, p rzy czym te n o s t a t n i wyraża s i ę w z h ie ­ ra rc h iz o w a n iu gatunków l i t e r a c k i c h , ja k ie p rask a koncepcja poe­ ty c k o ś c i za sobą p o c ią g a : w y n ie s ie n iu l i r y k i na c zo ło gatunków i u to ż sa m ie n iu j e j z " p o e z ją d o sk o n a łą " .

D alsza czę ść rozpraw y d o tyczy t r a d y c j i podobnego u h ie r a r - chizow ania gatunków w t e o r i a c h p o e ty c k ic h ,a n a s tę p n ie problem u, ja k n a le ż y rozum ieć na g ru n c ie k o n c e p c ji p r a s k i e j te z ę o l i r y c e ja k o p o e z j i ję z y k a . Przykładowo ro z p a trz o n e z o s ta je rozum ienie obu ty c h członów te z y w in n y ch t e o r i a c h w iążących p o e z ję z j ę ­ zykiem / u G .V ica, J .J .R o u s s e a u , B.Crocego i K .V o s s le r a /,a s z e ­ r z e j - ro zu m ien ie p o e z ji i ję zy k a w k o n c e p c ji W.Humboldta /wy­ ło ż o n e j w ro zp raw ie o "Hermanie i D orocie" Goethego w 179& r . / , w ramach k t ó r e j n a s tą p i ło rów nież u h ie ra rc h iz o w a n ie gatunków l i ­

te r a c k ic h , p o d z ie lo n y c h na dwa o b szary :“ l i r y k ę , tr a g e d ię i poe­ z ję dydakty czną - z je d n e j s tr o n y , e p ik ę - z d r u g i e j , ze w zglę­ du na s to p ie ń ic h " językow ości" /ro z u m ia n e j jed n ak jak o "m yślo- w ość", r e f le k s y j n o ś ć c z ło w ie k a /.

O s ta tn ia cz ę ść rozw ażań do ty czy b ezp o śre d n io rozumienia "poe­ z j i ję z y k a " w t e o r i i p r a s k i e j i prow adzi do t e z y , i ż "p o ezja j ę ­ zyka" - to w t e o r i i t e j p o e z ja formy w ew nętrznej /c h o d z i o ka­ te g o r i ę formy w ew nętrznej w tym s e n s ie , w jakim fu n k c jo n u je ona na g ru n c ie f i l o z o f i i ję z y k a : o r e l a c j ę między brzm ieniem a zna­ czeniem w n a jm n ie jsz y c h brzm ięniow o-znaczeniow ych c z ą stk a c h j ę ­ zykowych, t j . słow ach i m orfem ach/ i że p ra sk a k o n cep cja poe­ ty c k o ś c i zaw iera w so b ie tr a d y c je s ię g a ją c e Humboldtowskiej f i ­ l o z o f i i ję z y k a , k tó r a n ajp ierw p o p rzez A .P o tie b n ię , a w la ta c h dw u d ziestych p o p rzez G .S z p ie ta b e z p o śre d n io i bardzo s i l n i e od­ d z ia ły w a ła na t e r e n i e ro s y js k im w k ręg u tzw . fo rm a lis tó w . Kon­ sek w en cje , ja k ie p o cią g a za so bą t a k ie ro zu m ien ie f u n k c ji poe­ t y c k i e j , w y k lu czają m ożliw ość obrony prozy na g ru n c ie k o n c e p c ji p r a s k i e j w j e j ś c is ły m s e n s ie .

