Streszczenie
Proces podejmowania decyzji w rachunkowoĞci wymaga nie tylko znajomoĞci prawa bilansowego. Podejmowanie mądrych decyzji wymaga uwzglĊdnienia wielu pozaprawnych aspektów, jak np. odpowiedzialnoĞci społecznej, ochrony Ğrodowiska naturalnego, czy pojmowania obowiązków moralnych. Ze wzglĊdu na róĪnorodnoĞü wymienionych aspektów, pomocne mogą okazaü siĊ modele opracowane na potrzeby podejmowania decyzji. Modele te słuĪą odpowiedzialnemu podejmowaniu decyzji, poniewaĪ ukierunkowują na przyszłe konsekwencje podejmowanych decyzji.
Słowa kluczowe: podejmowanie decyzji w rachunkowoci, aspekty etyczne rachunkowoci, odpowiedzialno społeczna w rachunkowoci
1. Wprowadzenie
Regulacje prawne rachunkowoci, które w coraz wikszym zakresie opieraj informacj do-starczan w sprawozdaniach finansowych na osdach i szacunkach, obliguj ksigowych do nieza-chwianej rzetelnoci oraz obiektywizmu. Czsto w pracy współczesnego ksigowego pojawiaj si dylematy, na które nie mona znale jednoznacznej odpowiedzi w regulacjach prawnych rachun-kowoci. Przykładowo, prawo nie zawiera unormowa w zakresie szczegółowych procedur kon-trolnych w jednostkach, nie wskazuje równie w jakim zakresie prowadzona polityka podatkowa to działanie w ramach optymalizacji podatkowej, a kiedy oznacza ju unikanie opodatkowania. W zakresie wielu zagadnie, regulacje rachunkowoci pozostawiaj jednostkom swobod co do stosowanych metod, dokonywanych szacunków i przyjmowanych załoe, podkrelajc je-dynie na konieczno stosowania m.in. zasady przewagi treci ekonomicznej nad form w celu jasnej i rzetelnej prezentacji sytuacji finansowej jednostki. Istnieje zatem ryzyko, e obszary te mog by wykorzystane do manipulowania wynikiem finansowym i „kolorowania” obrazu sytu-acji finansowej jednostki. Wiarygodna prezentacja działalnoci podmiotu w sprawozdaniu finan-sowym zaley w tych obszarach przede wszystkim od rzetelnoci osób zajmujcych si rachunko-woci. Celem artykułu jest wskazanie, e dbało o prezentacj zgodn z rzeczywistoci wymaga niejednokrotnie rozpatrywania rónorodnych pozaprawnych aspektów alternatywnych rozwiza. W zwizku z powyszym, znajomo prawa jest konieczna, ale niewystarczajca dla wykonywania usług z zakresu rachunkowoci. Nieodzownym elementem tego zawodu jest te dokonywanie wy-borów, w których rozumienie konsekwencji własnych działa, w szerszym ni tylko prawnym aspekcie, jest miar odpowiedzialnoci i profesjonalizmu ksigowego. Porównywanie alternatyw-nych rozwiza danego problemu obejmowa powinno nie tylko regulacje prawne, ale i zagadnienia wynikajce z norm społecznych i kodeksów moralnych obowizujcych w
spo-łecznoci, w której przedsibiorstwo prowadzi działalno . Cho w naukach filozoficznych stosuje si rozrónienie etyki od moralnoci, to na potrzeby pracy pojcia te stosuje si zamiennie, ponie-wa – zdaniem autorki – nie wprowadza to czytelnika w błd, a rónice istotne w naukach filozo-ficznych, w omawianym zakresie nie maja znaczenia. Ponadto odpowiedzialno ksigowego za wiarygodno sporzdzanych zbiorów informacji wynika nie tylko z podległoci słubowej, ale przede wszystkim stanowi gwarancj rzetelnoci ksigowego, poniewa produktami swojej pracy wpływa on na decyzje podejmowane przez uytkowników informacji dostarczanej przez ra-chunkowo .
