ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LV, zeszyt 1 2007
STEFAN SAWICKI
O W!ADYS!AWIE PANASIE – WSPOMNIENIE
Po wydarzeniach w marcu 1968 roku wielu studentów, wydalonych z uczelni pan´stwowych, znalaz"o schronienie w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Ws´ród nich by" W"adek Panas, student polonistyki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jego spotkanie z naszym uniwersytetem i z Lublinem by"o nasteþpstwem odwazúnego gestu sprzeciwu wobec ówczesnej sytuacji spo"ecznej i politycznej.
Jes´li przywo"amy pamieþci þa dalsze jego zúycie ws´ród nas, to us´wiadomimy sobie, zúe gest ten nie by" jednorazowym faktem, zúe stanowi" przejaw czegos´ g"eþbszego – sta"ej cechy jego osobowos´ci. Powraca" przy kolejnych nie-podleg"ych zrywach spo"eczen´stwa. Zw"aszcza w czasie Solidarnos´ci i „stanu wojennego”; wówczas, juzú mgr Panas, wspó"pracowa" z lubelskimi „Spotka-niami”, pismem, które ukazywa"o sieþ poza zasieþgiem cenzury.
Postawa niezalezúnos´ci, czy mozúe raczej osobnos´ci, towarzyszy"a równiezú jego wyborom naukowym. Gdy wieþkszos´c´ badaczy literatury szuka"a wówczas inspiracji i wzorów w nauce zachodniej (francuskiej, niemieckiej, anglo-saskiej), on zwraca" sieþ ku mys´li na wschodzie, ku opozycyjnej w Zwi þazku Radzieckim szkole tartusko-moskiewskiej. Istotna dla tej szko"y problematyka sta"a sieþ przedmiotem jego wysoko ocenionej pracy doktorskiej, og"oszonej potem drukiem pt. W kreþgu metody semiotycznej.
W naszym s´rodowisku by"y zúywe i zyskiwa"y na znaczeniu badania sakral-nego wymiaru literatury. Dr Panas w" þaczy" sieþ w ten nurt badawczy, ale we w"as´ciwy sobie sposób, który by" równoczes´nie akceptacj þa i jakby sprzeci-wem. Zaj þa" sieþ nie oficjalnym chrzes´cijan´skim sacrum, jak wieþkszos´c´ bada-czy, ale sacrum innym, korzennym przeciezú dla chrzes´cijan´stwa – sacrum zúy-dowskim. Sta" sieþ wkrótce najlepszym znawc þa literatury polsko-zúydowskiej, literatury z pogranicza. Rezultatem tych zainteresowan´ jest ksi þazúka Pismo
270 STEFAN SAWICKI
Pisarzem, którym sieþ najbardziej od czasów studenckich interesowa", by" Bruno Schulz. Bada" go przeciezú i b"yskotliwie interpretowa" w aspekcie dotychczas pomijanym – mistyki zúydowskiej, kaba"y. Dostrzeg" i ukaza" w jego dzie"ach spójn þa wizjeþ rzeczywistos´ci: s´wiata i cz"owieka, zorgani-zowan þa wokó" trzech podstawowych tematów: stworzenia, upadku i zbawie-nia. To jakby sakralna, z mistyki kabalistycznej wywiedziona, epopeja ludz-kos´ci. Jego dwie ksi þazúki: Ksieþga blasku i Bruno od Mesjasza nalezú þa juzú do klasycznych pozycji w literaturze o Schulzu, a tytu" drugiej z nich, po-s´wieþconej g"ównie pracom plastycznym Schulza, ma szanseþ upowszechnic´ sieþ jako artystyczne imieþ w"asne tego wybitnego twórcy.
W"adys"aw Panas zwi þaza" sieþ do kon´ca zúycia nie tylko z KUL-em, ale równiezú z Lublinem. Tu za"ozúy" rodzineþ, tu by" jego dom. Co wieþcej, on to miasto szczerze pokocha". Ale znowu: pokocha" inny Lublin, ten którego juzú nie ma. Lublin dawny, którego istotn þa czeþs´ci þa by"y mniejszos´ci narodowe, zw"aszcza ludnos´c´ zúydowska. S´ladem tej fascynacji dawnym Lublinem s þa jego teksty literackie: Jez´dziec niebieski czy Oko Cadyka. Bo Panas by" nie tylko badaczem literatury, by" równiezú pisarzem, i to pisarzem przedniej próby.