Dr Danuta Danek

Ro la -.połcczna p is ar za i lit e ra tu ry wo be c pr z e m ia n k u lt u r y X X wieku

/ S t r e s z c z e n ie od czytu w y głoszon ego d n ia 18 czerw ca 1970 r . / W wyborze p r z e z a rty stó w i s t o t n y c h elem entów o k reślen ia ic h

r o l i s p o łe c z n e j p o śr e d n ic z ą : ch a ra k ter d ia g n o zy s ta w ia ­ nej p rzez n ic h w s p ó łc z e s n e j k u ltu r z e oraz w łaściw a im t e o r ia k r e a c j i a r t y s t y c z n e j . Dla w yod rębn ienia nowego typu świadom oś­

c i k ulturow ej środow isk tw órczych - .jako c h a r a k te r y sty c z n e g o d la XX wieku - o d n a leźć n ależy je g o h is t o r y c z n ie w zględną s tr u k tu r ę , w ramach k t ó r e j na p la n p ierw szy wysuwają s i ę nas­ tęp u ją c e zjaw isk a h is to r y c z n o -s p o łe c z n e : 1 / erupcja c y w i li z a ­ c j i t e c h n ic z n e j , 2 / problem p r o l e t a r ia t u , sp o łe c z e ń stw a maso­ wego e t c . , 5 / k ryzy s w a r t o ś c i k u ltu r y m ie s z c z a ń s k ie j , u jaw n io­

ny p r z e z p ierw szą wojnę św iatow ą.

Dwa stan ow isk a ekstrem a ln e i świadome sw ej o p o z y c y jn o śc i r e p r e z e n tu ją w uśw iadom ieniu t e j nowej s y t u a c j i - w P o ls c e : eK S -

p resjon izm grupy "Zdroju" oraz futu ryzm . T otalna n e g a c ja nowo­ c z e s n e j k u ltu r y skulminowane j w te c h n ic e i w i. . e ś c i e oparta jest w e k sp r e sjo n iz m ie na św iadom ości z a g ro żen ia z i c h s tr o n y po­ rządku w a r to ś c i i s t o t n y c h - Ducha, T ra n scen d en cji i duszy lu d z ­ k i e j . Podstawowa w ic h m y śle n iu op ozycja Ducha i M a te r ii tr a n s­ formuje s i ę w p la n ie o d n ie s ie ń do s z t u k i w n ie u le c z a ln y a n ta ­ gonizm s z t u k i i sp o łe c z e ń stw a - s z t u k i jako jedynego rezerw atu w a r to ś c i w yższych. I d e a l i z a c j i f u n k c j i tow arzyszy i d o l z a c ja a r t y s t y , p r o fe ty prawdy u k r y te j w s f e r z e w a r to ś c i duchowych.

f u t u r y ś c i , b r u ta ln i.e wprowadzając do l i t e r a t u r y te c h n ic z n ą , m iejsk ą c y w i li z a c j ę , w y k o rzy stu ją fa u s ty c z n y mit czło w ie k a w ła­ d ającego na z a sa d z ie m agicznej prawami m a t e r ii, p r zy ro d y , r e a ­ liz u j ą c e g o i d e a ł d em o k ra tyza cji dóbr d o ty ch cza s e li t a r n y c h w im ię prom ocji u c isk a n e j dotąd masy, k la s y s p o łe c z n e j w stę p u ją ­ c e j na arenę h i s t o r i i - p r o l e t a r ia t u .

Sztuka ma w ięc obowiązek i am bicję rep rezen to w an ia św iado­ m ości k o le k ty w n e j, aktywnego k s z ta łto w a n ia o b lic z a c y w iliz a ­ c j i ; sztuk a n ie a u t o t e l ic z n a , a le ludyczna i propagandowa, two­ rzona p rzez a r t y s t ę - t e c h n ik a nowej c y w i l i z a c j i i propagatora rjovjych w a r to ś c i sp o łe c z n y c h .