2. Rozpoznanie pozaprawnych aspektów decyzji podejmowanych w rachunkowoci
wiadomo wystpowania pozaprawnych aspektów rachunkowoci jest niezmiernie istotna. Jest to zagadnienie o tyle wane, e regulacje prawne nie nadaj za praktyk gospodarcz, co skutkuje brakiem uregulowa lub przepisami niedostosowanymi do operacji wystpujcych we współczesnych przedsibiorstwach. Cho na stray rzetelnego obrazu jednostki prezentowane-go w sprawozdaniu finansowym stoj nadrzdne zasady rachunkowoci, to pokusa upikszania sprawozda finansowych moe by przyczyn nacigania lub obchodzenia zasad okrelonych w prawie. Kreowanie obrazu jednostki moe by dokonywane m.in. poprzez przesuwanie w czasie przychodów i kosztów, które kształtuj wynik finansowy. Postpowanie takie narusza zasad współmiernoci przychodów i kosztów. Inny sposób to manipulowanie odpisami aktualizujcymi, co pozwala kształtowa nie tylko wielko i struktur majtku, ale równie ocen płynnoci finan-sowej. Takie działania łami zasad ostronej wyceny. Niestety skomplikowane transakcje, któ-rych tre ekonomiczna niejednokrotnie nie jest jednoznaczna i wymaga szczegółowej znajomoci specyfiki działalnoci podmiotu, nie ułatwiaj wykrywania tego typu manipulacji. Z powyszych powodów due znaczenie w analizie pozaprawnych aspektów podejmowania decyzji w rachunko-woci ma wraliwos decydenta na dylematy etyczne. Dylematy etyczne w rachunkorachunko-woci okrela si jako zaobserwowanie sytuacji niezgodnej z normami morlanymi reprezentowanymi przez dan osob, co skutkuje koniecznoci zastanowienia si nad tym co jest dobre, a co nie jest dobre w danej sytuacji lub które rozwizanie jest sprawiedliwe (uczciwe), a które nie jest sprawiedliwe (uczciwe) [2].
Osoba niewiadoma dylematów etycznych zwizanych z podejmowan decyzj w rachunko-woci moe sta si narzdziem w rkach innych osób. Dlatego podejmowanie decyzji w rachun-kowoci wymaga od pracowników komórek rachunrachun-kowoci nie tylko dogłbnej oceny sytuacji, ale równie wraliwoci na zachowania nieetyczne współpracowników i kierownictwa, którzy mo-g nakłania do zachowa niezgodnych z obowizujcymi zasadami kierujc si własnym dora-nym interesem lub działajc na szkod włacicieli podmiotu. Umiejtno szerokiego spojrzenia na konsekwencje podejmowanych w rachunkowoci decyzji i zachowanie obiektywizmu wane jest take dlatego, aby z dystansem spojrze na decyzje, w których dylemat etyczny wynika np. ze sprzecznych interesów osobistych i zawodowych osoby ksigowego. Przykładowo, dylemat etyczny wystpi w sytuacji, kiedy rozwizanie problemu decyzyjnego w rachunkowoci oznacza, e albo osoba prowadzca rachunkowo pozostanie w zgodzie ze swoimi przekonaniami moral-nymi, albo postpujc w zgodzie z własnym kodeksem etycznym, nie spełni oczekiwa przełoo-nych. W ocenie, czy podejmowana w rachunkowoci decyzja zawiera równie aspekty etyczne,
pomocne moe by udzielenie odpowiedzi na nastpujce pytania [8]: • Czy to postpowanie jest zgodne z prawem?
• Czy to postpowanie jest uczciwe?
• Czy istnieje inne rozwizanie tej sytuacji, w nastpstwie którego nie powstanie dylemat etyczny?
• Czy znana Ci rozsdna osoba, poparła by to postpowanie?
• Czy to postpowanie jest zgodne z wartociami firmy, w której pracuj? • Czy to postpowanie jest zgodne z zasadami zawodu, który wykonuj?
• Czy bd czu si zawstydzony/a, kiedy inni si dowiedz o moim postpowaniu? • Czy jestem skłonny/a wzi na siebie cał odpowiedzialno za to postpowanie? • Kto poniesie konsekwencje tego postpowania?
