Kierunki ewolucji polityki Unii Europejskiej wobec małych i średnich przedsiębiorstw

Pełen tekst

(1)· wC? 606. 2004. Akademii Ekonomicznei w Krakowie. Aleksander Surdej Katedra Studiów Europeiskich. ••. I. 1.. - kontekst historyczny. Rozwój gospodarczy Europy Zachodniej w okresie powojennym cechuje znamienna przemiana w sposobie postrzegania roli i znaczenia przedsiębiorstw różnej wielkości. W okresie powojennej ekspansji. trwającej od POCZ<ltku lat 50. do połowy lat 70., rozwój gospodarczy opierał się na doskonaleniu metod masowej produkcji i upowszechnianiu masowej konsumpcji. Polityka gospodarcza państwa zorientowana była na zarządzanie popytem, realizację wielkich projektów infrastrukturalnych, kreowanie dużych przedsiębiorstw uznawanych za nośniki postępu technologicznego (tzw. nat;oll{t! chmnp;o/ls). wspieranie rozwoju naj uboższych regionów oraz wzmacnianie bezpieczeIlstwa socjalnego obywateli. W okresie tym istnienie malych przedsiębiorstw było uznawane nieomaiże za przejaw gospodarczego zacofania. . Od połowy lat 70. załamało się nic tylko szybkie tempo rozwoju gospodarczego krajów wysoko rozwiniętych. lecz zmieniły się charakterystyki mechanizmów rozwoju gospodarczego. Tło i przyczyny tych zmian zostały w sposób wyczerpujący opisane w literaturzel. Tutaj wystarczy tylko przypomnieć, że zmiany mechanizmów rozwoju gospodarczego miały swe źródło zarówno w przyczynach leżących po stronie podaży (jak np: wzrost cen energii, przyspieszenie zmian technologicznych. rewolucja informatyczna i skrócenie czasu życia produklu),jak i po stronie popytu (np. idący w parze ze wzrostem zamoż ności wzrost zmienności gustów konsumentów). Jedną z konsekwencji tych zmian jest obserwowana od POcz'ltku lat 80. w krajach wysoko rozwiniętych tendencja do zmniejszania się średniej wielJcdnq z pierwszych i zarazem najgł;;biej analizuj,)cych to zjawisko prac je:;t bez w,)tpienia praca M. Piore I Ch. Sabcla. The Second Industrial Dil'idl'. Basic Books. New York I'JH4. I.

(2) Aleks(/I/der Surdej kości przedsiębiorstwa.. Wzrost znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) wyraża się nie tylko we wzroście ich łiczebności, ale i wzroście ich udziału w zatrudnieniu ogółem i wytwarzaniu dochodu narodowego. Małe i średnie przedsiębiorstwa zostały docenione przez polityków gospodarczych i teoretyków rozwoju gospodarczego, gdyż zdajq się one być szczególnie zdolne do adaptacji do szybkich zmian popytu wewnętrznego i zagranicznego oraz do szybkiego obniżania kosztów. Ponadto nowoczesna polityka gospodarcza kładzie akcent nie na wspieranie pojedynczych przedsięwzięć i przedsiębiorstw, leez na takie oddziaływanie państwa, które dynamizuje procesy gospodarcze. Współczesne paI1stwo nie ma wskazywać zwycięzcy gry rynkowej, lecz tworzyć ogólne warunki dla rozwoju przedsiębiorstw i przedsiębiorczości. Z czasem ten nowy sposób postrzegania roli małych i średnich przedsię biorstw znalazł wyraz w programach Unii Europejskiej, tak pod wpływem nowego rozumienia procesów rozwojowych i roli pallstwa, jak i pod wpływem rosnącej politycznej siły organizacji reprezentuj~lcych MSP2. Organizacje te 1 domagają się trwałego uznania specyfiki MSP i zwiększenia środków przeznaczonych na rozwiqzywanie problemów małego i średniego biznesu. W dalszej części opracowania przedstawiony zostanie stan sektora małych i średnich przedsiębiorstw w krajach członkowskich UE, główne problemy rozwoju MSP oraz najważniejsze kierunki działall Unii Europejskiej na rzecz przedsiębiorczości oraz małych i średnich przedsiębiorstw.. 2.. sektora. małych. I. I. przedsiębiorstw. w UE. Definicja MSP. Do niedawna każdy z krajów członkowskich UE posługi wał się własnymi kryteriami zaliczania przedsiębiorstw do grupy MSP. Wprawdzie nie miało to znaczenia dla wewnętrznej polityki gospodarczej, lecz fakt ten stal się przeszkodq przy formułowaniu programów europejskich. Dlatego też w 1996 r. Komisja Europejska wprowadziła rekomendacj'l nr 107/96 jednolitą definicję małego i średniego przedsiębiorstwa 4 . Zgodnie z tą definicjq małymi i średnimi przedsiębiorstwami są przedsiębiorstwa spełniajqce łącz nie trzy warunki: - warunek zatrudnienia mniej niż 250 osób (dla celów statystycznych wyodrębnia się poza tym: przedsiębiorstwa mikro - zatrudniające do 9 osób, przedsiębiorstwa małe - zatrudniaj<)ce od 10 do 49 osób oraz przedsiębiorstwa śred nie - zatrudniające od 50 do 249 osób), Jak np . Europejskie Stowarzyszenie Rzemiosła oraz Małych i Średnich Przedsit;biorstw (UEAPME - the European Assoeiation of Craft. Smali and Mcdium-sizcd Entcrpriscs) . .1 Por . choćby pojawiaj'lee si~ opinie w rodzaju: "Drobny bizncs nic jest rodzajem krzewu Bon sai naśladllj;leego drzewo wielkiego biznesu". ElIrope's Smali Businesses Olltłinc Stratcgy for the Futurc, "European Report" 2000, nr 2552, 13 Dcecmbcr . 4 Por . Official Journal ol' the Europcan COnlmunities 1996, nr L, ł07 /6. 2.

