A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O EC O N O M IC A 82, 1988
Maria Blaszczyk'
PO L IT Y K A EURO PEJSK IEJ W SP Ó L N O T Y G O SP O D A R C Z E J W O B E C K R A J Ó W R O Z W IJA JĄ C Y C H SIĘ
Stosunki między Europą Zachodnią i krajami rozwijającym i się to stosunki między całk ow icie odmiennymi całościam i. Istniejące związki m iędzy producentami i konsumentami surow ców skłaniają obie grupy krajów do naw iązyw ania określonych stosunków gospodarczych i p o -litycznych. Kryzys energetyczny, wzrost cen surowców, niedobór pe-w nych dóbr żype-w nościope-w ych są przyczyną narodzenia się pepe-w nych no-w ych refleksji na temat stosunkóno-w m iędzynarodono-w ych, a no-w szczegól-ności dotyczących stosunków między bogatymi a biednymi.
U tw orzenie Europejskiej W spólnoty Gospodarczej i jej rozszerze-nie rozszerze-nie m ogło n ie w y w o ła ć reperkusji na rozwój stosunków W spólno-ty z krajami trzecim i Istotnie, jeżeli zapoznamy się z treścią Raportu
EW G1 na temat działalności w spólnot europejskich, rozdział p ośw ięco
-ny stosunkom zewnętrz-nym EWG zajmuje bez w ątpienia m iejsce coraz w ażniejsze. Daje się zauważyć, jak progresyw nie W spólnota organizo-wała i różnicoorganizo-wała sw oje stosunki z resztą świata: w ysoko uprzemy-słow ionym i krajami kapitalistycznym i, krajami EFTA, krajami strefy śródziem nomorskiej (z akcentem na dialog Północ-Południe i dialog Europa-Świat Arabski), krajami Afryki, Karaibów i rejonu Pacyfiku (ACP), grupą krajów rozw ijających się w Azji i A m eryce Łacińskiej oraz krajami socjalistycznym i.
W niniejszym opracowaniu głów na uwaga zostanie skupiona na om ówieniu i przedstaw ieniu stosunków EWG z krajami rozwijającym i się. Na szczeblu EWG działania dotyczące polityki W spólnoty wobec krajów Trzeciego Świata można podzielić na trzy grupy:
— stow arzyszenie z krajami afrykańskimi i malgaskimi,
* Dr, a d iu n k t w In s ty tu c ie Ekonom ii P o lity czn ej UŁ.
1 M. B y é, R elations é c o n o m iq u es in tern a tio n a les, P aris 1977, s. 828,
— ustalenie specjalnych powiązań z w iększością krajów basenu Morza Śródziemnego,
— zgeneralizow any system preferencji w stosunku do w szystkich krajów Trzeciego Świata.
I. EWG A KRAJE ACP — KONWENCJA Z LOME
Traktat Rzymski, konstytuujący EWG, podpisany został przez sześć krajów europejskich, z których cztery były dawnymi metropoliami k o -lonialnym i. W niosły one do W spólnego Rynku kolonialny i postkolo- nialny system powiązań gospodarczych, inw estycje kapitałow e w k o -loniach i byłych ko-loniach, militarne i p olityczne zobowiązania itp. Najbardziej dalekowzroczni politycy krajów kolonialnych zdawali so -bie sprawę, iż era tradycyjnego kolonializm u zbliża się ku końcow i. Niem niej chcieli zachować „specjalne" stosunki z byłym i koloniami i utrzymać je w strefie sw oich w pływ ów . W spólnota nie mogła tego faktu ignorow ać i przyjęła zasadę, że każde z państw członkow skich zachowa ze swoim i terytoriam i oraz koloniam i i byłym i koloniam i sto -sunki „uprzywilejowane" z zastrzeżeniem jedinalk, iż sto-sunki te zo-staną rozciągnięte na całą W spólnotę w sposób jednolity i niedyskry- m inacyjny.
Zasady te w yrażone są w podpisyw aniu przez EWG „konwencji o stow arzyszeniu"2.
1. Pierw szy okres stow arzyszenia (1958— 1963)s : kraje Afryki fran- ko-fońskiej — ów czesne kolonie francuskie i belgijskie'1, a także Somali W ło sk ie oraz następujące kolonie pozaafrykańskie państw EWG: Saint Pierre i M icquelon, Nowa Kaledonia, O ceania Francuska i Now a Gwinea H olenderska zostały stow arzyszone z EWG przez w ystępujące w ich imieniu m etropolie. Okres ten charakteryzował się wyraźną do-minacją EWG nad krajami afrykańskimi, przy braku zachowania naj-m niejszych naw et pozorów równości, tak że naw et najbardziej prozachodnie kraje afrykańskie zaczęły się domagać zmiany założeń sto -warzyszenia.
2. Drugi okres (1964— 1970)s, to konw encja z Jaunde podpisana
2 P rzew id zian e przez art. 238 T ra k ta tu R zym skiego. 3 D y é, R ela tio n s économ iques..., s. 829.
* F ra n c u s k a A fry k a Z ach o d n ia, w sk ła d k tó re j w ch o d ziły : D ahom ej, G ó rn a W o l-ta, G w inea, M a u re ta n ia , N ig er, S enegal, Sudan, W y b rz e ż e K ości S ło n io w ej; F ra n c u s k a A fry k a Ś rodkow a, w k tó re j skład w ch o d ziły : C zad, G abon, K ongo Ś ro d k o w e, U bangi Szari, A u to n o m iczn a R ep u b lik a T ogo, K am eru n , K ongo B elgijskie, R uanda, U rundi, M a d a g a sk a r.
