Widok Rodzina chrześcijańska w nauczaniu papieża Franciszka

ADAM JÓZEF SOBCZYK

Wydzia³ Teologiczny

Rodzina chrzeœcijañska w nauczaniu papie¿a Franciszka

Christian Family in the Teaching of Pope Francis

Pontyfikat papie¿a Franciszka przypada w szczególnie trudnym okresie eg-zystencji katolickiej rodziny oraz bardzo wymagaj¹cym, gdy idzie o duszpastersk¹ opiekê Koœcio³a nad ni¹. Z jednej strony coraz bardziej widoczne s¹ oczekiwa-nia krêgów liberalnych dotycz¹ce z³agodzenia dyscypliny koœcielnej, chocia¿by odnoœnie do rozwodów, dopuszczania ludzi ¿yj¹cych w zwi¹zkach niesakramen-talnych do komunii œwiêtej, coraz s³absza kondycja katolickiej rodziny przeja-wiaj¹ca siê w fali niewiernoœci, egoizmu, odchodzenia od Boga; z drugiej nato-miast pragnienie ¿ycia w mi³oœci, zgodnego z przykazaniami i z naturalnym powo³aniem cz³owieka do szczêœcia, chêæ za³o¿enia rodziny w poczuciu bezpie-czeñstwa, akceptacji i mi³oœci.

Papie¿ tematowi ma³¿eñstwa i rodziny poœwiêca wiele miejsca w swoim nauczaniu. Nie napisa³ co prawda dot¹d ca³oœciowego dokumentu przeznaczone-go dla rodziny chrzeœcijañskiej. Jednak¿e stosunkowo czêsto porusza ten temat w przemówieniach w trakcie audiencji dla m³odzie¿y, narzeczonych, ma³¿onków, rodzin i osób odpowiedzialnych za duszpasterstwo. Z wielk¹ nadziej¹ oczekiwa-ny jest synod biskupów dotycz¹cy ma³¿eñstwa i rodzioczekiwa-ny, który odbêdzie siê w dniach 5-19 paŸdziernika 2014 roku. W ramach przygotowania do niego Stolica

Apo-T

M

NUMER 2(16), 2014

doi: 10.14746/TIM.2014.16.2.14

1 _{Adam Józef Sobczyk – kap³an Zgromadzenia Misjonarzy Œwiêtej Rodziny. Cz³onek} Miê-dzynarodowej Komisji Formacyjnej Zgromadzenia Misjonarzy Œwiêtej Rodziny, od 2009 roku ko-respondent Polskiego Stowarzyszenia Teologów Duchowoœci. Wyk³adowca teologii duchowoœci, kierownictwa duchowego i poradnictwa rodzinnego; rekolekcjonista. Zainteresowania naukowe obejmuj¹ g³ównie zagadnienia historii teologii duchowoœci, ze szczególnym uwzglêdnieniem teo-logii zakonnej oraz duchowoœci ma³¿eñskiej i rodzinnej.

stolska rozes³a³a ju¿ do poszczególnych biskupów ankietê. Zawiera ona 38 pytañ dotycz¹cych funkcjonowania rodziny chrzeœcijañskiej, ma³¿eñstwa oraz zwi¹za-nych z nim problemów i wyzwañ stoj¹cych przed Koœcio³em2_.

Wobec tego interesuj¹ce i zasadne wydaje siê przeprowadzenie analizy ba-dawczej dotychczasowego nauczania papie¿a Franciszka na temat rodziny chrze-œcijañskiej.

1. UJÊCIE MA£¯EÑSTWA I RODZINY

Swoje nauczanie na temat rodziny chrzeœcijañskiej papie¿ Franciszek rozpo-czyna od próby sprecyzowania jej okreœlenia. Wychodzi w tym celu od pytania: czym jest ma³¿eñstwo. Odpowiada, ¿e jest ono „prawdziwym i autentycznym powo³aniem”. Zestawia je z powo³aniem do kap³añstwa i ¿ycia zakonnego. T³u-maczy je jako odpowiedŸ dwojga chrzeœcijan, którzy w³aœciwie rozeznali wolê Bo¿¹ wzglêdem nich i zawarli zwi¹zek ma³¿eñski. To wezwanie Pana nazywa powo³aniem do tego, aby z dwojga utworzyæ jedno cia³o i jedno wspólne ¿ycie. To wybranie i odpowiedŸ udzielona Bogu przez ma³¿onków zostaj¹ objête w sa-kramencie ma³¿eñstwa ³ask¹ Stwórcy. Daje On ma³¿onkom duchowe wsparcie i si³ê do wspólnego ¿ycia3_.

Innym okreœleniem ma³¿eñstwa, stosowanym w nauczaniu papie¿a Franciszka, jest nazywanie go: „ikon¹ mi³oœci Boga do cz³owieka”. Papie¿ t³umaczy u¿ycie tej nazwy faktem, ¿e ma³¿eñstwo czyni z dwojga ma³¿onków „jedno istnienie”. W czasie audiencji generalnej, koñcz¹c cykl katechez poœwiêconych sakramen-tom, wyjaœni³, ¿e ma³¿eñstwo jest sakramentem, który „prowadzi do serca planu Bo¿ego”. Widzi w ma³¿onkach jakby obraz komunii trzech osób Trójcy Przenaj-œwiêtszej. Komuniê tê znamionuje jednoœæ, wiernoœæ, intymna wiêŸ i mi³oœæ Boga4_.

Równie¿ opart¹ na sakramentalnym ma³¿eñstwie rodzinê papie¿ Franciszek nazywa powo³aniem, które Bóg wpisa³ w naturê mê¿czyzny i kobiety. Dla pod-kreœlenia jej specyfiki ukazuje je jako powo³anie komplementarne w stosunku do ¿ycia w celibacie i w dziewictwie ze wzglêdu na królestwo niebieskie. Podaje równie¿ sposób rozeznawania powo³ania, jakim od lat jest modlitwa i ws³uchi-wanie siê w g³os wspólnoty Koœcio³a5_.

2 _{Artyku³ zosta³ napisany w drugiej po³owie 2014 roku.}

3 _{Por. Franciszek, G³oœcie Ewangeliê, jeœli trzeba, tak¿e s³owami. Spotkanie z m³odzie¿¹ na} placu przed bazylik¹ Matki Bo¿ej Anielskiej 4.10.2013, „L’Osservatore Romano” wersja polska 34(2013), nr 11, s. 17.

4 _{Por. ten¿e, Dwoje w jednym. Audiencja generalna z 2.04.2014, „L’Osservatore Romano”} wersja polska 35(2014), nr 5, s. 37.

5 _{Por. ten¿e, G³oœcie Ewangeliê, jeœli trzeba, tak¿e s³owami, „L’Osservatore Romano” wersja} polska 34(2013), nr 11, s. 18.