Pada"y tu okres´lenia: inny, osobny, z pogranicza, niezalezúny. Wszystkie one wyrastaj þa ze wspominanej twórczej postawy sprzeciwu, która stanowi"a wazún þa dominanteþ osobowos´ci naszego zmar"ego Kolegi. Dominanta ta by"a u pocz þatku kazúdej niemal jego interpretacji tekstów literackich. Z niej tezú w duzúej mierze rodzi"y sieþ, jak s þadzeþ, dokonania i osi þagnieþcia profesora Panasa. By" w swoim pokoleniu jednym z czo"owych badaczy literatury, znakomitym wyk"adowc þa, cenionym cz"owiekiem Lublina, który odwzajemni" jego mi"os´c´ przyznaniem prestizúowej nagrody.
A jednak nie wszystko podporz þadkowywa"o sieþ temu – czeþsto wyolbrzy-mianemu – gestowi sprzeciwu. By"a w nim równiezú silna potrzeba afirmacji i wiernos´ci podstawowym wartos´ciom. Dotyczy"a kreþgu spraw zwi þazanych, najkrócej mówi þac, z Dekalogiem. Trudno sobie wyobrazic´, czy to W"adka Panasa czy profesora Panasa, aby w kontaktach z ludz´mi mówi" nieprawdeþ (wola" raczej ranic´ nizú k"amac´), aby podsteþpnie do czegos´ d þazúy", aby kogos´ s´wiadomie krzywdzi", aby cos´ lub kogos´ zdradzi". Mozúna by do niego od-nies´c´, parafrazuj þac je, s"owa Chrystusa do Natanaela: to cz"owiek prawdziwy, w którym nie ma podsteþpu ni zdrady.
Postawa ta odsy"a do jej z´ród"a – sumienia. Wydaje mi sieþ, zúe mozúe byc´ ono rozumiane szerzej, nizú sieþ je zwykle pojmuje. S þadzeþ, zúe naszemu bratu w wierze dostarcza"o ono nie tylko informacji moralnych, ale równiezú pod-stawowych intuicji religijnych. By"o tym tajemniczym przejs´ciem, którym
271 O W!ADYS!AWIE PANASIE – WSPOMNIENIE
S"owo z Prologu do Janowej Ewangelii wchodzi do wneþtrza cz"owieka. Szczelin þa, przez któr þa przenika „s´wiat"os´c´ prawdziwa, która os´wieca kazúdego cz"owieka przychodz þacego na ten s´wiat”.
W czasie choroby kilkakrotnie rozmawia"em z W"adkiem Panasem – moim koleg þa, nasteþpc þa na Katedrze, bliskim mi cz"owiekiem. Us´wiadomi"em sobie, zúe ta „s´wiat"os´c´ prawdziwa”, s´wiat"os´c´ S"owa, które „by"o na pocz þatku”, szczególnie silnie s´wieci"a mu i zúe j þa szczególnie g"eþboko przezúywa" w trud-nych, d"ugich dniach cierpienia. W tych jego dniach tu, z nami – ostatnich.
ABOUT W!ADYS!AW PANAS – A POSTHUMOUS TRIBUTE
S u m m a r y
The article is a personal recollection of W"adys"aw Panas (delivered during the funeral ceremony), in which the author presents the figure of his pupil, co-worker, and finally his successor at the Theory of Literature Department of the Catholic University of Lublin. Stefan Sawicki presents the attitude of independence as Panas’s main personality trait. It was manifested both in his personal life (the consistent attitude of opposition to the Communist authorities) and in his academic choices (e.g. turning his attention to the issues of the Orthodox Church, which were not popular in those times, or to the Jewish sacred). Sawicki also stresses the strong need of affirmation and of being true to the basic values that were typical of Panas, and that made him always proclaim himself on the side of the truth.
Translation by Tadeusz Kar owicz
S owa kluczowe: Panas, postawa niezalezúnos´ci, wartos´ci. Key words: Panas, attitude of independence, values.
