Irena Makarczyk
800-lecie Zjazdu Biskupów w
Mstowie (1212-2012)
Echa Przeszłości 13, 464-470
2012
ś n i k ó w h i s t o r i i , l e ś n i k ó w . B y ł a t o k o n f e r e n c j a i n t e r d y s c y p l i n a r n a , ł ą c z ą c a e l e m e n t y h i s t o r i i , o n o m a s t y k i , e t n o g r a f i i , g e o g r a f i i i g e o l o g i i , p r z y r o d y , k o n c e n t r u j ą c a s i ę n a j e d n y m t e r e n i e , c h o ć w p r z e s z ł o ś c i i w s p ó ł c z e s n o ś c i r ó ż n i e n a z y w a n y m . B y ł o t o n i e w ą t p l i w i e f a s c y n u j ą c e s p o t k a n i e i n t e l e k t u a l n e , k t ó r e w a r t o p r o m o w a ć r ó w n i e ż w i n n y c h s u b r e g i o n a c h n a s z e g o w o j e w ó d z t w a .
Irena Makarczyk
In s ty tu t H istorii i Stosunków M iędzynarodowych
U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie
8 0 0 - L E C I E Z J A Z D U B I S K U P Ó W W M S T O W I E ( 1 2 1 2 - 2 0 1 2 ) W o k r e s i e ś r e d n i o w i e c z a , r ó w n o l e g l e z s y n o d a m i p r o w i n c j o n a l n y m i , o d b y w a ł y s i ę z j a z d y b i s k u p ó w , n a z y w a n e
c o n g r e g a t i o e p i s c o p o r u m .
O k a z j ą d o t a k i e g o s p o t k a n i a n a j c z ę ś c i e j b y ł y w a ż n e u r o c z y s t o ś c i k o ś c i e l n e , j a k p o ś w i ę c e n i a ś w i ą t y ń , k o n s e k r a c j e b i s k u p ó w c z y o b c h o d y k a n o n i z a c j i ś w i ę t y c h . B y ł y t o z j a z d y s p o n t a n i c z n e , w y n i k a j ą c e z p o t r z e b y c h w i l i . Z w o ł y w a ł j e m e t r o p o l i t a g n i e ź n i e ń s k i l u b h a l i c k o - l w o w s k i . W s p r a w a c h u s t a w o d a w c z y c h K o ś c i o ł a p o l s k i e g o m i a ł y o n e z n a c z e n i e r ó w n o r z ę d n e z s y n o d a m i p r o w i n c j o n a l n y m i . O k a z j ą d o z j a z d u b i s k u p ó w w M s t o w i e b y ł a k o n s e k r a c j a b i s k u p a , a p o d j ę t e t a m p o s t a n o w i e n i e s t a n o w i „ n a j d a w n i e j s z y z n a n y w b r z m i e n i u o r y g i n a l n y m s t a t u t n a s z e g o K o ś c i o ł a ” .W r a c a m y d o p r z e s z ł o ś c i , a b y z a d b a ć o p r z y s z ł o ś ć .
T e s ł o w a b y ł y h a s ł e m p r z e w o d n i m k o n f e r e n c j i n a u k o w e j , p o ś w i ę c o n e j u c z c z e n i u j u b i l e u s z u 8 0 0 - l e c i a z j a z d u b i s k u p ó w w 1 2 1 2 r . w M s t o w i e k o ł o C z ę s t o c h o w y . K o n f e r e n c j a b y ł a t e ż o k a z j ą d o p r z e d s t a w i e n i a h i s t o r i i t e j m i e j s c o w o ś c i , h i s t o r i i n a j d a w n i e j s z e j i n a j n o w s z e j , a t a k ż e b o g a t y c h d z i e j ó w z a k o n u k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h l a t e r a ń s k i c h , k t ó r z y o d ś r e d n i o w i e c z a m i e l i t a m p r e p o z y t u r ę i p r o w a d z i l i d z i a ł a l n o ś ć d u s z p a s t e r s k ą o r a z s z k o l n i c t w o . O r g a n i z a t o r a m i k o n f e r e n c j i b y l i : I n s t y t u t S t u d i ó w n a d D z i e j a m i i K u l t u r ą Z a k o n u K a n o n i k ó w R e g u l a r n y c h w P o l s c e o r a z k l a s z t o r k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h l a t e r a ń s k i c h w M s t o w i e . O s t r o n ę n a u k o w ą k o n f e r e n c j i z a d b a ł K o m i t e t N a u k o w y w o s o b a c h : k s . p r o f . d r h a b . K a z i m i e r z Ł a t a k , k s . p r o f . d r h a b . W a l d e m a r G r a c z y k , p r o f . d r h a b . A n n a P o b ó g - L e n a r t o w i c z , d r P a w e ł D e t t l o f f , d r A n n a D e t t l o f f , d r I r e n a M a k a r c z y k . K o n f e r e n c j a o d b y w a ł a s i ę w d n i a c h 1 - 2 c z e r w c a 2 0 1 2 r . , a j e j m i e j s c e m b y ł a a u l a Z e s p o ł u S