Badania geologiczne andezytów okolic Szczawnicy

,',gPRAWOZDANIEZ POSZUKIWAN" ANDEZYTU NA "JARM:UCIF .

/ '

,',

,

,KOŁO

szeZA W

NICY '....

~

.

. W.

dniU:

.21 . lutego 1955 r.odbyło się w Kate4irze Geofizy1dQeologicznej AGJ;J' ·pi)siedzenie naukowe·

poŚwięcone

om6wieniu wYników

poszUkiwań. ~d:ezy't6w

-pienińskich. Poszukiwania te były prowadzone w r. 1954 przez. PrzedBlęblorstwo . Geologiczne 'Surowców .. Skalnych·· w Krakowie. gł6Vr'\11:1e przez ,mgr int. St.: KO!7,ławaldego". '

'vi

posz~vianiach' tychwsp6łpracowali

z, PGSS mgr

inż.

K. '

Birke~er

i ingr inż. St. Małoszewski.Na posiedzeniu. zorganizowanym w Katedrze

Geofizy-ki' zostały wygłoszone trzy referaty omaWIające problematykę poszukiwań ande-zytów w Pienil1ilU:h. Drukujemy

'e

~j

\W8z z

wn:l05kaml koń~. (Red,),

..

·KRZYSZTOF BIRKENMAJER'

,BADANIA ,GEOLOGICZNE ANDEZYTOW OKOLIC SZeZA

WNle~

. W

mitu 1954 a1ltOr przeprowadził geologiczne

ba-dailia 'andezytów okolic Szczawnicy (góra Jannuta) w ~ związku Jz poszukiwaniami prowadzo~ prz«;z'

PGSS. Badania miały na .celu wyznaczeme gramc

ciała magmowego, określenie: jego formy geologicz- " , nej, jakości 1 nadkładu. Jednocześnie przeprowa?-za-. ile : było zdjęcie lnagnety~zne (wagą skład~wą Hl Z). "'Badania geologiczne ~6łowe objęły· tyły a!ldezy-'

teoWe

północnego zbocza 'g6ry Jarmuty~ , , "

~deąty'

tej

'16'rY

'od dawna

,wzbu~łY

, z81ntere':',

·sowama.

zar6Wno,XV-XVII;.;wiecznych poszukiwaczY, ,1Uuszców jak też i wpómJ.ejszych czasach geologów. tJla

roz~ążan1a

geologii tej 'góry ,po,

bada~ch

V ..

Uh].lga (10, U) najWf.ękl!!oZe znaczenie miały prace L. Hbrwitza i St. Małkowskiego (4,5,8) odnośnie do '.- stratygrafii skał· osadoWych oraz St. Małkowskiego

" '(7,8,9) odnośnie do pe~grafii i geologii andezytów. Ostatnio stratygrafia ,~rl.t skałkoWych i osłony

.skał-.. kowej na Jarmucie została poprawiona. ~ uzupełnio­

na przez K. Birkenmajera (1,2;3). "{{ nuuejszym, ko-mun1k8cie zostanie zreferowana jedynie budowa ge-(,llogiczna północnych zboczY' Jarmuty. '

'STRATYGRAFIA 'SKAŁ' OSADOWYCH .--~ . I ,

. ,W

budowle geologicznej północnego zbocza Jarrn'J- ' ty - bierze udział seria skałkowa braniska i osłona" 'przedlaramijska oraz 'poki'Ywa czwartorzędowa, (ryc. ' 1 ) . '

, Seri8 braniua ,(wyróżniona' przez K. Birkenmaje-' 'ra ...,... -1) jest silnie zredukowana tektonicznie i d~­

.. ' tego jej- inwentarz stratygraficzny jest bardzo

p.1e-kom.pletny; Najstarszym ogniwem są

tu

"warstwy 'podmszowe", rozwinięte' jako łupki zwykle ~argliste

z cienkimi wkładkami syderytów z,· Posldonomlla , alpina' (Gras.'.Jest to prawdopodobnie aalen dolny. Wpszym ogniwem jest aalen fliszowy wykształc?ny

jako łupki ,z wkładkami syderylycznych wapIeni ." 1 Silnie 'mikoWych, syderYtycznych piaskowców. Nad",

