J u r ij Anisim ow
G EO LO G A L E K S A N D E R M IC H A L S K I (1855— 1904)*
Aleksander Michalski, którego ko ryfeusz geologii rosyjskiej A . Karpiński scharakteryzował jako jednego z naj w ybitniejszych geologów i paleontolo gów, odegrał w ybitną rolę w rozw oju geologii w Rosji. P rzyczy n ił się on też znakomicie 4o zbadania budow y geolo gicznej ziem polskich, czemu poświęcił w ielką część pracowitego życia.
Aleksander Michalski, syn Oktawia na, urodzony w 1855 r. w Kamieńcu \ A / Podolskim, był P o la k ie m 1. Istnieją da
ne, że kilka osób z jego rodziny brało udział w walkach narodowowyzwoleń czych 2. P o ukończeniu w roku 1873 gimnazjum w Kamieńcu Podolskim wstąpił Michalski do- Instytutu Górni czego w Petersburgu, gdzie otrzym ał dyplom w 1878 r. Jako .jednemu z przo dujących studentów zaproponowano mu pozostanie w uczelni, rozpoczął więc
pracę w je j muzeum, poświęcając się początkowo głównie zagadnieniom paleontologii. Obok porządkowania i oznaczania obfitych zbiorów muzeal nych prowadził latem badania geologiczne na różnych terenach.
W roku 1880 Departament Górnictwa skierował M ichalskiego na badania w guberni kieleckiej. Naukowe sprawozdanie z nich, przedsta wione Departam entowi w 1881 r., przeznaczono do druku w „G ornom Żurnale“ . Opublikowano je dopiero jednak w 1884 r. w „Pam iętniku
* A rtykuł nadesłany z K ijow a, gdzie autor, kandydat nauk technicznych, pełni obowiązki kierownika Działu Historii Techniki Zakładu Historii Techniki i Przyrodoznawstwa Akadem ii N auk Ukraińskiej SRR, tłumaczył z rosyjskiego Józef S t a s z e w s k i (przyp. red.).
‘ Dorobek M i c h a l s k i e g o należy zarówno do nauki rosyjskiej, jak i do polskiej. Jak wynika z zamieszczonego na końcu artykułu Spisu pra c naukow ych M i c h a l s k i e g o , drukował on je często równocześnie w wydawnictwach rosyj skich i w „Pamiętniku Fizjograficznym“. Współczesny mu, ale młodszy geolog Tadeusz W i ś n i o w s k i w nekrologu po jego śmierci („Kosmos“ n r 2/1905, s. 201— 5) pisał: „Nauka polska poniosła stratę bardzo dotkliwą. Dnia 3 grudnia 1904 r. zmarł w Krakowie Aleksander Michalski, jeden z tych, którzy należą do pierwszego szeregu naszych przyrodników, specjalnie geologów... Z w racał się zawsze ze Szczególnym umiłowaniem do stosunków geologicznych Polski, a zasługi Michalskiego około ich zbadania są pierwszorzędne“ (przypis tłumacza).
2 Pot.: „Istoriczeskij Wiestnik“, t. X X I I I z 1898r., s. 316— 317. K W A R T A L N IK H IS T O R II N A U K I I T E C H N IK I, R O K I X — NT 1
44 J u rij Aniswnow
Fizjograficzn ym “ , a w rok później w w ydaw n ictw ie rosyjskiego T ow a rzystwa M in eralogiczn ego3.
Badania geologiczne Michalskiego obejm ow ały część guberni kie leckiej ograniczoną od wschodu przez Nidę, od południa zaś przez W isłę i ówczesną granicę austriacką. Zbadał on i opisał utw ory kredowe, trze ciorzędowe i późniejsze oraz zebrał liczne okazy paleontologiczne, co miało w ielk ie znaczenie dla stratygraficznej specyfikacji kraju. Ocenia jąc m ożliwości O'dkrycia pokładów soli kamiennej w K rólestw ie, M ichal ski już w ted y skonstatował związek m iędzy występowaniem półizolowa- nych zatok mioceńskich a powstaniem podkładów soli kamiennej.
