O hydrochemicznych wskaźnikach możliwości występowania węglowodorów w południowej części obniżenia litewskiego

tego szelfu w klimacie tropikalnym lub

sub-tropikalnym. Basen sedymentacyjny miał

przy-najmniej

częściowo

lagunowy charakter o

utru-dnionej komunikacji z morzem otwartym.

Ba-sen ten

podlegał

skokowym wahaniom

baty-metrycznym

związanym

z ruchami

wznoszą­

cymi fazy

wstępnej

orogenezy

neokimeryj-skiej.

LITERATURA

l. Ark e 11 W. I. - On the nature, ongm and cli-matic significante of the oora1 reefs in the vicinity of Oxford. "The quart. Journ." 1935, nr 361. 2. Ark e 11 W. J. - Jurassie Geo1ogy of the World.

Edinburgh 1956.

3. C a y e u x L. - Les Roches sedimentaires de France. Roches Carbonates. Paris 1935.

4. Daetwyler O.C., Kidwell A.L. - The Gulf of Batabano, a modern Carbonate Basin.

V Welterdoelkongress. New York 1959, Section I, paper l.

5. D o r n P. - Untersuchungen ueber fraenkische Schwammriffe. Abh. d. Geol. Land. am Bayer. Oberbergampt. H. 6. Muenchen 1932.

6. D ż u ł y ń s k i S. - O wapieniu skalistym Jury Krakowskiej. "Rocznik PTG" Kraków 1952. 7. L i s z k o w ski J. - Stratygrafia raf raurackich

w okolicach Bałtowa. "Przegląd Geologiczny"

1962, nr 12.

8. L o w e n s t a m H. A. - Niagaran Reefs of the Great Lakes Area. "The Journ. of Geol." 1950,

nr 4.

9. M i c h a l ski A. O. - Górnojurajskie osady ko-ralowe w Polsce. "Pamiętnik FizjogrY Warsza-wa 1908. ·

10. Pożaryski W. - Jura i kreda między Ra-domiem, Zawichostem i Kraśnikiem. PIG Biul.

46. Warszawa 1948.

11. P r z e w o d n i k wycieczkowy narady państwo­ wej służby geologicznej 1953 r. Warszawa 1953. 12. R o 11 A. - Die Stratigraphie des Oberen Malm im Lauchergebiet Abh. d. Preuss. Geol. Lan-desanstalt N.F.H. 135. Berlin 1931.

13. Roni e w i c z E. - Nowe spojrzenie na warunki powstawania biohermalnych utworów koralowych.

"Przegląd Geologiczny" 1960, nr 8.

14.

S

a

m s o n o 'W i c z j, - Objaśnienia do arkusża

Opatów. Warszawa 1934. ·

15. S i emir a d z ki W. - Geologia Ziem Polskich. Lwów 1903, 1922.

SUMMARY

On the detailed palaeontological, ecological, litho-logic-facial and petrographical studies, the autbor discusses more in detail the reef sedimentation of the Rauracian deposits occurring in the vicinity of Bałtów. These studies led to a conclusion that both erganogenie and organodetrital deposits of Rauracian at Bałtów are shallow-water coral reefs of table type. These reefs rose under the conditions of subtropical and tropical climate, in the near-shore zone of an partly isolated marine basin.

Autbor discusses morphology, internal structure, lithological and faunal differentiations in both the perpendicular and the horizontal directions as to the individual stages of development of a reef as well as a zoning of deposits characteristic of each reef. The profile of the Rauracian deposits at Bałtów may be regarded as a classical example o{ a buried coral reef, in Poland.

PE310ME

OcnoBbiBaSl:cb na ;t~eTaJibHbiX naneoHTonomąecKHX,

3KOJIOrH'JeCKHX, JJHTOJJOrO-Q;>a~HaJibHblX H neTporpa-Q;>H'IeCKHX Hccne;t~oBaHHHX, aBTOP paccMaTpHBaeT pH-Q;>oBhie popaKCKHe OTJIO:lKeHSl: OKpeCTHOCTeH c.BaJITYB.

J13 3THX HCCJie):IOBli.HHH CJie;t~yeT BbiBO;tl, 'ITO opra-HOreHHbie H opraHO;tleTpHTOBhie popaKCKHe OTJIO:lKe-HHSl: B BaJJTyse Sl:BJISłiOTCSl: KopaJIJIOBbiMH MeJIKOBO;ti-HbiMH pHQ;>aMH nJiaTQ;>opMeHHOrO THna, o6pa30BaBWH-MHCSl: B yCJIOBHSl:X CY6TPODH'IeCKOrO HJIH TpOnH'lec-KOro KJIHMaTa, B npH6pe:lKHOH 30He ąacTH'IHO H30JIH-poBaHHOrO MOpCKOrO BO):IOeMa.