829-w lipcu 1963 r. sto829-w arzyszając z EWG 18 krajó829-w afrykańskich i mal- gaskich (EAMA).
3. Trzeci okres (1970— 1975)® — renegocjow anie konw encji z Jaun- de i podpisanie drugiej konw encji z Jaunde z tą samą grupą 18 państw, przedłużającej okres stow arzyszenia na kolejny okres pię-cioletni.
W szystk ie przedstaw ione konw encje w ypracow ały pew ien model stosunków W spólnoty z krajami afrykańskimi, który przew idyw ał p o -moc finansową w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju (FEB), za-stosow anie pew nego system u preferencyjnego w stosunku do towarów tropikalnych im portowanych przez EWG pochodzących z krajów O siem -nastki. Chodzi o system stabilizacji cen dla towarów tropikalnych, z tym że w rzeczyw istości system ten nie został w oaóle w prow adzony w życie. Kraje EAMA dom agały się, aby EWG podjęła specjalne środ-ki stabilizacyjne i w yasygnow ała fundusze w celu um ożliwienia im za-chowania dotychczasow ych dochodów z eksportu. Temat ten staw ał się powoli jednym z głów nych w stosunkach W spólnoty z krajami EAMA i został rozw iązany dopiero w konw encji z Lome. W sumie model w y -pracowany w stosunkach FWG z Osiem nastką był daleki od doskona-łości. Niem niej był on skutecznym instrumentem nacisku na pozosta-łe nie stow arzyszone kraje afrykańskie, głów n ie na członków Com- m onew althu7.
Szybko rozw iiaiący się rvnek W spólnoty iest bez wątpienia atrak-cyjny dla krajów Trzeciego Świata. Jednocześnie polityka handlowa W spólnoty, dzielącą kraje na ,,uprzyw ilejow ane", stow arzyszone i po-zostałe „dyskrym inowane", przyczynia się do wzrostu zainteresow ania kraiów rozwijających się w nawiązaniu „specjalnych'' stosunków z FWG. Obok elem entów natury handlow ej czynnikiem w p ły w ają -cym na zainteresow anie krajów Trzecieoo Świata W spólnym Rynkiem
jest polityka W spólnoty w zakresie finansow ania inw estycji w kra-jach stow arzyszonych Kanałami Furopejskieao Funduszu Rozwoju (FED) oraz Europeiskieoo Banku Inw estycyjnego (BEI).
R ów noleale EWG podpisała analogiczne układy o stow arzyszeniu (z tą różnica, że nie przew idyw ały pom ocy finansow ej) z N igerią z jed-nej strony, która oficjalnie zwróciła się do EWG z propozycją podję-cia rokowań o ewentualnym układzie o stow arzyszeniu (w 1966 r.8,
s Ibidem .
7 EW G, niem al od chw ili p o w stan ia, z a in te re s o w a n a b y ła w n a w ią z a n iu sto s u n -ków g o sp o d arczy ch z b y ły m i k oloniam i b ry ty jsk im i, g łó w n i« w A fry ce W sc h o d n ie j i Ś ro d k o w ej.
* F. L u c h a i r e , L'aide a u x p a y s so u s — d e v e lo p p é s, P resses U n iv e rs ita ire s d e F ran ce, P aris 1977, s. 68t
tzw. konw encja z Lagos) i z krajami W schod n ioafr yk a ńsk iego W spól-nego Rynku (Kenia, Uganda, Tanzania) na m ocy konw encji z A ruszy (1968 i 1969 r.)9.
Pierw sze rokowania o przystąpieniu W ielkiej Brytanii do W spólne-g o Rynku pow iązane były zarazem z rokowaniam i o stowarzyszeniu afrykańskich członków Commonwealthu. Stało się koniecznością roz-szerzenie konw encji o stow arzyszeniu na w szystk ie kraje Com m onwea-lthu, które zechcą do niego przystąpić. Z jednej strony Afryka anglo-języczna popierała w zasadzie ideę rozszerzenia W spólnoty, dostrze-gając w niej perspektyw ę zw iększenia rynku zbytu dla sw ej produkcji, a także uzyskania pomocy kanałami wspólnorynikowymi, Spośród afry-kańskich krajów Commonwealthu w ła ściw ie tylko Ghana ostro skry-tykowała politykę stow arzyszenia. Jej ów czesny prezydent nazwał sto-w arzyszenie ,,neokolonializm em m iędzynarodosto-wym "10. Z drugiej stro-ny, nie u leo a ło w ątpliw ości, że W spólnota jest zainteresow ana w na-wiązaniu ,,specjalnych" stosunków z byłym i koloniam i angielskimi.