z k ó ł w M s t o w i e . O t w a r c i a o b r a d d o k o n a ł k s . p r o f . d r h a b . K a z i m i e r z Ł a t a k , k t ó r y p o w i t a ł w s z y s t k i c h o b e c n y c h o r a z p r z e d s t a w i ł p r e l e g e n t ó w i g o ś c i . D o s ł ó w p o w i t a ńp r z y ł ą c z y l i s i ę g o s p o d a r z e m i e j s c a k o n f e r e n c j i . G ł o s z a b r a ł a m g r D a n u t a P i e k a r s k a , d y r e k t o r Z e s p o ł u S z k ó ł w M s t o w i e o r a z u c z n i o w i e t e j s z k o ł y . Z e s t r o n y o r g a n i z a t o r ó w k o n f e r e n c j i w s z y s t k i c h p o w i t a ł k s . P a w e ł G r e ń p r z e o r k l a s z t o r u m s t o w s k i e g o k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h l a t e r a ń s k i c h . W ś r ó d o b e c n y c h b y ł y w ł a d z e g m i n y M s t ó w , r a d n i t e j g m i n y , p r z e d s t a w i c i e l e w ł a d z s a m o r z ą d o w y c h r ó ż n y c h s z c z e b l i , p r z e d s t a w i c i e l e k u r i i b i s k u p i e j , s e m i n a r i u m d u c h o w n e g o , d u c h o w n i d e k a n a t u m s t o w s k i e g o , l i c z n i e z g r o m a d z e n i m i e s z k a ń c y o r a z u c z n i o w i e . K s . p r z e o r p o d z i ę k o w a ł k s . p r o f . Ł a t a k o w i o r a z K o m i t e t o w i N a u k o w e m u z a o r g a n i z a c j ę k o n f e r e n c j i , w s p ó ł b r a c i o m z a k o n n y m , n a u c z y c i e l o m i w i e l u j e s z c z e i n n y m o s o b o m , k t ó r e z a a n g a ż o w a ł y s i ę w p r z y g o t o w a n i e c a ł e j o p r a w y t e g o u r o c z y s t e g o s p o t k a n i a . W s z y s t k i m ż y c z y ł m i ł e g o p o b y t u , o w o c n y c h o b r a d , p o n a d t o d o z n a ń d u c h o w y c h o r a z e s t e t y c z n y c h . T e o s t a t n i e u z u p e ł n i a ł y w y s t a w y i p r e z e n t a c j e s t a r a n n i e p r z y g o t o w a n e p r z e z u c z n i ó w i n a u c z y c i e l i m i e j s c o w e j s z k o ł y . P o d c z a s d w u d n i o w e g o s y m p o z j u m p r e l e g e n c i w y g ł o s i l i d w a d z i e ś c i a c z t e r y r e f e r a t y , u j ę t e w s z e ś c i u s e s j a c h . R e p r e z e n t o w a n e b y ł y o ś r o d k i a k a d e m i c k i e i u n i w e r s y t e c k i e z W a r s z a w y , O p o l a , O l s z t y n a , R z e s z o w a , C z ę s t o c h o w y , I n s t y t u t S z t u k i P A N w K r a k o w i e , p o n a d t o a r c h i w a : d i e c e z j a l n e o r a z p a ń s t w o w e w C z ę s t o c h o w i e , a t a k ż e a r c h i w u m j a s n o g ó r s k i e . T r e ś ć r e f e r a t ó w p i e r w s z e j s e s j i m i a ł a z a p o z n a ć z m i e j s c e m i w y d a r z e n i a m i s p o t k a n i a s p r z e d o ś m i u s e t l a t , a t a k ż e u k a z a ć h i s t o r i ę n a j n o w s z ą t e j m i e j s c o w o ś c i . S e s j i t e j p r z e w o d n i c z y ł a p r o f . A n n a P o b ó g - L e n a r t o w i c z . Z d z i s i e j s z y m M s t o w e m i g m i n ą z a p o z n a ł u c z e s t n i k ó w m g r A d a m J a k u b c z a k w ó j t g m i n y , w r e f e r a c i e p t .
M s t ó w w c z a s a c h n a j n o w s z y c h
. D z i s i e j s z a g m i n a l e ż y w w o j e w ó d z t w i e ś l ą s k i m i l i c z y o k . 1 0 t y s . m i e s z k a ń c ó w . P r e l e g e n t s k u p i ł s i ę g ł ó w n i e n a p r z e d s t a w i e n i u o s i ą g n i ę ć g m i n y w z a k r e s i e i n w e s t y c j i , d o k o n a ń n a r z e c z k u l t u r y , p o n a d t o u k a z a ł w a l o r y t u r y s t y c z n e , k t ó r y m s p r z y j a p r z e d e w s z y s t k i m p r z e p ł y w a j ą c a p r z e z M s t ó w r z e k a W a r t a . D a w n ą h i s t o r i ę M s t o w a z a p r e z e n t o w a ł A n d r z e j S o c h a c k i w r e f e r a c i e p t .M s t ó w w c z a s a c h s t a r o p o l s k i c h .
