Noty wydawnicze 2004

Noty wydawnicze 2004

Ce z a r y O b r a c h t- Pr o n d z y ń s k i

N O T Y W Y D A W N IC Z E 2 0 0 4

Pro memoria A n n a Łajm ing (1904-2003), zebrał i opracow ał Józef Bo-

rzyszkowski, G dańsk 2004, wyd. In sty tu t K aszubski, ss. 527

Tom wydany z okazji setnej rocznicy urodzin i pierwszej rocznicy śmierci najwybitniejszej i najpopularniejszej pisarki kaszubskiej Anny Łajming. Składa się nań kilkadziesiąt tekstów pogrupowanych w sześciu częściach. W pierwszej czę­ ści Curriculum vitae zamieszczono m.in. własny życiorys pisarki, szkic biogra­ ficzny autorstwa Piotra Kuncewicza, zestawienie bibliograficzne książek A. Łąj- ming i artykułów jej poświęconych oraz szkic Joanny Gil-Ślebody Laurka dla

nieistniejącego teatru, w którym wspomina ona teatr BELECO z Zapcenia i swoje

kontakty z pisarką. W części drugiej zamieszczono sześć obszernych szkiców po­ święconych życiu i twórczości A. Łajming (ojej rodzinie i domu rodzinnym oraz ich wizerunku w trylogii wspomnieniowej, o dzieciństwie i młodości spędzonej na Kociewiu w Gorzędzieju, o „ kwiecie przedstawionym ” w jej pisarstwie oraz o przy­ słowiach i ich funkcji w utworach autorki Mroku i świtu). Jest tu też opis „Lite­

rackiego szlaku turystycznego im. Anny Łajm ing”. W części trzeciej znalazły

się „opinie krytyków i wypowiedzi p isa rki” - dwadzieścia recenzji i omówień jej kolejnych książek, wywiady oraz artykuły prezentujące samą pisarkę i jej krąg rodzinny. Na końcu tej części zamieszczono reprodukcje dedykowanych jej ksią­ żek przez różnych pisarzy i ludzi nauki. Część czwarta jest najobszerniejsza, choć jest to tylko skromniuteńki wybór z niezwykle bogatej korespondencji pisarki do różnych osób - rodziny, przyjaciół, czytelników. W części piątej zamieszczono re­ produkcje dyplomów, listów gratulacyjnych, artykułów jubileuszowych, życzeń kierowanych do Anny Łajming. Są tu także liczne zdjęcia z rodziną i przyjaciółmi wykonane przy różnych okazjach, przede wszystkich uroczystych (cała zresztą książka jest bogato przetykana zdjęciami i reprodukcjami dokumentów osobistych pisarki). I wreszcie w części ostatniej zamieszczono materiały związane ze śmier­

cią, pogrzebem i pamięcią o A. Łajming. Są tu poświęcone jej okolicznościowe wiersze, żegnające pisarkę artykuły, wypowiedzi z uroczystości pogrzebowej w Słup­ sku, wspomnienia (część z nich powstałą specjalnie z myślą o tej książce).

S p o łe c z e ń s tw o p o m o r s k ie w la ta c h o k u p a c ji n ie m ie c k ie j 1 9 3 9 -1 9 4 5 , red. K . M in czyk ow sk a, J. S zilin g, Toruń 2004, w yd . F u n d acja „A rchiw um Po­ m orsk ie A rm ii K rajow ej oraz W ojskow ej S łu żb y K ob iet”, ss. 195

Książka zawiera materiały z konferencji naukowej, która odbyła się w Toru­ niu w listopadzie 2003 roku. Zasadniczy jej zrąb stanowi siedem wygłoszonych podczas konferencji referatów (oprócz tego zamieszczono tu zdjęcia uczestników konferencji, indeksy osobowy i geograficzny, streszczenia po angielsku i niemiecku oraz dwa głosy z dyskusji). W pierwszym Józef Borzyszkowski pisze o „niektó­

rych mitach i realiach życia codziennego Pomorza p o d okupacją hitlerow­ ską Następnie Bogdan Chrzanowski pisze o „kształtowaniu się nastrojów lud­ ności polskiej i niemieckiej na Pomorzu w świetle źródeł konspiracyjnych ”,