Na tym t l e z o s ta ł a usytuowana t e o r i a rozw oju, a więc i k ry ­ zysu k u ltu r y S ta n is ła w a Ignacego W itkiew icza o raz poglądy w t e j m ierze reprezentow an e p rz e z re d a k to ra "Z w rotnicy” ,Tadeusza P e i­ p e r a , S k rajn y pesymizm i trag izm t e o r i i W itkiew icza je s t konsek­ w encją ro zu m ien ia n ie o d w ra c a ln o śc i procesów u s p o łe c z n ie n ia , triu m f u w ie lo ś c i nad je d n o ś c ią , sp o łeczeń stw a nad osobow ością, nagromadzonego bogactwa k u ltu r y nad m ożliw ościam i ekspresji tw ór­ c z e j je d n o s t k i, sp ra w ie d liw o ś c i s p o łe c z n e j nad w arto ścia m i k r e a ­ c j i k u ltu ro w e j. W ro zu m ien iu a u to ra "Nowych form w m a la rstw ie " s z tu k a j e s t efek tem n ie p o w ta rz a ln e j h is to r y c z n ie s y t u a c j i je d ­ n o s tk i wobec to ta ln e g o i s t n i e n i a , zjaw iskiem skazanym przez p ro ­ cesy h is to r y c z n e na zan ik ze w zględu na g łę b o k ie zmiany psycho­ s p o łe c z n e , j a k ie p rz y n o s i p r z e k s z ta łc e n ie s i ę w ię z i s p o łe c z n e j z s u b s t a n c j a ln e j w fu n k c jo n a ln ą , co j e s t w r e z u l t a c i e przyczyną f a k t u , i ż tw ó rc a , a r t y s t a s t a j e s i ę pow oli p rzeż y tk iem h i s t o r y ­ cznym.

Na te same p ro c e sy w skazuje w sw ej d ia g n o z ie Tadeusz P eip e r, p rzy czym d la n ie g o nowe p ro cesy sp o łacz n e s t a ć s i ę mogą p rz y ­ czyną i źródłem nowych w a r to ś ę i w s z tu c e uorganizow anej s p o łe ­ c z n ie , s z tu c e , k tó r a zawsze, według n ie g o p o zo staw ała w z a le ż ­ n o ś c i hom ologicznej od procesów h is to ry c z n y c h .

Elementem ró żn ic u jący m oba sta n o w is k a , p re z e n tu ją c e sp ó jn y z e s p ó ł poglądów na tem at rozw oju sp o łe c z n e g o , j e s t c a ło ś ć św ia­ topoglądów , w ram ach k tó ry c h one fu n k c jo n u ją .

C

z te ro m ie się c z n y pobyt s ty p e n d ia ln y w P aryżu pośw ięciłem badaniom w ybranych zagad n ień d r a m a tu rg ii w sp ó łczesn ej /w ie k XX/.

S tu d ia nad d ra m a tu rg ią w sp ó łczesn ą prow adziłem sam o dzieln ie, k o r z y s ta ją c z k sięg o zb io ró w lic z n y c h b i b l i o t e k P a ry ż a , p rzed e w szystkim : B i b l i o t e k i Narodowej, B i b l i o t e k i Sorbony, B ib l io te k i

Mgr Kamila Rudzińska

S P R A W O Z D A N IA Z P O D R Ó Ż Y N A U K O W Y C H

S p ra w o z d a n ie z p o b y tu n a s ty p e n d iu m n a u k o w y m (5 X ! 1969 - 5 III 1970)

Towarzystwa H i s t o r i i T e a tru o raz a m ery k ań sk iej b i b l i o t e k i Be­ niam ina F r a n k lin a . Po znałem t e ż , w ram ach zajęć u z u p e łn ia ją c y c h , awangardowy r e p e r t u a r te a tró w p a r y s k ic h , k o r z y s ta ją c z p r e r o ­ gatyw św iadczonych m i, jak o badaczow i zag ad n ień d ram atu i t e a t ­ r u , p rz e z Centrum T e a tr u F ra n c u sk ie g o .

Celem p o g łę b ie n ia znajom ości ję z y k a f r a n c u s k ie g o uczęszcza­ łem do A llia n c e F ra n c h ise na k u rs językowy / p i ę ć ra z y w tygod­ n iu po dwie godziny d z i e n n ie / .