OnHCbiBaeTCSł MopQ;>onorHSl:, BHYTPeHHee cTpoeHHe, JIHTOJIOrH'leCKoe H Q;>ayUHCTH'IeCKOe pacąJieHeHHe nO BepTHKaJIH H ropH30HTaJIH H no OT;t~eJJbHbiM CTa):IHSl:M pa3BHTHSl: pHQ;>a, a TaK:lKe xapaKTepHaSl: ;tiJISl: Ka:lK-):IOrO pH<ł>a 3ouaJibHOCTb OTJIO:lKeHHn.

llpoQ;>HJib popaKCKHX OTJIO:lKeHHH B BaJJTyse MO:lKeT DOCJiy:lKHTb KJiaCCH'IeCKHM npHMepOM HCKOnaeMOro KopaJIJIOBOrO pHQ;>a B llOJibWe.

LESZEK BOJARSKI, STANISŁAW DEPOWSKI

Instytut Geologiczny

O HYDROCHEMICZNYCH

WSKAZN~CH

MOZLIWOSCI

WYSTĘPOWANIA WĘGLOWODOROW

W POLUDNIOWEJ

CZĘSCI

OBNI.ZENIA LITEWSKffiGO

W

POŁUDNIOWEJ, peryferycznej strefie obniże­ nia litewskiego, będącego częścią syneklizy pery-bałtyckiej zostały odwiercone otwory Bartoszyce i Gołdap. Głównym ich zadaniem było zbadanie wy-kształcenia utworów starszego paleozoiku w warun-kach stopniowej redukcji miąższości ku wyniesieniu mazursko-suwalskiemu. Miały one ·również umożliwić poznanie wykształcenia całej młodszej serii skał osa-dowych oraz zbadanie skał podłoża krystalicznego. Spodziewano się przy tym, że pozna się też warunki występowania węglowodorów w południowej części obniżenia litewskiego (3, 5, 8). Dla uzyskania o nich możUwie pełnych danych, badano zmineralizowane wody występujące w utworach paleozoicznych i me-zozoicznych. Zbadanie tych wód umożliwiło dodat-kowo lepszą interpretację wykresów karotażu elek-trycznego oraz dało cenny przyczynek do znajomości

86

wód mineralnych w · półriocno-wschodniej Polsce pod względem możliwości użytkowania ich w balneo-terapii.

Najstarszymi utworami występującymi w rejonie powyższych wierceń są skały granitoidowe prekambru. Ich wodonośność w stropowej partii badano z nega-tywnym wynikiem w otworze Bartoszyce. Osady kam bru przewiercono w obu otworach, przy czym w otwórze Bartoszyce było ich ok. 230 m, a w Goł­ dapie ok. 150 m. Kambr dolny reprezentowany był przez mułowce z wkładkami piaskowców, a kambr środkowy i górny przez piaskowce jasnoszare z prze-warstwieniami iłowców i mułowców. Piaskowce kam-bru można uważać za dobre skały zbiornikowe. Wody kambru dolnego i górnego badano w obu otwo-rach w czterech poziomach.

a \\·

Gołdapic ok. 40 m. Były to osady wapienne or-dowiku górnego. Przypływu wód z nich nie uzy-skano mimo wykonania perforacji w obu otworach.

Utwory syluru, w których brak było najwyższych ogniw, miały ok. 320 m miąższości. Były wykształ­ cone w facji ilasto-węglanowej, przy czym zwłaszcza w Gołdapie w dolnej części syluru występowały licz-ne wkładki skał węglanowych. Ograniczono się wo-bec tego do zbadania wód w wapieniach syluru w otworze Gołdap. Na zerodowanej powierzchni syluru, a pod utworami cechsztynu, stwierdzono obecność serii zlepieńcowej, grubo~lastycznej o miąższości 32 m w Bartoszycach i ponad .52 m w Gołdapie. Według S. Tyskiego (9) utwory te najprawdopodobniej

przy-· Ryc. 1. Zbiorczy profil mineralizacji wód w otworze

Bartoszyce IG I.

1 - solanka typu chlorkowo-wapniowego.

Fi·g. 1. Assembled profile of water mineralization in

bore-hole Bartoszyce IG-1.

1 - bl"ine of chloride-calclum type.

·

t

_{~obr'* lawortość} ~ Slrolggrafio ~E

""'""'"''""'

ł

~~ gil bromumg/l <o ~ Cl>IIOrlorttd

~jl~

so 1(}(}150 Jo 1/iiJ .. Oliagocen l!~ Krtdogdrno 130 _f~ i ,., środkowo 47QI 2J lhld* _: Mam SJ9.? lklgger _6~4 (5 l IOSflfyk 6 5

P1asAowitc pstry I-4J l--10

9646 _~109J 110 liiClilityn (~ l Ołwon śroakowy 11 Sglur :mj

~~

l----111) ~60 Ordow1k _f---11~ 111 Kambr _.,~ Prekambr 1619,4 f---11~9 f---71 16568

Ryc. 2. Zbiorczy profil mineralizacji w6d w otworze Goldap IG-1.

1 - solanka typu chlorkowo-wapniowego, 2 - solanka typu

siarczanowo-sodowego, 3 - solanka typu kwaśno-węglano­

wo-sodowego.