Andrzej Gąsiorowski o „życiu codziennym na Pomorzu Gdańskim w latach

1939-1945”, a Marcin Owsiński (wszyscy z Muzeum Stutthof) także o życiu

codziennym, ale na podstawie akt personalnych więźniów KZ Stutthof. Co cieka­ we - autorzy ci, sięgając do źródeł konspiracyjnych i do prasy podziemnej, pokazu­ ją, jak niepełna, cząstkowa, wybiórcza była często wiedza piszących o pomorskich realiach. To z kolei oznacza, że źródła te należy czytać i interpretować bardzo ostrożnie. O mało znanym fragmencie życia okupacyjnego pisze z kolei Sylwia Grochowina, a mianowicie o niemieckim szkolnictwie powszechnym na Pomorzu w okresie okupacji (autorka zwraca uwagę nie tylko na szkołę jako instytucję, ale także na treści przez nią przekazywane, związane z ideologią hitlerowską). Podob­ nej problematyki dotyczy artykuł Jana Szilinga, który przedstawił problem używa­ nia języka polskiego na Pomorzu w czasie okupacji. Całość książki uzupełnia tekst Bogdana Ziółkowskiego o okupacji na Kujawach Wschodnich.

B o r z y s zk o w y i B o rzy szk o w scy . B ą k - K a rsin . Studia i m ateriały do d zie­ jó w w si i rod zin y zeb ra ł i op ra co w a ł J ó z e f B o rzy sz k o w sk i, t. 7, G d ań sk 2004, w yd . In sty tu t K aszu b sk i, ss. 544

Książka została wydana z okazji kolejnego zjazdu rodziny Borzyszkowskich. Tom zawiera ponad sześćdziesiąt tekstów pogrupowanych w czterech działach. W pierwszym zawarto przede wszystkim materiały historyczne i krajoznawcze. Warto tu przede wszystkim zwrócić uwagę na omówienie dwóch dokumentów krzyżackich z lat 1352 i 1354 związanych z Borzyszkowami autorstwa Lecha Stoltmana, a także artykuł Przemysława Pragerta o nazwisku i herbach familii Borzyszkowskich oraz na cenny Słownik nazw geograficznych gminy Lipnica (ponad 370 haseł) autor­ stwa Aliny i Tomasza Drzazgów. Jest tu ponadto m.in. szkic o historii oddziału Zrze­ szenia Kaszubsko-Pomorskiego w Lipnicy (napisany po kaszubsku przez Andrzeja

N o t yw y d a w n ic z e 2 0 0 4 421

Lemańczyka). W części drugiej znajdujemy m.in. wspomnienie o księżach z Go­ chów: Franciszku Perschke i Sylwestrze Felchnerze, ciekawą kronikę szkoły w Lip­ nicy, sporządzoną przez znaną na Gochach postać, kaszubskiego działacza - Bole­ sława Machuta (jest tu także jego własny życiorys), są fragmenty z Księgi protokołów zarządu Kościoła katolickiego w Borzyszkowach, szkic o zespole „Gochy” i in. Część czwarta ma charakter wspominkowy (zawiera m.in. wspomnienia o ks. prof. Maria­ nie Borzyszkowskim). W ostatniej zaś części zamieszczono dużą porcję kaszubskiej poezji. Całość została wzbogacona licznymi zdjęciami i rysunkami.

L a s w k u ltu rz e p o ls k ie j, t. 3, red. W. Ł ysiak , Pozn ań 2004, W yd aw n ic­ tw o „ E c o ” , ss. 638

Wśród kilkudziesięciu różnorodnych artykułów zamieszczonych w tym tomie dwa dotyczą Pomorza: Tomasz Siemiński napisał o Świętych drzewach na Ka­

szubach, a Wojciech Łysiak o Pomorskim wizerunku leśnej bestii.

J o a n n a G ro ch o w sk a , B o g u sła w B rez a , M a r ek S ta że w sk i, K u r k o w e B r a c tw o S tr z e le c k ie w W e jh e ro w ie . H is to r ia i w s p ó łc z e s n o ś ć , W ejh erow o 2004, w yd. M u zeum P iśm ien n ictw a i M u zyk i K aszu bsk o-P om orsk iej w W ej­ h erow ie, B ractw o S trzeleck ie w W ejh erow ie, ss. 144

Książka wydana z okazji 10-lecia reaktywowania wejherowskiego Bractwa Strzeleckiego. Historię podzielona na trzy okresy - najstarszy od 1836 do 1920 opracowałM. Stażewski, lata 1920-1945 opisałB. Breza, a funkcjonowanie Brac­ twa po jego reaktywacji w 1993 r. przedstawiła J. Grochowska. Niewątpliwie wielkim atutem książki jest jej warstwa ilustracyjna - dziesiątki reprodukowanych zdjęć, dokumentów z różnych epok, artykułów prasowych itp.