28 II 1975 r. w Lome podpisana została kolejna konw encja m iędzy EWG a ACP jako rezultat dłuqotrwa jących rokowań, na okres p ięcio-letni, która jest chyba najbardziej korzystnym układem zawartym przez kraje Trzeciego Świata z państwam i uprzem ysłow ionym i11. Sto-w arzyszen ie objęło całą Czarną Afrykę: 46 państSto-w Afryki, KaraibóSto-w
i rejonu Pacyfiku12. T e 46 państw skupia 270 min m ieszkańców, w tym 78% w A fryce, wśród których w ystępują dość znaczne rozbieżności: kraie relatyw nie duże jak np. N igeria, bardzo małe, np. Tonqa, rela -tyw nie booate w surow ce m ineralne i 18 państw traktow anych iako „najbardziej biedne", jedne i drugie o odm iennych orientacjach e k o -nom icznych i politycznych.
Ponadto konw encja z Lome przewiduje, iż każdy kraj, który zechce przystąpić do stow arzyszenia, m oże to uczynić bez zwłoki (konwencja jest gotow a przyjąć byłe kolonie portugalskie w Afryce). Dnia 15 VII 1976 r.1* Rada M inistrów EWG zaakceptow ała kandydaturę now ych sześciu państw (liczących około 4 min m ieszkańców).
Struktura instytucjonalna układu jest mało skom plikowana. Orqan
* Ib id em , s. 69.
10 T. B a r t o s i e w i c z , Z ew n ętrzn a p o lity k a gospodarcza E W G , W a rs z a w a 1977 s. 159.
n Zob. Z. S z y m a ń s k i , „9" + „46" — ?, „Z ycie W a rs z a w y ” , 15 III 1975 oraz P. R o c h e r o n , L'E urope d es N e u l e t ies p a y s en vo ie d e d é v e io p p e m e n t. C o n v e n -tio n de Lom e CEE/ACP, „P e rsp e c tiv e s", 6 III 1975.
,г 18 k ra jó w БА М А i M au ritiu s, 21 p a ń stw C om m onw elthu, w ty m 8 afry k h ń - sk ich o raz 6 in n y c h p a ń stw afry k a ń sk ic h .
n ajw yższy to Rada M inistrów (w szystkie kraje uczestniczące w EWG i ACP), która obraduje raz do roku, organ perm anentnie obradujący to Komitet Ambasadorów. Zgromadzenie K onsultatywne składające się z deputowanych do Parlamentu Europejskiego i reprezentantów kra-jów ACP, w przypadkach spornych istnieje m ożliwość pow ołania Ko-mitetu Arbitrażowego.
Stow arzyszenie oparte na konw encji z Lome obejm uje pięć podsta-w opodsta-w ych grup problemópodsta-w:
1. Wymiana i kooperacja w dziedzinie wymiaaiy handlowej; general- inym założeniem jest uzyskanie w olnego dostępu do rynku W spólnoty dla produiktów z krajów AGP (w postaci zniesienia obciążeń taryfow ych i
re-strykcji jakościow ych) z wyjątkiem niew ielkiej liczby produktów rol-nych (reprezentuje około 5,8% eksportu rolnego krajów ACP bądź 0,8% ich globalnego importu)14.
2. Fundusz stabilizacji dochodów z eksportu (STABEX)15; najogól-niej mechanizm funkcjonowania tego funduszu można przedstaw ić na- stępująco. K onwencja ustaliła listę obejmującą 12 grup produktów po-chodzenia roślinnego (z wyjątkiem rudy żelaza). Produkty te stanowią pew ien odsetek eksportu krajów ACP do W spólnoty. Jeżeli w ciągu danego okresu dochody z eksportu tych tow arów do EWG spadną ° 75% (2,5% jest przew idziany dla krajów o mniej korzystnych w a -runkach) w stosunku do średniego poziomu dochodów z analogicznego eksportu na rynki W spólnoty, zostaje uruchom iony specjalny fundusz w celu stabilizacji dochodów, którym będzie realizow ana pomoc na drodze bezpośrednich transferów finansow ych. System jest w yp osażo-ny w 75 min UC1® w stosunku roczosażo-nym. U tw orzenie Funduszu Stabili-zacji oznacza istotną koncesję EWG w obec krajów AGP. N ależy pod-kreślić now ość rozwiązania, zw łaszcza iż chodzi o jeden z bardziej istotnych problemów, do którego kraje Trzeciego Świata przyw iązyw a-ły w iele wagi.
3. Specjalny system dotyczący importu cukru; W spólnota zobow ią-zała się importować każdego roku 1,4 min t cukru, a kraje ACP dostar-czyć tę ilość cukru. N ovum w tej dziedzinie stanow i fakt, iż kraje EWG w yraziły zgodę na zakup cukru w edług „ceny, która usytuow ana b ędzie w gam ie cen w spólnorynk ow ych”. W prow adzenie specjalnego s y -stem u dotyczącego cukru stanowi kolejny sukces krajów ACP.
14 La C o n v e n tio n de Lom e, E urope (A lr iq u e — C araibes — P acilique), „ In fo rm a -tio n " 1976, No 129.
15 J. C. M ü l l e r , Le s y s té m e de sta b ilisa tio n d es re c e tte s ď e x p o r ta tio n in s tilu té par la C o n v e n tio n d e Lom é, m a te ria ł p o w ie la n y o raz „D ossier-L om é — Le C o u rrie r СЕЕ/А С Р" 1975, N o 31.