• Jak opis tego postpowania wygldałby na pierwszej stronie krajowego dziennika?
Uwiadomienie sobie wystpowania dylematu etycznego jest niezmiernie wane, poniewa wzmaga ono czujno osoby podejmujcej decyzje na pozaprawne aspekty alternatywnych rozwi-za. Proces podejmowania decyzji, w których uwzgldnia si nie tylko regulacje prawne, ale take przekonania etyczne, jest duo bardziej skomplikowany ni podejmowanie decyzji jedynie w opar-ciu o analiz zapisów legislacyjnych.
Dylematy etyczne w biznesie rozumie si bardzo szeroko. Konsekwencje decyzji podejmowa-nych w rachunkowoci, które mog by przyczyn pojawienia si dylematu etycznego, mog doty-czy społecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstwa. Osiganie zysku przestaje by jedyn miar oceny prowadzonej działalnoci gospodarczej. Współczenie wymienia si cztery komponenty działalnoci [2]: zyskowno , przestrzegania prawa, etyczne postpowanie oraz zaangaowanie jednostki w ycie społecznoci. Zaangaowanie w ycie społeczne to wymóg stawiany przez współczesne społeczestwa, które zezwalajc przedsibiorstwu na prowadzenie działalnoci na okrelonym terenie wymagaj udziału w yciu danej społecznoci. Przykładem dylematu dotycz-cego społecznej odpowiedzialnoci jest decyzja o zleceniu prowadzenia spraw i rozlicze finanso-wo-kadrowych na zewntrz przedsibiorstwa, przez wyspecjalizowan firm wiadczc usługi podatkowo – rachunkowe. Decyzja podyktowana rachunkiem ekonomicznym moe by trudna do zaakceptowania, poniewa wie si ze zwolnieniem czci długoletnich pracowników firmy. Wraliwo na ten problem nie oznacza rezygnacji z redukcji zatrudnienia, ale słuy podjeciu dzia-ła odpowiedzialnych polegajcych np. na pomocy zwalnianym pracownikom w znalezieniu no-wego miejsca pracy lub przekwalifikowaniu osób wytypowanych do zwolnie. Dla decydenta roz-waenie take pozaprawnych aspektów tej decyzji pomaga w wiadomym podjciu decyzji z uwzgldnieniem szeroko pojmowanych konsekwencji w postaci problemów, które mog si po-jawi w przyszłoci. Innym przykładem moe by decyzja, w której biegły rewident w trakcie ba-dania zauwaa, e dochód podatkowy z poprzedni rok został znacznie zaniony. Po przekazaniu tej informacji osobom zarzdzajcym jednostk, biegły rewident uzyskuje informacj, e dochód nie zostanie skorygowany.
Decyzja o wydłueniu dobowego czasu pracy fabryki w zwizku ze zwikszonym popytem, przy jednoczesnym przekroczeniu okrelonych dla jednostki norm zanieczyszczenia rodowiska, take moe by przykładem dylematu etycznego. Zagadnienia dbałoci o rodowisko naturalne nabieraj coraz wikszego znaczenia w działalnoci współczesnych przedsibiorstw. W tym
przy-padku dostrzeenie dylematu słuy moe jasnemu okreleniu konsekwencji alternatywnych roz-wiza. Bardzo czsto, w przypadku aspektów pozalegislacyjnych podejmowania decyzji, nie ma rozwiza jednoznacznie właciwych. Kade z alternatywnych rozwiza oferuje pewne argumenty, aby je wybra . Jednoczenie istniej argumenty dotyczce tych alternatywnych rozwi-za, które sugeruj odstpienie od wyboru. Postrzeganie dylematów pozwala na ich zdefiniowanie i wiadomy wybór rozwizania kompromisowego.