Dla ściślejszego opracowania zebranych przez siebie m ateriałów pa leontologicznych wystarał się Michalski o w y ja zd za granicę, gdzie zapoznał się ze zbiorami muzeów geologicznych w e W rocławiu i W ie dniu 4. P o powrocie przestudiował także zbiory Ludwika Zejsznera, przechowywane w W a rs za w ie 5. W 1881 r. prow adził m.in. terenow y rekonesans geologiczny wzdłuż trasy będącej w budowie kolei dębliń- sko'-dąbrowskiej.
W roku 1882 nastąpiło ważne dla geologii rosyjskiej zdarzenie. Po wielokrotnych staraniach zorganizowano nareszcie w Rosji pierwszą pań stwową instytucję geologiczną — K om itet Geologiczny, którego dyrekto rem został akademik G. P. Helmersen 6. Ponieważ jednak władze carskie przeznaczały nikłe jedynie fundusze na badania naukowe, w pierwszych łatach K om itet zatrudniał zaledwie siedmiu pracowników. W śród nich znalazł się od razu w 1882 r. Michalski jako kustosz zbiorów i archiwum. B ył w ię c jednym z nielicznych geologów, którzy rozpoczęli pracę w K o mitecie od początku je go istnienia.
Michalski prowadził nadal badania geologiczne w Kongresówce bez p rzerw y aż do 1895 r. Zdając sprawę z tych badań wydrukow ał on w tym czasie szereg prac naukowych, głównie w „Izw iestija ch “ K om i tetu Geologicznego' oraz w „Pam iętniku Fizjograficzn ym “ 7. W ielk ie znaczenie m iały jego badania Gór Świętokrzyskich. Jego zasługą jest stwierdzenie tu po raz pierw szy pokładów dolnosylurskich, a także tzw. w arstw w irgatow yeh (górnojurajskich). On także nakreślił podstawowe linie tektoniczne tego regionu i stwierdził istnienie fałdów obalonych oraz poziomych przesunięć, przecinających w poprzek bieg u tw orów skalnych, z których składa się grzbiet Gór Świętokrzyskich. Michalski opracował też pierwszą szczegółową mapę geologiczną Gór Ś w iętokrzy skich w skali 1 :126 000.
Prace Aleksandra Michalskiego wniosły w iele nowych faktów, wzbo gacających naukę w zakresie stratygrafii, paleontologii i facjalnych w ła ściwości osadów jurajskich Królestwa. Zdecydowanie potępiał on po wierzchowny stosunek do terenow ej pracy geologicznej. K rytyk u jąc wrocławskiego profesora F. Romera, który w dziele Geologie von O ber schlesien z 1870 r. w osadach jurajskich Górnego Śląska niewłaściwie
3 Poz. 2 i 14 Spisu prac naukowych.
4 Por.: F. C z e r n y s z e w , P a m ia ti Aleksandra O ktaw ianow icza Michalskogo.. „Izwiestija Gieołogiczeskogo Komitieta“, nr 10/1904.
5 For.: N. W i e r s i ł o w , A leksandr O ktaw ianow icz M ic h a ls k i..„Gom yj Ż u r- nał“, nr 19/1905.
• Był to długoletni badacz czwartorzędu Niziny Wschodnioeuropejskiej (przy pis tłumacza).
Geolog Aleksander Michalski 45
w y d zielił dwa poziomy, dowiódł, że jego mapa geologiczna jest płodem czysto kameralnej pracy, nie potwierdzonej przez obserwacje tere n ow e 8.
Pracując z w ielką gorliwością, m ógł Michalski o swoich badaniach geologicznych w Kongresówce słusznie później napisać: „N a terenie moich badań pozostało, prawdą mówiąc, bardzo, mało miejsca, gdzie by noga m oja nie postała, a razem z nogami ’i głow a“ 9. *
. Michalski był w swoim czasie najlepszym znawcą geologii K rólestw a Kongresowego, toteż zwracano się do niego w wypadkach trudniejszych problem ów jako do uznanego autorytetu. Tak np. niepospolita znajo mość fauny m ezozoicznej um ożliwiła mu ipo dokładnym przestudiowaniu p rofilu otw oru w iertniczego w okolicy N ieszaw y w yciągnięcie ważnych wniosków. Stw ierdził mianowicie w północno-zachodniej części K ró le stwa nieznane przedtem osady weldu i neotkomu, błędnie uważane za trzeciorzędowe, a częściowo za górn okred ow e10. Skonstruował też dla tych teren ów nowoczesną koncepcję stratygraficzną przekroju w arstw
będących podłożem plejstocenu. '
W edług K. Bohdanowicza Michalski planował kilka m onografii na temat paleontologii K rólestw a i wykonał już dla nich część rysunków, charakteryzujących amonitową faunę tego te re n u 11. Jego m ateriały naukowe i dziś jeszcze są wyzyskiw ane przez geologów p olsk ich 12.