Fig. 2~ Assembled profile oj water mineralization in

bore-hole Gołdap IG-1.

l - brine of chloride-calctum type, 2 - brine of sulphate-na-trlum type, 3 - . brine of .actd~carbonate-natrium type.

naie~ą · do dewonu Środkowego. Ponieważ nie mo~na

ich uważać w zasadzie za skały zbiornikowe, badań

hydrogeologicznych w tym poziomie nie wykonano. Na podstawie wstępnego opracowania miąższość

utworów cechsztynu została w Bal'toszycach określona

na ok. 190 m, a w Gołdapie na ok. 100 m. W Bar-toszycach, gdzie cechsztyn był wykształcony w facji !mlinarnej z solą kamienną dały się wyróżnić w za-sadzie wszystkie cztery cyklotemy. Były one jednak bardzo zredukowane, a pokład soli kamiennej o miąż­ szości ok. 10 m napotkano tylko w cyklotemie Z 2. Cechsztyn w Gołdapie reprezentowały utwory wa-pienno-dolomitowe - anhydrytowe i podział na cy-klotemy był utrudniony. Ze względu na duże zna-czenie cechsztynu zbadano w nim 3 poziomy w Bar-toszycach i l poziom w Gołdapie.

Trias w obu wierceniach reprezentowały jedynie utwory piaskowca pstrego (7, 9), przy czym w Bar-toszycach przewiercono ich ponad 400 m, a w Goł­ dapie ok. 290 m. Była to pstra seria iłoweowo-mu­ łoweowa z wkładkami piaskowców i wapieni ooli-towych, rzadziej zlepieńców, a w Bartoszycach też gipsów i anhydrytów. W Bartoszycach badano jeden z poziomów piaskowcowych, a w Gołdapie sperforo-wano rury w wapieniach oolitowych.

W terygenicznych utworach liasu w Bartoszycach, gdzie przewiercono ich ok. 156 m, otwarto l poziom piaskowcowy, z którego pobrano solankę do analizy.

W Gołdapie było ok. 6 m retyku i mniej więcej 35m utworów liasu. Badany był również l poziom

pia-skowcowy liasu.

Utwory mułoweowo-piaszczyste doggeru miały w Bartoszycach miąższość ok. 45 m, a w Goldapie 56 m. Zawodnienia poziomów piaszczystych nie badano, ponieważ brak było w profilach obu wierceń więk­ szych serii iłowców i mułowców mogących powodo-wać obecność w doggerze innego typu wód niż w

lia-sie czy też ·w malmie.

Mułoweowo-margliste osady malmu miały w Bar-toszycach miąższość 181 m, . a w Gołdapie 109 m. Ze względu na korzystniejsze położenie zbadano solankę z poziomu piaskowców malmu w Bartoszycach.

Na erozyjnej. powierzchni malmu (w Gołdapie ki-meryd środkowy, a w Bartoszycach kimeryd górny) leżą osady kredy górnej. Wydzielono w niej dwa ogniwa o różnym wykształceniu litologicznym, a mia-nowicie niższe piaszczyste i wyższe węglanowe -margle i opoki. Fiaskowce glaukonitowe niższego ogniwa kredy górnej - będące dobrymi skałami zbiornikowymi - były badane na przypływ wody w otworze Gołdap.

Obecność utworów oligocenu o miąższości ok. 20m stwierdzono jedynie w Gołdapie.

Najmłodszymi utworami występującymi w omawia-nym rejonie są osady czwartorzędu o miąższości po-nad 200 m. Ze względu na charakter badań nie objęto nimi wód występujących w kenozoiku.

Podczas wiercenia obu otworów nie zaobserwowano śladów węglowodorów w płuczce wiertniczej. Prze-badanie rdzeni wiertniczych nie wykazało bezpośred­ nich śladów węglowodorów w utworach kenozoicz-nych i mezozoiczkenozoicz-nych. Natomiast rdzenie pobrane w otworze Bartoszyce od głębokości 1292,5 m do 1407,8 m z dolomitów, anhydrytów i soli kamiennych cechsztynu pachnialy węglowodorami. W wierceniu Gołdap słaby zapach węglowodorów wydzielały rdze-nie pobrane z dolomitów cechsztynu z głębokości 1000 - 1066 m, rdzenie z utworów syluru z głębo­ kości 1261,8 -1430 m barwiły chloroform na kolor pomarańczowy do ciemnobrunatnego, a próbki z pia-skowców kambru z głębokości 1625,7- 1626,7 m bar-wiły chloroform na kolor słomkowy. Powyższe dane świadczą niewątpliwie o obecności bituminów w utworach cechsztynu, syluru i kambru.

Biorąc pod uwagę powyższe ślady i genetyczne związki basenów roponośnych i gazonośnych z obej-mującymi je basenami wód podziemnych, przebadano wody ważnieJszych. poziomów skał . zbiornikowych

paleozoiku · i mezo.zoiku. Uwzględniono zwłaszcza te·poziomy, które były od siebie przypuszczalnie od-dzielone seriami skał uszczelniających, takich jak: iłowce, mułowce itp.