P a w e ł Z b ie r sk i, N a w ła s n y r a c h u n e k . R z e c z o L e c h u B ą d k o w s k im ,

G d ań sk 2004, w yd . słow o/ob raz/terytoria, ss. 302

Książka rodziła się z górą dwadzieścia lat! Wreszcie autor, wspierany przez przyjaciół, rodzinę, dawnych bliskich i dalszych znajomych Lecha Bądkowskiego, doprowadził do końca swoją opowieść o jednym z najwybitniejszych Pomorzan XX wieku. Książka łączy w sobie elementy biografii popularnonaukowej (zamiesz­ czono w niej zarys bibliografii Lecha Bądkowskiego, wykaz najważniejszych prac o nim, charakterystykę wykorzystanych źródeł oraz indeks osobowy), eseju i publi­ cystyki historycznej. Bogato ilustrowana publikacja składa się z trzydziestu jeden rozdziałów opowiadających o różnych sferach życia i twórczości Bądkowskiego (zachowano jednak układ chronologiczny). Jest to pierwsza próba całościowego oglądu myśli i działań jednego z liderów powojennego ruchu kaszubsko-pomorskie- go (zresztą wydaje się, że dla wielu osób znających L. Bądkowskiego z jego dzia­ łalności w środowisku literackim i opozycyjnym ta właśnie „działka kaszubsko- pomorska” może być sporym zaskoczeniem, bo z tego był mniej znany w Polsce).

E dm un d L ew an d ow sk i, P e jz a ż e tn ic z n y E u ro p y , W arszaw a 2004, w yd. W yd aw n ictw o L iterack ie M U Z A S .A , ss. 485

Kolejny tom w serii „Spectrum” przynosi interesujące rozważania nad skom­ plikowaną rzeczywistością etniczną Europy. Całość składa się z pięciu rozdziałów. W pierwszym autor prezentuje rozważania nad „fenomenem życia etnicznego ”. W drugim omawia ogólnie Europę, czyli „ największy półwysep świata ", zwra­ cając uwagę na układy geopolityczne, narodziny i rozwój Europy oraz jej wewnętrzne granice. Rozdział trzeci prezentuje dość kontrowersyjne podejście do „charakte­ rów narodowych” narodów nordyckich, germańskich i romańskich (autor zresztą już we wcześniejszych artykułach zajmował się samym pojęciem „charakter naro­

dowy”). Dla nas chyba najciekawszy jest rozdział czwarty: Świt narodów wschod­

nich. Autor prezentuje tu osobno „młodzieńcze narody słowiańskie”, czyli Ro­

sjan, Polaków, Czechów i Słowaków, następnie omawia świat „Cekanii”, czyli mozaikę etniczną na terenach dawnych Austro-Węgier (stąd nazwa od c.-k.) oraz skomplikowaną sytuację na Bałkanach. Ostatni rozdział poświęcił „fenomenom

etnicznym ”, czyli Żydom, Cyganom, Węgrom i Litwinom. Choć autor nie odnosi

się do sytuacji pomorskiej, to jednak wydaje się to być książka szczególnie przydat­ na w środowisku kaszubskim, gdzie dyskusja wokół kwestii etnicznych i narodo­ wych przybiera na sile.