Z ain tere so w a n ia moje d o ty c z y ły głów nie z e s p o łu p u b l i k a c j i m ających am bicje w ie lo stro n n e g o problem atyzow ania i m ożliw ie pełn eg o w y ja ś n ie n ia p ro c e s u rozwojowego d r a m a tu r g ii w sp ó łczes­

n e j, zw łaszcza je g o momentów zw rotnych, p r o f i l u j ą c y c h całe d z i­ s i e j s z e ży cie t e a t r u . W iele uwagi p o św ięciłem problemom p r z e ­ łomu e k s p re s jo n is ty c z n e g o - pow szechnej w d ram acie l a t d z ie ­ s ią t y c h i d w ud ziestych naszego s t u l e c i a te n d e n c ji odw rotu od n a tu ra liz m u i ru ty n y m ieszczań sk ieg o t e a t r u â l ’ i t a l i e n n e . . W

związku z tym in te r e s o w a ł mnie m .in . problem wpływu późne j d ra ­ m a tu r g ii S trin d b e rg a na ek sp resjo n iz m y krajów Europy środkowo­ -w schodnie j i na c a ły awangardyzm w o k r e s ie międzywojennym. In ­ s p ir u ją c ą r o l ę S tr in d b e r g a a k c e n tu je s łu s z n ie w ie lu badaczy / A . J o l i v e t , L .D ahłstrB m , P .L a g e r k v is t/ .

W k o n te k ś c ie sygnalizow anego t u problem u odw rotu od n a tu ­ ra liz m u in te r e s o w a ł mnie t e ż u d z ia ł w ybitn y ch reformatorów t e a ­ t r u /C r a ig , R e in h a rd t, A ppia, Copeau i jego K a r t e l , M eyerhold, P i s c a t o r / w rozw oju d ram atu w sp ó łczesn eg o . Wydaje s i ę , i ż j e ­ dynie na g ru n cie zrew olucjonizow anego p rz e z nich ro zu m ien ia po­ ję ć cza su i p r z e s t r z e n i w t e a t r z e w yrosnąć mogła twórczość ro z ­ m yślnie autonom iżu jąca form alne "chw yty" d ra m a tu rg ic z n e dla ce­ lów bądź p a r o d ii /W itk a c y /, bądź te ż u e la s ty c z n ie n ia języ k a dram atu, zw iększenia jeg o p o jem ności sem antycznej /z a g a d n ie n ie tzw. p ir a n d e lliz m u /. W sposób i n t e r e s u j ą c y n a ś w ie tl a ją te p ro b ­ lemy n ie k tó rz y w łoscy i fra n c u s c y h is to r y c y t e a t r u : M .B a re tti, D .B ab iet i i n n i .

W swoich po szu k iw an iach badawczych p o św ięciłem te ż w ie le uwagi awangardowemu te a tr o w i francuskiemu» l a t p i ę ć d z ie s i ą ty c h i s z e ś ć d z ie s ią ty c h - jako n a j b a r d z ie j z n a c z ą c e j i konsekw entnej k o n ty n u a c ji międzywojennych p rzew arto ścio w a ń d ra m a tu rg ic z n y c h . Spośród n ie z m ie rn ie b o g a te j l i t e r a t u r y k r y ty c z n e j, ja k ą t e a t r te n sprowokował, w yodrębnia s i ę ja k o s z c z e g ó ln ie in stru k ty w n y

z e s p ó ł p u b l i k a c j i badaczy m ark sisto w sk ic h - i sym patyzujących z marksizmem /L .G oldm ana, G .T a rra b , J .D u b o is /.

P rzy kom pletow aniu m a te ria łó w badawczych niezw ykle ważnym źródłem b y ły d la mnie pism a p e rio d y c z n e i s p e c j a l i z u j ą c e s i ę w z a g a d n ie n ia c h dram atu i t e a t r u .