Interesuj¹ce okreœlenie rodziny znajduje siê w Encyklice Lumen fidei, gdzie papie¿ Franciszek przedstawia tê wspólnotê ¿ycia i mi³oœci jako pierwsze i pod-stawowe œrodowisko kszta³towania wiary6_{. W dalszej czêœci tego dokumentu}

podkreœla, ¿e wiara towarzyszy wszystkim okresom ¿ycia cz³onków chrzeœcijañ-skiej wspólnoty, poczynaj¹c od dzieciñstwa. Z tego wzglêdu akcentuje rolê ro-dziców we wspólnym praktykowaniu wiary w rodzinie i towarzyszeniu w proce-sie dojrzewania wiary dzieci. Zadanie to jest szczególnie trudne i dlatego wa¿ne dla m³odzie¿y w jej okresie dojrzewania, wzrostu i buntu. Wymaga troski rodzi-ców, ich bliskoœci i poczucia jednoœci we wspólnocie koœcielnej. Tezê tê papie¿ argumentuje doœwiadczeniem zdobytym podczas Œwiatowych Dni M³odzie¿y. Podkreœla znaczenie wiary w ¿yciu m³odego cz³owieka. Zaznacza, ¿e m³odzie¿ pragnie ¿ycia wielkiego, spotkania z Chrystusem i Jego mi³oœci¹, która poszerza horyzonty egzystencji oraz daje mocn¹ nadziejê, która nie zawodzi. W dalszej czêœci swej wypowiedzi papie¿ wyjaœnia, ¿e wiara nie jest ucieczk¹ dla ludzi ma³o odwa¿nych, ale pewnego rodzaju wyp³yniêciem na g³êbiê. Dziêki niej m³o-dy cz³owiek mo¿e odkryæ powo³anie do mi³oœci i motywacjê do jej realizacji we w³asnym ¿yciu7_.

Jeszcze inne okreœlenie rodziny, znajduj¹ce siê w encyklice Lumen fidei8_,

ujmuje rodzinê jako trwa³y zwi¹zek mê¿czyzny i kobiety w ma³¿eñstwie, powsta-³y z mi³oœci, bêd¹cej znakiem i obecnoœci¹ mi³oœci Bo¿ej. Zwi¹zek ten sprzyja jednoœci ma³¿onków (por. Rdz 2,24) i ich otwartoœci na nowe ¿ycie. W ten spo-sób wpisuj¹ siê czynnie w Bo¿y plan stworzenia i zbawienia cz³owieka. Ma³¿on-kowie przyrzekaj¹ sobie mi³oœæ na zawsze. S¹ zdolni i gotowi do wyrzeczenia i ofiarnoœci dla siebie nawzajem. Dziêki wierze mog¹ przyj¹æ zrodzenie dzieci jako stwórcz¹ mi³oœæ, w której uczestnicz¹, przekazuj¹c ¿ycie (por. Hbr 11,11)9_.

Franciszek, widz¹c wp³yw wiary podstawowej komórki spo³ecznej na ca³oœæ spo³eczeñstwa, zaznacza, ¿e wiara, przyjêta i pog³êbiana w rodzinie, staje siê œwiat³em oœwiecaj¹cym wszystkie relacje spo³eczne. Wp³ywa ona na poczucie braterstwa, doœwiadczenie ojcostwa Bo¿ego i mi³osierdzia Boga10_.

Tak pojêta rodzina jest, zdaniem papie¿a, szczególn¹ szko³¹ wielkoduszno-œci. Uczy brania na siebie odpowiedzialnoœci, co dzisiaj nie jest spraw¹ ³atw¹. Rodzina otwarta na drugiego cz³owieka staje siê automatycznie szko³¹ wycho-wuj¹c¹ do przezwyciê¿enia mentalnoœci indywidualistycznej. Papie¿, nawi¹zu-j¹c do swych wielkich poprzedników, m.in. Leona XIII i Jana Paw³a II, podkre-œla, ¿e wspieranie i promowanie rodzin, akcentowanie ich fundamentalnej roli

6 _{Por. ten¿e, Encyklika Lumen fidei (dalej LF), Rzym 2013, nr 52.} 7 _{Por. LF 53.}

8 _{Por. LF 52.} 9 _{Por. LF 52.} 10 _{Por. LF 54.}

w ¿yciu spo³ecznym przyczynia siê do umocnienia porz¹dku spo³ecznego i pañ-stwowego oraz zabezpiecza stabilny i solidarny ich rozwój11_.

Rodzina jako miejsce kszta³towania wiary staje siê automatycznie miejscem wychowywania powo³añ. Wierz¹cy rodzice stwarzaj¹ swym dzieciom w³aœciwy klimat do odczytania ich drogi ¿yciowej i pomagaj¹ w pod¹¿aniu ni¹. Troskê tê papie¿ powierza nie tylko osobom duchownym, ale równie¿, a mo¿e przede wszystkim, wspólnotom i rodzinom chrzeœcijañskim. Zachêca je do otwarcia siê na przyjêcie rodz¹cego siê powo³ania, a tak¿e do szeroko rozumianego duszpa-sterstwa powo³aniowego, które, zdaniem papie¿a, ma polegaæ przede wszystkim na towarzyszeniu m³odym ludziom w ich drodze do œwiêtoœci12_.

2. ISTOTNE CECHY RODZINY CHRZEŒCIJAÑSKIEJ

Papie¿ Franciszek w swoich wypowiedziach w sposób bardzo przejrzysty omawia zasadnicze cechy, jakimi powinna siê odznaczaæ chrzeœcijañska rodzina. Do najwa¿niejszych zalicza: pobo¿noœæ, wiarê i radoœæ, sakramentalnoœæ i wza-jemn¹ mi³oœæ.

Omawiaj¹c fenomen rodziny, która siê modli, nawi¹zuje do Ewangelii i ze-stawia dwa sposoby modlitwy: jeden fa³szywy (modlitwê faryzeusza – £k 18,11--12) i drugi autentyczny (modlitwê celnika – £k 18,13). Na podstawie tych przy-k³adów pyta ma³¿onków o to, czy modl¹ siê wspólnie. Nie kwestionuje w ten sposób prawdy, ¿e modlitwa jest spraw¹ osobist¹, ale zauwa¿a moc modlitwy wspólnotowej i jej znaczenie dla umocnienia wzajemnych wiêzi modl¹cej siê rodziny. Podaje równie¿ sposób modlitwy rodzinnej. Zaleca, by by³a prosta, szczera i ufna. Jako przyk³ad modlitwy rodzinnej podaje wspólne odmawianie przy stole Ojcze nasz i modlitwê ró¿añcow¹. Jako uprzywilejowan¹ formê zaleca modlitwê wstawiennicz¹, „modlenie siê za siebie nawzajem: m¹¿ za ¿onê, ¿ona za mê¿a, obydwoje za dzieci, dzieci za rodziców, za dziadków […] Trzeba siê modliæ za siebie wzajemnie. To jest modlenie siê w rodzinie, i ta modlitwa umac-nia rodzinê”13_.