Otwory zostały zarurowane, a poszczególne pozjo-·my perforowano bezpociskowymi perforatorami, przy

·czym stosowano 10 strzałów na l mb. Najniższe ba-dane poziomy w obu otworach nie zostały zarurowa-ne (ryc. l i 2).

W otworze wiedniczym Bartoszyce przebadano łącznie 9 poziomów skał zbiornikowych w utworach paleozoicznych i mezozoicznych~ Wyniki analiz

-che-_f(iicznych tych wód • są zestaWione w tabeli I.

Rezul-.:taty badania ·pówyższych 9 poziomów przedstawiają

się następująco; . .

· 2112·-2102

m::

piaskowce kambru dolnego, jasnoi-szare, drobnoziarniste z przewarstwieniami mułow­ ców· szarozielonych, miejscami dolomitycznych. Po perforacji nastąpił samo\vypływ solanki typu chlor.:. kawo-wapniowego o mineralizacji 171,7 g/1. Po 72

·godzinach samowypływ w ilości 180 l/min. ustał, a po'-ziom. hydrostatyczny ustalił się ostatecznie· na głębo­ kości 50 m od powierzchni ziemi. Sole zawarte w tej solance były głównie chlorowcami alkalii, a w małej

·ilości chlorowcami ziem alkalicznych. Charaktery-styczna była o 3,6 raza większa ilość ca··. od Mg··, co jest · pozytywnym wskaźnikiem roponośności . lub gażonośności (3).

1909- 1899 m: piaskowce kambru górnego, jasno-szare drobnoziarniste o lepiszczu miejscami dolomi-tycznym. Porowatość ich dochodziła do kilkunastu

%".

Po perforacji uzyskano samowypływ solanki typu chllorkowo-wapniowego o mineralizacji 157,3 .g/1 w ilości 220 l/min. Po trzech dniach samowypływ się skończył, przy czym poziom hydrostatyczny ustalił się na ·głębokości 20 m od powierzchni ziemi. Solanka -mi·ała smak gorzko-słony związany z obecnością

.znacznej ilości MgC12• ·

• .Przyjęto stosowaną w hydrogeologii naftowej

klasytl-kację wód mineralnych wg W. A. .Sullna.

1822- 1812 m: wapienie ·"ordowiku; ilaste,. brekcjo .. wate, barwy czerwonawej, Mimo sczerpania płuczki do głębokości 1812 m - przypływu wody nie uzyska-no w czasie obserwacji trwa.jącej 72 godz.

1417_;;1407 m:· dolomity cechsztynu. Podobnie jak i poprzednio płuczkę sczerpano i przeprowadzono 3-dniową obserwację, lecz przypływ wody nie nastąpił.

1327-1324, m: dolomity i anhydryty cechsztynu.

.Przypływu wody nie uzyskano.

1299 -1294 m: dolomity, anhydryty i· i.milowce

·cechsztynu. Po· perforacji płuczkę. sczerpano do spadu i uzyskano depiero wówczas słaby pq:ypływ·. 0,8 1/miri. solanki typu· chiorkowo-wapniowego o mineralizacji 315,1 g/1. W mineralizacji NaCI br;a~. udział w ·prawie 96%. Resztę stanówiły niemal wylącżnie chlorowce i siarczany ziem alkalicznych.

97,6- 969 m: piaskowce i mułowce triasu dolnego, czerwonawe i ·pstre. Bezpośrednio po perforacji ną.­ stąpił samowypływ solanki typu chlorkowo-wapnió-wego . o maksymalnej wydajności dochodzącej do 60 ~ l/min. Po trzech dniach poziom hY.drostatycih~ ustalił się na głębokości 38 m od po~erzchni ziemi. Mineralizacja tej solanki była już ;m;acznie mniejsza, gdyż wynosiła 40,5 g/1. . '· - ·· ·.. · · .

742- 732 m: piaskowce liasu, jasnoszare --z prze-warstwiepiami iłowców. Fiaskowce ( charaktęryzuje sto,sunkowo znaczna porowatość i przepuszczalność. Z perforowanego poziomu otrzyma~o 11amowypływ solanki typu chlork<>wo-wapniowego, o mineralizacji

10,9 g/l i wydajności 13 l/min. Dokładnemu zbadaniu tego poziomu przeszkodżiło utworzenie się w otworze korka z piasku naniesionego przez solankę. W stosuh-ku do solanki z pstrego piaskowca zaznaczyło się duże zwiększenie HC03' z 0,1% ekw. 'na 1,2% ekw. .

603- 597 m: piaskowce i mułowce wapniste malmu.

J.

Dembawska · (2) poziom ten·. zalicza· do astartu. Uzyskano po perforacji przypływ solanki typu chlor-kowa-wapniowego o poziomie hydio5tatycznym 540 m od powierzchni ziemi. Mineralizacja była nieco więk­ sza niż poprzednia i wynosiła 26,8 g/1. W stosunku d~ solanki liasowej zaznaczyło się w niej · znaczne

SKŁAD CHEMICZNY WOD POORANYCH Z OTWORU BARTOSZYCE IG Tabela 1

O z n a c z e n i a chemlczn·e S t o s u n e k 'poziom Clę-:wodonośny żar . głębokości w łaś- _{s:: ..} . ;., w m clwy 'C CIS Q l -..