Socjalizacja oraz sposób pracy w organizacji stanowi kolejne czynniki, które mog kształto-wa wybory dokonywane w rachunkowoci, w zakresie których regulacje prawne nie zawieraj rozwiza. Pragnienie spełnienia oczekiwa przełoonych lub pozytywnej oceny przez współpra-cowników stanowi zagroenie dla szerokiego rozpatrywania konsekwencji podejmowanych decy-zji. W tym przypadku wanym jest umiejtno zachowania obiektywizmu przez osob zajmujc si rachunkowoci, z jednoczesnym wskazaniem skutków alternatywnych rozwiza na inne oso-by w organizacji (komórki organizacyjne) oraz zgodno rozwiza z celami organizacji. Uwzgldnienie celów innych działów oraz celów całego przedsibiorstwa moliwe jest jedynie, jeeli cele poszczególnych działów s jawne i nie s sprzeczne z celami całej organizacji.
Ostatnim – nie mniej wanym od poprzednich – zagadnieniem jest odpowiedzialno słub ra-chunkowoci za obiektywn prezentacj sytuacji jednostki i jej dokona w sprawozdaniu finanso-wym. Obiektywizm osób pracujcych w rachunkowoci moe by zakłócony przez presj przeło-onych na stosowanie agresywnej rachunkowoci, np. w zakresie optymalizacji podatkowej. Take uwarunkowania psychologiczne osoby, która zajmuje si w jednostce sporzdzaniem sprawozdania finansowego s nie bez znaczenia. wiadomo ogranicze wystpujcych po stronie osoby ksi-gowego i konfliktów interesów, których moe by uczestnikiem to te istotny aspekt podejmowa-nia decyzji w rachunkowoci.
3. Wybrane modele wspomagajce podejmowanie decyzji
Szerokie rozpatrywanie decyzji podejmowanych przez słuby rachunkowoci oznacza, e pro-ces podejmowania decyzji jest zagadnieniem niełatwym i wymagajcym dogłbnego przeanalizo-wania wielu alternatywnych rozwiza, z których prawie kade moe powodowa inne konse-kwencje. Ułatwieniem w procesie podejmowania decyzji jest postpowanie w oparciu o opracowa-ne modele podejmowania decyzji. We współczesopracowa-nej literaturze angielskojzyczopracowa-nej brak jedopracowa-nego modelu, który ujmowałby wszystkie aspekty podejmowania decyzji. Istniejce modele s wci uzupełniane i dostosowywane do konkretnych przypadków z ycia gospodarczego.
Literatura polskojzyczna, w której pozalegislacyjne aspekty nie zajmuj wiele miejsca, nie zajmowała si dotychczas kwestiami podejmowania decyzji uwzgldniajcych aspekty etyczne, społeczne czy ekologiczne. W zakresie podejmowania decyzji w polskojzycznej literaturze zapre-zentowano jedynie model uwzgldniajcy ryzyko, które nieodłcznie towarzyszy kadej działalno-ci gospodarczej. W modelu tym podjta decyzja jest zalena od oceny prawdopodobiestwa reali-zacji celów dla alternatywnych rozwiza. Podejmowanie decyzji w działalnoci gospodarczej wie si jednak nie tylko z ryzykiem, które najczciej utosamiane jest z obiektywnymi prze-słankami podejmowania decyzji, ale nacechowane jest równie niepewnoci wynikajc z braku wiedzy o tym, e co wydarzy si bd nie wydarzy si w przyszłoci.
W literaturze angielskojzycznej od połowy lat osiemdziesitych XX wieku prezentowano wiele modeli wspomagajcych proces podejmowania decyzji w szeroko rozumianym biznesie oraz zawajco w finansach, marketingu lub rachunkowoci. Jeden z prostszych modeli, który uwzgldniania potrzeby organizacji oraz obejmuje ponoszenie odpowiedzialnoci moralnej za skutki wybranych rozwiza, został stworzony przez Linda Klebe Trevino z Uniwersytetu A&M w Teksasie [10]. W modelu zakłada si, e proces podejmowania decyzji jest wypadkow czynni-ków indywidualnych dotyczcych osoby podejmujcej decyzj oraz czynniczynni-ków sytuacyjnych zwi-zanych z otoczeniem, w którym wystpił dylemat. Sposób postrzegania dylematu etycznego przez osob nie decyduje jeszcze o podjciu decyzji odnonie wyboru jednego z alternatywnych rozwi-za. Na proces decyzyjny wpływaj bowiem te czynniki rodowiskowe charakteryzujce otocze-nie, w którym decyzja jest podejmowana. W modelu podkrela si wag decyzji podejmowanych w trakcie zarzdzania jednostk, poniewa decyzje te wpływaj m.in. na bezpieczestwo, zamo-no , zdrowie klientów, pracowników i innych członków społecznoci. Decyzji takich w działalno-ci gospodarczej nie sposób unikn , poniewa dylematy te wystpuj w sytuacjach, kiedy regula-cje legislacyjne nie s jasne, a reguły i wartoci wyznawane przez rónych interesariuszy si kon-fliktuj.