Nawi¹zuj¹c do okreœlenia rodziny jako œrodowiska kszta³towania wiary, pa-pie¿ podaje, ¿e cech¹ charakterystyczn¹ wspólnoty chrzeœcijañskiej jest

strze¿e-11 _{Warto tu wspomnieæ: Rerum novarum 1891; Laborem exercens 1981; Sollicitudo rei} socia-lis 1987; Centisimus annus 1991. Por. Franciszek, Solidarnoœæ miêdzy pokoleniami. Przes³anie z okazji 47. Tygodnia Spo³ecznego Katolików W³oskich (2013), „L’Osservatore Romano” wersja polska 34(2013), nr 11, s. 33-34.

12 _{Por. Franciszek, Powo³ania, œwiadectwo prawdy. Orêdzie na Œwiatowy Dzieñ Modlitw} o Powo³ania 2014 r, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 2, s. 5-6.

13 _{Ten¿e, Mi³oœæ cierpliwa, która rodzi radoœæ. Homilia Ojca Œwiêtego podczas Mszy œw. dla} rodzin 27 X 2013, „L’Osservatore Romano” wersja polska 34(2013), nr 12, s. 12.

nie depozytu wiary. Korzysta z listu œw. Paw³a, w którym Aposto³ Narodów u schy³ku swego ¿ycia wypowiada s³owa: „wiary ustrzeg³em” (2 Tm 4,7). Ojciec Œwiêty zaznacza, ¿e œw. Pawe³ nie ograniczy³ siê jedynie do obrony wiary, ale j¹ g³osi³. Na tej podstawie wzywa chrzeœcijañskie rodziny, by ¿y³y wiar¹ w co-dziennoœci, broni³y jej jako w³asnego dobra, œwiadczy³y o niej poprzez odwagê, goœcinnoœæ, otwarcie na innych. Zaznacza, ¿e rodziny chrzeœcijañskie s¹ rodzi-nami misyjnymi. Zachêca je przeto, by w ¿yciu codziennym, wykonuj¹c codzien-ne czynnoœci, dawa³y sobie i wobec innych czytelcodzien-ne œwiadectwo wiary14_.

Kolejn¹ cech¹ rodziny chrzeœcijañskiej, wynikaj¹c¹ z pobo¿noœci i ¿ycia wiar¹, jest radoœæ. Papie¿ Franciszek, odwo³uj¹c siê do s³ów psalmu: „niech s³y-sz¹ pokorni i niech siê wesel¹!” (Ps 34[33],3), wyjaœnia, ¿e powodem tej radoœci jest bliskoœæ Boga. S³yszy On wo³anie pokornych i uwalnia ich od z³a. Podobnie w ¿yciu rodzinnym Ÿród³em prawdziwej radoœci nie mo¿e byæ bogactwo czy pozycja spo³eczna, ale poczucie bliskoœci Boga i ³¹cznoœci z pozosta³ymi cz³on-kami rodziny. Wzajemne rodzinne relacje zbudowane na wiêzi z Bogiem spra-wiaj¹, ¿e ma³¿onkowie i ca³a rodzina odczuwa piêkno bycia razem i wzajemne-go wspierania siê w ¿yciu. Jeœli natomiast ich wspó³¿ycie nie czerpie ze Ÿród³a mi³oœci Bo¿ej, wówczas rodzina traci harmoniê bycia razem, wkrada siê indywi-dualizm i przygasa radoœæ. Wed³ug papie¿a Franciszka rodzina, która ¿yje rado-œci¹ wiary, staje siê œwiadkiem mi³oœci Boga w œwiecie i zaczynem dla ca³ego spo³eczeñstwa. Jako wzór ¿ycia modlitw¹, wiar¹ i radoœci¹ p³yn¹c¹ z bliskoœci Boga papie¿ podaje Œwiêt¹ Rodzinê z Nazaretu, wzywaj¹c wspó³czesne rodziny chrzeœcijañskie do jej naœladowania w codziennoœci ¿ycia15_.

W przemówieniu skierowanym do uczestników XXI Zgromadzenia Plenar-nego Papieskiej Rady ds. Rodziny papie¿ Franciszek wymieni³ jeszcze inne ce-chy, jakimi powinna odznaczaæ siê rodzina chrzeœcijañska. Przedstawi³ wizjê ro-dziny jako wspólnoty opartej na ma³¿eñstwie, otaczaj¹cej opiek¹ dzieci i osoby starsze. Stwierdzi³, ¿e rodzina jest wspólnot¹ ¿ycia, która ma swoj¹ autonomicz-n¹ wartoœæ. Papie¿ nawi¹za³ w tym miejscu do nauczania œw. Jana Paw³a II, któ-ry w Adhortacji apostolskiej Familiaris consortio podkreœli³, ¿e rodzina jest czymœ wiêcej ni¿ sum¹ osób, które j¹ tworz¹, jest „wspólnot¹ osób”16_{. Papie¿}

Franciszek wyjaœni³, ¿e wed³ug niego jest ona naturalnym centrum ludzkiego ¿ycia, miejscem, w którym cz³owiek uczy siê kochaæ. Przypisuje wspólnocie ro-dzinnej wa¿n¹ funkcjê dynamizacji ¿ycia œwiata i historii. Stanowi ona œrodowi-sko kszta³towania osobowoœci ludzkiej poprzez wspólne przebywanie z rodzica-mi, z rodzeñstwem, w domowym zaciszu. Nastêpuje w niej wymiana uczuæ, nauka dialogu i komunikacji miêdzyosobowej. Rodzina jest wreszcie miejscem,

14 _{Por. tam¿e. s. 12-13.} 15 _{Tam¿e, s. 13.}

16 _{Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio nr 17-18, w: Adhortacje Ojca} œwiêtego Jana Paw³a II, Kraków 1997 s. 87-208.

gdzie cz³owiek zostaje nazwany – otrzymuje swe w³asne imiê, nabiera œwiado-moœci swojej godnoœci17_.