Podczas badań na Podolu na wschód od Zbrucza Michalski zajm ował się genezą skalic M iodoborów (zwanych na miejscu tołtram i) i wykazał, że hipoteza o ich m szyw iołow ym pochodzeniu nie da się utrzymać; według niego M iodobory są rafą koralową 13.
Przeprow adzając badania źródeł mineralnych w Busku, w yzn aczył poziom y wodonośne wód mineralnych i scharakteryzował je z punktu widzenia geologicznego. Charakterystyka ta znalazła potwierdzenie w 1904 r., kiedy wykonany wówczas otw ór w iertn iczy zaczął dostarczać dziennie 15 tys. w iader w ody m in e ra ln e j14. Biorąc system atycznie udział w pracach wiertniczych, zainteresował się tą gałęzią techniki górniczej i gruntownie ją opanował. W spółpracownicy jego utrzym ywali, że jako kierow nik prac w iertniczych w prow adził sporo udoskonaleń w konstruk cji odpowiednich urządzeń 15.
W ielk ie zinaczenie m iały prace Michalskiego' w dziedzinie paleonto logii, a w szczególności paleontologii ewolucyjnej. W rozpraw ie o amoni tach dolnego piętra nadwołżańskiego z 1890 r.16, należącej do klasycznych prac z tej dziedziny, Michalski z pozycji darwinizm u znakomicie roz wiązał problem przez siebie postawiony. N ie ograniczając się do tych własności amonitów, które pospolicie zajm ow ały badaczy, opisyw ał on szczegółowo* badane form y i ich (kolejne przem iany gatunkowe. Przeba
dał też historię rozw oju muszli poszczególnych rodzajów i stw ierdził
8 Poz. 7 i 16 Spisu prac naukow ych. 9 Poz. 30 Spisu, is. 355.
10 Poz. 30 Spisu.
11 Przedmowa do poz. 31 Spisu, s. V II.
12 Por. np.: M. K s i ą ż k i e w i c z, J. S a m s o n o w i c z , Zarys g e o lo g ii P o l ski. Wyd. II, W arszawa 1953.
13 Poz. 26 Spisu prac naukowych.
14 Por. artykuł cytowany w przyp. 5, s. 135.
15 Por. artykuł cytowany w przyp. 4, s. 12.
46 J u rij A.nii>intow
paralelizm w rozw oju ^typów gatunków i naw et całych grup, ustalając filogenetyczne ciągi badanej fauny. Podobnie p rzy tym jak A . Karpiński w ychodził on z założenia, że ontogenia poszczególnych form odpowiada ich rozw ojow i filogenetycznem u 17. Próbki skamieniałości zebrane przez M ichalskiego przy tych pracach u tw orzyły jeden z najcenniejszych zbio rów Centralnego Muzeum Geologicznego im. F. N. Czernyszewa w L e ningradzie.
W roku 1898 Aleksander Michalski stanął na czele jednego z n ajw aż niejszych przedsięwzięć K om itetu Geologicznego — szczegółowych ba dań krzyworoskiego zagłębia rud że la z a 18. Pom im o w yjątk ow o skom plikowanej budowy geologicznej tego obszaru — co do dziś dnia jest przyczyną sprzecznych poglądów na w ie le zagadnień — udało się M i chalskiemu uzyskać cenne wyniki. Punktem w yjścia jego badań była krytyczna analiza dotychczasowych prac nad geologią K rzy w e g o Rogu. Stw ierdziw szy w nim podstawowe sprzeczności, wskazał on na koniecz ność ściśle naukowego podejścia do zagadnień. Podkreślał, że zb yt po chopne w yw od y i wnioski mogą m ieć bardzo przykre następstwa, nada jąc fałszyw y kierunek pracom nad poszukiwaniem i wydobyciem rudy i — co szczególnie ważne — podryw ając w ten sposób zaufanie do badań
geologicznych.