4. W spółpraca w dziedzinie przem ysłu17 jest traktowana w sposób specyficzny. W yraźnie czyni się od n iesien ie do zw iązków m iędzy produkcją rolną a rozwojem przemysłu, co jest ważnym i now ym elem en -tem. Polega to na apelow aniu do krajów AGP, aby opracow ały program rozwoju produkcji przem ysłowej. W tym celu utworzono kom itet ds. kooperacji przem ysłowej, którego głów nym zadaniem jest czuw anie nad wykonaniem tego programu (na podstaw ie art. 26 konw encji).
5. W spółpraca w dziedzinie finansow ej i technicznej. Istotną rolę odgrywa pomoc rozwojowa w ramach FED. Łącznie na pomoc rozwojo-wą przeznaczono ók. 4 mlti doi.18, z tego 2625 min UC na bezpośrednią pomoc FED, 390 min UC — kredyty EBI, a 375 min UC przeznaczona została na fundusz „STABEX". G eneralnie rzecz ujmując, konw encja z Lome jest bez wątpienia najbardziej korzystnym układem zawartym między krajami rozwijającym i się a rozwiniętym i. Zawiera pew ną licz-bę elem entów now ych (przede w szystkim opaTta jest na jednostron-nych ustępstw ach taryfow ych EWG), dotychczas nie spotykajednostron-nych w stosunkach między krajami Trzeciega Świata i krajami rozwiniętym i.
Być może słuszne będzie przypuszczenie, iż konw encja z Lome i rea-lizacja jej postanow ień oraz zachow anie przez kraje ACP szerokich powiązań gospodarczych i politycznych z pozostałym i krajami
Trze-ciego Świata stw orzy podatny grunt dla ustanow ienia now ego m ię-dzynarodow ego ładu ekonom icznego.
III. EWG A KRAJE BASENU MORZA ŚRÓDZIEMNEGO
Traktat Rzymski przew idyw ał stosunki W spólnoty z krajami trzeci-mi w ramach następujących artykułów: art. 113 naw iązuje do wspólnej polityki handlowej i przewiduje preferencyjne układy handlow e n eg o -cjow ane przez kom isje EWG i art. 238, który przewiduje „stow arzy-szenie z krajami trzecimi Unią Państw lufo organizacjami m iędzynarodowymi, które mogą się przejaw iać w podejm owaniu w spólnych zo -bowiązań lub wspólnych działań". Układy o stowarzyszeniu
negocjo-w ane są przez Radę M inistrónegocjo-w EWG.
W ramach art. 238 pewna liczba układów o stow arzyszeniu zosta-ła zawarta.
1. Z Grecją (1961)1» i Turcją (1963)20.
17 La co o p era tio n in d u strielle et la C o n v e n tio n de Lomé, „E uropę In fo rm atio n " 1978, N o 10.
18 B y ć , R elations économ iques..., s. 714.
18 B a r t o s i e w i c z , Z e w n ę trzn a p o lity k a ..., s. 171. 80 „ Jo u rn a l O fficiel" 1964, N o 217 (d alej J. O.).
Założeniem układu ateńskiego o stow arzyszeniu między Grecją a EWG jest doprow adzenie do pełnej unii celnej (1984), a w k o n se-kw encji do pełnego członkostwa Grecji w EWG. Grecja oficjalne ro-kowania o przystąpienie do W spólnoty podjęła w 1975 r. Rozmowy zo-stały rozpoczęte w lipcu 1976 r. Dopiero w końcu maja 1979 r. podjęto rokowania o przystąpieniu Grecji do EWG w m yśl idei rozszerzenia W spólnoty w kierunku południowym , które zakończyły się przyjęciem Grecji. W 1981 r. Grecja stała się ostateczn ie pełnoprawnym członkiem W spólnoty.
Układ ankarski (układ o stow arzyszeniu Turcji z EWG) jest w w ięk -szości sw oich postanow ień zbieżny z układem ateńskim. Układ prze-widuje pełne członkostw o Tuircji w EWG po upływ ie 22-letniego
okre-su przejściow ego.
2. Z Cyprem (1973)21 i Maltą (1971)32, aby w przyszłości ukonstytuo-wać z tymi krajami unię celną.
3. Z całością krajów M aghrebu2* W spólnota podpisała układy w 1976 r.24 W roku 1969 EWG zawarła układy z Tunezją i Marokiem, które miały charakter preferencyjny. Układy o stow arzyszeniu zaw ar-to na okres pięcioletni, z m ożliw ością ich renegocjacji, poczynając od 1972 r. R enegocjacje odłożono w związku z przew idyw anym i kom plek-sow ym i rokowaniam i ze wszystkim i krajami stow arzyszonym i regionu śródziem nom orskiego, w ramach globalnej polityki śródziem nomorskiej W spólnoty. Faktyczne rokowania podjęto w roku 1973, które dopro-wadziły do zawarcia analogicznych układów m iędzy EWG i każdym z krajów Maghrebu, 25, 26 i 27 IV 1976 r.25 Układy przewidują w sp ó ł-pracę w dziedzinie w ym iany handlowej, przem ysłow ej, technicznej, socjalnej i finansowej. Przewidują ponadto w szczególn ości w olny do-stęp dla produktów przem ysłow ych z krajów M aghrebu na rynek W spólnoty oraz pew ne preferencje w stosunku do produktów rolnych. Układy nie przewidują zniesienia ceł i ograniczeń ilościow ych w sto -sunku do produktów naftow ych i korka.
