2021, tom 22, nr 1 (84)
ISSN 2451-1617
Seminarium Polskie uczelnie w rankingach
»by subject« – droga do sukcesu (17 grudnia
2020 r.). Wnioski dla nauk o komunikacji
społecznej i mediach
Bartłomiej Włodarczyk
Uniwersytet Warszawski bm.wlodarczyk@uw.edu.pl ORCID: 0000-0001-9229-4656
W
śród powodów wprowadzenia nowej ustawy dotyczącej funkcjonowania nauki i szkolnic-twa wyższego, nazwanej Konstytucją dla Nauki, jej autorzy wymieniali „niewystarczają-cy poziom znaczenia wyników badań naukowych prowadzonych w Polsce w światowej nauce” (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, b.d.). Istotnymi narzędziami oceny międzynaro-dowej pozycji uczelni są rankingi dostarczające informacji umożliwiających porównanie dzia-łalności naukowej w poszczególnych krajach. W celu podniesienia pozycji polskich jednostek naukowych w światowych zestawieniach Fundacja Edukacyjna „Perspektywy” na zlecenie Mi-nisterstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) rozpoczęła realizację International Visibi-lity Project (IVP). W jego ramach prowadzony jest m.in. audyt rankingowy wybranych polskich uczelni, opracowywane są zalecenia dla jednostek naukowych, a także organizowane są semina-ria tematyczne (intvp.edu.pl).Jedno z takich spotkań w formie webinarium odbyło się 17 grudnia 2020 roku. Wystąpiło na nim dwunastu prelegentów, których wystąpień wysłuchało ponad 120 osób. Było ono poświę-cone rankingom przedmiotowym (ang. rankings by subject)1, które w odróżnieniu od bardziej
znanych rankingów ogólnych porównują uczelnie pod względem wybranych dyscyplin bądź obszarów badawczych.
Seminarium otworzył Waldemar Siwiński, kierownik IVP. Sesja pierwsza rozpoczęła się od prezentacji Justyny Kopańskiej z Centrum Współpracy Międzynarodowej Politechniki Łódz-kiej, poświęconej metodom tworzenia rankingów przedmiotowych publikowanych przez Big-4 Group. Prelegentka przedstawiła warunki uwzględnienia uczelni w zestawieniach, obszary i
dy-1 Na seminarium na określenie omawianych zestawień używano wyrażenia „rankingi »by subject«”. W ję-zyku polskim zamiennie używane są wyrażenia „ranking przedmiotowy” bądź „ranking dziedzinowy”.
897
Bartłomiej Włodarczyk • Seminarium Polskie uczelnie w rankingach »by subject« – droga do sukcesu…
Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 896–899 https://studiamedioznawcze.eu
scypliny oraz wskaźniki oceny stosowane w rankingach Quacquarelli Symonds World Rankings by Subject (QS), Times Higher Education World University Rankings by Subject (THE), US News Best Global Universities Subject Rankings (BGUSR) oraz Shanghai Ranking’s Global Rankings of Academic Subjects (GRAS). Podkreśliła, że dla wielu polskich uczelni problemem jest samo dostanie się na listę rankingową, m.in. z powodu niewystarczającej liczby ankiet w ba-daniu reputacji jednostki. Poszczególne rankingi różnią się liczbą uwzględnianych kryteriów (od 4 do 13), które są dostosowywane do wymagań konkretnych dyscyplin. Uwzględniane są w nich m.in. wskaźniki poziomu reputacji wśród naukowców i pracodawców oparte na bada-niach ankietowych oraz wskaźniki bibliometryczne pochodzące z baz takich jak Scopus i Web of Science.