Papie¿ Franciszek, odnosz¹c siê do ró¿nych trendów podwa¿aj¹cych znacze-nie œlubu koœcielnego, podkreœla znaczeznacze-nie sakramentalnoœci zwi¹zku skiego. Zaznacza, ¿e rodzina jest oparta na ma³¿eñstwie. To sakrament ma³¿eñ-stwa jest podstaw¹, na której powstaje rodzina, nadaje jej trwa³oœæ i moc. Wed³ug papie¿a ma³¿eñstwo to „jakby pierwszy sakrament tego, co ludzkie, gdzie osoba odkrywa sam¹ siebie, sama siebie rozumie w relacji do innych i w relacji do mi³oœci, któr¹ potrafi przyjmowaæ i dawaæ”18_.

Sakramentalnoœæ ma³¿eñstwa nadaje mi³oœci ma³¿eñskiej i rodzinnej szcze-góln¹ moc do ofiarnoœci i pokonywania kryzysów, które – zdaniem papie¿a – s¹ etapami wspólnego wzrastania w dobru, w prawdzie i w piêknie. Tego doœwiad-czenia m³odzi powinni siê uczyæ od rodziców i dziadków. Opiera siê ono na wie-rze w Boga i wzajemnym zaufaniu, prowadzi ma³¿onków do g³êbokiej wolnoœci i œwiêtoœci rozumianej jako wzajemne obdarowywanie z wiernoœci¹ i poœwiêce-niem na ca³e ¿ycie19_.

Mi³oœæ rodzinna dotyczy wszystkich osób. Papie¿ zaznacza, ¿e dzieci i osoby starsze czêsto s¹ najbardziej zapomniane. Akcentuje zatem znaczenie bezinteresow-nej mi³oœci rodziców do pozosta³ych cz³onków rodziny. Szczególnie zaleca, by nie szczêdziæ czasu dla dzieci. Podkreœla z ca³¹ stanowczoœci¹, ¿e spo³eczeñstwo, któ-re opuszcza dzieci i spycha na margines osoby starsze, podcina swoje korzenie i jednoczeœnie zaciemnia swoj¹ wizjê przysz³oœci. Otaczanie opiek¹ dzieci i osób starszych jest wyborem na rzecz cywilizacji mi³oœci. Pozwala z nadziej¹ spogl¹-daæ w przysz³oœæ chrzeœcijañskiej rodziny i spo³eczeñstwa20_.

Istotn¹ cech¹ wspó³czesnej rodziny chrzeœcijañskiej jest jej misja ewangeli-zacyjna. Papie¿ przypomina, ¿e:

dobra nowina o rodzinie jest bardzo wa¿n¹ czêœci¹ ewangelizacji, któr¹ chrzeœcijanie mog¹ przekazywaæ wszystkim œwiadectwem swojego ¿ycia; i ju¿ to robi¹, jest to oczywiste w zlaicyzowanych spo³eczeñstwach: naprawdê chrzeœcijañskie rodziny wyró¿nia wiernoœæ, cierpliwoœæ, otwarcie na ¿ycie, szacunek dla osób starszych21_.

17 _{Por. Franciszek, W rodzinie uczymy siê kochaæ i broniæ ¿ycia. Audiencja dla uczestników} zgromadzenia plenarnego Papieskiej Rady ds. Rodziny z 25 X 2013, „L’Osservatore Romano” wersja polska 34 (2013), nr 12, s. 27.

18_{Tam¿e, s. 28.} 19 _Tam¿e.

20_{Tam¿e, s. 28-29. Do tego nawi¹zuje papie¿ 11.04.2014 roku w przemówieniu do cz³onków} w³oskiego ruchu na rzecz ¿ycia. Dzieci i dziadkowie s¹ nadziej¹ ludu, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 5, s. 27-28.

21 _{Por. Franciszek, W rodzinie uczymy siê kochaæ i broniæ ¿ycia, „L’Osservatore Romano”} wer-sja polska 34(2013), nr 12, s. 28.

Podaje równie¿ Ÿród³o zapa³u ewangelizacyjnego, którym jest sta³a obecnoœæ Jezusa w rodzinie. Z kolei metod¹ ewangelizacji prowadzonej przez rodziny jest ukazywanie œwiatu z szacunkiem i odwag¹ piêkna ma³¿eñstwa i rodziny oœwie-conych przez Ewangeliê. Troska ewangelizacyjna nie pomija równie¿ rodzin borykaj¹cych siê z trudnoœciami, prze¿ywaj¹cych ró¿norakie kryzysy i proble-my. Si³a do pokonywania tych trudnoœci wyp³ywa, zdaniem papie¿a, ze sta³ej ³¹cznoœci z Chrystusem. Podkreœla on moc b³ogos³awieñstwa rodziny przez Boga w sakramencie ma³¿eñstwa, Jego pomoc w wype³nianiu misji zrodzenia i wycho-wania potomstwa. Charakterystyczn¹ cech¹ rodziny chrzeœcijañskiej jest silny fundament moralny i duchowy. Nale¿y go za³o¿yæ na podstawie osobistego i wspólnotowego kontaktu z Bogiem. Zdaniem papie¿a, nie mo¿na ju¿ dzisiaj li-czyæ na tradycjê rodzinn¹ czy spo³eczn¹ w takim stopniu, jak to bywa³o do nie-dawna22_.

3. G£ÓWNE ZAGRO¯ENIA WSPÓ£CZESNEJ RODZINY

Analizuj¹c nauczanie papie¿a Franciszka na temat rodziny, mo¿na dostrzec, ¿e wiele miejsca zajmuje w nim tematyka zagro¿eñ, jakie czyhaj¹ na tê wspólno-tê ¿ycia i mi³oœci dzisiaj. Nie jest celem tego artyku³u dok³adne rozpatrywanie ka¿dego wymienionego przez papie¿a niebezpieczeñstwa, ale zarysowanie pew-nej groŸnej tendencji, wobec której rodzina i Koœció³ nie mog¹ pozostaæ obojêt-ne. Dotycz¹ one zarówno dzia³ania zewnêtrznych wrogich ideologii i systemów politycznych, jak i wewnêtrznych, rozk³adaj¹cych rodzinê od œrodka. Do tej dru-giej grupy nale¿¹ s³aboœci samych ma³¿onków przejawiaj¹ce siê w egoizmie, braku wiary, wiernoœci, ofiarnoœci, gotowoœci do przebaczania i wzajemnej po-mocy.

Z kolei w pierwszej grupie mieœci siê wszystko, co papie¿ okreœla mianem g³êbokiego kryzysu kulturowego. W adhortacji apostolskiej Evangelii gaudium napisa³: „postmodernistyczny i zglobalizowany indywidualizm sprzyja stylowi ¿ycia os³abiaj¹cego wzrost i stabilnoœæ wiêzi miêdzy osobami i deformuj¹cego wiêzi rodzinne”23_.