W alter Ż elazn y, E tn ic z n o ś ć . Ł a d - k o n f lik t - s p r a w ie d liw o ś ć , P ozn ań 2004, w yd. W yd aw n ictw o P ozn ań sk ie, ss. 261

Pierwszy właściwie w języku polskim systematyczny wykład problematyki etniczności w szerokiej perspektywie porównawczej. Autor rozważa kwestie me­ todologiczne (m.in. źródła pojęcia etniczności, przedmiot badań etnicznych, kwe­ stie konfliktów etnicznych), analizuje pojęcie tożsamości etnicznej, relacje między państwem a mniejszościami, przedstawia różne sposoby definiowania i rozumienia w poszczególnych teoriach, relacje między etnicznościąa innymi zjawiskami spo­ łecznymi (m.in. religią, językiem, terytorium). Zamieścił tu także rozważania o pra­ wach indywidualnych i grupowych (kwestia prawnej ochrony mniejszości) oraz o stronie politycznej etniczności (etnopolityka). Na końcu zamieszczona została obszerna bibliografia. Dla jakości dyskusji etnicznych w środowisku kaszubskim obowiązkowa lektura tej pracy byłaby wielce pożyteczna!

Joan n a P iotrow ska, 8 0 ła t m u z e a ln ic tw a w S łu p s k u 1 9 2 4 -2 0 0 4 , S łupsk 2004, w yd . M u zeum P om orza Ś rod kow ego w S łu p sku , ss. 115

Bardzo przydatne opracowanie wydane z okazji jubileuszu słupskiego muze­ alnictwa (o jubileuszowym charakterze świadczą także zamieszczone na początku książki liczne listy gratulacyjne oraz wstęp dyr. Muzeum M. Jaroszewicza). W książ­ ce zaprezentowano rozwój słupskiego muzeum od prapoczątków w okresie nie­ mieckim (Heimatmuseum działające w latach 1924-1945), przez kolejne okresy

No t y w y d a w n ic z e 2 0 0 4 423

powojenne (najpierw trudne początki w latach 1948-1964 i rozwój po 1965 r. kiedy to muzeum przeniosło się do wyremontowanego Zamku Książąt Pomorskich i przy­ jęło nazwę Muzeum Pomorza Środkowego, pod którą pracuje do dziś). Omówiono

tu najważniejsze wydarzenia, podejmowane akcje (np. utworzenie skansenu w Klu­ kach i Muzeum Szkoły Polskiej w Płotowie), scharakteryzowano rozrastające się zbiory, w tym szczególnie kolekcję witkacowską, z której słynie słupskie muzeum daleko poza Polską, przedstawiono pracę poszczególnych działów i komórek mu­ zealnych, wreszcie zamieszczono wykaz wszystkich wystaw oraz pracowników muzeum. Całość została zilustrowana bardzo licznymi fotografiami, także koloro­ wymi.

Zdzisław M achura, Z a m e k K s ią ż ą t P o m o r sk ic h w S łu p s k u , Słupsk 2004, wyd. M uzeum Pom orza Środkowego w Słupsku, Stowarzyszenie Przyjaciół M PŚ w Słupsku, ss. 119

Kolejna publikacja wydana z okazji jubileuszu 80-lecia muzealnictwa słup­ skiego. Jest to opracowania łączące cechy pozycji naukowej i albumu (dziesiątki zdjęć zamku i jego fragmentów, także z okresu powojennej odbudowy, reprodukcji dawnych szkiców, planów i map, portretów właścicieli zamku itd.). Całość, oprócz wstępu, zakończenia, bibliografii i niemieckiego streszczenia, składa się z ośmiu rozdziałów. Autor rozpoczyna swoją opowieść od najstarszych dziejów grodu nad Słupią i prapoczątków książęcej siedziby. Następnie omawia budowę rezydencjo- nalnego zamku przez księcia Bogusława X, jego przebudowę za Jana Fryderyka, sytuację zamku za czasów kolejnych gospodarzy (księżnej Erdmuty i Anny von Croy). Rozdział siódmy prezentuje losy zamku w czasach brandenburskich i pru­ skich aż po 1945 r., zaś w rozdziale ostatnim szeroko zaprezentowano powojenną odbudową i nowe urządzanie zamku. To pierwsza monografia najbardziej znanego słupskiego zabytku, w dodatku pięknie ilustrowana i ciekawie opracowana graficz­ nie. Rzadko który zabytek na Pomorzu doczekał się tak estetycznej monografii.