. ,mmLJ.okat:nI,e'

'WidOczne

są ,iwarsztaty' mdfLiszowIe", :rOzWinięte: jako . łupki zwykle' margliste z cien.k!mi ... , wkładkami piaskowców i masoWym występowamem

'. Posidonomllti· aZpina (G~.). Warstwy 'll8ItifHszowe

sta-nowią przejście do łupków, posido~owych aalenu

środkowego 'które jednak nie są ,WIdoczne. Następ­ '. Dym z

kol~i

ogru,wem

są

radiolaryty zit;lone i, ~er­ wone małej miąższości (silne Wy'tłoczeme tektomcz-ne). Ogirlwa 'p,ośrednie między warstwami nadfliszo-'

• ' Nof&tIIaa ,rw ;,PIrZ~~ GeolOSic~" '19IIS, Dr ł. .'

· Sz~łc geologiCZ1ł.lI'

adkrvty;,

1D1I.tępowataia andezytów . . .'na'północnych zborzach Góry Jarmuty lIP, szezaum~,

,C'/I (Deł.K. Błrkenma;er). S«rit,J branłs1ca: ,l.war.t-' . wlllloofZwOłDe. aaZen fZ.łBzQtiiil, itDUlJ"8twll'.

nadflł-· BZOłDe, 2., radłola'1/tll ł wapł8t\·

7ioQotooowv,

3. fMJ"gZe, gZobotrunkanOłDe:' ,osłona' przedlGmm1l~, 4., ioar-· Btwy ;armuckłe, S.warBtwy :pstre: 6.' a.ftde%1i

t

ll',am-~ :/ibOlowe. 7. zmianll 1carbonatvmC71łnew andeztItaćh: 8. jwt"", taras6w ple;Btoceńskich ł, holoceu1tfch do-liny GraJcarka:, 9. lima n4sunięcła.' Zar~ł;Bkłego. · 10. dyslokacje poprzeczne. .'

wymi a radiolarytami zielonymi (łupki

pOatdonloWe,"

, . łupJd sferosyderytowe, ,warstwy na,dP08ldoniowe,.1.

ra-· d10laryty manganowe) zostały, tektonicznie wytło-, ,~one. Radiolaryty zielone i czerwone występ~ w · postaci małych soCzew' razem z białymi' lub szara-wymi waPieniami rogowcowymi '(tytan-neokoni

'dol-ny) o, miąższości wskutek wytłoczeń zaledwie, paro- . metrowej. Nad nimi tylko lokalnie ,zachowały się

.,' margle globotrunkanowe cenomanu (wyższy neokom

,wytłoczony, cenomanu tllszowego brak)., ,

· Osłona P.l'zedlaramijska składa. się z dwu ogniw:

warstw jarmuckich 1 warśtw patry'Ch (pol". K. Birken-,majer - 3). Warstwy' jarinuclde tworzące, główną

· 'masę' osadową, Jarmuty' są rozwiPięte jako kompleks utworów głÓwnie '. . piaskowcoWo-zlepieńcowatych . · Utwory tę:sąwap~ste i' zaWierają wkładki ziepięń-• c6w z materiałem egzotycznym i skałkowym., Ku

gó-rże profilu stratygraficznego ,zaznacza, się silniejszy J,"ozwój fliszowy.' •

Warstwy pstre leżące W· sposób zgodny na 'war-stwach jarmuckich 'są reprezentowane, Dl'zez łupki, zwykle. nieco "margliste barwy wiśniowo-czerwonej z bardzo 'delikatną' miką i cienkimi" rzadkimi wkład-, kaful, drobnoziarnistYch, zielonkawy~ 'p1askO-WOOw.,

PokryWa czwIirtorżędowa składa się',zglin

'zw!et-',

'

:

·

'