B y ł t o j e d e n z n a j s t a r s z y c h o ś r o d k ó w o s a d n i c z y c h w r e g i o n i e c z ę s t o c h o w s k i m , n a j b a r d z i e j z n a c z ą c y n a p ł a s z c z y ź n i e p o l i t y c z n e j , a d m i n i s t r a c y j n e j o r a z k o ś c i e l n e j . W 1 2 7 9 r . M s t ó w o t r z y m a ł p r a w a m i e j s k i e i p o m y ś l n i e r o z w i j a ł s i ę p r z e z c a ł e ś r e d n i o w i e c z e . W c z a s a c h n o w o ż y t n y c h s t r a c i ł n a z n a c z e n i u i o s t a t e c z n i e w 1 8 6 6 r . u t r a c i ł p r a w a m i e j s k i e . W M s t o w i e , p o 1 7 l i p c a 1 2 1 2 r ., m i a ł m i e j s c e k i l k u d n i o w y z j a z d b i s k u p ó w , p o d p r z e w o d n i c t w e m H e n r y k a K i e t l i c z a ( f 1 2 1 9 ) ó w c z e s n e g o a r c y b i s k u p a g n i e ź n i e ń s k i e g o . W y d a r z e n i a s p r z e d o ś m i u s e t l a t p r z e d s t a w i ł k s . p r o f . d r h a b . W a l d e m a r G r a c z y k w r e f e r a c i e p t .S y n o d c z y z j a z d b i s k u p ó w p o l s k i c h w M s t o w i e 1 2 1 2 r o k u .
U c z e s t n i k a m i t e g o z j a z d u , o b o k K i e t l i c z a , b y l i b i s k u p i : k r a k o w s k i W i n c e n t y K a d ł u b e k ( f 1 2 2 3 ) , w r o c ł a w s k i W a w r z y n i e c ( f 1 2 3 2 ) , l u b u s k i W a w r z y n i e c ( f 1 2 3 3 ) o r a z p o z n a ń s k i P a w e ł ( f 1 2 4 2 ) . P o d c z a s z j a z d u o d b y ł a s i ę k o n s e k r a c j a b i s k u p a P a w ł a , p r a w d o p o d o b n i e t e ż p o ś w i ę c e n i e k o ś c i o ł a m s t o w s k i e g o . P o d c z a s t r z e c i e g o d n i a s p o t k a n i a b i s k u p i p o d j ę l i w a ż n e d l a K o ś c i o ł a p o l s k i e g o p o s t a n o w i e n i e k a r n e p r z e c i w c z ł o n k o m k a p i t u ł n i e p r z e s t r z e g a j ą c y m t a j e m n i c yo b r a d . U c h w a ł a b i s k u p ó w n a s t a ł e w e s z ł a d o p r a w o d a w s t w a K o ś c i o ł a p o l s k i e g o . G ł ó w n i e z t e j r a c j i z j a z d b i s k u p ó w p r e l e g e n t z a k w a l i f i k o w a ł d o r z ę d u s y n o d ó w . P r o f . d r h a b . J o l a n t a M . M a r s z a l s k a w r e f e r a c i e p t .
A r c y b i s k u p
g n i e ź n i e ń s k i H e n r y k K i e t l i c z o r a z b i s k u p p o z n a ń s k i P a w e ł - u c z e s t n i c y i g ł ó w
n i b o h a t e r o w i e s y n o d u a lb o z j a z d u w M s t o w i e
p r z y b l i ż y ł a t e d w i e g ł ó w n e p o s t a c i e z j a z d u o r a z i c h , a z w ł a s z c z a a r c y b i s k u p a K i e t l i c z a , n a j w a ż n i e j s z e d z i a ł a n i a n a r z e c z K o ś c i o ł a p o l s k i e g o . K i e t l i c z u c z e s t n i c z y ł w o b r a d a c h s o b o r u l a t e r a ń s k i e g o I V w 1 2 1 5 r . , j e d n e g o z n a j w i ę k s z y c h s o b o r ó w ś r e d n i o w i e c z a i n a j w a ż n i e j s z y c h p r z e d s o b o r e m t r y d e n c k i m . N a w i ą z a ł ś c i s ł ą w s p ó ł p r a c ę z p a p i e ż e m I n n o c e n t y m I I I ( 1 1 9 8 - 1 2 1 6 ) , w i e l k i m p a p i e ż e m ś r e d n i o w i e c z a . M a j ą c p o p a r c i e p a p i e s k i e K i e t l i c z p r z y s t ą p i ł d o w p r o w a d z a n i a r e f o r m y g r e g o r i a ń s k i e j w K o ś c i e l e p o l s k i m , w a l c z y ł o n i e z a l e ż n o ś ć K o ś c i o ł a o d w ł a d z y ś w i e c k i e j , o w o l n ą e l e k c j ę b i s k u p ó w p r z e z k a p i t u ł y , o w p r o w a d z e n i e c e l i b a t u . Z a a n g a ż o w a ł s i ę t e ż w s p r a w y m i s j i p r u s k i e j , a d l a j e j u s p r a w n i e n i a p a p i e ż u c z y n i ł g o s w o i m l e g a t e m . Z j a z d b i s k u p ó w w 1 2 1 2 r . o d b y w a ł s i ę w k o n k r e t n e j r z e c z y w i s t o ś c i ó w c z e s n e g o K o ś c i o ł a p o l s k i e g o . T e j p r o b l e m a t y c e z o s t a ł y p o ś w i ę c o n e c z t e r y p r z e d ł o ż e n i a w s e s j i d r u g i e j , k t ó r e j p r z e w o d n i c z y ł a d r I r e n a M a k a r c z y k . J a k o p i e r w s z y w y s t ą p i ł k s . p r o f . d r h a b . J a n P i e t r z y k o w s k i z r e f e r a t e m p t .K o ś c i ó ł k a t o l i c k i w P o ls c e w c z a s a c h s y n o d u a l b o z j a z d u w M s t o w i e .