Z periodyków f r a n c u s k ic h mam na m y śli t a k i e p rzed e w sz y st­ kim t y t u ł y , ja k ï " C a h ie rs de l a Compagnie Renaud - B a r r a u l t " ; " T h é â tre e t U n iv e r s ité " / t u m .in . p r z e d r u k i w ie lu n ie d o stę p n y c h w P o ls c e dramatów e k s p r e s jo n is ty c z n y c h /} "Revue d * H is to ir e du T h é â tre " / t o o s t a t n i e pismo zaw iera zawsze b o g a tą b i b l i o g r a f i ę d o ty c z ą c ą badań nad dramatem i t e a tr e m /. Cenne dla mnie m a te r ia ­ ły z n a le ź ć te ż mogłem w p e rio d y k a c h a n g lo -a m ery k ań sk ic h : " T u la - ne Drama Review ", "Drama S u rv e y ", "T h e a tre A r ts " .

C elem w yjazdu b y ło z e b ra n ie m a te ria łó w do p ra c y o s ło w ia ń - a s k ic h p rzed ro stk o w y ch przy m io tn ik ach , odprzym iotnikow ych. W p la n ie p rz ew id z ia n o odw iedzenie p i ę c i u ośrodków naukowych, w k tó r y c h przygotowywane s ą s ło w n ik i języków wschodcdosłow iańskich. Głównym przedm iotem mego z a in te re s o w a n ia ty ły k a r t o t e k i do słow ­ ników h is to r y c z n y c h , w sp ó łczesny ch i gwarowych, p rzy czym r e a ­ l i z a c j a zam ierzeń b y ła u tru d n io n a z powodu powszechnego b rak u indeksów h a s e ł do poszczególnych, k a r to t e k słow nikow ych. W t e j s y t u a c j i przygotow ałam l i s t ę obejm ującą 50 n a j c z ę ś c ie j w ję z y ­ kach s ło w ia ń s k ic h w y stęp u jąc y c h przym iotników jakościow ych i ty lk o ic h szukałam pod poszczególnym i p rz e d ro s tk a m i.

W c z a s ie p o b ytu pracowałam w n a s tę p u ją c y c h o śro d k ach :

• I . Moskwa /2 9 X II 1969 - 14 I 1970 o ra z 9 I I - 22 I I 1 9 7 0 /, I n s t y t u t Języka R o sy jsk ie g o , Pracow nia Słow nika S t a r o r o s y j s k i e - go XI-XIV w .; Pracow nia Słow nika S ta r o r o s y js k ie g o XI-XVII w.

I I .L e n in g r a d /1 5 I - 8 I I 1 9 7 0 /, I n s t y t u t Językoznaw stw a, O ddział Słownikowy.

III-M ińsk /2 3 I I - 5 I I I 1 9 7 0 /,I n s t y t u t Językoznaw stw a, Kar­ to te k a Słow nika S ta r o b ia ło r u s k ie g o .

Dr M arian R aw iński

*

S p r a w o z d a n ie z p o b y tu w Z S R R (29 X II 1969 - 25 III 1970)

IV. Kijów /6 I I I - 15 I I I 1970/ , I n s t y t u t Językoznaw stw a, Pracow nia D ia le k to lo g ie z n a .

V. Lwów /1 6 I I I - 25 I I I 1 9 7 0 /, I n s t y t u t Nauk S p o łeczn y ch , Pracow nia D ia le k to lo g ie z n a , P racow nia Słow nika S ta r o u k r a iń s k ie - go.

W c z a s ie p o by tu w ZSRR odbyłam k o n s u lta c je z n astęp u jący m i naukowcami: w Moskwie z p r o f . p r o f . R.I.Awanesowem, B.G.Orłową, I.A .O sow ieckim , S.G.Barchudarowem i doc. Trubaczowemj w L enin­ g ra d z ie z p r o f . A .P .Jew gieniew ą i drem F .P .S orokoletow em j w Miń­ sku z p r o f . M .R.Sudnikiem i d r d r M .W .B iry łłą, W.W.Martynowem, A .J.Ż uraw skim i W .Aniczeńką; w K ijo w ie z p r o f . F .T . 2 y łk ą i doc. W.M.Rusłaniwskim; we Lwowie z p r o f . Ł.Ł.Kumecką.

Do w s z y s tk ic h zebranych m a te ria łó w s p o rz ą d z iła m k a r to te k ę ź r ó d e ł.