-P o d kierunkiem Michalskiego przeprowadzono zdjęcia topograficzne złóż K rzy w e g o Rogu, na których podstawie dokonano zdj_ęcia geologicz nego. Razem ze współpracownikami zebrał on p rzy tej pracy cenne m ateriały geologiczne, uzupełnione obserwacjami w kopalniach i danym i z próbnych wierceń. Przestudiowano też związek m iędzy osobliwościami budowy geologicznej a charakterem anomalii magnetycznych. Szczególną uwagę zw rócił Michalski na tektonikę i stratygrafię zagłębia; podkreślił p rzy tym , że „sfałdowamie wszystkich bez w yjątk u u tw orów warstwo w ych K rzyw eg o Rogu należy zaliczyć do typu fałdowania złożonego, tj. takiego, w którym skrzydła w ielkich fałd nie mają regularnej po wierzchni, ale pokryte są przez mniejsze drugorzędne fałdy, w których strukturze powtarza się to zjawisko“ 19. K oncepcja M ichalskiego stała się punktem w yjścia dla ujm owania szczególnej budowy geologicznej krzyw oroskiego zagłębia i znalazła pełne potwierdzenie w dalszych bada niach 20. W ykazał też Michalski, że struktura zagłębia ma postać nie złożonego tworu synklinalnego, ale raczej odosobnionego synklinorium, co również p otw ierdziły późniejsze badania2ł. T ezy Michalskiego w znacznym w ięc stopniu określiły kierunek dalszych prac nad geologią tego ważnego okręgu przemysłowego.
Oprócz tych badań wykonał Michalski także inne prace, wśród któ rych w yróżn ić należy wstępńe badania złóż manganu w guberni jeka- t e r y n o s ł a w s k i e j (1885 r.) oraz poszukiwania geologiczne w zdłuż tras budowy nowych linii k olejow ych na południu Rosji i w K ró le s tw ie 22.
17 Por.: D a w i t a s z w i 1 i, Is to rija e w ólu cion n oj p a le o n to lo g ii ot D arw ina do naszićh dniej, 1948, s. 162.
18 Początek prac Michalskiego nad południoworosyjskim pasem krystalicznym datuje się z 1896 r.
19 Poz. 31a Spisu prac naukow ych, s. 16.
20 Por.: G ieołogiczeskoje s tro je n ije i żeleznyje rudy K riw orożsk og o bassiejna, pad redakcją J. N. B i e l e w c e w a . K ije w 1957, s. 16.
21 Trzeba jednak zaznaczyć, że głębokość łuku synklinorium okazała się znacz nie większa, niż sądził Michalski.
Zajm ował się rów nież zagadnieniami geologii inżynierskiej, tak np. przed stawił wnioski o przyczynach spełzania i zapadania się gruntu na w ile ń - sko-rówieńskiej lin ii k o le jo w e j23.
Aleksander Michalski odznaczał się w yjątk ow ą surowością w sto sunku do sw ojej pracy naukowej. Uważał, że tylk d to nadaje się do publikacji; co starannnie przestudiował w terenie, co przeanalizował na podstawie konkretnych m ateriałów geologicznych i co może być ujęte w ściśle naukowe w yw ody. Następująca jego uwaga jest charaktery styczna dla jego całego dorobku naukowego: „Zanim zakończę n iew ielk ą tę rozprawę, muszę stwierdzić, że w yprow adzone w niej wnioski, po mimo je j lapidarności i tymczasowego poniekąd charakteru, nie są bynajm niej prostymi domysłami. W ręcz przeciwinie, zarówno w danym wypadku, jak w ogóle w e wszystkich moich pracach nad geologią P o l ski, podstawą w yw o d ó w jest szczegółowa ocena materiału faktycznego, w w ielu wypadkach nadzwyczaj obfitego. Tym czasow y charakter (pom i nięcie w ielu drugorzędnych danych faktycznych) ty czy się w ięc ty lk o form y zewnętrznej w yw odów , a nie ich istoty“ 24.