Uszczegółowieniem tej propozycji moe by model, w którym uwzgldniono wystpowanie sprzecznych interesów, wielo alternatywnych rozwiza oraz zobowizania, które wypełni po-winno przedsibiorstwo. Wielo aspektów podejmowania decyzji w tym modelu zaprezentowano na rysunku 1. Autorami modelu s Roselie McDevitt, Catherine Giapponi oraz Cheryl Tromley. Model łczy czynniki indywidualne wpływajce na odbiór dylematu, m.in. płe , wiek, czy uwarun-kowania psychologiczne osoby biorcej czynny udział w podejmowaniu decyzji. Autorzy modelu wyróniaj równie czynniki zewntrzne sytuacyjne, wród których odrbnie rozpatrywa naley czynniki zawodowe, organizacyjne i rodowiskowe. Jeeli decyzja dotyczy pracy zawodowej, to z cał pewnoci na odbiór dylematu etycznego i na podjt decyzj wpływ mog mie naciski lub oczekiwania przełoonych, albo zachowanie współpracowników. Kontekst organizacyjny, w którym osoba podejmujca decyzj si znajduje, ma wiele aspektów, poniewa na odbiór dyle-matu etycznego i ostateczne jego rozwizanie wpływ bd miały normy i wartoci obowizujce w organizacji, istniejce kodeksy etyki, oczekiwania i wymagania stawiane uczestnikom tej organi-zacji. Inny aspekt to kwestia odpowiedzialnoci jednostki za swoje czyny (lub braku odpowie-dzialnoci) oraz obowizujcy system motywacji i nagradzania pracowników. Ostatnia grupa czynników pochodzi z otoczenia organizacji, w której znajduje si osoba podejmujca decyzje. Do czynników rodowiskowych zalicza si kultur obowizujc w danym społeczestwie, regulacje prawne oraz sposób funkcjonowania organów politycznych i zwyczaje panujce w brany, w której działa przedsibiorstwo. Wan rol odgrywaj take poczucie obowizku wobec rodziny, jak i kodeks etyki zawodowej obowizujcy w danej grupie zawodowej. Czynniki ujte w zapre-zentowanym modelu zobrazowano na rysunku 1.
Model uwzgldniajcy nie tylko aspekty moralne podejmowania decyzji, ale zwracajcy uwa-g take na odpowiedzialno społeczn cic na osobach wiadczcych usługi z zakresu ra-chunkowoci, przedstawia rysunek 2. Zaprezentowany model – opracowany w Stanach Zjednoczo-nych przez Kelly Strong oraz profesora G. Dale Mayer i wykorzystujcy pierwotny model Linda Klebe Trevino – prezentuje złoono problemu podejmowania decyzji w rachunkowoci jedno-czenie z rozpatrywaniem szeroko pojmowanej odpowiedzialnoci za podjte decyzje. Rozpatrujc
alternatywne rozwizania naley uwzgldni nie tylko aspekty prawne dotyczce danego zagadnie-nia, ale równie zewntrzne ograniczenia wynikajce ze sprzecznych interesów rónych grup oraz wewntrzne dotyczce funkcjonowania samej organizacji i wartoci wyznawanych przez osob podejmujc decyzj. Tym samym w zaprezentowanym modelu zwraca si uwag na personalne ograniczenia dotyczce osób podejmujcych decyzje. Ograniczenia uwzgldnione w procesie kształtuj ostateczne rozwizanie zaakceptowane przez zarzdzajcych podmiotem (w tym i osób zajmujcych si rachunkowoci). Implikuj równie odbiór społecznej odpowiedzialnoci w da-nym obszarze decyzyjda-nym, przez który rozumie naley konsekwencje decyzji, które dotycz take obszarów niefinansowych działalnoci jednostki, do których zaliczy mona bezpieczestwo pra-cowników i klientów jednostki oraz oddziaływanie jednostki na społeczno , w której działa przedsibiorstwo.