H enryk Galus, S p o łe c z n o ś ć k a szu b sk a . O d r ę b n o ś ć i p r z y n a le ż n o ś ć , cz. 1:

I d e n ty f ik a c ja i d ą ż e n ia , cz. 2: O g r a n ic z e n ia c ią g ło ś c i k u ltu r o w e j, G dańsk 2004, wyd. nakładem au to ra, ss. cz. 1 148, cz. 2 252

Interesujący, a jednocześnie miejscami dyskusyjny, zbiór studiów i szkiców gdańskiego socjologa i dziennikarza, niegdyś blisko związanego z ruchem kaszub- sko-pomorskim. W pierwszej części autor zamieścił trzy nowe szkice. Najpierw w tekście Kaszubskie dylematy. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie na rozdro­

żu 2002-2004 zajął się dyskutowaną w tych latach kwestią mniejszościowego

statusu Kaszubów oraz sporami wokół Spisu Powszechnego i wywołanej nim akcji na rzecz powołania narodu kaszubskiego. Do tego szkicu dołączył obszerny wykaz dokumentów obrazujących owe spory i dyskusje. Dwa następne szkice poświęcił na dyskusję z ustaleniami dotyczącymi Kaszubów zawartymi w pracach Marka

Latoszka i Brunona Synaka. W części drugiej zamieścił swoje własne teksty odno­ szące się do spraw kaszubsko-pomorskich z lat 1986-1989.

K s ią d z P a tr o n B o le s ła w D o m a ń s k i (1 8 7 2 -1 9 3 9 ) a tra d y c je Z w ią z k u P o ­ la k ó w w N ie m c z e c h n a K r a jn ie , red. J. K ęciń sk a , G d a ń sk -W ielk i B u czek 2004, w yd . In stytu t K aszu b sk i, O dd ział Z K -P w W ielk im B uczk u, ss. 103

Pomysł na powstanie tej książki narodził się podczas kolejnej konferencji po­ święconej tradycji Krajny Złotowskiej, które dorocznie odbywają się w Wielkim Buczku (pisze o tym we wstępie redaktorka tomu J. Kęcińska, jednocześnie organizatorka tychże sesji). Składa się na nią poprawiona wersja wcześniejszego opracowania biograficznego o księdzu Domańskim pióra Józefa Borzyszkowskiego wraz z jego posłowiem i obszerną bibliografią. Ponadto zamieszczono tu tekst J. Kęcińskiej Oto

Matka Radosna, poświęcony kultowi maryjnemu związanemu z sanktuarium w Górce

Klasztornej oraz kaplicą Matki Boskiej Radosnej w Zakrzewie (była patronką Pola­ ków w Niemczech) oraz tekst Zbigniewa Zielonki: Co zostało z tradycji złotow­

skich w konkretnym działaniu dnia dzisiejszego? Książka została bogato opa­

trzona ilustracjami związanymi z ks. Domańskim, Związkiem Polaków w Niemczech i Krajną. Zamieszczono tu także wykaz ofiarodawców, wśród których, co godne podkreślenia, była także młodzież z Zakrzewskiego gimnazjum.

„ N a p o c z ą tk u b y ło O k s y w i e ”. K s ię g a p a m ią t k o w a z o k a z ji 7 5 0 -le c ia o k r e ś le n ia g r a n ic p a r a f i i o k s y w s k ie j 1 2 5 3 -2 0 0 3 , ze b ra ł i o p racow ał J. B o- rz y szk o w sk i, P elp lin 2 0 0 4 , w yd . W D P „ B ern a rd in u m ” p rzy w sp ó łp r a cy In sty tu tu K a szu b sk ieg o , ss. 211

Książkę otwiera przedmowa abpa Tadeusza Gocłowskiego oraz prezentują­ cy zarys dziejów parafii i zawartość tomu wstęp autorstwa J. Borzyszkowskiego. Następnie zamieszczono referaty wygłoszone na sesji jubileuszowej : Jerzego Sampa, tropiącego ślady literackiej obecności Oksywia, ks. Tomasza Czapiewskiego o oksywskim kościele, Pawła Dzianisza o oksywskiej nekropolii oraz J. Borzysz­ kowskiego o miejscowych duszpasterzach. W następnej części opublikowano wybór dokumentów z oksywskiego archiwum parafialnego, w tym także zarys dziejów parafii autorstwa ks. Klemensa Przewoskiego z 1927 roku. Trzecia część składa się z materiałów opublikowanych wcześniej na łamach czasopism, w tym wspo­ mnienia miejscowych księży. Bardzo interesujący jest także inwentarz bogatego archiwum parafialnego przygotowany przez ks. Anastazego Nadolnego. Całość została wzbogacona dziesiątkami zdjęć oraz fotokopiami dokumentów.