P r e l e g e n t p r z e d s t a w i ł h i s t o r i ę p o l i t y c z n ą ó w c z e s n e g o p a ń s t w a p o l s k i e g o w o k r e s i e r o z b i c i a d z i e l n i c o w e g o , z a c h o d z ą c e p r z e m i a n y s p o ł e c z n e o r a z o r g a n i z a c j ę ż y c i a k o ś c i e l n e g o , o r g a n i z a c j ę b a r d z o t r w a ł ą , k t ó r a p r z e t r w a ł a d o c z a s ó w r o z b i o r ó w . U k a z a ł t e ż p r o b l e m y ó w c z e s n e g o K o ś c i o ł a , j a k c h o ć b y p r o b l e m i n w e s t y t u r y , k t ó r a w z b u d z a ł a t y l e e m o c j i , a l e m o g l i ś m y t e ż u s ł y s z e ć o l u d z i a c h - o s o b a c h d u c h o w n y c h - k t ó r y m n a s e r c u l e ż a ł a r e f o r m a ó w c z e s n e g o K o ś c i o ł a . W t e j z ł o ż o n e j r z e c z y w i s t o ś c i m ł o d e g o K o ś c i o ł a p o l s k i e g o d z i a ł a l n o ś ć p o d e j m o w a ł y r ó ż n e z a k o n y . K s . p r o f . d r h a b . D o m i n i k Z a m i a t a ł a w r e f e r a c i e p t .Z y c i e z a k o n n e w P o ls c e u s c h y ł k u X I I i n a p o c z ą t k u X I I I w i e k u
p r z e d s t a w i ł r ó ż n o r o d n e f o r m y ż y c i a z a k o n n e g o , r ó ż n e f o r m y d z i a ł a l n o ś c i i i c h w a ż n ą r o l ę w s p o ł e c z e ń s t w i e p o l s k i m . M i m o p e w n y c h t r u d n o ś c i ż y c i e z a k o n n e s i ę r o z w i j a ł o , o c z y m ś w i a d c z y ł y l i c z n e p l a c ó w k i . K s . d r S t a n i s ł a w N a l b a c h , c z ł o n e k z a k o n u k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h , w r e f e r a c i e p t .Z a k o n k a n o n i k ó w r e g u l a r
n y c h l a t e r a ń s k i c h w P o ls c e
p r z e d s t a w i ł h i s t o r i ę s w e g o z g r o m a d z e n i a , c z y l i h i s t o r i ę j e d n e j z n a j s t a r s z y c h f o r m ż y c i a k l e r y c k i e g o , o p a r t e j n a r e g u l e ś w . A u g u s t y n a . K a n o n i c y r e g u l a r n i p r z y b y l i d o P o l s k i j u ż w X I w . N a j s t a r s z e p r e p o z y t u r y z a ł o ż y l i w T r z e m e s z n i e , C z e r w i ń s k u i W r o c ł a w i u , p ó ź n i e j s z e , j u ż w X V w . , w K r a k o w i e , K r z e p i c a c h c z y K r a ś n i k u . G ł ó w n e f o r m y d z i a ł a l n o ś c i k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h l a t e r a ń s k i c h t o d u s z p a s t e r s t w o w p a r a f i a c h o r a z s z k o l n i c t w o . P r o f . d r h a b . A n n a P o b ó g - L e n a r t o w i c z w r e f e r a c i e p t .F u n d a c j a m s t o w s k i e j p r e p o z y t u r y k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h l a t e r a ń s k i c h i j e j
d z i e j e w o k r e s i e z a l e ż n o ś c i o d o p a c t w a m a c i e r z y s t e g o w e W r o c ł a w i u
o d n i o s ł a s i ę d o k i l k u p r o b l e m ó w w y s t ę p u j ą c y c h w o k r e s i e p o n a d d w u s t u l a t z a l e ż n o ś c i , d o d o b r y c h i z ł y c h s t r o n t e j z a l e ż n o ś c i . N o w y o k r e s d l a p r e p o z y t u r ym s t o w s k i e j r o z p o c z ą ł s i ę w 1 4 4 0 r . , k i e d y o s w o i c h l o s a c h m o g ł a d e c y d o w a ć s a m o d z i e l n i e . P i e r w s z y d z i e ń k o n f e r e n c j i z a k o ń c z y ł s i ę u c z e s t n i c t w e m w e m s z y ś w . w k o ś c i e l e m s t o w s k i m . P o m s z y b y ł a o k a z j a z w i e d z e n i a k o ś c i o ł a o r a z k l a s z t o r u , a n a s t ę p n i e p r e l e g e n c i u d a l i s i ę n a u r o c z y s t ą w s p ó l n ą k o l a c j ę d o p o b l i s k i e g o O l s z t y n a , p o d r o d z e z w i e d z a j ą c r u i n y z a m k u o l s z t y ń s k i e g o . W d r u g i m d n i u k o n f e r e n c j i o b r a d y t r w a ł y o d g o d z i n y d z i e w i ą t e j d o s i e d e m n a s t e j . P o r a n n a s e s j a p o ś w i ę c o n a b y ł a d z i e j o m k l a s z t o r u m s t o w s k i e g o , t y m n a j s t a r s z y m , j a k i n a j n o w s z y m . S e s j i p r z e w o d n i c z y ł a p r o f . d r h a b . J o l a n t a M . M a r s z a l s k a , a r o z p o c z ę ł a j ą m g r P a t r y c j a H e r o d , k t ó r a p r z e d s t a w i ł a
K l a s z t o r m s t o w s k i w ś w i e t l e r e l a c j i k a n o n i k a J a n a D ł u g o s z a .