Rysunek 1. Czynniki wpływające na podejmowanie decyzji [5]
Opracowane modele w procesie podejmowania decyzji odnonie rozpoznanych dylematów etycznych zalecaj uwzgldnianie nie tylko regulacji prawnych oraz norm obowizujcych w danej społecznoci, ale i kodeksów moralnych osób podejmujcych decyzje. W modelu opracowanym w 2002 roku kładzie si nacisk na konsekwencje, które mona przewidzie i które dotycz danej decyzji [1]. Model ten wykorzystuje porównanie kosztów i korzyci, które dotycz podjtej decy-zji. W modelu sugeruje si udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczce trzech aspektów uytecz-noci, prawa oraz sprawiedliwoci:
• Czy korzyci z podjtej decyzji przewyszaj koszty? • Czy decyzja respektuje prawa innych?
• Czy koszty i korzyci s sprawiedliwie rozdzielone?
Rysunek 2. Wieloaspektowy model podejmowania decyzji w przedsiĊbiorstwie [9] W uproszczeniu, udzielenie pozytywnych odpowiedzi na kade z wymienionych trzech pyta stanowi potwierdzenie, e decyzja jest zgodna z kodeksem etycznym osoby decyzyjnej. Udzielenie trzech negatywnych odpowiedzi wiadczy o niezgodnoci podjtej decyzji z kodeksem moralnym osoby, która decyzj ma podj . Sytuacja mieszana oznacza konieczno dokonania wyboru dajc pierwszestwo jednemu z trzech aspektów: uytecznoci, stosowaniu prawa lub sprawiedliwoci. W sytuacji mieszanej wskazane moe by te udzielenie odpowiedzi na dodatkowe pytanie: „Czy zobowizałem/am si wobec kogo, e zachowam si w okrelony sposób lub kto sugerował mi okrelone rozwizanie dylematu etycznego?”
Praktycy rachunkowoci oraz naukowcy wci koryguj istniejce modele, jak i próbuj stwo-rzy nowe uwzgldniajce zmieniajce si otoczenie, w którym podejmuje si decyzje. W literatu-rze znale mona te analizy zastosowania danego modelu do sytuacji, która wystpiła w yciu gospodarczym i modyfikacja modelu w nastpstwie tej weryfikacji [3]. Std moliwym jest wyko-rzystanie czciowe lub jednoczesne kowyko-rzystanie z kilku modeli, w zalenoci od sytuacji lub hie-rarchizacji aspektów organizacyjnych, psychologicznych i etycznych w procesie decyzyjnym. Najwaniejszym jest sama wiadomo wystpowania dylematów etycznych i umiejtno rozpo-znania szerokiego grona podmiotów (osób), które odczuwa bd skutki podjtych decyzji. Po-dejmujc decyzje w zakresie dylematów pozaprawnych konieczne jest jednoznaczne okrelenie,
co jest dobre, a co złe w oparciu o własne przekonania, bd w oparciu o wartoci sformułowane w kodeksie etycznym przedsibiorstwa.