K r z y sz to f M elch ert, B eata W ilczew sk a-R yżyck a, G o r y c z k lę s k i i w y ­ zw o le n ia . B y tó w i o k o lic e w lu ty m i m a rc u 1 9 4 5 ro k u w f a k ta c h i w sp o m n ie ­ n ia c h , B ytów 2004, w yd. S zk oła P od staw ow a nr 2 w B ytow ie, ss. 108

Pionierskie opracowanie dwójki młodych historyków bytowskich, mające na celu rekonstrukcję wydarzeń na Ziemi Bytowskiej w trudnych chwilach końca

N o t yw y d a w n ic z e 2 0 0 4 425

wojny i początku pokoju. Swoją opowieść zaczynają oni od zaprezentowania sytu­ acji na froncie oraz sytuacji ludności cywilnej Bytowa w przededniu wyzwolenia. Następnie omawiają walki o Bytów, zajęcia miasta przez Armię Czerwoną i „ tra­

gedię miasta Zamieszczają tu także obszerne wspomnienia polskich i niemiec­

kich mieszkańców Ziemi Bytowskiej, fragmenty pisanych na gorąco koresponden­ cji czy też zapisy w księgach parafialnych. Oddając głos świadkom historii, pokazują jak skomplikowana była sytuacja w tej części Pomorza po przejściu frontu. Całość uzupełnia bibliografia i ciekawe, często unikatowe fotografie.

N a s z D o m . 1 0 0 l a t S p ó ł d z i e l n i M i e s z k a n i o w e j w C h o jn ic a c h , opr. K. O strowski, C hojnice 2004, wyd. Spółdzielnia M ieszkaniowa w C hojni­ cach, O ddział ZK -P w Chojnicach, ss. 52

Tak jak bogate są tradycje spółdzielcze na Pomorzu, tak też są nieznane! Dobrze się więc stało, że Kazimierz Ostrowski przypomniał losy chojnickiej spół­ dzielczości mieszkaniowej, sięgając aż do pierwszej tego typu inicjatywy powoła­ nej do życia przez niemieckich urzędników w 1904 roku (do wybuchu I wojny światowej wybudowała 17 domów!). Po wojnie spółdzielnia ta przekształciła się w polską, ale także urzędniczą. Jej członkami było wielu najbardziej znanych i po­ ważanych chojnickich obywateli, w tym i regionalistów (m.in. Bogumił Hoffmann czy Stefan Bieszk). Następnie K. Ostrowski omawia losy spółdzielczego majątku w czasie II wojny światowej oraz rozwój spółdzielni po jej zakończeniu (w 1950 przemianowana na Spółdzielnię Mieszkaniową w Chojnicach).

E ty c zn y w y m ia r to żsa m o śc i k u ltu ro w ej. S tu d ia z a n tro p o lo g ii sp o łe c zn e j,

red. M. Flis, K raków 2004, wyd. Zakład Wydawniczy „Nomos”, ss. 212 Jeden z ciekawszych zbiorów prac poświęconych coraz częściej dyskutowa­ nej kwestii tożsamości etnicznej. Dla czytelnika pomorskiego szczególnie interesu­ jące mogą się wydać teksty Katarzyny Warmińskiej Spis powszechny a etyczny

wymiar tożsamości jednostki (jako przykład przywołani zostali Tatarzy), Jacka

Nowaka Niepokoje tożsamościowe Rusinów oraz Ewy Michny Etyczny wy­

miar tożsamości etnicznej w sytuacji zmiany identyfikacji narodowej (tu tak­

że główne przykłady zaczerpnięte zostały ze środowiska Rusinów). Wiele z opisy­ wanych tu dylematów i procesów można odnosić także do społeczności kaszubskiej.