W spólnota traktuje w ym ienione układy jako początek jej globalnej polityki śródziemnomorskiej, a które w przyszłości mają stanowić punkt w yjścia do „prawdziwego" dialogu euro-arabskiego. W istocie, na
pod-staw ie art. 213, układy handlow e zostały zawarte w 1970 r. i
renegocjo-*l J. O. 1973, N o L 133. * J. O. 1971, N o L 61. 21 T u n ezja, M aro k o , A lg ieria.
sl B y é, R elations éco n o m iq u es,.., s. 827.
no wane w 1973 r. z Izraelem2® (układ preferencyjny) i Jugosław ią27 (układ niepreferencyjny) oraz układ preferencyjny z 1970 r. zawarty z Hiszpanią28. Układ o współpracy technicznej z Lilbanem podpisany został w roku 1965 i irenegocjonowany jako układ preferencyjny w 1972 r. W 1973 r.29 W spólnota podpisała analogiczny układ z Egiptem.
W szystkie przedstawione układy zawierane przez W spólnotę z kra-jami regionu śródziem nomorskiego szły w kierunku globalnego zbliżenia EWG ze strefą śródziemnomorską i w stosunkowo krótkim okresie W spólnota podjęła kroki w celu nawiązania dialogu euro-airahskiego. W yrazem globalnej polityki śródziemnomorskiej W spólnoty jest dalsze zawieranie układów o współpracy z krajami basenu Morza Śródziem-nego.
Układ między EWG a Izraelem, który w szedł w życie 1 VII 1976 r.30, był pierw szą konkretyzacją zasad globalnej polityki śródziemnomor-skiej W spólnoty. Po podpisaniu tego układu następow ały dalsze układy z krajami Maghirebu, M achreku — w tym: z Egiptem®1, Jordanią32, Syrią33, podpisane 8 I 1977 x.r i Lilbanem (3 V 1977)®4.
Układ zawarty z Izraelem przewiduje utw orzenie strefy w olnego handlu; został uzupełniony w lutym 1977 r. protokołem finansowym biorącym pod uwagę jednoczesną współpracę handlową, finansową, techniczną i przem ysłową oraz w olny dostęp na rynek W spólnoty pro-duktów rolnych, analogicznie do układów zawartych z krajami M ag-hirebu i Machreku. Przy czym postanowienia układu b yły pom yślane w taki sposób, który pozwoli W spólnocie zachować i rozwijać stosunki gospodarcze i polityczne z krajami basenu Morza Śródziemnego, trakto-wanymi jako pewna całość w ramach jej globalnej polityki śródziem-nomorskiej.
III. DIALOG EURO-ARABSK1
W grudniu 1973 r. podczas szczytu Dziewiątki w Kopenhadze szefo-w ie państszefo-w i rządószefo-w naszefo-wiązali do poszukiszefo-wania szefo-współpracy z krajami
26 B y é, R elations économ iques..., s. 828.
27 S to su n k i z Ju g o s ła w ią n a le ż y ro z p a try w a ć ja k o e le m e n t p o lity k i śró d ziem n o -m o rsk iej W s p ó ln o ty o raz ja k o ele -m e n t p o lity k i EW G w o b ec k ra jó w so c ja listy c z n y c h .
28 J. O. 1970, N o L 182.
29 B y é, R elations économ iques..., s. 828. 30 J. O. 1975, N o L 136.
11 J. O. 1977, N o L 126. 52 Ibidem .
3S Ibidem .
arabskimi w długim okresie w e w szystkich dziedzinach, tj. ekonom icz-nej, technicznej i kulturalnej. Pomimo w ielu trudności politycznych napotykanych na drodze do rozpoczęcia dialogu Dziewiątka zdołała w y -pracować pewną wspólną decyzję w odniesieniu do negocjacji z kra-jami Ligi Arabskiej35.
Dialog euro-arabski został zapoczątkowany przez spotkanie w Pary-żu (lipiec 1974)3e, następnie posiedzenie kom isji generalnej dialogu w maju 1975 r. w Luksemburgu*7 i lutym 1977 r. w Tunisie38. Tematy poruszane na kolejnych posiedzeniach dotyczyły szeroko rozumianej współpracy w następujących dziedzinach: przem ysłowej, infrastruktury, rolnictwa, współpracy handlowej, finansowej, naukowo-technicznej, kul-turalnej i socjalnej — głów nie problemy zatrudnienia. Dialog euro- -arabski opiera się na działaniach podejmowanych przez EWG z jednej strony i krajów arabskich z drugiej strony.
W spólnota traktuje ten dialog jako szerokie przedsięw zięcie na długą metę, które może jednocześnie wyrażać się w stosowaniu innych metod komplementarnych, jak: układy bilateralne między poszczegól-nymi krajami Europy Zachodniej i arabskimi lub układy bilateralne zawierane z krajami arabskimi przez W spólnotę jako całością (jakie dotychczas zawarła EWG z krajami basenu Morza Śródziemnego: A lg ie-rią, Marokiem itd.). W arto w tym miejscu odnotować jeszcze fakt, iż trzy kraje Ligi Arabskiej (Mauretania, Somalia, Sudan) podpisały konw encję z Lome.