Po pierwszym wystąpieniu głos zabrała Anna Budzanowska, podsekretarz stanu w MNiSW, podkreślając, że polskie uczelnie znacznie lepiej wypadają w rankingach przedmiotowych niż ogólnych. Autorem kolejnej prezentacji był Waldemar Siwiński, który przedstawił ogólne cele i znaczenie rankingów przedmiotowych. Zwrócił również uwagę na stosunkowo wysokie pozycje polskich uczelni w niektórych zestawieniach. Jego zdaniem rankingi tego rodzaju są najszybciej rozwijającymi się na świecie i warto, aby polskie uczelnie starały się podwyższać swoją pozycję w tych zestawieniach. W kolejnym wystąpieniu Guillaume Rivalle z fi rmy Clarivate przedsta-wił przykłady zastosowania narzędzia InCites do analizy wskaźników używanych w rankingu GRAS. Wskaźniki te to: liczba prac opublikowanych w pierwszym kwartylu czasopism z naj-wyższym wskaźnikiem Journal Impact Factor, wskaźnik Category Normalized Citation Impact pokazujący stosunek liczby cytowań uzyskanych przez publikacje z danej instytucji do średniej liczby cytowań w danej dyscyplinie, liczba publikacji autorstwa badaczy z co najmniej dwóch państw oraz liczba artykułów opublikowanych w najlepszych czasopismach z danej dyscypliny. Ostatnie wystąpienie autorstwa Macieja Matyi z Akademii Leona Koźmińskiego było poświęco-ne prowadzonym przez Financial Times rankingom programów i szkół bizpoświęco-nesowych. Prelegent podkreślił, że są one tworzone przede wszystkim jako pomoc dla kandydatów na studia, którzy dzięki nim mogą wybrać najbardziej odpowiadające im kierunki. Ich podstawą są dane pocho-dzące z ankiet uczelnianych oraz – przede wszystkim – z ankiet zbieranych wśród absolwentów ocenianych uczelni. Ranking Financial Times ma istotne znaczenie zarówno dla studentów po-dejmujących decyzje o kierunkach wymiany studenckiej, jak i dla naukowców, jako podstawa podejmowania przez nich decyzji o współpracy badawczej.
Sesja druga była poświęcona raportowi na temat anglojęzycznych stron dwudziestu polskich uczelni. Wojciech Marchwica z Uniwersytetu Jagiellońskiego przedstawił podstawowe infor-macje na temat tego raportu, a Isidro F. Aguillo zaprezentował podsumowanie najważniejszych zagadnień i wniosków wynikających z przeprowadzonej oceny. W raporcie uwzględniono m.in. takie elementy jak adresy anglojęzycznych stron, liczba stron i plików PDF w języku angiel-skim, widoczność w mediach społecznościowych oraz jakość materiałów przeznaczonych dla studentów zagranicznych. Na koniec Aguillo wskazał możliwości poprawy jakości stron, a także zagrożenia związane z poziomem ich widoczności w sieci WWW.
Podczas ostatniej sesji przedstawiono trzy wystąpienia poświęcone źródłom danych do ran-kingów. Marek Michajłowicz oraz Emil Podwysocki z Ośrodka Przetwarzania Informacji zapre-zentowali projekt RAD-on, którego celem jest ułatwienie dostępu do danych na temat polskiej nauki i szkolnictwa wyższego. Jednym z jego elementów jest portal RAD-on (radon.nauka.gov. pl), zawierający raporty, analizy oraz zbiory danych, które mogą być źródłem dla prac badaw-czych. W kolejnej prezentacji Bartłomiej Więckowski oraz Tomasz Psonka z fi rmy Elsevier przedstawili możliwości wykorzystania danych z bazy Scopus w kontekście analizy widocz-ności polskich uczelni w kategorii Inżynieria i technologia (ang. Engineering & Technology)
898
Bartłomiej Włodarczyk • Seminarium Polskie uczelnie w rankingach »by subject« – droga do sukcesu…
Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 896–899 https://studiamedioznawcze.eu
w rankingu THE. Baza Scopus jest podstawowym źródłem danych bibliometrycznych wyko-rzystywanych przy tworzeniu tego rankingu. Wpływ na pozycję w tym zestawieniu mają m.in. czasopisma, w których publikowane są prace badawcze. W przypadku analizowanych przez pre-legentów uczelni polskich i zagranicznych czasopisma te różnią się w sposób wyraźny, co zdaje się wpływać na pozycję uczelni w rankingu THE. W ostatnim wystąpieniu Wojciech Marchwica przedstawił relację z prac nad audytem rankingowym polskich uczelni w 2020 roku. Spotkanie podsumował Bartłomiej Banaszak, dyrektor Departamentu Nauki MNiSW, który podkreślił, że rankingi przedmiotowe dobrze wpisują się w polską politykę naukową związaną z wdrożeniem
Konstytucji dla Nauki.
Tematyka omówionych wyżej prezentacji ma duże znaczenie dla wielu dyscyplin, w tym nauk o komunikacji społecznej i mediach, nowej dyscypliny wprowadzonej na mocy Konstytucji
dla Nauki, powstałej z połączenia nauk o mediach, nauk o poznaniu i komunikacji społecznej
oraz bibliologii i informatologii. Tabela 1 prezentuje odpowiedniki dyscyplin będących składo-wymi nauk o komunikacji społecznej i mediach w Polsce w poszczególnych rankingach. Tabela 1. Odpowiedniki subdyscyplin wchodzących w skład nauk o komunikacji społecznej i mediach w wybranych międzynarodowych rankingach przedmiotowych.
rankingi nauki o mediach, nauki o poznaniu i komunikacji społecznej bibliologia i informatologia
QS Communication & Media Studies Library & Information Management THE Communication and media studies brak
BGSUR brak brak
GRAS Communication Library & Information Science
Źródło: opracowanie własne na podstawie Times Higher Education, b.d.; QS Quacquarelli Symonds, b.d.; ShanghaiRanking Consultancy, b.d.; U.S. News, b.d.