B a r d z o d ł u g i o k r e s h i s t o r i i k l a s z t o r u , b o a ż c z t e r y w i e k i , z a p r e z e n t o w a ł k s . p r o f . d r h a b . K a z i m i e r z Ł a t a k w r e f e r a c i e p t .P r e p o z y t u r a m s t o w s k a o d u z y s k a n i a a u t o n o
m i i d o k a s a t y .
D o w i e d z i e l i ś m y s i ę , ż e w y ł ą c z e n i e p r e p o z y t u r w M s t o w i e i w K a l i s z u s p o d j u r y s d y k c j i o p a c t w a w e W r o c ł a w i u b y ł o s k u t k i e m r e f o r m y p o d j ę t e j w n a s t ę p s t w i e w i z y t a c j i k a n o n i c z n e j o p a c t w a . S p r a w ą z a j m o w a ł s i ę b i s k u p w r o c ł a w s k i K o n r a d . O d 1 4 m a j a 1 4 4 1 r . k a p i t u ł a m s t o w s k a m o g ł a s w o b o d n i e d e c y d o w a ć o s w o i m l o s i e - w y b i e r a ć p r e p o z y t a , z a r z ą d z a ć m a j ą t k i e m , p r z y j m o w a ć n o w i c j u s z y , o k r e ś l a ć k i e r u n k i s w o j e j a k t y w n o ś c i z e w n ę t r z n e j . T a k i s t a n t r w a ł d o k a s a t y w 1 8 1 9 r . P r e l e g e n t o m ó w i ł s t a n p e r s o n a l n y , f i l i e c z y l i t r z y p l a c ó w k i z p a r a f i a m i : w O l s z t y n i e , Z d ż a r a c h o r a z R ę d z i n a c h , z e s p ó ł b u d y n k ó w , r z e c z y w i s t o ś ć w e w n ą t r z k l a s z t o r n ą o r a z a k t y w n o ś ć z e w n ę t r z n ą k o n w e n t u . M g r E d g a r S u k i e n n i k w r e f e r a c i eK a s a t a k l a s z t o r u
m s t o w s k i e g o
p r z e d s t a w i ł f a k t y z w i ą z a n e z e s m u t n ą r z e c z y w i s t o ś c i ą k a s a t y w 1 8 1 9 r . N a j n o w s z e d z i e j e k l a s z t o r u z a p r e z e n t o w a ł k s . m g r W o j c i e c h C w i ę - k a ł a w r e f e r a c i e p t .R e f u n d a c j a k l a s z t o r u m s t o w s k i e g o i j e g o p ó ź n i e j s z e d z i e je .
P o p o n a d s t u l a t a c h d o M s t o w a z a k o n n i c y p o w r ó c i l i w 1 9 9 0 r . , k i e d y z m a r ł o s t a t n i p r o b o s z c z d i e c e z j a l n y , k s . S t a n i s ł a w B o r e c k i . P i e r w s z y m p r z e ł o ż o n y m z a k o n n y m z o s t a ł k s . K a z i m i e r z Ł a t a k . P o d j ę t o w ó w c z a s s z e r e g p r a c , g ł ó w n i e r e s t a u r a c y j n y c h w k o ś c i e l e . 2 4 m a j a 2 0 0 0 r . k o ś c i ó ł m s t o w s k i , a d o k ł a d n i e j t r ó j n a w o w a b a z y l i k a , o t r z y m a ł t y t u ł S a n k t u a r i u m N a j ś w i ę t s z e j M a r i i P a n n y M s t o w s k i e j M i ł o s i e r d z i a . D z i s i a j w k l a s z t o r z e m s t o w s k i m j e s t s z e ś c i u z a k o n n i k ó w , k t ó r z y p r o w a d z ą d u s z p a s t e r s t w o p a r a f i a l n e w M s t o w i e i k o ś c i o ł a c h f i l i a l n y c h . W d z i e j a c h k l a s z t o r u m s t o w s k i e g o o d n o t o w u j e m y w i e l u w y b i t n y c h z a k o n n i k ó w . P o s t a c i e d w ó c h p r e p o z y t ó w , k t ó r z y d o s t ą p i l i g o d n o ś c i b i s k u p i c h , p r z y b l i ż y ł a d r I r e n a M a k a r c z y k w r e f e r a c i e p t .P r e p o z y c i m s t o w s c y w r o l i
b i s k u p ó w .