W innym miejscu tego dokumentu zauwa¿a, ¿e – podobnie jak wszystkie inne wspólnoty oraz wiêzi spo³eczne – rodzina nara¿ona jest na próby rozbicia. Istnieje bardzo niebezpieczna tendencja uto¿samiania ma³¿eñstwa z form¹ uczu-ciowej gratyfikacji, któr¹ mo¿na ustanowiæ w jakikolwiek sposób oraz zmieniæ zale¿nie od wra¿liwoœci ka¿dego. Jednak¿e znaczenie ma³¿eñstwa dla ¿ycia spo-³ecznego przekracza poziom uczuciowoœci i potrzeb dotycz¹cych pary. W przy-padku rodziny kruchoœæ wiêzi jest szczególnie powa¿nym mankamentem,

ponie-22 _{Por. tam¿e, s. 28-29.}

wa¿ dotyczy podstawowej komórki spo³eczeñstwa. Przecie¿ w rodzinie, zauwa-¿a papie¿, cz³owiek uczy siê wspó³¿ycia w ró¿norodnoœci i przynale¿noœci do in-nych. W niej nastêpnym pokoleniom przekazuje siê wiarê oraz ca³y system war-toœci moralnych i duchowych24_.

Niebezpiecznym zjawiskiem w ¿yciu rodziny jest jej duchowe „upustynnie-nie”. Papie¿ wprowadza ten termin celowo, by wyjaœniæ, ¿e stan ten jest konse-kwencj¹ projektu spo³eczeñstw, które pragn¹ budowaæ œwiat bez Boga i zaciera-j¹ lub nawet niszcz¹ swoje chrzeœcijañskie korzenie. Wed³ug Ojca Œwiêtego tak¿e w³asna rodzina lub w³asne miejsce pracy mog¹ staæ siê takim wyja³owionym œro-dowiskiem. Zachêca, by zachowaæ wiarê i staraæ siê ni¹ promieniowaæ. Czas pustyni i wyjœcie z niego pozwala, zdaniem Ojca Œwiêtego, na nowo odkryæ ra-doœæ wiary i jej ¿yciowe znaczenie dla ma³¿eñstw i rodzin chrzeœcijañskich. Pu-stynia jest bowiem miejscem, gdzie odkrywa siê wartoœæ tego, co jest naprawdê niezbêdne do ¿ycia. Papie¿ zauwa¿a, ¿e równie¿ we wspó³czesnym, zlaicyzowa-nym œwiecie istniej¹ liczne znaki pragnienia Boga, ostatecznego sensu ¿ycia, choæ czêsto wyra¿ane w formie ukrytej czy negatywnej. Z tego te¿ wzglêdu za-chêca chrzeœcijan do gorliwszego œwiadectwa wiary25_.

Inn¹ grup¹ s¹ zagro¿enia wewn¹trz rodziny. Papie¿ dostrzega liczne we-wnêtrzne konflikty ma³¿onków i innych cz³onków rodziny. Zwraca siê z apelem o ufn¹ modlitwê w celu zrozumienia rz¹dz¹cego ¿yciem rodzin chrzeœcijañskich prawa mi³oœci, pozwalaj¹cego nazywaæ siebie braæmi i siostrami26_{. To prawo}

mi³oœci rodzinnej wymaga jednak walki z egoizmem, który zagra¿a jednoœci i uniemo¿liwia rozwój mi³oœci ofiarnej i bezinteresownej. Nie pozwala on na ca³-kowite otwarcie siê na innych. Ponadto prawo mi³oœci musi pokonaæ niebezpiecz-ne przekonanie o powszechniebezpiecz-nej tymczasowoœci. Papie¿ mówi nawet o kulturze tymczasowoœci, która neguje rzeczy ostateczne i w imiê Ÿle pojêtej wolnoœci nisz-czy i rozbija to, co powinno byæ trwa³e i nierozerwalne, jak ma³¿eñstwo, rodzina i wiêzy pomiêdzy jej cz³onkami27_.

4. SPOSOBY POMOCY RODZINIE ZE STRONY KOŒCIO£A

Dostrzegaj¹c liczne zagro¿enia ¿ycia ma³¿eñskiego i rodzinnego, papie¿ Franciszek podkreœla potrzebê zaanga¿owania Koœcio³a w obronê tych wspólnot, tym bardziej ¿e – jak powtarza Ojciec Œwiêty:

24 _{Por. EG 67.} 25 _{Por. EG 86.}

26 _{Por. Franciszek, Prawo mi³oœci. Audiencja generalna. 12.06. 2013, „L’Osservatore} Roma-no” wersja polska 34(2013), nr 8-9, s. 50.

27 _{Por. ten¿e, G³oœcie Ewangeliê, jeœli trzeba, tak¿e s³owami, „L’Osservatore Romano” wersja} polska 34(2013), nr 11, s. 17.

Koœció³ pragnie zaoferowaæ swoj¹ wspó³pracê w ka¿dej inicjatywie, która mo¿e ozna-czaæ prawdziwy rozwój ka¿dego cz³owieka i ca³ego cz³owieka. Nie ma prawdziwej promocji dobra wspólnego ani prawdziwego rozwoju cz³owieka, gdy nie uwzglêdnia siê podstawowych filarów, na których opiera siê pañstwo – jego dóbr niematerialnych: ¿ycia, rodziny, bêd¹cej podstaw¹ wspó³istnienia spo³ecznego i œrodkiem zapobiegaj¹-cym dezintegracji spo³eczeñstwa; integralnej edukacji, zdrowia, bezpieczeñstwa28_.

Celem dzia³alnoœci duszpasterskiej ma byæ polepszenie relacji z Bogiem. Mo¿na tego dokonaæ przez umocnienie ¿ycia w komunii, która uzdrawia wiêzi miêdzyludzkie. Wzmocnienie kontaktów interpersonalnych, akceptacja i pomoc drugiemu cz³owiekowi to skuteczne remedium na ró¿nego rodzaju szerz¹ce siê nieporozumienia i konflikty rodzinne.

Obok dzia³alnoœci duszpasterskiej obserwuje siê tak¿e zaanga¿owanie ró¿-nych stowarzyszeñ dla obrony praw rodziny. Ich istnienie potwierdza pragnienie uczestnictwa wielu obywateli w ¿yciu religijnym, spo³ecznym i kulturowym. Z natchnienia Ducha Œwiêtego powstaj¹ w Koœciele ró¿ne inicjatywy: rekolekcje dla narzeczonych, kursy przedma³¿eñskie, spotkania m³odych ma³¿eñstw w pa-rafiach. Papie¿ dostrzega ich bogactwo i znaczenie dla wszystkich. Wœród adre-satów wymienia m³odzie¿ poszukuj¹c¹ prawdy, ma³¿onków w kryzysie, rodzi-ców maj¹cych trudnoœci z dzieæmi, a tak¿e ró¿ne struktury opieki rodzinnej, takie jak: rodzina zastêpcza, adopcja czy domy dziecka29_.