W szystkie prace Aleksandra M ichalskiego są wyraziście nacechowane samodzielnością i oryginalnością.' Sumienność i dokładność w przygoto waniu prac do druku nie pozw oliła mu na w yłożen ie w nich wszystkich w yn ik ów badań25. W strzym yw ał się często z przekazaniem prac do druku w zamiarze uzupełnienia ich nowym i faktam i i dowodami. A le i to, 00 dane było Michalskiemu zdziałać do końca, przyniosło mu zasłu żone uznanie w kołach naukowych R osji i Polski, a także za granicą. W roku 1885 otrzym ał Michalski nominację na młodszego geologa K om itetu Geologicznego^ a w 1897 r., kied y K om itetow i przyznano nów e etaty, zamianowano go starszym geologiem. Praca jego o amonitach została w 1892 r. odznaczona przez Tow arzystw o M ineralogiczne n ajw yż szą nagrodą — złotym medalem 26.
Michalski brał udział w opracowaniu przez K om itet G eologiczny m apy geologicznej Rosji Europejskiej w skali 1 : 2 520 000, stanowiącej część m iędzynarodowej m apy geologicznej Europy. W 1894 r. b ył on przedstawicielem Rosji na V I M iędzynarodow ym K ongresie G eologicz nym w Zurychu, a w 1897 r. — jednym z organizatorów V I I Kongresu w Petersburgu. Brał także aktyw n y udział w następnych kongresach: w 1900 r. w Paryżu i w 1903 r. w Wiedniu.
Aleksander Michalski odznaczał się wielkodusznością, szlachetnością, a w obcowaniu z ludźmi szczególnym ciepłem, co zjednyw ało mu kole żeńską przyjaźń wśród współpracowników K om itetu Geologicznego, szczególnie zaś wśród młodych początkujących geologów. Skromny, a naw et chorobliwie samokrytyczny, chętnie dzielił się swoim i w iado mościami, odczuwając szczególną radość, je że li kom ukolwiek m ógł okazać jakąś pomoc.
W roku 1904 Michalski został mianowany kierow nikiem badań geo
Geolog Aleksander Michalski j-- 47
23 Poz. 28 Spisu. 24 Poz. 30 Spisu, s. 354.
25 Niektóre nieukończone rękopisy, pozostałe po śmierci Michalskiego, zostały przygotowane do druku przez K. B o h d a n o w i c z a i ogłoszone w 1908 r. (poz. 31 Spisu p rac naukow ych).
24 Medal ten został przyznany na podstawie opinii napisanej przez akademików A . P. Karpińskiego i F. B. Schmidta oraz profesorów G. D. Romanowskiego i I. I. Lahuzena.
48 J u rij Anisimow
logicznych w Dąbrowskim Zagłębiu W ęglow ym , mających na celu ujaw nienie i obliczenie zasobów w ęgla kamiennego 27. P rzeb yw ał tam jednak niedługo, ponieważ ciężko zachorował. Lecz nie przerw ał zajęć nau kow ych i mimo choroby opracow yw ał dziennik obserwacji dokonanych w 1903 r. wzdłuż trasy będącej w budowie linii k olejow ej Połock— Siedlce.
W e wrześniu 1904 r., kied y zdrowie jego znacznie się pogorszyło, za poradą lekarzy w yjechał do Zakopanego dla leczenia płuc, ale warunki klim atyczne okazały się zupełnie dla niego nieodpowiednie. Do gru źlicy płu c dołączyło się w ysiękow e zapalenie opłucnej. Operacja dokonana w K rak ow ie nie mogła już pomóc i nazajutrz po niej, 3 grudnia 1904 r., Aleksander Michalski odszedł z tego świata. Został pochowany w K ra kow ie 28.
Tak w rozkw icie sił duchowych zgasł ten n iezw yk ły człowiek, którego życie w ypełniła całkowicie służba ukochanej nauce.
Śmierć Aleksandra Michalskiego znalazła głęboki oddźwięk w świe- cie naukowym. Do Kom itetu Geologicznego nadeszły liczne kondolencje od przedstawicieli kół naukowych Rosji, a także od dziesiątków insty tu cji geologicznych i n ajw yb itn iejszych ’geologów różnych ’k rajów świata. W Petersburgu p am ięci. jego poświęcono żałobne posiedzenia Kom itetu Geologicznego, Tow arzystw a M ineralogicznego i Tow arzystw a P rzyrod ników.
i - • : / ■/ ' ,
..
SPIS P R A C N A U K O W Y C H A L E K S A N D R A M IC H A L S K IE G O I. W JĘZYKU POLSKIM
1. K ró tk ie sprawozdanie z badań geologicznych dokonanych latem 1882 w guberni k ieleck iej. „Pamiętnik Fizjograficzny“ , t. III, 1883, s. 522— 530.