Ii~~

'

rta

·,

łuPk~Ch

:

warstw~cti

i

:'~

d~ej

i

~

~;~;

(Oł

Pf<:+:~

:::_:

i,icin~f;

~

~

:,

~

:

~~

:

~~~aną;

'·'

8ta,ą

',.

4II~",

~,

,borzy ska1n3tchzłożonych z "blok~ ':'8IldezytoW'ydl, f,-" tuąBlruJą pardzo g~sty cios poprzeczny. ~k*

pokrYwających płaszczem grubości", ,do ,kllkU '",me:,;/''-; strefy zm1eiliónej, wynosi od ,kilkunastu do ,kJlku .. <trów ,północne kontakty andezytu ~ skałalrii olIa.""" .,dziesiącl.u cm. Najsilriiejsze zmiany'

kontaktoWe;obeJ-dowymi. "Ponadto W dolinie ,potoku Grajcarka obi!er-,' 'mujące strefę od kilku do 10m" obserwUj.emy wujemy', na c:okołach ska1n,ych żwiry' tarasowt; kilku

w

obrę~ie' J~ej 'z poprzecznych dyslokacji

w

mie, ... generacji. tar,asów plejstoceńskiCh i holocmskich. scu, gdzi,e zbliżają się do siebie dwa' andezyty.

STOSUm:K ANDEzYTOW DO TEKTONIKI ' " ,' Opisane zmiany kontaktOwe nalały odnieść do' %ja ...

wisk związanych czasowo' z intruzją andeżytu,

łwlad-SKAŁ, OSApOWY~ , czą one Q autochtonizJnie ,procesów InagmoWYfh.' , " , , , , , ' , .. " ,,' , ,Innym typem przeobrateń SIl zmiany w~dezycie,

, Tektonik8 sltał oila~oWyqh 'góry Jaimuty jest wy-, ', które można bynazweć zmianami karbon~~cYjny-,

niklem.. kUku faz ,fałdowań. Pierw8Żym zaburzeniem 'mi. Na systemie ciosu poprz~ego l' podłUżnego

za-'

było liasun1ącl.e

seri1"branI.skleJ z

poĄtdnia

w, czasie , '. równo na

kontąk:de,

'Jak.i w partii

centr81neJcl8ła

'

fałdowaiI.

pasa,

skałkowego

w

śrOdkowej

kredzie

andezytow~go

widzimy miejscami .

zupełny

,

rozkład

'po cenomanie (fazasubhercyf1ska).

'

z

kole1po osa-' ' skały, PO~P\1jący od szczeliny ciosowej' "11 głąb. Tu

dzelilu się' trartsgresywnej osłonY przedlaramijskiej , te~ widzimy silną limOnityzacjęi czasem kaleytyzację.

, (WarstwY jarmuckie i warstwy pstre)

nastąpiło

drugie

,

Grubość

strefy

zmienioile~

,

w, taki sposób

'

obe~mułe

'

f81~owanie o tym, samym kierunltu, które spowoda- J J ~

, walo ,stosunkowo płaskie, wzajemne ponasuwanie od kilku centymetrow do kilku .a nawet 40 ,rnettów.

, "komplęksów warstw ' jarmuckiah' i pstrych wraz z Przeobruenie 'jest tu analogiczne do tego, ,id6re

nió-,':t'worzącą ich Spąg serią braniską .. 'Wiek tych fałdowań temy obsęwować w andemach między 'Krościen~

nlllety odnieŚĆ do, fazy laramijskiej (paleocen). , ,kiema SżczaWnicą w miejscach wydobywania, się

,',' .Trzecie' z kole! fałdowanie nastąpiło po osadzeniu dwutlenku , węgla.' Dwutlenek węgla, 'pgchOd;eriła

'się transgresywnej osłony" po1.al-amijsldej (magur- najPFawdopodobniej 'magmowego, wydostaje • się

tu

"

skłej), łj;