P i e r w s z y z n i c h t o M i k o ł a j I g n a c y W y ż y c k i ( 1 6 4 9 - 1 7 0 5 ) , z w i ą z a n y z k o n w e n t e m w K r a k o w i e . P o s t u d i a c h w R z y m i e , g d z i e u z y s k a ł d o k t o r a t , b e z w i e d z y p r z e ł o ż o n y c h z a k o n n y c h z w i ą z a ł s i ę z d w o r e m k r ó l a J a n a I I I S o b i e s k i e g o . W s t a w i e n n i c t w u J a n a I I I z a w d z i ę c z a ł w s z y s t k i e b e n e f i c j a . O k o ł o 1 6 8 3 r . z o s t a ł p r e p o z y t e m m s t o w s k i m , w 1 6 8 9 r . o p a t e m w C z e r w i ń s k u , w 1 6 9 1 r . s e k r e t a r z e m w i e l k i m k o r o n n y m , a w 1 6 9 6 r . k r ó l n o m i n o w a ł g o n a s t a n o w i s k o b i s k u p a o r d y n a r i u s z a d i e c e z j i c h e ł m s k i e j . P r o w i z j ę a p o s t o l s k ą o t r z y m a ł d o p i e r o w 1 6 9 9 r . Z a p r e p o z y t u r y W y ż y c k i e g o , w 1 6 9 2 r ., p o b u d o w a n on a j m ł o d s z e , z a c h o d n i e s k r z y d ł o k l a s z t o r u . A l e t e ż z a j e g o c z a s ó w , w 1 7 0 2 r. m i a ł m i e j s c e b a r d z o g r o ź n y p o ż a r , k t ó r y s t r a w i ł k o ś c i ó ł i z a b u d o w a n i a . W y - ż y c k i n i e p o d j ą ł j u ż o d b u d o w y , z m a r ł w 1 7 0 5 r . D r u g i m p r e p o z y t e m w r a n d z e b i s k u p a b y ł I g n a c y A u g u s t y n S a r y u s z K o z i e r o w s k i ( 1 7 0 8 - 1 7 9 0 ) . B y ł d u c h o w n y m ś w i e c k i m . W w i e k u c z t e r d z i e s t u l a t i p i ę t n a s t u l a t k a p ł a ń s t w a z o s t a ł w y b r a n y p r z e z z a k o n n i k ó w m s t o w s k i c h p r e p o z y t e m . P r z y w d z i a ł w ó w c z a s h a b i t z a k o n n y . P o s i a d a ł k i l k a b e n e f i c j ó w k o ś c i e l n y c h , b y ł k a n o n i k i e m d w u k a p i t u ł — k a m i e n i e c k i e j i g n i e ź n i e ń s k i e j , d z i e r ż y ł t y t u ł s e k r e t a r z a k r ó l e w s k i e g o , p r z e z S t a n i s ł a w a A u g u s t a P o n i a t o w s k i e g o z o s t a ł o d z n a c z o n y o r d e r e m ś w . S t a n i s ł a w a . W 1 7 6 2 r . , z w o l i p r y m a s a W ł a d y s ł a w a Ł u b i e ń s k i e g o , o t r z y m a ł s a k r ę b i s k u p i ą . W y p e ł n i a ł o b o w i ą z k i p o n t y f i k a l n e w a r c h i d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j . Z a j e g o p r e p o z y t u r y , w l a t a c h 1 7 5 2 —1 7 5 5 p r o w a d z o n e b y ł y p r a c e n a d w y s t r o j e m n o w o w y b u d o w a n e g o k o ś c i o ł a m s t o w s k i e g o . D w a d z i e ś c i a l a t p ó ź n i e j , w m a j u 1 7 7 6 r . , o g i e ń p o n o w n i e s t r a w i ł k o ś c i ó ł i z a b u d o w a n i a . K o - z i e r o w s k i p o d j ą ł s i ę j e g o o d b u d o w y . T e m a t y c e b u d o w y , a r c h i t e k t u r y o r a z w y s t r o j u k o ś c i o ł a m s t o w s k i e g o z o s t a ł y p o ś w i ę c o n e d w a w y s t ą p i e n i a w c z w a r t e j s e s j i , k t ó r e j p r z e w o d n i c z y ł k s . p r o f . d r h a b . W ł a d y s ł a w W l a ź l a k . R e f e r a t y w y g ł o s i l i : d r P a w e ł D e t t l o f f —
K o ś c i ó ł m s t o w s k i , j e g o b u d o w a i a r c h i t e k t u r a
o r a z d r A n n a D e t t l o f f —W y
s t r ó j w n ę t r z a k o ś c i o ł a m s t o w s k i e g o .