2. Zarys geologiczny strony połud n iow o-za ch od n iej gu bern i k iele ck ie j. Tamże, t. IV , 1884, s. 83— 106.
3. Badania geologiczne dokonane w ro k u 1883 w p ółn ocn o-za ch od n iej części g u b ern i radom skiej i kieleck iej. Tamże, s. 142— 167.
4. F orm a cja ju ra jsk a w Polsce. Tamże, t. V, 1885, s. 8— 29.
5. K r ó tk i zarys geologiczny połudn iow o-w sch od n iej części gu bern i kieleckiej. Tamże, t. V II, 1887, s. 42— 63. i
6. N a fta w W ó jczy i zdrojow iska m ineralne w Busku. Tamże, s. 64—-81.
7. Zarys geologiczny p ołud niow o-zachod niej części guberni p iotrk ow sk iej. Tamże, t. V III, 1888, s. 19— 35.
8. Sprawozdanie przedw stępne z badań dokonanych w p ołiid n iow ej części gu b er n i radom skiej. Tamże, s. 37— 45.
9. Spraw ozdanie z badań geologicznych dokonanych przy budouHe dróg żelaznych brzesko-ch ełm skiej i siedlecko-m ałkińskiej. Tamże, s. 46— 52.
10. W kw estii poszukiw ań soli kam ien n ej w K rólestw ie P olsk im . „Przegląd Tech niczny“, nr 47/1902, s. 577^578 i nr 49/1902, s. 601— 603.
11. Jak należy szukać soli kam ien n ej w p ółn ocn ej części K rólestw a. „Wszech świat“, <t. X X II, nr 14/1903, s. 209— 213 i nr 15/1903, s. 227-^232.
27 W skład ekipy badawczej wchodzili, prócz Michalskiego, geolog Komitetu Geologicznego A. W. Faas i student petersburskiego Instytutu Górniczego Stefan Czarnocki, późniejszy znany badacz geologii galicyjskiego zagłębia naftowego.
28 N a cmentarzu Rakowickim w Krakowie znajduje się grobowiec Michalskiego z płytą z czerwonego granitu. Napis wskazuje, że grobewiec ten został ufundowany przez kolegów-Polaków (przyp. red.).
Geolog Aleksander Michalski 49
XI. W JĘ ZYK U R O S Y J S K IM
} ' , ' ' • " ' si'
12. P rie d w a ritie ln y j otczot o gieołogiczeskich issledow anijach, p roizw ied ion n y ch le to m 1882 goda w K ie le c k o ) g u b ie m ii. „Izwiestija Giełogiczeskogo Komitieta“,
t. II, n r 5, 1883, S./123— 135.
13. P rie d w a ritie ln y j otczot po kom andirow kie 1883 g. Taimże, t. III, nr 6, 1884, s. 215— 254.
14. G ieołogiczesk ij oczerk ju go-za p a d n oj czasti K ie le c k o j gu bern ii. „Zapiski M inie- rałogiczetskogo Obszczestwa“, t. X X , seria II, 1885, s. 89— 129.
15. Polska ja ju ra (p rie d w a ritie ln y j otczot po kom a n d irow kie 1884 goda). „Izwiestija Gieołogiczeskogo Komitieta“, t. IV, nr 6, 1885, s. 286— 321.
16. G ieołogiczesk ij oczerk ju go-za p a d n oj czasti P ie tro k o w s k o j g u b ie m ii. Tamże, t. V, nr 7— 8, 1886, s. 287— 317.
17. O nachożdienii w irgatow ych słojow w Polsze i w ieroja tn om ich wozrastie. Tamże, t. V, nr 9— 10, 1886, s. 363— 456.
18. K r a tk ij gieołogiczesk ij oczerk ju g o -w o s to czn o j czasti K ie le c k o j g u b ern ii. Tam że, t. V I, nr 9, 1887, s. 351^19.
19. O tczot o gieologiczeskich issledow anijach, proizw ied ion n y ch p r i p o s tro jk ie B riest— C h ołm sk oj i S iedlec— M a łkin skoj żeleznych dorog. Tamże, t. V II, nr 5, 1888, s. 15T— 163.
20. P rie d w a ritie ln y j otczot po issledow anijam , p roizw ied ion n y m w ju ż n o j czasti R adom skoj g u b ie m ii. Tamże, t. V II, nr 5, 1888, s. 177— 191.