W ramach dialogu euro-arabskiego m iały już m iejsce liczne posie-dzenia ekspertów (przemysłu, infrastruktury, kooperacji finansowej, handlowej, kulturalnej). Trudno jednak, jak dotychczas, dokonać ocen v postępów dialogu EWG— Świat Arabski oraz jednoznacznie stwierdzić, w jakim kierunku nastąpi rozwój tego dialogu. N iem niej jednak, jak się w ydaje można sądzić, iż stanowi on now y model stosunków krajów rozwiniętych z krajami rozwijającymi się. W spólnota musi byr zdolna do nawiązania z krajami arabskimi stosunków now ego typu, aby
bar-dziej realnym stało się ustanowienie now ego ładu m iędzynarodowego.
“ Izrael, Liban, A ra b ia S a u d y jsk a , Syria, J o rd a n ia , Libia, S udan, M aroko, T u -n ezja, K uw ejt, A lg ieria, Jem e-n , Z jed -n o czo -n e E m iraty A rab sk ie, B ahrei-n, K atar, O m a-n, M a u re ta n ia , Som alia, P a le sty n a , D jibouti.
IM La C o m m u n au té E u ro p ćen n e e t le T iers M onde, O ffice d es P u b licatio n s officielles d es C o m m u n au tés E uro p éen n es, L uxem burg.
" E urope-M onde A rabe; D ialogue obligué, „ Ľ A c tu e l" 1977, V ol. 2, N o 2. *• Ibidem ,
IV. STOSUNKI WSPÓLNOTY Z POZOSTAŁYMI KRAJAMI ROZWIJAJĄCYMI SIĘ
W stosunkach z pozostałym i krajami rozwijającymi się W spólnota, podobnie jak w iększość rozwiniętych krajów kapitalistycznych, wpro-wadziła zgeneralizow any system preferencji (SPG)M. Jest to system celn y stosow any przez kraje uprzem ysłowione wobec: produktów po-chodzących z krajów rozwijających się. Projekt system u preferencji zge- neralizow anych został zatwierdzony w październiku 1970 r. przez Radę Handlu i Rozwoju UNCTAD, a następnie zaakceptow any przez Zgro-madzenie O gólne ONZ40.
W spólnota w ramach SPG przyznała krajom rozwijającym się pre-ferencje w postaci:
— autom atycznego zawieszenia opłat celnych wobec importu w ięk-szości towarów przem ysłowych,
— obniżek stawek celnych w odniesieniu do importu niektórych przetworzonych towarów rolnych (nie objętych wspólną polityką rolną),
— autonom icznego zawieszenia opłat celnych oraz kontyngentów ta-ryfow ych na niektóre towary EWWiS.
Do każdego z zarządzeń dołączona jest lista krajów korzystających z preferencji.
W szystkie preferencje przyznane przez W spólnotę 'krajom rozw ija-jącym się mają charakter czysto autonomiczny, tzn. mogą być w każ-dym m omencie cofnięte. O tym, jakie kraje mogą być objęte preferen-cjami, decyduje również autonomicznie W spólnota, co pozwala na zróż-nicow anie traktowania poszczególnych krajów rozwijających się.
System preferencji zgeneralizow anych w trakcie jego stosowania przez W spólnotę ulega określonej ew olucji, głów nie w kierunku roz-szerzania listy towarów objętych preferencjami41.
V. STOSUNKI WSPÓLNOTY Z KRAJAMI AZJI
W spólnota europejska podpisała układy handlowe różnego typu z 12 krajami azjatyckimi. Pierwsze z tych układów w eszły w życie w 1969 r.
51 P ań stw a EW G w p ro w ad ziły go n a js z y b c ie j (1 VII 1071), J a p o n ia (1 V III 1971) i N o rw eg ia (1 IX 1971), p a rla m e n ty w iciu k ra jó w z atw ie rd ziły go d o p iero w 1972 r., a USA przez dtugi C7as, bo aż d o k o ń c a 1974 r. u c h y la ły się od p rz y z n a n ia p re fe -ren cji, zob. K. P i o t r o w s k a - H o c h f e l d , O N Z a T rzeci Ś w ia t, W a rsz a w a 1975, s. 73—74.
*° Ibidem , s. 73.
41 Zob. Ľ é v o lu tio n des p referen ces généralisées co m m u n a u ta ires, „E uropę In fo r-m atio n " z g ru d n ia 1978.
Początkowo kontynent azjatycki nie leżał w sferze bezpośredniego zainteresowania gospodarczego i politycznego EWG (poza stosunkami z Japonią i ChRL). Głównym problemem w stosunkach między W spól-notą a krajami azjatyckimi są skutki przystąpienia do EWG W ielkiej
Brytanii — zwłaszcza w odniesieniu do krajów Commonwealthu. Wśród 12 państw azjatyckich w iększość należy do Commonwealthu. Przed przystąpieniem W ielkiej Brytanii do EWG korzystały one ze spe-cjalnych preferencji imperialnych, jakie m iały m iejsce w stosunkach między W ielką Brytanią a jej byłym i koloniami.