..., e

Kambr 1,1156 mg/l 99300 5 76 plaskowce mval/1 2800 0,04 0,1 2121-2102

:t

49,9 ,

..

o ...

....

~

o

o

... u rii u CIS

~~

-

o "'-=

z ....

H

śl. 92 18 790 3190 171 718 Na·.

-

_Cl' 5 937 262 1670 0,60 0,05 16,5 4,5 28,9 Ca · · so~'. 100

-Mg·. _{C l'} 3,6

-Uwagi Solan-ka typu chlor- kowo- -wap- nio-w ego 1 - - - 1 - - -

- - - 1 - - - -

1

-Kambr plaskowce 190g.;...1899 .Cechsztyn dolomity l anhydryty l299-129ł 1,1081 1,2023 j.w.

-j.w. 82900 3 70 2820 .0,02 0,9 49,8

- - -

-

-183700 60 5180 0,8 49,5 42

- -

19 0,7 _,

-

0,4

-

-

-

--

·

-79' 1980 1,3 41,2 0,4 31 7360 9070 31890 157 300 j.w. 1,7 367 o 746 1532 :o,68 0,48 0,01 0,2 7 14,1 28,1

- -

---

- -

- - -

- -

-śl. 3670 750 114 320 315 100 0,95 2,9 0,8 j.w. 183 62 4957 1,5 0,6 47,9 1--"'-'--'''-'' '""""'-1--'--

1 1

-Trias dolny . płaskowlec :9711-969 .. 1,0300 j. w. 22600 -638 20 .0,3 48 0,8 11140 2 40,3 0,1 5,9 2270 1360 113 112 8,5 8,5 10 410 4528 33 40 500 .0,79 1,0 6,3 j.w. 47,0 0,1 1---"-~..,.--...:...:...11--

-

·

- - - -

.

.

- - - 1 - - - - -1 --.,..--:,:Lias plaskowce .742.-732 J.l4!llm

j

'

pla~kąwce '.wapniste . §!13-"597 1,0081 j. w. 6000 282 466 0,85 331 168 3730 lO 900 O, 78 1,2 4,7 j.w. 169 4,6 9,7 0,05 16,5 13;7 133,3

~--

·

~--~--~~~---1----·1---1,0192 ·. j. w. 14_600. 82 l ł5,7 ,. 1850 ' 38,2 4,2 1200 250 8700 . 26. 800 0,88 2,8 8,3 j.w. 6o;3 21 368 7,6 2,~ 40,l

l

zmniejszenie zawartości HCO:/ przy :wzroście ilości

joąu soł"

.

.

Podobny był zakres · badań przeprowadzonych

vi Qtworze Gołdap. W . sumie zbadano w nim 8 po7

ziomów, przy czym z 7 uzyskano przypływ solanek.

Analizy chemiczne tych solanek ·są zestawione w . ta~

beli

II. 'wyniki przebadania 8 poziomów w

. paleozoiku·

i mezozoiku są następujące. ·

1626,6.'--1602,6 m: piaskowce kambru dolnego·

a wkładkarni mułowców i iłowców. Po sczerpaniu

płuczki wiertniczej do głębokości 1600 m nastąpił

przypływ solanki typu chiorkowo-wapniowego o

mi-neralizacji 119,9 g/1 w ilości 12 l/min. Poziom hydro

-statyczny ustalił się na głębokości ok. 80 m od

po-wierzchni ziemi. W stosunku do· solanki z kambru

dolnego

w

Bartoszycach; w której był jon S04" w

mi-nimalnej ilości, tu przy mniejszej ogólnej .

minerali-zacji jon. soł" był w ilości 0,6% ekw. ·.

-1506- 1476,6 m: piaskowce kambru· górnego,

jasno-szare, drobnoziarniste. Z tego poziomu· otrzymano

przypływ solanki typu chlorowo-wapniowego o

mine-ralizacji 119,5 w ilości 18 l/min. Poziom

hydrosta-tyczny stwierdzono na głębokości . 60 m. W stosunku

do poprzedniej solanki kambryjskiej zwiększyła się

tu .ilość jonów HC03' i S04~'.

1463,6-1444,6 m: wapienie brakcjowate. ordowiku.

Prżypływu -wody po perforacji nie. było.

1426,6-1403,.6 m: łupki graptolitowe z wkładkami wapieni zaliczone do syluru. W wyniku perforacjl

nastąpił przypływ . sol.anki typu chiorkowo-wapni

o-wego o mineralizacji 114,263 g/1 i poziomie

hydro-statycznym

·

no

:

m Od powierzchni ziE!mt ·

1016,6 ~ 991,6 m: dolomity i . wapienie piaszczyste cechsztynu, z których po perforacji uzyskano

przy-pływ solanki typu 'chlorkowo-wapniowego o

minera-lizacji 109,6 gtJ w ilości 30 l/min. Poziom hydrost

a-tyczny ustalił się na głębokości ok. 45 m od

po-wierzchni ziemi. W stosunku do solanki z syluru

znacznie zwiększyła się zawartość· jonów . HC03

i

sot.