eocenu,' d 1Ill.I.gQcenu. vi faZie _waJdej. S,po- w strefie

kon~aktu

andezytu

~e skałami

"

osadowymi

,"wod~ało ono , Wtórne sPiętrzenie łusek powstąłYch ,lUb też wzdłuż płaszczyzn' ,spękań ciosowych i

na-jUt

w fazie poprzedniej ()raz wytworzenie dyslokacji syca' wody ,gruntowe: Wytwarzający się jon hydr~

popriecznych rozbijających pas skałkowy, na bloki węglanowy działa agresywnie

na-

andezyt, powodując

' Q odmiennej tektoruce. Wówczas

tez"

na schyłku':fazy rozkład amfiboli i plagioklazów.' " , " ' ,

':śa~ęj, W;, czasie rozpoezynającej się, tensji góro- ObećDie na Jarmueie nie obserwUjemy wydobywa·

; tworu , nastąpiły 'intruzje andeż;vt6w amfibolowych nia ,się dwutlenku węgla,' a przeobrażenia karbonatY,

,; ~egO' ' żbocZa' , Jarmuty. ' Wykorzystały ' onE ,', zacyjne S!l objawem jego pawrilejszego działania. ,

: ,p~iIiuU.lli~ , la.ramijslr:!~wtlxr:nie , splę- strefy zmienione pod wpływem, dwutlenku ~ i,t:rZaóe,o:~w '~e::_wSk.Wj; Wld4kając,słę na kształt w których nastąpił rozkład m1D.erałów femicznycł -",tył' 'pokładoWycli~rzede 'wszystkinl w łupki, pstl'fl są łatwe do wyki'ycia ,metodami", magrietyc~.

Ni

~ ~łoDiprzedJ.aioamij$łe,. " , ' , " , : ' krzywej anomalll składowej Z na przekroju, pop~ .. "

" ,".:,', . '. ' . - .. 1

, 'OOOLNA caABAK~YSTYKA ANDEZYTóW'

",' Na 'p~ 'zboczU Jarmuty była dotychczas

notowana tylko, jedna ~ła andezytowa (V. Uh1ig

-lO, 11; Sl MałkOwsld- 7). ,Przeprowadzone badania

IVYkazały,że' ~ada się ona z',trzech samodzielny$

:z.dd oddzielonych poprzecznymi dysloJ,tacjami. ' .Andezyty ;te. niaj:ą bardzo ,dOOrze rozwinięty, sy-:tern, ciosu ,tenn1cmego, ponadto widoczne są 'wich

~siedztwie zmiany kontaktowe" a w ' obrębie ci~

magmowego także i przeobrażenia pointJ;uzywne.

'" Na pads:ba,w.l~ .. pomf.aa:'ów około 1500 !płaszczyzn .cło- .'

&oWych wYrótnić można w andezytach następująt:e

sysł.emy naturalnęj prawidłow:ej oddzielności: ,cios , 'poprzeczny, cios podłW:ny I cios podstawowy. Cios poprzeczny rozWinięty 'jest 'najlepiej w strefie kon-'taktu "ze skałami osadowymi obejmującej" około, " ~10 iii grUbości andezytu. Cios ten kontynuuje się

,,' "taJae .'W skały' osadowe na odległość ,'do kilkudziesię­

' ,iciu cm. ''WiddCZh;v jest' cios' popr:zecżny zarówno przy'

koiltaktach pOdłużnych,

,ak

też i przy poprzecznych , " "dyslokacjach. Ta, ostatnia okoliczność, jak też i

in-', ne dane (pam niżej) świadczą, że' dyslokacje

po-Pi'zeczne są starsze odandez;vt6w. ' Cios podłużny,

równoległy do płaszczyzny koritaktu, zaznacza" się ,tylko wparlii ,najbardziej zewnętrznej. Wreszcie cios