Fakt przystąpienia do W spólnoty W ielkiej Brytanii spowodował, że EWG brała pod uw agę jej specyficzne powiązania z krajami Com- menwealthu, um ieszczając je w deklaracji stanowiącej aneks do trak-tatu akcesyjnego W ielkiej Brytanii z 22 I 1972 r.42
W chwili sw ego rozszerzenia W spólnota zobowiązała się w tej d e -klaracji do rozciągnięcia i ułożenia specjalnych stosunków z krajami rozwijającymi się Commonwealthu położonym i w Azji i z innymi kra-jami tego regionu. Inspirowana przez tę deklarację, W spólnota doko-nała licznych koncesji taryfowych, głów nie w ramach zgeneralizowa- nego system u preferencji w stosunku do produktów będących przed-miotem eksportu tych krajów oraz jednocześnie zawarła z tymi kra-jami układy handlowe. W spólnota podpisała niepreferencyjne układy handlowe z Indiami (1974)4Я, Sri Lanką (1975)44, Pakistanem (1976)45 i Bangladeszem (1976)4*. Zasadniczymi założeniami tych układów jest utw orzenie m ieszanych komisji w celu zbadania przyczyn trudności w y
-stępujących w stosunkach handlow ych między tymi krajami i EWG oraz proponowanie nowych rozwiązań zmierzających do intensyfikacji w ym iany handlowej.
W ramach tych w spólnych układów W spólnota podpisała układy dotyczące poszczególnych sektorów gospodarczych, np. układy zawarte z Indiami w odniesieniu do eksportu cukru (podobnie jak w przypadku krajów ACP), eksportu produktów kokosow ych czy tekstyliów .
Z punktu widzenia zaawansowania stosunków qospodarczych i han-dlow ych W spólnota podjęła działania w kierunku zintensyfikowania współpracy ekonom icznej z krajami członkowskim i Stowarzyszenia N a -rodów Azji Południowo-W schodniej (ASEAN), tworząc w 1975 r. m ie-szaną grupę ekspertów.
ł* K ra je n ie z a le ż n e C o m m en w ealth u p o ło żo n e w A fry ce, K a ra ib a c h i re jo n ie P acy fik u p o d p is a ły k o n w e n c ję z Lome.
4» J. O. 1974, N o L 82. ** J. O. 1975, N o L 247. *> J. O. 1976, N o L 168. w Ibidem , N o L 319.
Głównymi problemami47 dyskutowanym i miqdzy EWG i ASEAN są problemy dotyczące rozszerzenia system u preferencji zgeneralizowa- nych, prdblemy surowcowe i transferu technologii, wsipółpracy przemy-słow ej i w dziedzinie inwestycji.
VI. EWG I KRAJE AMERYKI ŁACIŃSKIEJ
Stosunki między W spólnotą a krajami Ameryki Łacińskiej począt-kowo rozwijały się stosunpocząt-kowo wolno, dopiero w ostatnich latach reje-strujemy pew ne ożyw ienie. Są one naw iązywane poprzez układy bila-teralne 'bądź poprzez układy z ugrupowaniami regionalnymi lub sub- regionaLnymi. Ameryka Łacińska w ostatnich latach coraz bardziej sta-je się przedmiotem bezpośredniego zainteresowania W spólnoty. Krasta-je Europy Zachodniej zaczęły aktyw izow ać swoją politykę wobec krajów Ameryki Łacińskiej. Elementem sprzyjającym W spólnocie w jej poli-tyce wobec krajów latyno-am erykańskich jest fakt, iż kraje te dążą do zacieśnienia stosunków z Europą Zachodnią, upatrując w e W spólnocie pewną przeciwwagę dla polityki Stanov/ Zjerimoczonych.
Niepreferencyjne układy handlowe W spólnota zawarła z Arnentyną (1971 )48 i Urugwajem (1973)4!> oraz układ o kooperacji 7 Meksykiem w 1975 r.Bn Układ zawarty przez EWG z M eksykiem jest p i e r w s z y m
układem now ego typu, jaki zawarł kraj Ameryki Łacińskiej z krajami uprzem ysłowionym i. Obejmuje pewne postanowienia, m aiące na cehi naw iązanie współpracy w dziedzinie ekonom icznej i w ym iany handlo-wej. Ponadto układ koresponduje z wprowadzeniem w spólnych komj)e- tencji w dziedzinie polityki kooperacyjnej.
W spólnota z jednej strony rozwija sw e stosunki z krajami latyno- -amerykańskimi na płaszczyźnie zawierania układów bilateralnych m ię-dzy EWG a różnymi krajami Ameryki Łacińskiej, z druqiej strony pro-wadzi creneralną politykę kooperacji i rozwoju w stosunku do tych krajów.
Globalna polityka EWG wobec krajów rozw iiaiących się nie ogra-nicza się tylko do stosunków z krajami afrykańskimi, które po lnisnły konw encję z Jaunde, a następnie z Lome. Od początków lat siedem -dziesiątych51 w szystkie kra’e Ameryki Łacińskiej moną być objęte
po,7 La reunion C E E A SE A N au n ivea u m inisterial w „N ote ď in fo rm a tio n " z lis to -p ad a 1978.