21. P rie d w a ritie ln y j otczot po issledow anijam 1888 goda proizw ied ion n y m w p r ie - diełach R ad om skoj g u b iem i. Tamże, t. V III, nr 6, 1889, s. 145— 152.
22. A m m o n ity niżniego wołżskogo jarusa. „Trudy Gieołogiczeskogo Komitieta“, t. V III, nr 2, 1890.
23. P rie d w a ritie ln y j otczot po issledow anijam , proizw ied ion n y m w 1889 g. „Izw ie- stija Gieołogiczeskogo Komitieta“, t IX , nr 7, 1890, s. 193— 204.
24. P rie d w a ritie ln y j otczot po gieołogiczeskim issledow anijam 1891 goda. Tamże, t. X I, nr 7— 8, 1892, s. 189— 198.
25. G id rotiech n iczesk oje issledow anije m in iera ln y ch istocznikow Buskogo k u rorta . „Izwiestija Obszczestwa Górnych Inżenderow“, nr 5, 1893, s. 1— 12.
26. K w oprosu o gieołogiczeskoj p riro d ie pod olskich „ to łtr“ . „Izwiestija Gieołogi czeskogo Komitieta“, t. X W , nr 4, 1895, s. 115— 193.
27. Z a m ie tk i ob am m onitach. O d ie js tw itie ln o j fo rm ie paraboliczeskich u s tij u Perisphintes i ob ekw iw alentnosti paraboliczeskich burgow s nastojaszczim i szipami, sw ojstw iennym i Aspidoceras i d ru g im am m onitam . Tamże, t. X V III, 1899, s. 67— 132.
28. O priczin a ch w ozn iknow ienija prow ałow w priediełach 452— 454 ww. W iln o - -R ow ienskogo uczastka Polesskich żeleznych dorog. Tamże, t. X X , nr 9, 1901, (Protokoły), s. 149— 152.
29. M ied ob ory (to łtry ) w Biessarabii. Tamże, t. X X I, nr 10, 1902, s. 835— 892. 30. O nachożdienii anałogow w ielda i nieokom a w siew ierozapadnoj czasti Carstw a
Polskogo. Tamże, t. X X II, nr 5, 1903, s. 339— 364.
31. S b o m ik nieizdannych tru d ów A . O. M ichalskogo. „Trudy Gieołogiczeskogo K o mitieta.- N o w a ja sierija“, t. X X X II, 1908. W tomie zamieszczono następujące prace:
a) O n iek otory ch osnow nych woprosach w g ieołog ii K riw o g o Roga, -s. 1— 66. b) Z a m ie tk i ob am m onitach (k pozn a n iju paraboliczeskich u s tij u am m on itow
i d ru gich tietra b ra n ch ija t, s. 67— 126.
c) M a tieria ły dla opisanija lednikow ych o tłożen ij w dol strojaszczejsia żelezn o- d orożn oj lin ii Siedlec— Połock , 1903— 1904, s. 127— 170.
50 Ij Anisimow
d) Poslem iełow a ja disłokacija na ju żn om >'skłonie K ie le ck o g o chriebta (frag
ment), s. 173— 181. - 1 v
e) N o w y je dannyje dla poznania niśniew ołżskich słojow w Polsze (fragment), s. 183— 190.
f) W ie rch n ie ju rs k ie otłożenija k ora łłow oj fa cii w Polsze (fragment), s. 191— 192. g) O C iech ociń sk oj ju rie i proisch ożd ien ii je jo d olom itow y ch o tlic z ij (frag
ment), s. 193— 202.
h) G ieołogiczeskije za m ietk i dla K ie le c k o j i R adom skoj gu b e rn ij, s. 205— 238. i) O pisanije n ie k o to ry ch oka m ien iełostiej iz o k riestn ostiej S u lejow a i Biały,
s. 241— 258.
I I I . W J Ę Z Y K U N IE M IE C K IM
32. N o tiz e n über die A m m on iten . ■ „Zapiski Minierałogiczeskogo Obszczestwa“, t. X X X V , seria 2, 1898, s. 181— 232.