Towarzysz¹ temu równie¿ naukowe badania nad rodzin¹ w formie ró¿nego rodzaju sympozjów i wyk³adów. Jedn¹ z takich inicjatyw by³ Tydzieñ Spo³eczny pod tytu³em: „Rodzina nadziej¹ i przysz³oœci¹ spo³eczeñstwa w³oskiego”. W trak-cie dyskusji podkreœlano ogromne znaczenie rodziny w ¿yciu spo³ecznym. Stwierdzono, ¿e dla wspólnoty chrzeœcijañskiej rodzina jest czymœ wyj¹tkowym. Jest pewn¹ drog¹ pokoleñ, które przekazuj¹ sobie wiarê i podstawowe wartoœci moralne. Uczy solidarnoœci, wspólnego pokonywania trudów, z cierpliwoœci¹, a tak¿e projektem na przysz³oœæ. Zadaniem Koœcio³a wobec rodziny ma byæ przede wszystkim ukazanie jej biblijnej koncepcji opartej na jednoœci pomimo ró¿nic miêdzy mê¿czyzn¹ a kobiet¹ oraz p³odnoœci ma³¿eñstwa. Wspólnota ekle-zjalna ma równie¿ potwierdziæ, ¿e rodzina jest pierwszym i g³ównym podmio-tem w budowaniu spo³eczeñstwa i gospodarki na miarê cz³owieka i z tego wzglê-du zas³uguje na to, by j¹ faktycznie wspieraæ30_.

Innym przedsiêwziêciem zorganizowanym z trosk¹ o rodzinê by³a przygoto-wana w Roku Wiary przez Papiesk¹ Radê ds. Rodziny pielgrzymka do grobu œw.

28 _{Por. ten¿e, Nikogo nie wolno odrzucaæ. Wizyta w faweli Varginha 25 VII 2013,} „L’Osserva-tore Romano” wersja polska 34(2013), nr 8-9, s. 7.

29 _{Por. ten¿e, G³oœcie Ewangeliê, jeœli trzeba, tak¿e s³owami, „L’Osservatore Romano” wersja} polska 34(2013), nr 11, s. 17-18.

30 _{Por. ten¿e, Solidarnoœæ miêdzy pokoleniami, „L’Osservatore Romano” wersja polska} 34(2013), nr 11, s. 33.

Piotra. Has³o tej inicjatywy brzmia³o: „Rodzino, ¿yj radoœci¹ wiary!”. Omawia-j¹c to wydarzenie, papie¿ Franciszek zapyta³: czy ¿ycie t¹ radoœci¹ jest mo¿liwe, czy te¿ nie. Odpowiadaj¹c, skorzysta³ ze s³ów Jezusa umieszczonych w Ewange-lii Mateusza: „PrzyjdŸcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obci¹¿eni jeste-œcie, a Ja was pokrzepiê” (Mt 11,28). Skierowa³ je do poszczególnych cz³onków rodzin, którym ciê¿ko, smutno, którzy czuj¹ siê odrzuceni, marginalizowani, nie-kochani, samotni, schorowani. Zachêci³, by zwróciæ siê do Jezusa, który da po-krzepienie, wleje radoœæ, oraz by tymi s³owami Jezusa ¿yæ w codziennoœci, no-sz¹c je w swych sercach i dziel¹c siê nimi w rodzinie31_.

Nastêpnie, korzystaj¹c z formu³y obrzêdu ma³¿eñstwa, papie¿ przypomnia³ s³owa przysiêgi ma³¿eñskiej: „Œlubujê ci mi³oœæ, wiernoœæ i uczciwoœæ ma³¿eñ-sk¹ oraz ¿e ciê nie opuszczê a¿ do œmierci”. Wyjaœni³, ¿e wypowiadaj¹c te s³o-wa, nowo¿eñcy nie s¹ w stanie przewidzieæ, co ich spotka w ¿yciu. Œlubuj¹ so-bie wiernoœæ w radoœci i smutku, w zdrowiu i w choroso-bie. Wyruszaj¹ razem w drogê. Papie¿ naucza, ¿e na tym w³aœnie polega ma³¿eñstwo: wyruszyæ i iœæ razem, znaj¹c problemy i niebezpieczeñstwa ¿ycia, ale nie baæ siê powierzyæ swego ¿ycia Bogu i wzi¹æ za nie odpowiedzialnoœæ. Pomoc¹ w osi¹gniêciu tego celu jest ³aska, któr¹ daje sakrament ma³¿eñstwa. Moc sakramentu rozwija mi-³oœæ ma³¿onków, pozwala umocniæ ich wzajemne wiêzi, pe³niæ pos³annictwo ro-dziców i pod¹¿aæ razem z ufnoœci¹, akceptuj¹c siê nawzajem i przebaczaj¹c so-bie ka¿dego dnia. Papie¿ zaznacza, ¿e jeœli brakuje mi³oœci, to znaczy brakuje Jezusa, który obdarza mi³oœci¹ i w sakramencie daje ma³¿onkom swoje s³owo i chleb ¿ycia. Dla normalnego funkcjonowania rodziny trzeba u¿ywaæ trzech s³ów: proszê, dziêkujê i przepraszam32_{. Istotne jest tak¿e przekonanie o}

wzajem-nej mi³oœci na zawsze. Papie¿ wzywa do pokonania lêku przed: „na zawsze”, poprzez zawierzenie Chrystusowi codziennie na nowo swego ¿ycia i powo³ania. Jako w³aœciwy styl ¿ycia ma³¿eñskiego podaje umiejêtnoœæ bycia i pod¹¿ania razem przez ¿ycie33_.

Zawarcie ma³¿eñstwa jest œwiêtem. Zwi¹zek oparty na mi³oœci Boga jest przyczyn¹ radoœci i daje okazjê do prawdziwego œwiêtowania. Dlatego trzeba nale¿ycie celebrowaæ œlub poprzez obecnoœæ Jezusa i Jego Matki, jak to mia³o miejsce w Kanie. W sk³ad tej celebracji wchodzi równie¿ codzienna praca ma³-¿onków i celebrowanie œlubu w codziennoœci ¿ycia34_.

31 _{Por. ten¿e, Ka¿dego dnia odbudowujmy pokój w rodzinie. Rozwa¿anie Papie¿a podczas} spo-tkania modlitewnego z rodzinami z 26 X 2013, „L’Osservatore Romano” wersja polska 34(2013), nr 12, s. 10.

32 _{Por. ten¿e, Ka¿dego dnia odbudowujmy pokój w rodzinie, „L’Osservatore Romano” wersja} polska 34(2013), nr 12, s. 10-11.