' 815,6 - 801,6 m: wapienie oolitowe· zaliczone do

serii połąskiej dolnego pstrego piaskowca (7). Z

po-ziomu tego wskutek perforacji nastąpił przypływ

solanki typu chiorkowo-wapniowego i mineralizacji

49,3 g/1. Przypływ wynosił 15 l/min. Poziorn

hydro-statyczny ustalił się na głębokości 54 in od

po-Wierzchni ziemi.

676,6- 664,6 m: piaskowce. liasu, z których po

perforacji otrzymano przypływ solanki typu

siarcza-nowo-wodorowego. Solanka niosła ze sobą dużo

piasku, z którego utworzył się w otworze korek.

w

.

tych warunkach poziom hydrostatyczny ustalił

się na głębokości 70 m od powierzchni ziemi.

416,6-406,6 m: piaskowce glaukonitowe kredy

górnej. Po perforacji nastąpił przypływ solanki z"pias~

kiem, z którego. utworzył się korek o :wYsokości ok.

250 m: Solanka była typu· kwaśno-węglanowo-sodo­

wego o mineralizacji 2,64 g/1.

Tabela .II

SKŁAD CHEMICZNY WOD POBRANYCH Z OTWORU GOŁDAP IG

ożna·czen'la c h e m i c z n e S t o s u n e k

Pozlom Clę- _:;;;

:,:·"os

wodonośny żar ....

.,

~

""

_z

Na" -ca· · so~'. 100 .uwagi

głębokość właś- o _{= ..} :-,.

_"'

_{o ,}

_.

_..

..

'"

o o

-

-"O os o ,

...

.:..~:.= "os >l CI' ·Mg"·" w m c! wy

...

u o

o

os l>O _.CI' ·~,.fi

_u

;:., .III. ~·: _u Cii Ul · <r..~ u ::;.; .. _z~

w

mg/l 67 1270 7100 2370 33 643 ::i;o Kambr 1,0841 71850 71 . 119 900 _~o~

plaskowce mval/1 2026

-

0,9· 1,1'

- -

. 26,4 0,3 . 355 195 1453,5 0,73 1;8 1,2

.

..

_{osO o}

s:

s:

1626,6-"1607 ,8 % 49;4 o;6 0,02 9 ł,8 36,2 .lo: -c-a ;,g~

--o-=

s:

Ul ... l

-

·

-

·

-

-

--

-

- -

·

--

-

-

- -- -

- - -

--

---Kambr 1,0844 j.·w. 71030 122 79 1405 7020 25110 33 743 119 500 0,70 1,7 '1,4 płaskowlec · 2003

-

1,5 '1,3

- -

29~3 4,4 350 212 1458,7 j.w .. 1506,6-1~'!6,6 48,8 0,3 o.~ 0,7 0,2 9 5,2 35,8

- - - -

-

- -

-

-

·

-

·

- -

- -

---

- -

- - -

- -

---Sylur. 1,0780 f. w. 70 860

..

60 - 36 1390 12 7400 4570. 33 320 114 263 0,65 0,9 1,.6 wapienie 1998

-

ó;8 0,6 -

-

28,9 0,64 369 376 1412 _j.w.· l łupki 49,3 0,7 8,9 9 32,1 1426,6-1403,6

- - - -

-

- -

- -

-

-

- -

_{- -}

- - - - -

- - -

-Cechsztyn, 1,0770 j.w. 63 28Q 110 97 2290 5860 2460 32 740 109 600 0,75 ·1,4 2,6 dolomity, 1-735,

-

1,4 1,6

- -

47,7 292 '202 1348 _j.w. wapienie 48,5 0,1. 1,3 7,il 5;4' -. 36,7 1.01616~991,S.

- - - -

-

-

-

- -

- -

-

-

- -

--

- - -

- -

- - -

- -

-Trias doln;r, 1,0358 j.w. 28 700 40 103 144Ó. 3100 1830 12 730 49 300 wapienie 809

-

0,5 1,7

-

-

29,9 155 155 '529 0,65 1,0 3,9 j. w. oolitowe 48,1 0,1 1,8 9,2.5 9,25 31,5 . 815,6-801,6

- - -

---

-

- -

- -

-

- - - -

~--

- -

-::t' Lias, . 1,0058 j.w. 3098 l 321 770 200 94 :2090 6550 ~~g,· . plaskowce 87

·

-

0,01 5,3

-

-

16 lO 7,7 90 ·1,03 1,3 18,0 ..-o~ os=

s:

-678,6-664,8. 40 2,5 7,5 4,9 . 3,8 41,5 .!o: OSO t:N-.:J os"'o

_

..