D z ie je w s i p o m o r s k ie j. I I I M ię d z y n a r o d o w a K o n fe r e n c ja N a u k o w a , red. R. Gaziński, A. Chludziński, Dygowo-Szczecin 2004, wyd. Gm inny Zespół Oświaty i K u ltury w Dygowie, U niw ersytet Szczeciński, ss. 313

Tom zawiera materiały z kolejnej konferencji poświęconej wsi pomorskiej, która odbyła się we Włościborzu w maju 2004 r. (zwraca uwagę błyskawiczne tempo wydania książki!). Teksty pogrupowano w czterech działach. W pierwszym

łowskiej o szkolnictwie wiejskim na Pomorzu w XVIII w., Agnieszki Chlebowskiej 0 opiece nad ubogimi na wsi pomorskiej w XIX wieku, Macieja Szukały o samo­ bójstwach w okresie III Rzeszy czy C. Obracht-Prondzyńskiego o dwudziesto­ wiecznych metamorfozach wsi kaszubskiej. W drugiej części poświęconej etno­ grafii i literaturoznawstwu zamieszczono osiem szkiców, m.in. szkic Tadeusz Linknera o obrazie wsi pomorskiej w szkicach ks. Konstatnego Damrota. W dziale trzecim, językoznawczym, zwraca uwagę artykuł Marii Pająkowskiej-Kęsik o ob­ razie wsi pomorskiej w Sadze kociewskiej Bolesława Eckerta. Wreszcie w ostat­ niej części poświęconej historii sztuki i zabytkoznawstwu warto szczególnie zapo­ znać się z tekstem Andrzeja Bierca o wiejskich pomnikach upamiętniających poległych w I wojnie światowej. Książka jest bogato ilustrowana, a każdy artykuł opatrzony został streszczeniem w języku niemieckim (zamieszczono tu także tek­ sty autorów niemieckich, np. Kurta Drogę o kulturowym obliczu wsi pomorskiej; te artykuły opatrzono streszczeniem polskim). Warto też podkreślić, że książce towarzyszy płyta CD, na której umieszczono wszystkie „książkowe” materiały.

„Zeszyty Gminy Puck”, 2004, z. 3, wyd. O środek K ultury, Sportu i Tu­ rystyki w Gminie Puck, ss. 103

„Zeszyty” to kolejny przykład lokalnego pisma z aspiracjami popularyzowa­ nia wiedzy o regionie. W numerze tym znalazły się materiały nawiązujące do licz­ nych uroczystości i rocznic związanych z bohaterami kaszubskimi Ziemi Puckiej. Wśród dziesięciu artykułów zwracają uwagę m.in. wspomnienia Stanisława Za- końskiego o Wiktorze Czapiewskim, patronie szkoły w Rekowie Górnym, tekst Bolesława Borka i Beaty Mieczkowskiej o dziejach tejże szkoły, relacja Jana P. De- tlaffa o uroczystościach związanych z 80-leciem śmierci Antoniego Abrahama 1 odsłonięcia poświęconego mu pomnika w Zdradzie, artykuł J. Borzyszkowskiego 0 miejscu A. Abrahama w kulturze kaszubskiej czy też obszerne opracowanie J.P. Detlaffa o dziejach OSP w Gnieżdżewie. Wszystkie artykuły zostały opatrzo­ ne licznymi i ciekawymi ilustracjami.

M agdalena Bonowska, Przemijanie. Śmierć, pogrzeb i życie pozagro­

bowe w wyobrażeniach mieszkańców Pomorza Zachodniego na przełomie X I X 1 X X wieku, Poznań 2004, wyd. Wydawnictwo „Eco”, ss. 197

Praca analizuje sztukę umierania dawnych mieszkańców Pomorza Zachod­ niego, a więc po części także Kaszubów. Składa się z sześciu rozdziałów. Pierw­ szy omawia ogólnie problem stosunku człowieka do śmierci. Następnie autorka prezentuje plastyczne wyobrażenia śmierci, obrzędowość związaną ze śmiercią i pogrzebem, wierzenia Pomorzan o życiu pozagrobowym, cmentarz i jego rolę w kulcie zmarłych wreszcie „komemorację”, a więc znaki pamięci, statki wo­ tywne, pomniki poświęcone poległym, lapidaria itp. Całość kończy obszerna praca i przydatny indeks nazw geograficznych oraz osobowych. Szkoda tylko, że tak

N o t yw y d a w n ic z e 2 0 0 4 427

słabo prezentuje się warstwa ikonograficzna, a temat z pewnością zasługiwał na znacznie lepsze udokumentowanie fotograficzne.