33 _{Por. ten¿e, Uczmy siê przepraszaæ i przebaczaæ sobie nawzajem. Spotkanie z parami} na-rzeczonych 14.02.2014, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 3-4, s. 17-19.

34 _{Por. ten¿e, Uczmy siê przepraszaæ i przebaczaæ sobie nawzajem, „L’Osservatore Romano”} wersja polska 35(2014), nr 3-4, s. 19-20.

Innym obrazem, do którego nawi¹zuje papie¿, odpowiadaj¹c na pytanie, czy mo¿na ¿yæ radoœci¹ w rodzinie, jest scena ofiarowania Jezusa w œwi¹tyni (£k 2,22-38). Podkreœla w niej pos³uszeñstwo Rodziny Jezusa wzglêdem prawa Bo-¿ego i znaczenie spotkania kilku pokoleñ. Zauwa¿a, ¿e dziadkowie s¹ m¹droœci¹ rodziny i narodu. Dziêki temu wydarzeniu Ojciec Œwiêty podkreœla godnoœæ i ro-lê osób starszych w rodzinie. Zaznacza, ¿e praktycznie ka¿da rodzina, podobnie jak ta z Nazaretu, jest wpisana w dzieje jakiegoœ ludu i nie mo¿e istnieæ bez poprzed-nich pokoleñ. Przekazywanie tradycji, wartoœci i mi³oœci z pokolenia na pokole-nie przynosi radoœæ cz³onkom rodziny i daje nadziejê na jej trwa³oœæ w spo³e-czeñstwie35_.

Papie¿ jest œwiadomy, ¿e w ¿yciu ma³¿eñskim istnieje wiele trudnoœci natury ekonomicznej czy wychowawczej spowodowanych brakiem pracy, mieszkania, praktyczn¹ niemo¿noœci¹ swobodnego dokonywania wyborów co do kszta³cenia, cierpienie spowodowane tak¿e konfliktami w ³onie samych rodzin, pora¿kami w ¿y-ciu ma³¿eñskim i rodzinnym, przemoc¹, która wyrz¹dza szkody w rodzinach. Chce jednak przypomnieæ o prostym, ale piêknym i odwa¿nym œwiadectwie licz-nych rodzin, które prze¿ywaj¹ doœwiadczenie ma³¿eñstwa i rodzicielstwa z rado-œci¹ w jednoœci z krzy¿em Pana. Zdaniem papie¿a, wydarzenia te nie przeszka-dzaj¹ w drodze mi³oœci, ale mog¹ w³aœnie umocniæ j¹ i uczyniæ pe³niejsz¹.

Warunkiem sine qua non wspólnego przetrwania na dobre i na z³e jest zachowa-nie wiêzi z Bogiem, która jest podstaw¹ wiêzi ma³¿eñskiej. Wed³ug papie¿a Franciszka gwarantem wzajemnych wiêzi pomiêdzy cz³onkami rodziny jest re-gularna i ufna modlitwa36_.

Papie¿ wzywa ka¿dego chrzeœcijanina, niezale¿nie od miejsca i sytuacji, w jakiej siê znajduje, by odnowi³ swoje osobiste relacje z Jezusem Chrystusem albo przynajmniej podj¹³ decyzjê gotowoœci spotkania siê z Nim, szukania Go nieustannie ka¿dego dnia37_{. Zachêca do ewangelizowania duchem poprzez}

mo-dlitwê i pracê. Zaznacza, ¿e bez modlitewnego spotkania ze S³owem ludzie trac¹ œwiadomoœæ sensu codziennych zajêæ, dotyka ich zmêczenie i trac¹ gorliwoœæ. Dlatego wyra¿a wdziêcznoœæ i zadowolenie, ¿e w tak wielu instytucjach koœciel-nych mno¿¹ siê grupy modlitwy i czytania s³owa Bo¿ego, nieustaj¹cej adoracji Najœwiêtszego Sakramentu. Jednoczeœnie przeciwstawia siê duchowoœci skupio-nej wy³¹cznie na wewnêtrznych, indywidualnych prze¿yciach, któr¹ trudno by-³oby pogodziæ z wymogami mi³osierdzia, a ponadto z logik¹ wcielenia38_.

35 _{Por. ten¿e, Ka¿dego dnia odbudowujmy pokój w rodzinie, „L’Osservatore Romano” wersja} polska 34(2013), nr 12, s. 11-12.

36 _{Por. ten¿e, Dwoje w jednym. Audiencja generalna z 2.04.2014, „L’Osservatore Romano”} wersja polska 35(2014), nr 5, s. 37-38; t_{en¿e, Solidarnoœæ miêdzy pokoleniami, „L’Osservatore} Romano” wersja polska 34(2013), nr 11, s. 33-34.

37 _{Por. EG 3.} 38 _{Por. EG 262.}

W ramach duszpasterskiej troski Koœcio³a o ma³¿eñstwo i rodzinê w dniach 20-21 lutego 2014 roku w Watykanie odby³ siê nadzwyczajny konsystorz kardy-na³ów poœwiêcony rodzinie jako podstawowej komórce spo³eczeñstwa. W trak-cie obrad podkreœlono boskie pochodzenie osoby ludzkiej. Wskazano, ¿e rodzi-na w œwiecie jest jakby odzwierciedleniem Jedynego i Trójjedynego Boga. Przedmiotem refleksji by³o piêkno rodziny i ma³¿eñstwa, teologia rodziny i za-dania duszpasterskie dzisiaj. Zwrócono uwagê na podniesienie znaczenia rodzi-ny we wspó³czesrodzi-nym œwiecie i pomoc ma³¿onkom w realizacji ich ¿yciowego powo³ania jako jedno z podstawowych zadañ Koœcio³a39_.

Ponadto specjalnym listem w œwiêto Ofiarowania Pana Jezusa papie¿ Franci-szek zachêci³ wszystkie rodziny, by modli³y siê za nadzwyczajne zgromadzenie ogólne synodu biskupów, planowane na paŸdziernik 2014 roku, którego tematem bêd¹ „Wyzwania duszpasterskie zwi¹zane z rodzin¹ w kontekœcie ewangelizacji”. To zgromadzenie synodalne jest poœwiêcone szczególnie rodzinom, ich powo³a-niu i misji w Koœciele i w spo³eczeñstwie, problemom ma³¿eñstwa, wychowapowo³a-niu dzieci oraz roli rodziny w misji Koœcio³a. Tak¿e w tym kontekœcie we wrzeœniu 2015 roku odbêdzie siê Œwiatowe Spotkanie Rodzin w Filadelfii. Ojciec Œwiêty podkreœla, ¿e Koœció³ jest powo³any do g³oszenia Ewangelii, tak¿e stawiaj¹c czo³o nowym pilnym wyzwaniom duszpasterskim dotycz¹cym rodziny. Anga¿uje w to zadanie ca³y Lud Bo¿y. Na podstawie sceny ofiarowania papie¿ przypomina, ¿e to Jezus jest Ÿród³em mi³oœci, która przezwyciê¿a wszelkie zamkniêcia, ka¿d¹ samotnoœæ i smutek. Jego mi³oœæ pozwala przezwyciê¿yæ trudnoœci ¿ycia rodzin-nego i pomna¿aæ chwile radoœci i szczêœcia40_.