K o ś c i ó ł m s t o w s k i b y ł k i l k a k r o t n i e t r a w i o n y p o ż a r a m i , a w c z a s i e I w o j n y z o s t a ł z b o m b a r d o w a n y p r z e z w o j s k a r o s y j s k i e . P i e r w s z y p r z e d m ó w c a o m ó w i ł t e k a t a s t r o f y o r a z w y s i ł k i z a k o n n i k ó w z w i ą z a n e z o d b u d o w ą , k o n s e r w a c j ą o r a z r e m o n t a m i . A l e m i m o t y c h r ó ż n y c h k a t a k l i z m ó w z a s a d n i c z o k o ś c i ó ł p r z e t r w a ł w p i e r w o t n e j p o s t a c i . E l e m e n t e m c h a r a k t e r y s t y c z n y m a r c h i t e k t u r y k o ś c i o ł a s ą o k n a u m i e s z c z o n e w d w ó c h k o n d y g n a c j a c h . T a k i u k ł a d s p o t y k a m y m . i n . w b a z y l i c e j a s n o g ó r s k i e j . D r A n n a D e t t l o f f o m ó w i ł a b o g a t e w y p o s a ż e n i e , j a k i e k o ś c i ó ł o t r z y m a ł g ł ó w n i e w c i ą g u X V I I I w . W z o r e m d l a M s t o w a b y ł k o ś c i ó ł j a s n o g ó r s k i . J e d n y m z p r z y k ł a d ó w n a ś l a d o w n i c t w a m o ż e b y ć o ł t a r z g ł ó w n y . K o ś c i ó ł m s t o w s k i p o s i a d a p o n a d t o p i ę ć o ł t a r z y b o c z n y c h . R z e ź b i a r z e m , k t ó r e g o p r a c e s ą w k o ś c i e l e m s t o w s k i m l u b m o g ą w s k a z y w a ć n a j e g o a u t o r s t w o , b y ł L u d w i k L a d i s ł a w , t w o r z ą c y w X V I I I w . W y p o w i e d z i p r e l e g e n t k i u z u p e ł n i a ł y p i ę k n e z d j ę c i a . R e f e r a t e m u z u p e ł n i a j ą c y m t e m a t y k ę a r c h i t e k t u r y b y ł o w y s t ą p i e n i e m g r I w o n y M ł o d k o w s k i e j - P r z e p i ó r k o w s k i e j p t .Z n a j n o w s z y c h o d k r y w e k a r c h e o l o g i c z
n y c h w o b r ę b ie z e s p o ł u k o ś c i e ln o - k la s z to r n e g o w M s to w ie .
P r o w a d z o n e w 2 0 1 0 r. n a z e w n ą t r z p r a c e z w i ą z a n e z i z o l a c j ą m u r ó w p o z w o l i ł y n a o d s ł o n i ę c i e m u r ó w p o d z i e m n y c h i c z ę ś c i o w e r o z p o z n a n i e n a j s t a r s z y c h z a ł o ż e ń , n i e s t e t y n i e d o k o ń c a z b a d a n y c h . D u ż y b l o k w y s t ą p i e ń b y ł p o ś w i ę c o n y m a t e r i a ł o m a r c h i w a l n y m d o t y c z ą c y m d z i e j ó w m i a s t a , k l a s z t o r u o r a z p a r a f i i , z a r ó w n o w o k r e s i e ś r e d n i o w i e c z a , c z a s ó w n o w o ż y t n y c h , j a k i n a j n o w s z y c h . T ę s e r i ę w y s t ą p i e ń r o z p o c z ą ł k s . m g r J a r o s ł a w R a ź n y r e f e r a t e m p t .N i e i s t n i e j ą c y k o ś c i ó ł ś w . S t a n i s ł a w a
w M s t o w i e w ś w i e t l e s t a r o p o l s k i c h w i z y t a c j i b i s k u p i c h .
K o ś c i ó ł z o s t a ł z b u d o w a n y p o 1 4 5 0 r ., a p i e r w s z e w z m i a n k i o n i m z n a j d u j e m y w w i z y t a c j i z 1 5 9 8 r.b i s k u p a J e r z e g o R a d z i w i ł ł a . K o l e j n e w z m i a n k i z a w i e r a ł p r o t o k ó ł w i z y t a c y j n y z 1 6 0 2 r . , b a r d z i e j s z c z e g ó ł o w y o p i s k o ś c i o ł a z n a j d u j e s i ę w d o k u m e n t a c h z 1 6 0 9 r . Z n a k a z u b i s k u p a T o m a s z a O b o r s k i e g o k o ś c i ó ł z o s t a ł k o n s e k r o w a n y w 1 6 2 0 r . K o l e j n e w i z y t a c j e p r z e p r o w a d z i l i b i s k u p i : K a z i m i e r z Ł u b i e ń s k i , A n d r z e j S t a n i s ł a w Z a ł u s k i , M i c h a ł J e r z y P o n i a t o w s k i . P r o t o k ó ł w i z y t a c y j n y b i s k u p a P o n i a t o w s k i e g o z a w i e r a b a r d z o b o g a t y o p i s o w e g o ż , d z i s i a j j u ż n i e i s t n i e j ą c e g o k o ś c i o ł a . B y ł o n c z ę s t o z a l e w a n y p r z e z r z e k ę W a r t ę , c z a s a m i w o d a s i ę g a ł a m e n s y o ł t a r z a . K o l e j n y p r e l e g e n t , m g r B a r t ł o m i e j D ź w i g a ł a , w s w o i m r e f e r a c i e p r z e d s t a w i ł
D o k u m e n t y d o d z i e j ó w m i a s t a , k l a s z t o r u
i p a r a f i i w M s t o w i e p r z e c h o w y w a n e w A r c h i w u m G ł ó w n y m A k t D a w n y c h
w W a r s z a w i e .