I d e n titä te n w a n d e l u n d n a tio n a le M o b ilis ie r u n g in R e g io n e n D iv e r s itä t E in r e g io n a le r V ergleich zw is c h e n W estp reu ssen u n d G a lizie n a m E n d e d e s 19. u n d A n fa n g d e s 20. J a h r h u n d e rts , red. R . Schattkow sky, M .G . M üller, M arb u rg 2004, w yd . V erlag H erd er-In stitu t, ss. 183

Książka zawiera osiem referatów zaprezentowanych podczas konferencji, która odbyła się we wrześniu 2001 r. w Marburgu. Pomorza dotyczą dwa teksty: E. Janusa, Deutsche Katholiken und die polnische Nation im preussischen

Osten (am Beispiel Westpreussens) oraz C. Obracht-ProndzyAskiego, Die Ka- schuben - zwischen polnischer Kultur und deutscher Zivilisation.

K o r z e n ie G d yn i, cz. 3, m ateriały z k onferencji historycznej 30.01.2004, pr. zb iorow a, G dyn ia 2004, w yd. O ficyn a Verbi C ausa, ss. 101

W trzecim tomie zawierającym materiały z kolejnej sesji popularnonaukowej uwagę zwraca tekst M. Sokołowskiej o przenosinach ważniejszych instytucji z Gdyni do Gdańska po wojnie. To ciekawy przyczynek nie tylko do historii politycznej i kultury Pomorza, ale także materiał wyjaśniający skomplikowane relacje między największymi pomorskimi miastami.

„B iuletyn In stytu tu P am ięci N arod ow ej” , 2004, n r 5, ss. 100

Ten numer „Biuletynu” poświęcono wojennym wypędzeniom Polaków. Sytu­ acji w naszym regionie dotyczy artykuł B. Chamowskiego, Wypędzenia z Pomo­

rza oraz ciekawy wywiad z tym historykiem {Powrót do ruin czy rejs do ziemi obiecanej?). Jest tu także artykuł P. Szubarczyka i P. Semkówa: Erica z Rumi

o Erice Steinbach. W dziale wspomnień zamieszczono tekst B. Wietrzykowskiego 0 wysiedleniu jego rodziny z Gdyni.

Z d z ie jó w k u ltu r y P o m o r z a w X V I I I - X X w ie k u, t. 2, red. J. B o rzy sz- k ow sk i, C. O b ra ch t-P ron d zyń sk i, G d ań sk 2004, w yd . In sty tu t K aszu b sk i 1 U n iw ersy tet G d ań sk i, ss. 393

Książka składa się z 13 referatów wygłoszonych podczas drugiego semina­ rium poświęconego historii kultury Pomorza, które odbyło się na UG w 2003 r.: Jowita Kęcińska: Geografia organizacji i stowarzyszeń polskich związanych

z życiem umysłowym na Pomorzu w latach 1772-1920; Helena Kowalska: Pa­ stor A d o lf M undt z Kieżmarku i dzieje jeg o kolekcji; Bogusław Głodowski: Ruch trzeźwościowy na Pomorzu przed 1920 rokiem i jeg o oddziaływanie społeczne. Źródła i stan badań; Natalia Gromow: Obraz Pomorza w dwudzie­ stoleciu międzywojennym w pamiętnikach i wspomnieniach chłopów; Maciej

Integracyjna rola czasopism regionalnych na Pomorzu Gdańskim w dwu­ dziestoleciu międzywojennym na przykładzie wejherowskiej „K lę k i”; Bogu­

sław Breza: Współżycie polsko-niemieckie w Kościerzynie w latach 1920-1939', Elżbieta Brzeska: Uczestnictwo w kulturze mieszkańców małych miast pomor­

skich na przykładzie Chojnic w dwudziestoleciu międzywojennym', Krzysztof

Sławski: Kształtowanie się lokalnych elit politycznych na Pomorzu po I I woj­

nie światowej - przypadek Bytowa', Anna Kwaśniewska: Wieś rybacka Rewa - 40 lat po badaniach Andrzeja Ropelewskiego; Aleksander Łosiński: Krzyże i kapliczki przydrożne w kulturze Kaszubów, Elżbieta Kai: Fascynacje i uniki. Motywy etniczne i regionalne w malarstwie „szkoły sopockiej” i Cezary Ob­

racht-Prondzyński: Kim są Kaszubi - stare pytania, nowe odpowiedzi? Więk­ szość artykułów zostało opatrzonych ciekawymi ilustracjami.