Czêsto wskazuje wspó³czesnym rodzinom przyk³ad Œwiêtej Rodziny z Na-zaretu i nakazuje, by naœladowa³y sposób jej ¿ycia. W u³o¿onej przez siebie modlitwie do Œwiêtej Rodziny prosi, by ta obudzi³a w spo³eczeñstwie œwiado-moœæ œwiêtoœci i nienaruszalnoœci rodziny jako nieocenionego i niezast¹pionego dobra, oraz o to, by ka¿da z nich by³a przyjaznym domem dobroci i pokoju dla wszystkich41_.

Podsumowuj¹c, nale¿y zauwa¿yæ, ¿e papie¿ Franciszek sporo miejsca w swo-im dotychczasowym nauczaniu poœwiêci³ chrzeœcijañskiej rodzinie. W czytelny sposób próbowa³ zdefiniowaæ jej pojêcie i omówiæ charakterystyczne cechy. W dal-szej czêœci pochyli³ siê nad zasadniczymi problemami wspó³czesnej rodziny chrzeœcijañskiej. Zatroskany kondycj¹ ma³¿eñstwa i rodziny poda³ tak¿e

sposo-39 _{Por. Franciszek, Duszpasterstwo odwa¿ne i pe³ne mi³oœci. Nadzwyczajny konsystorz} kardy-na³ów poœwiêcony rodzinie 20-21.02.2014, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 3-4, s. 22-23.

40 _{Por. ten¿e, List do rodzin 2014, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 3-4,} s. 23-24.

41 _{Por. Modlitwa papie¿a Franciszka do Œwiêtej Rodziny, „L’Osservatore Romano” wersja} polska 34(2013), nr 12, s. 14.

by duszpasterskiej pieczy Koœcio³a nad rodzin¹. Wymieni³ przede wszystkim czêste osobiste spotkania z rodzinami, sympozja naukowe, codzienn¹ i specjali-styczn¹ opiekê duszpastersk¹. Z olbrzymim zainteresowaniem i z nadziej¹ oczeku-je na synod biskupów poœwiêcony rodzinie, który odbêdzie siê w paŸdzierniku 2014 roku. Wierzy, ¿e zaowocuje on konkretnymi rozwi¹zaniami i pomo¿e w roz-woju i umocnieniu chrzeœcijañskiej rodziny.

ABSTRACT

The Pope Francis in many places of his pontificate speaks out about marriage and family. This issue is particularly close to him. The aim of the article was to analyse his teaching and to find the most important, in the opinion of the Pope Francis, issues concerning Christian family. On the basis of these studies, it is noted that the Pope recognizes marriage as the authentic vocation of the human person. He notices, that the man starts a family, which is the environment of faith, the place of transmission of love, an icon of God’s love for people. Characteristics features of Christian family include life with prayer, faith and the joy of being together. He sees a lot of dangers threatening the modern family. He names them and as an antidote administers effective means to develop marriage and family life. The Pope is also preparing a synod of bishops in October 2014, which will be dedicated to the family.

Keywords

Christian family, pope Francis, spirituality

LITERATURA RÓD£OWA

Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, Rzym 2013.

Franciszek, Duszpasterstwo odwa¿ne i pe³ne mi³oœci. Nadzwyczajny konsystorz kardyna-³ów poœwiêcony rodzinie z 20-21.02.2014, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 3-4, s. 22-23.

Franciszek, Dwoje w jednym. Audiencja generalna z 2.04.2014, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 5, s. 37-38.

Franciszek, Dzieci i dziadkowie s¹ nadziej¹ ludu. Przemówienie do cz³onków w³oskiego ruchu na rzecz ¿ycia z 11.04.2014, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 5, s. 27-28.

Franciszek, Encyklika Lumen fidei, Rzym 2013.

Franciszek, G³oœcie Ewangeliê, jeœli trzeba, tak¿e s³owami. Spotkanie z m³odzie¿¹ na pla-cu przed bazylik¹ Matki Bo¿ej Anielskiej 4.10.2013, „L’Osservatore Romano” wersja polska 34(2013), nr 11, s. 17-18.

Franciszek, Ka¿dego dnia odbudowujmy pokój w rodzinie. Rozwa¿anie Papie¿a podczas spotkania modlitewnego z rodzinami 26 X 2013, „L’Osservatore Romano” wersja pol-ska 34(2013), nr 12, s. 10-12.

Franciszek, List do rodzin 2014, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 3-4, s. 23-24.

Franciszek, Mi³oœæ cierpliwa, która rodzi radoœæ. 27 X 2013. Homilia Ojca Œwiêtego podczas Mszy œw. dla rodzin, „L’Osservatore Romano” wersja polska 34(2013), nr 12, s. 12-13.

Franciszek, Nikogo nie wolno odrzucaæ. Wizyta w faweli Varginha 25 VII 2013, „L’Osse-rvatore Romano” wersja polska 34(2013), nr 8-9, s. 7.

Franciszek, Powo³ania, œwiadectwo prawdy. Orêdzie na Œwiatowy Dzieñ Modlitw o Po-wo³ania 2014 r, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 2, s. 5-6. Franciszek, Prawo mi³oœci. Audiencja generalna. 12.06.2013, „L’Osservatore Romano”

wersja polska 34(2013), nr 8-9, s. 50.

Franciszek, Solidarnoœæ miêdzy pokoleniami. Przes³anie z okazji 47. Tygodnia Spo³ecz-nego Katolików W³oskich (2013), „L’Osservatore Romano” wersja polska 34(2013), nr 11, s. 33-34.

Franciszek, Uczmy siê przepraszaæ i przebaczaæ sobie nawzajem. Spotkanie z parami na-rzeczonych 14.02.2014, „L’Osservatore Romano” wersja polska 35(2014), nr 3-4, s. 17-20.

Franciszek, W rodzinie uczymy siê kochaæ i broniæ ¿ycia. Audiencja dla uczestników zgro-madzenia plenarnego Papieskiej Rady ds. Rodziny 25 X 2013, „L’Osservatore Roma-no” wersja polska 34(2013), nr 12, s. 27-29.

Modlitwa papie¿a Franciszka do Œwiêtej Rodziny, „L’Osservatore Romano” wersja pol-ska 34(2013), nr 12, s. 14.