,pOdstawowy zaznaCza się raczej lokalnie, 'głównie

; Przy kontakcie ' pOdłuinym, ~e1ąc skałę' na ,płyty.'

ułożone prawie poziomo. " '" " '., . , '

.:'Na

,płaszczYZnach, ciosu pOdhiZriego i póprzecŻnego , "widoCzne są miejscami, 'niewleDdch rozmiat6w lUstra

-'tęktonlczne, które świadczą ' o "ruchadh

tektorucz-" ,'nyCh :!:8chodżąCych po' zastygmęclu andezytu (f~a'

, ? sty.ryjska.' , , " , , ',

" " ,Strefa zmian kontaktowych 'przy aitdezytacb.' pół­

" nocnego zboCza góry Jarmuty jest niewielka i bardzo

,zmienna. 'Wytworzyła się onaprawle wyłącznie' tam,

gdZie do kontaktu ,z an:dezytem dochodzą łupki

: ,warstw' p,sti:ych osłony lub ,ułw!Qry' ~­

, ~" doggeru 1 cenomanu serii branisklej. Łupki

>

warstw

:

pstrych zmieniają ' barwę ż ,

\'Oiśnio~r-cznym do rozciągłości andezytu zaznacza 'się" tu' cha'

rakterysty~e drUgorzędne minimum w miejscu wy.

stępowania strefy zmienionej (st. MałoszewSkl ""'"' Ba-dania magnetyczne w Pieninach). Sw1adpzy to o głę:­ boldmsięganiu stref zmleniońych i o małej Pobud"

liwości magnetycznej< ' , ' , > "

" 'PoROWNANIE

'ZDJĘClA

,

GEOLoGiCZNEGO '

~E

ZDJĘCIEM GEOFIZYCZN'n!', "' , ' ,

. ' ." . . " . . ' .

"i.

Prace geologiCzno-bBdawcze,'

Dudilce

"

na

ceiti

okre-

"

'Ślenie 'granic i stref zmi~oiiYchw 'obrębie', nłijb8r~ ,

dziej . wschodniego and~ .: na 'PółnoenYm.'2;ooau

Jatmuty, przeprowadzone zostały przed rozpoczęciem

zdjęcia geofizycznego (magnetycznego)

Ptzez

"

gruPę

mgr inż. Sl Małoszew'skiego. 'Wykonane tu ' z kolel

pomiary magnetyczne wykazały '.zgodność, 'min!m1iDl anomalii, 'składowej Z z' północnym koptaktem an:-dezytu l' maksimum imomali1składowej, Zz' kon,;;'

taktem pOłudnioWym w granicach od kJlkudzl.etiącl.u

cm do 'lm. Rzecz charakterystyczna, że występująca

przy pó'mocnym kon1;akcle gruba (do 4 m) pokrywa

lUŹDY.ch blOkÓW andezytoweg,ogołoborza nie WpłY"l1a-'

~w sposób widoczny na wyil.ild pomiarów,

rnagn~-cznych. - ,," ,

'W andezycie środkowym' POrIuairy 'magzietyczne'

wy-"prz:edz1ły r()boty geologiczna:-rozpoznawcze. Na, ,

pro-, f Dach geofizycznych założonych w kierunku PQłudni­ kowym, prostopadłym do ogólnego szerzenia sifł tyły

' andezYłowej, wykonanp wkoPY sprawdzające ,~byd~

,,'wa róWnoleżnikowe kontakty andezytów, że .skałami

osadowymi. I tu zgodność ,konturu ciała andezytoWe-go, wyznaczona metodami "magnetyczilymi, "z ,:\to~-: ," turem, 'określonym robotami

.geologlcZno-rozpOzp.aw-czymi była zaskaku'"ca (z dokładnością do l ,

m).

" . ", .

" WN~OSKI POSZUKIWAWCZE """ ,

Uzysk~ewyniki

'

bA:dań.przeprowadzonychw

rokti.

,,1954 wskazują, że zastosowanie metod