J. O. 1971, N o L 249. « J. O. 1973, No L 353. 811 J. O. 1975, No L 247.
51 Ľ A m é r iq u e la tin e d la C o m m u n a a té E uropéenne w „E urópe In fo rm atio n " Z k w ie tn ia 1978.
lityką W spólnoty wobec krajów rozwijających się, które są lub nie są stow arzyszone w ramach system u preferencji zgeneralizow anych, po-mocy w promocji eksportu, finansowej i technicznej oraz pom ocy w procesach integracji regionalnej.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż EWG podejmuje działania w kierunku pomocy w integracji regionalnej krajów Ameryki Łaciń-skiej, mając na uwadze liczne tendencje ku integracji regionalnej w tym rejonie, m nogość ugrupowań tego typu oraz dużą liczbę krajów tym zainteresowanych. W spólnota uw aża52, iż doświadczenie jakie zdo-była w wyniku procesów integracyjnych w łonie EWG, daje jej przy-puszczalnie w iększe rozeznanie problemów integracyjnych. D ośw iadcze-nie to, jak sądzi W spólnota, pokazuje m ożliwości wzrostu w ym iany w ramach większej całości ekonom icznej, a także w ostatnich latach większą stabilność w okresie kryzysu. Te m ożliwości chce „ofiarować" partnerom zewnętrznym i dlatego w mierze, w której W spólnota „od-daje" do dyspozycji metody i rezultaty integracji zachodnioeuropejskiej, być może, przyczyni się do postępu rozmaitych działań integracyjnych podejmowanych przez kraje Ameryki Łacińskiej. EWG, która zawsze manifestowała swój partykularny interes wobec regionalnej integracji dokonywanej przez kraje rozwijające się, ustanowiła na podstawie re-zolucji Rady M inistrów z kwietnia 1974 r. program53 współpracy z ugrupowaniami integracyjnym i krajów latyno-am erykańskich (W spól-ny Rynek Ameryki Środkowej, Andyjski W spólspól-ny Rynek, Zrzeszenie W olnego Handlu Am eryki Łacińskiej). Ta współpraca rozwija się w szczególności w dziedzinie dotyczącej promocji eksportu z krajów A m e-ryki Łacińskiej do W spólnego Rynku i może przybrać formę koope-racji technicznej.
Można zauważyć, iż w ostatnich latach w ystępuje dość znaczna intensyfikacja54 stosunków W spólnoty z Ameryką Łacińską. W ynika to z faktu, że w nawiązaniu bliższych stosunków zainteresowana jest co-raz bardziej EWG, z drugiej strony także kraje Ameryki Łacińskiej. Stosunki z krajami latyno-am erykańskim i stają się jedynym z w aż-niejszych problemów w stosunkach W spólnoty z krajami Trzeciego Świata, która tym rejonem świata jest zainteresowana, nie tylko z e k o -nom icznego i politycznego punktu widzenia, ale również strategicz-nego (kryzys energetyczny) i w przyszłości n ależy się spodziewać dal-szej intensyfikacji stosunków z krajami latyno-amerykańskimi.
51 Ibidem .
53 B y é, R elations économ iques..., s. 840— 844.
54 EW G za w a rta w 1978 r. ú k la d y h a n d lo w e d o ty c z ą c e te k s ty lió w z A rg e n ty n a , K olum bią, G w atem alą, M ek sy k iem , Peru, U ru g w ajem ; im p o rt EW G d o A m ery k i Ła-c iń s k ie j na p rz e strz e n i la t 1968— 1976 w zrósł n iem al 2,7 razy , a e k sp o rt EW G w zrósł
M aria B la sz c zy k
POLICY OF THE EUROPEAN ECO N O M IC COM M UNITY TOW A RDS THE DEVELOPING COUNTRIES
T he o rtie le is d e v o te d to a n a ly s is of th e EEC p o licy in re la tio n to th e T hird W orld c o u n trie s. A t th e EEC lev el, th e a c tiv itie s c o n cern in g th e C o m m u n ity 's policy to w ard s the d e v e lo p in g c o u n trie s can be d iv id ed in to th re e g ro u p s:
— a sso c ia tio n w ith th e c o u n trie s of A frica, th e C a rrib e a n Sea and th e P acifici — e sta b lish m e n t of sp ecial lin k s w ith th e m a jo rity of th e M e d ite rra e a n c o u n tries; — g e n e ra liz e d sy stem of p re fe re n c e s in re la tio n to all th e T h ird W o rld co u n tries. T he a n a ly sis of re la tio n sh ip s b e tw e e n th e EEC and th e d e v e lo p in g c o u n trie s re -v eals a c o n sid e ra b le in te n sific a tiin of tie s b e tw e e n them . This is d u e to th e fact the EEC is m ore and moire in te re ste d in e sta b lish in g clo ser c o n ta c ts w ith th e s e co u n tries. S im u ltan eo u sly , th e T hird W orld c o u n trie s also s triv e to in te n sify th e s e ties. On the o th e r h an d , th e ex istin g re la tio n sh ip s b etw e e n th e s e tw o g ro u p s of c o u n trie s g iv e rise to c e rta in new reflectio n s co n c e rn in g in te rn a tio n a l re la tio n s, and esp e c ia lly N o rth -S o u th relatio n s.