.,

oos, rll"Ul

-

-

-

- - -

_{- -}

_-

--

-

-

-

-

-

-

-

--

-

-

- - - -

·

-

-

·

- -

-śl. 96 69· :i

o

880 26f0 ::s~i-·· Kreda 1,0044 j.w. 1178 0,1 467 .:>.Cli" o-górna 33 7,7

-

-

2 śl. 3,4 2,5 38 1,1 1,4 5,0 t>s:r-~ _«11 o-cu

plaski .39,5 8,5 ~ 3,8 2,7 n;5 .lo: oj;:~·

=.li o· o· 416,"-408,8 ! as C:. 'C oliros · Ul.l4':"' .. ·_

89

·-·· ··--· --- - -- - - --- - - --- --- ·-- - - - ---· -- - - - --- - ---. ·---···-- - - ---

-WNIOSKI

Na podstawie wykonanych analiz chemicznych można w utworach paleozoiku i mezozoiku południo­ wej części obniżenia litewskiego wydzielić strefy występowania solanek typu chlorkowo-wapniowego, siarczanowo-sodowego i kwaśno-węglanowo-sodowego. Solanki typu chiorkowo-wapniowego występują w profilu otworu Bartoszyce od kambru do malmu włącznie, przy czym mineralizacja ich jest znacznie mniejsza w utworach mezozoicznych niż paleozoicz-nych. Występowanie w cechsztynie niemal nasyconej solanki jest niewątpliwie związane z obecnością pokładu soli, czego dowodzi też charakter minera-lizacji tej solanki (tab. I). Zawartość jonu HC03' jest

bardzo niska, zwłaszcza dla solanek paleozoicznych. Jedynie w solance liasowej dochodzi do 1,2% - ekw. To samo dotyczy jonu SO/', którego zawartość wy-datnie się zwiększa dopiero w wodach mezozoicznych, dochodząc maksymalnie do 5,9% ekw. Zawartość ele-mentów biofilnych takich przede wszystkim, jak jod i brom, jest niska. Pod tym względem można wyróżnić jedynie solanki kambryjskie, w Których jodu jest 5 mg/l i 3 mg/l, a bromu odpowiednio

76 mg/l i 70 mg/J. Godnym uwagi jest fakt, że solanka liasowa jest mniej zmineralizowana (10,9 g/1) niż solanka w malmie (26,8 g/1). Spowodowane jest to chyba tym, że większe zapiaszczenie liasu. powoduje, iż strefa wymiany wód ma w nim większy zasięg niż w malmie. Stosunek Ca"/Mg" większy od jedności można uważać za pozytywny wskaźnik ropo- i gazo-nośności (3). Jedynym wyjątkiem jest solanka z po-ziomu kambryjskiego 1909- 1899 m. Jest to spowo-dowane prawdopodobnie obecnością MgC03 w

lepisz-czu piaskowców. Wód w doggerze, malmie i kredzie górnej nie badano. W piaskowcach kredy górnej będzie jednak prawdopodobnie już solanka typu kwaśno-węglanowo-sodowego, podobnie jak w Goł­ dapie.

Otwór wiertniczy Gołdap został założony w bardziej peryferycznej części obniżenia litewskiego niż Barto-szyce. Solanki we wszystkich poziomach były tam też na ogół mniej zmineralizowane niż w Barto-. szycach (ryc. 2). W poziomach od kambru do triasu włącznie były solanki typu chlorkowo-wapniowego. Charakteryzowała je podobnie jak w Bartoszycach obecność stosunkowo małych ilości jonów

so;'

(0,6 -1,8% ekw.) i HC03' (0,1-1,1% ekw.).

Spowodo-wane to jest niewątpliwie wysokim stopniem meta-morfizmu wód i ich utrudnioną wymianą. Ze skład­ ników biofilnych stwierdzono tylko brom, przy czym ponad 100 mg/l było w poziomach 1506,6 -1476,6 m (kambr) i 1066,6-991,6 m (cechsztyn). Ilość bromu nie zależy przy tym od stopnia mineralizacji. Sto-sunek Ca''/Mg" przedstawia się też jako korzystny wskaźnik hydrochemiczny dla prowadzenia

poszuki-SUMMARY

The bore-holes Bartoszyce and Gołdap were made in the southern, peripheral part of the Lithuanian depression which is a portion of the Peribaltic syneclise. Those bore-holes allowed to recognize the sedimentary formations of the P8ilaeozoic, Mesozoic, Cenozoic and their crystalline basement, as well as ·to investigate the waters . occurring in the Palaeozoic and Mesozoic strata. Studies on these waters permitted to analyze the hydrochemical indexes as to the occurrence of hydrocarbon deposits in the southern part of the Lithuanian depression. The possibilities of occurrence have been estimated as the positive ones. ·

As concerns the sandstane horizons of the Cam-brian the greatest perspectives exist in the central part of the Lithuanian depression. Furthermore, of considerable interest are also the carbonate horizons of the Ordovician, Silurian and Zechstein. The Mesozoic formations are considerably less prolific ones.