magnetycz-nych do wyznaczania konturów ~ł andezytowych

'JfBi: 'właściwą metodą, wstępnych 'pOszukiwaiI.

',.

WYCh~

';Przede_::wszystkhn':' nadaje, '

~~

'

-ta

"

nl~t~da:

'do

"

•

'

; , ańdezytówniezwietrza1y~ typu, półnóC:nego ' zbo<;za

,_:Jarriluty, -któte metodami, zdjęcia geologiCznego' mo';' ,

żna " Wykryć: ,na kOntaktach' -nasunięć larariiijskich. WspółpraCa geofizyka' ż geologiem pozwala tu ŻS:óś:z-"

-czędZić poważną 'ilbSć robót, 'które w mnymptzypad-ku byłybY' nie~będne wobec miejscami silnego

przy-krYCia zwietrzeliną' skałY, 'poszukiwanej. ,~ , .

~ o"· •

LITERATURA.

'-L

-

Bhke~m'~j

:

;r ~.

_

~ Prellininary reVisi~cif

­

-. the stra~aphy _

ot

,

fieniny

Kllppen-belt series

;-jI:! Pol~. "Bull. de.l'Acad .. Q, Sc.". CI. III, vol.

-C' . .I/B, V~soVie 1953,. _ - "

--2

.

,Birkenm'aj er K., --.:., Sprawozdanie zbadań

-:,: ,geologf.czny~, ,Wykonanych w-pie~, pasie : skałltoWYlIl wiatach 1951J-;.1951: Instytut

GeoIo-", glczny, Biuletyn ~ 86,' Warszawa 1954.

~!. Birłtenmajer K. - O wieku 'tak ,zwanych

.

-

1nilfgU

puchows~ch w, Pieninach na _tle

straty-:. -grafii. osłony P!1są skałkowego. Instytut

Geolo-" glczny,:-Biuletyn nr,88, Warszawa 1954.

-4.,.:ę o i

jd

tz:Lo

'~ PrÓba ujęcia- geologii Jannuty

:' ,pąd •. Szczawnicą.PIG, Posiedzenia ' Naukowe nr

--21 -W'A1'gzawa 1928. ' ' -'

5;'B;orviiti

x.

>

~

'

St:ucllli-

riad -

stratygrlifią6~6ńy

skałek pieri1ńskicb,

cz.

I. ~OdZiałosłonY;_ skałko;..­

wej 1 rozmieszczenie 'jej -ógniw. _piG,Sp~avio~:"_'

,dania t.- IX/2; Warszawa 1938. - ' - ,< ,

_6. Horwitz L., Małkowsk"i St"::':::' Wynild

zdjęcia geologicz'nego ,w skali 1:10000 __ góiy'

Jar-mutY pod" Szczawnicą. 'PIG, Posiedzenia

Nau-kowe nr 21, Warszawa 1~28. '_ _ ,_ ' _ '

_ 7.M a ł

k

o

w-s ki

St: - AndezYty

-

okolic-

-Pienm

. PIG, Prape t. 1,< Warszawa 1922: .

8. -M a ł k o w s k 1,- S ,t. - O-stosunku żył ,.ę.nde2'.YtO­

'wych do budowY geologicznej. ókolic PieDin~' PIG,

Sprawożdania

'

t.

n.

WarsZawa 1924. '

i:

: '

_.

9.

Małko~skl

St.

~O_ llios~u-tył

,

a~d~Y­

towych do-budowygeolp&iczn~j. okoUc: -Pienin,

część,

n;

-

PIG, Posiedzenia -Nauko~e, nr

21"War-' _ szawa.1928. '- , _ ' __

lO. Uh-lig V.-' -Ergebnisse geologischer ,

Aufnah-men in 'den' westgaliziSchen . Karpathen,

n

Th.

Der pie~ische "Klippenzug.· "Jahrbuch' d~k.k .

geol R._A." Bd: 4Oj' H.- 3--4, Wien 1890: .

11. U h

i

i g

y. -

"

~logi.sclie SpezlaJ)l:ane .. -der ' ()sterreicblsch-Uriga~sc,ha.t -·Monar~e,. _ Bi!ltt Szczawnica 1:75 009. Wieil 1890, K.k;geol., -R . .,...-A.