S ą t o d o k u m e n t y z o k r e s u ś r e d n i o w i e c z a o r a z c z a s ó w n o w o ż y t n y c h , k t ó r e p r e l e g e n t p r e z e n t o w a ł w f o r m i e z d j ę ć o r y g i n a l n y c h d o k u m e n t ó w . M g r I z a b e l a C h a t w r e f e r a c i e p t .K o p i a r z k l a s z t o r u m s t o w s k i e g o p r z e c h o w y
w a n y w B ib l i o t e c e U n i w e r s y t e c k i e j w W a r s z a w i e
p r z e d s t a w i ł a w a r t o ś ć t e g o r o d z a j u ź r ó d ł a w s y t u a c j i b r a k u d o k u m e n t ó w o r y g i n a l n y c h . O m ó w i ł a c e c h y z e w n ę t r z n e k o p i a r z a , a m i a n o w i c i e j e g o w i e l k o ś ć , o p r a w ę , p a p i e r , l i c z b ę s k ł a d e k o r a z z a p r e z e n t o w a ł a t r e ś c i d o k u m e n t ó w w n i m z a w a r t y c h . I c h w y s t a w c a m i b y l i m o n a r c h o w i e , i n s t y t u c j e k o ś c i e l n e , n u n c j u s z e a p o s t o l s c y , a r c y b i s k u p i , b i s k u p i , k l a s z t o r m s t o w s k i , s ą t e ż d o k u m e n t y s ą d o w e o r a z o s ó b ś w i e c k i c h . T e m a t y k a ź r ó d e ł a r c h i w a l n y c h k o n t y n u o w a n a b y ł a w s e s j i p i ą t e j , k t ó r e j p r z e w o d n i c z y ł d r P a w e ł D e t t l o f f . K s . p r o f . d r h a b . J a n u s z Z b u d n i e w e k w r e f e r a c i e p t .A r c h i w a l i a d o d z i e j ó w k l a s z t o r u m s t o w s k i e g o p r z e c h o w y w a n e
w a r c h i w u m k l a s z t o r u o jc ó w p a u l i n ó w n a J a s n e j G ó r z e
s w o j ą u w a g ę s k u p i ł g ł ó w n i e n a p r e z e n t a c j i j e d n e g o ź r ó d ł a , m i a n o w i c i e k s i ę d z e p r o t o k o ł ó w p o s i e d z e ń k a p i t u ł y k o n w e n t u m s t o w s k i e g o z c z a s ó w n o w o ż y t n y c h . K s . p r o f . d r h a b . W ł a d y s ł a w W l a ź l a k p r z e d s t a w i łA r c h i w a l i a d o d z i e j ó w k l a s z t o r u i p a r a
f i i w M s t o w i e p r z e c h o w y w a n e w A r c h i w u m A r c h i d i e c e z j i C z ę s t o c h o w s k i e j im .
K s . W a l e n te g o P a t y k i e w i c z a w C z ę s t o c h o w i e .
S t a n o w i ą j e c z t e r y z e s p o ł y a k t : a k t a k o n s y s t o r z a g e n e r a l n e g o p i o t r k o w s k i e g o z X I X w . , a k t a o f i c j a l s k i e I g n a c e g o K o z i e r o w s k i e g o , k s i ę g i m e t r y k a l n e z l a t 1 7 1 9 - 1 8 1 2 ( t o n a j w i ę k s z y z e s p ó ł ) o r a z k s i ę g a z a p o w i e d z i m a ł ż e ń s k i c h w M s t o w i e . M g r E l ż b i e t a J o ń c z y k - S u r m a i m g r E w a D u b a j w s w o i c h w y s t ą p i e n i a c h z a p r e z e n t o w a ł yA r c h i w a l i a
d o d z i e j ó w m i a s t a , k l a s z t o r u i p a r a f i i w M s t o w i e p r z e c h o w y w a n e w A r c h i w u m
P a ń s t w o w y m w C z ę s t o c h o w i e .
W w i ę k s z o ś c i d o t y c z ą o n e X I X w . , a l e j e s t m . i n . K s i ę g a c h r z t ó w z M s t o w a o b e j m u j ą c a l a t a 1 6 1 5 - 1 6 7 7 o r a z a k t a c e c h u s z e w c ó w z l a t 1 7 6 7 - 1 9 3 8 . C i e k a w y m ź r ó d ł e m j e s t p l a n u r b a n i s t y c z n y M s t o w a . P o n a d t o w a r c h i w u m z n a j d u j ą s i ę a k t a g m i n n e , a k t a s ą d u g m i n n e g o , s ą d u p o k o j o w e g o , a k t a d o t y c z ą c e o ś w i a t y , n o t a r i u s z y c z ę s t o c h o w s k i c h , s t a r o s t w a c z ę s t o c h o w s k i e g o , s ą t e ż t e s t a m e n t y , p o n a d t o k o m p l e t g a z e t y r e g i o n a l n e j w y d a w a n e j o d 1 9 0 7 r . p t . „ G o n i e c C z ę s t o c h o w s k i ” . S e s j a s z ó s t a z a m y k a ł a k o n f e r e n c j ę . P r z e w o d n i c z y ł j e j k s . p r o f . d r h a b . W a l d e m a r G r a c z y k . O b e j m o w a ł a j u ż t y l k o d w a w y s t ą p i e n i a . O b a d o t y c z y ł y t e m a t u s z k o l n i c t w a , k t ó r e o d p o c z ą t k u b y ł o j e d n y m z g ł ó w n y c h p u n k t ó w d z i a ł a l n o ś c i i p o s ł a n n i c t w a k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h . M g r Ł u k a s z K o p e r ap r z e d s t a w i ł