90

wań naftowych (tab. II). W liasie była już solanka typu siarczanowo-sodowego o mineralizacji 6,55 gil i zawartości

so;'

w ilości 7,5% ekw. W ·stosunku do solanki triasowej zwiększyła się też zawartość HCOa" do 2,5 ekw. W piaskowcach kredy górnej stwierdzono obecność solanki kwaśno-węglanowo-sodowej o sto-sunkowo małej mineralizacji. Zaznacza się więc juź wpływ wód powierzchniowych.

W profilu otworu Gołdap stwierdzono więc obec-ność trzech stref z różnymi typami solanek. Wszyst-kie te solanki zawierały jednak stosunkowo mało elementów biofilnych.

Hydrochemiczne wskaźniki pozwalają pozytywnie ocenić możliwość występowania złóż węglowodorów w południowej części obniżenia litewskiego. Perspek-tywy wzrastają jednak w miarę posuwania się do centralnej jego części. Wskazuje na to charakter i stopień mineralizacji solanek oraz zawartość w nich elementów biofilnych. Szczególnie korzystnie przed-stawiają się perspektywy poziomów piaskowcowych kambru, a w dalszej kolejności węglanowych pozio-mów ordowiku, syłuru i cechsztynu, choć nie są one już tak dobrymi skałami zbiornikowymi.

LITEIRATURA

l. Ba·rs E. A., Borszczewskij G. A., Brod I .. 0., O w c z i n n i k o w A. M. - O gienieticzeskoj swiazi nieftiegazonosnych bassiejnaw s

wsmiesz-.czajaszczimi ich bassiejnami podziemnych wod. "Gieołogija Niefti i Gaza" 1961, nr 11.

2. D e m b o w ska J. - Rozwój malmu w południo­ wej części syneklizy perybałtyckiej w świetle no-wych wierceń. "Przegląd Geologiczny" 1962,

nr 4-5.

3. K o n d r a t a s A. - Pierspiektiwy nieftiegazo-nosnosti jużnaj Pribałtiki po gidrochimiczeskim i gazowym pokazatielam. Institut Gieołogii i Gieo-grafii AN Litewskiej SSR. Naucznyje soobszczenija, I. XII. Vilnius 1960.

4. L a n d e s K e n n e t h K. - Fetroleurn Geology. New York 1959.

5. P ej s i k M. I. - Gieołogiczeskoje strojenije i pier-spiektiwy nieftiegazonosnosti polsko-litowskoj diepriesii i sosiednich z niej płoszczadiej. Gławgaz. Trudy, wyp. l. Moskwa 19,60.

6. S p r a w o c z n oj e rukowodstwo gidrogieologa. Leningrad 1959.

7. Szyperko-Sliwczyńska A . - Zarys stra-tygrafii pstrego piaskowca w skrajnie pólnocnej Polsce. "Przegląd Geologiczny" 1962, nr 4-5.

8. Ty s k i S. - Niektóre problemy geologiczne w pól-nocno-wschodniej Polsce w nawiązaniu do obsza-rów przyległych. "Przegląd Geologiczny" 1960, nr 4.

9~ ·Tyski S. - Nowe dane z wierceń Bartoszyce i Gołdap. "Przegląd Geologiczny" 1962, nr 4-5.

PE310ME

BypOBbie CKBaJKHHbl BapTOW~e H ron,n;an pac-noJioJKeHbi Ha JOJKHOM nepHt:PepWieCKOM yąacTKe JIHToBcKoA Bna,n;HH&I, npe,n;cTaBnmo~eA ąacT&

Ban-THifcKoA CHHeKJIH3bi. Bnarop;aps 3THM CKBa:lKHHaM yp;aJIOCb H3yąHTb naJie030ifcKHe, Me3030ifCKHe H

Kaif-H030ifCKHe ·oca,li;O'łHbie nopO,!J;bi H HX KPHCTaJIJIH'łeCKOe ocaoBaHHe H no,n;3eMH&re BO,li;&I, 3aneraJOiqHe B na-neo3oe H Me3o3oe. B npoQecce Hccne,n;oBaHHR 3THX BO,ll; 6&mH npoaHaJIH3HPOBaHbi rnp;pOXHMH'łeCKHe no-Ka3aTeJIH npHCYTCTBHR Het:PTera30HOC!p>IX 3aJie1Keif B l01KHOA 'łaCTH JlHTOBCKOif Bna,!J;HHbi. llepcneKTHBbi OQEmeH&I noJIO:lKHTeJI&Ho. HaH6onee nepcneKTHBHbi KeM6pHifCKHe necąaHHKOBbiC ropH30HTbl ~CHTpaJibHOti 'łaCTH JlHTOBCKOif Bfia,li;HHbi, 3aTeM CJIC,!IYJOT Kap6o-HaTHbiC Op,!J;OBHKCKHe, CHJIYPHifCKHe H ~eXWTetł­ HOBbiC rOpH30HTbi. 3Ha'łHTCJibHO MCHee nepcneKTHB-Hbi Me3030ifCKHe O'l'JIO~ewm;,.