V . '
TEOJIOr A. O. M M XAJIbCKM (1855— 1904)
B craTbe npiiBOflaTca KpaTKMe ßnorpacbuHecKMe saHHbie m aaeTca xapaKTepn- CTMKa HayHHOM fleHTejifaHOcm BiiflHoro reojiora nocjie^Heił nerBepTM X I X m Hanajia X X BöKa AjieKcaHflpa OKTaBMaHOBuna MwxajibCKOro (pofl. 1855 r. — yMep 3 fle- KaSpa 1904 r.).
A. O. MMxajibCKw, paSoTan b reojiomnecKOM 'KOMrrreTe b IleTepSypre c m o - MpHTa ero, ocH OBanna b 1882 r. u aB J iaa cb o^hmm m3 Beftymwx paSoTHMKOB Komm- TGTa, BHec 6 0 Jibin0M BKjfafl b p a s B w r a e reojiorMnecKOii HayKw. O h 5b iji o«hmm H3 jfyHniHX 3H3T0K0B reojioriiM IIojibuiM w b 6ji 3fl6Cb B TeHBHMe MHorax jieT nojieBbre reanoriłHecKMe itccjieflOBaHwa. MwxajibCKOMy npHHa^jiejKHT 3acjiyra yęraHOBJieHwa BnepBbie HMJKHeciiJiypMiłcKMx OTJiOHceiHHü b Kejiei;KOM K p a ^ e m bbihbjighhh oco- SeHHOCTeń t 6ktohhkm 3Toro paßoHa. MccjieflOBaHHu A. O . MwxajibCKoro miertn 6 o jib m o e 3HaneHKe h jih M3yHeHWa lopcK H x ow io jK eH jiü Xlcwibum. O h MHOro paSoTan Hflfl pa3peineHneM üpoßjieM bi cojiShocth lora n o jib iiiw .
MüxajibCKM Sbiji oflHMM m3 jiyHiUMX najieoHTOjioroB Toro apeMeHM. B 1892 ro-
Ay esiy 6bijia npiicyjKfleHa 3a pa6oxy 06 aMMOHMTax Bbicmaa Harpafla nerepSypr-
cKoro MHHepajiorMHecKoro oSmecTBa — 30jioraa Me«ajib.
n o f l pyKOBOflCTBOM A . O . M n x a jib C K O ro S w jia n p o B e fle H a 6 o jib in a a p aöO Ta h n o -
JioHteHO Hanajio fleTajibHOMy M3yHeHino KpnB0p0JKCK0r0 siejieśopyflHoro SacceiiHa.
YMep A O. MiixajibCKM b KpaKose, r^e u Haxo^nTca lero Morwjia.
G E O L O G IS T A L E K S A N D E R M IC H A L S K I (1855— 1904)
The article contains a short biography, and an account of the scientific work, of Aleksander Michalski (b. 1855, d. 3 December 1904), the distinguished Polish geologist active in the last quarter o f the 18th and the early years of the 20th century.
Aleksander Michalski w as employed at the Geological Committee in St. Peters burg since its establishment in 1882; as one of the Institute’s leading scientific workers, he contributed greatly to the development of geological research. He w as one of the foremost authorities on the geological structure of the Congress
istó.^ ?,..,, ». -£,?**■..'■■. • Vif ‘ *A,1^''r '^C^'^i^r-. ^,.^','\Y .j^rt«#*/: ££** ' **-'. : 'S' <V-4! •• -' >. V -Vj >**• ■■■!?■■* ¿si''.*? ■Îf'V^ '■ l \~ ^yJ '^\':A '& : 'y ^ ^ TV 'v :. -. ^ ' " " "
G eolog A leksander M ich a ls k i . V 5 1
Kingdom o f Poland and engaged for many years on geological field w ork there. He w as the first to discover and investigate the low er Silurian of the Święto krzyskie (Holy Cross) Mountains, as also to elucidate the peculiar tectonics of the area. His studies w ere of much importance fo r subsequent research on jurassic structures in Poland. H e also devoted much effort to research on salt-bearing formations in the southern parts of the Congress Kingdom.
Michalski was one o f the most outstanding paleontologists of his time. For his work on ammonites, he received in 1892 the highest prize — a gold medal — from the St. Petersburg Mineralogical Society.
Under Aleksander Michalski’s direction, extensive w ork w as done on a study of the iron ore deposits at Krivoi Rog, as w ell as on the first detailed examination of the ore-bearing layers and the geological structure of the area.