4. Podsumowanie
Podejmowanie decyzji, w których wystpuj pozalegislecyjne aspekty nie jest zadaniem ła-twym, szczególnie jeeli wyznawane zasady, reguły postpowania i wartoci konfliktuj ze sob. Dlatego podejmowanie takich decyzji wymaga przede wszystkim okrelenia obszaru, który nie jest zgodny z wyznawanymi zasadami. Niezgodnoci mog wystpi na wielu płaszczyznach, poniewa w procesie podejmowania decyzji uwzgldnione mog zosta nie tylko jasno okrelone zasady, ale równie ukryte dla zewntrznych interesariuszy jednostki potrzeby lub umowy, które skutkowa mog transferem zasobów jednostki pomidzy włacicielami, członkami zarzdu lub pracownika-mi. Podejmowanie decyzji w przedsibiorstwie z poszanowaniem zasad wymaga przestrzegania zasad moralnego, uczciwego i lojalnego postpowania w stosunku do pracowników i innych intere-sariuszy podmiotu. Obowizek ten wynika z odpowiedzialnoci ksigowych wobec włacicieli podmiotu, którzy powierzyli im własny majtek, i na szkod którego nie mog działa [6]. Obiek-tywne podejmowanie decyzji w rachunkowoci powinno zatem zapobiec take traktowaniu spra-wozda finansowych jako sposobu na maksymalizacj uytecznoci dla zarzdu. Postpowanie takie umoliwia równie antycypowanie przyszłych problemów, które mog pojawi si w konse-kwencji podjtych decyzji. Poniewa proces podejmowania decyzji w rachunkowoci jest zagad-nieniem szerokim i interdyscyplinarnym, właciwym wydaje si wykorzystanie zaproponowanych modeli. Wspomaganie procesu podejmowania decyzji słuy uwzgldnieniu wielu rónorodnych aspektów oraz odpowiedzialnemu przewidzeniu konsekwencji dla istniejcych umów i innych wa-runków prowadzenia działalnoci gospodarczej przez jednostk. Ponadto mog stanowi narzdzie wykorzystywane do długookresowego rozpatrywania decyzji podejmowanych w toku działalnoci, jak i wiadomego wyboru grupy interesariuszy, którzy odnios korzyci z podjtej decyzji i wska-zania grupy, której interesy nie bd uwzgldnione.
%LEOLRJUDILD
[1] Arjoon S.: Ethical Decision-Making: A Case for the Triple Font Theory (2007). Journal of Business Ethics. Tom 71. Strony 395–410.
[2] Carroll A.B.: Ethics in management. W: A companion to business ethics, edited by Freder-ick R.E. Blackwell Publishing 2006.
[3] Cavusgil E., Merck and Vioxx: An Examination of an Ethical Decision-Making Model (2007), Journal of Business Ethics. Tom 76. Strony 451–461.
[4] Duska R.F., Duska B.S.: Accounting Ethics (2007). Blackwell Publishing.
[5] McDevitt R., Giapponi C., Tromley Ch.: A Model of Ethical Decision Making: The Integra-tion of Process and Content (2007). Journal of Business Ethics. Tom 73. Strony 219–229. [6] McGee R.W.: Three Views on the Ethics of Tax Evasion (2006). Journal of Business
Ethics. Tom 67. DOI 10.1007/s10551-006-9002-z. Strony 191–215. [7] Ryzyko w rachunkowoci, red. A. Karmaska. Difin, Warszawa 2008.
[8] Smith L.M., Smith K.T., Mulig E.V.: Application and Assesment of an Ethics Presentation for Accounting and Business Classes (2005). Journal of Business Ethics. Tom 61. Str. 155.
[9] Strong K.C., Meyer G.D.: An Integrative Descriptive Model of Ethical Decision Making (1992). Journal of Business Ethics. Tom 11. Strony 89–94.
[10] Trevino L.K.: Ethical Decision Making in Organizations: A Person-Situation Interactionist Model (1986). The Academy of Management Review. Tom 11. Strony 601–617.
PRESENTATION OF MODELS REGARDING DECISION-MAKING POCESS IN ACCOUNTING
Summary
Decision-making pocess in accounting requires not only a good knowledge of accounting law regulations. To make a wise decision one have to include in the decision-making process many social aspects like social responsibility, envi-ronmental issues and moral obligations. It is suggested to use decision-making mod-els in order to anticipate all consequences of decision and make a good decision. Keywords: decision making in accounting, accounting ethics, social responsibility in accounting Ewa Wanda Maruszewska
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Katedra Rachunkowoci
Wydział Finansów i Ubezpiecze ul. 1 Maja 50, 40-287 Katowice