W przypadku omawianych rankingów wyraźnie rozdziela się w nich części składowe (subdy-scypliny) nauk o komunikacji społecznej i mediach. Nie ma zestawienia, które pozycjonowałoby dyscyplinę będącą jednoznacznym odpowiednikiem polskich nauk o komunikacji społecznej i mediach. Wynika stąd kilka poważnych wątpliwości co do tego, jak i w jakim kierunku nale-żałoby strategicznie zaplanować rozwój dyscypliny. Z jednej strony słuszny wydaje się postulat większej integracji środowiska badaczy skupionych w jej ramach, z drugiej zaś zachowanie pewnego stopnia autonomii badawczo-publikacyjnej może sprzyjać podnoszeniu pozycji w ran-kingach. To powiązanie odmiennych obszarów powinno również przyczynić się do powstania prac na styku subdyscyplin, ale jednocześnie pozwolić na rozwój i uszanowanie różnych pól badawczych.
Podczas seminarium Justyna Kopańska zwróciła uwagę na różnice występujące pomiędzy dyscyplinami pod względem kryteriów włączania do rankingów i wskaźników używanych do ich oceny. Jednym z zestawień, który uwzględnia subdyscypliny wchodzące w skład nauk o ko-munikacji społecznej i mediach, jest GRAS. Różnice między dyscyplinami oznaczonymi jako „Communication” oraz „Library & Information Science” dotyczą m.in. minimalnej liczby pu-blikacji w bazie Web of Science, która jest wymagana, aby dana uczelnia została uwzględniona w rankingu. W pierwszym przypadku to 25 publikacji, w drugim – 50. Jeżeli chodzi natomiast o wskaźniki oceny, to w przypadku bibliotekoznawstwa i informatologii uwzględniono
dodat-899
Bartłomiej Włodarczyk • Seminarium Polskie uczelnie w rankingach »by subject« – droga do sukcesu…
Studia Medioznawcze 2021, tom 22, nr 1 (84), s. 896–899 https://studiamedioznawcze.eu
kowy element w postaci liczby przyznanych nagród ASIST Award of Merit2 (ShanghaiRanking
Consultancy, b.d.). Analizując możliwości poprawienia swojej pozycji w rankingach, trzeba wziąć pod uwagę możliwość spełnienia tych kryteriów i uzyskania odpowiedniej wysokości wskaźników, które różnią się między zestawieniami. Wydaje się, że niezależnie od pewnych korekt wprowadzanych obecnie w Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce, badacze skupieni wokół nauk o komunikacji społecznej i mediach powinni zwrócić większą uwagę na widoczność polskich jednostek naukowych w rankingach przedmiotowych. Do rozwiązania nadal pozostaje jednak wiele problemów, które wymagają dyskusji w ramach całego środowiska.
Bibliografi a
Association for Information Science and Technology. (b.d.). Award of Merit. Pobrane 18 grudnia 2020 z asist.org/programs-services/awards-honors/award-of-merit
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. (b.d.). O ustawie | Konstytucja dla Nauki – ustawa prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Pobrane 18 grudnia 2020 z konstytucjadlanauki.gov.pl/o-ustawie QS Quacquarelli Symonds. (b.d.). QS World University Rankings by Subject 2020. Pobrane 18 grudnia
2020 z topuniversities.com/subject-rankings/2020
ShanghaiRanking Consultancy. (b.d.). Methodology for ShanghaiRanking’s Global Ranking of Academic Subjects 2020. Pobrane 18 grudnia 2020 z shanghairanking.com/shanghairanking-subject-rankings/ Methodology-for-ShanghaiRanking-Global-Ranking-of-Academic-Subjects-2020.html
Times Higher Education. (b.d.). World University Rankings by Subject. Pobrane 18 grudnia 2020 z timeshighereducation.com/world-university-rankings/by-subject
U.S. News. (b.d.). The Best Universities in the World. Pobrane 18 grudnia 2020 z usnews.com/education/ best-global-universities/rankings
2 Jest to nagroda za wybitne osiągnięcia w dziedzinie informatologii, przyznawana przez Association for Information Science and Technology. Do nagrody mogą być nominowani wyłącznie członkowie stowarzysze-nia (Association for Information Science and Technology, b.d., acc. 1–2).