(3) Kierunki ewolucji polityki Unii Europejskiej .... - warunek wartości sprzedaży nie przekraczającej 40 mln euro (lub wartości aktywów nie przekraczającej 27 mln euro), - warunek podmiotowej niezależności, tzn. przedsiębiorstwo nie może być własności'l jakiejś dużej firmy. Po zastosowaniu tej definicji oszacowano, 'i,e w 1996 r. MSP stanowiły 99,8% spośród 18,5 mln przedsiębiorstw działających w UE. Średnia wielkość zatrudnienia w działającym w UE przedsiębiorstwie to 6 osób. Wielkość ta znacznie się różni pomiędzy krajami UE i kształtuje się (pOL tabela I) od 3-4 osób w Grecji, Portugalii i Włoszech do ponad 10 osób w Austrii, Holandii, Irlandii i Luksemburgu. Tabela. ł.. Liczba Kraj. Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Wiochy Luksemburg Holandia POl1ugalia Hiszpania Szwecja Wielka Brytania Unia Europejska. przedsiębiorstw. MSP w krajach UE Liczba. przedsi~biorstw. (ł 996 r.). Średnia wielkość. zatrudnienia. (w tys.). w przcdsi~biorstwie. 220 800 230 205 2085 3440 580 80 3345 15 530 690 2335 285 3760 18590. 11 5 7 5 7 8 3 1I 4. 12 10. 4 5 7 5 6. Uwaga: danc w tabeli odnoszą si~ do działów gospodarki poza rolnictwcm, leśnictwcm i rybołóstwcm Źródło: European Network for SMEs, 5th Report, 1997.. W charakterystyce stanu sektora MSP ważne są także dane odnoszące się do wielkości obrotów, wartości dodanej i udziału kosztów pracy w wartości dodanej. • Tabela 2 zawiera te dane w podziale na podklasy wielkości przedsiębiorstw . Srednie przedsiębiorstwo w UE charakteryzował w 1996 L obrót rzędu 800 tys. euro. Jednakże pomiędzy różnymi klasami wielkości przedsiębiorstw istniały wielkie różnice. Analiza danych zawartych w tabeli 2 pokazuje, że produktywność pracy, mierzona jako wielkość wartości dodanej na jednego zatrudnionego, rośnie wraz z wielkością przedsiębiorstwa - o ile w grupie przedsiębiorstw najmniejszych wynosi ona 30 tys. euro na jednego zatrudnionego, to w grupie przedsiębiorstw największych sięga już 55 tys. euro na jednego zatrudnionego..

(4) Aleksander Surdej Tabela 2. Główne wskaźniki dotycz,jce wielkości przedsiębiorstw w UE Wskaźniki Przedsiębiorstwa. (w tys.) Zatrudnienia (w tys.) Średnia wielkość zatrudnienia Średni przychód (w mln curo). Duże. MSP. Zatrudnienie 0-9. 10-49. 50-249. 0-249. 17285 37 000. I 105. 165 15070 90. 18555 73 180 4. 16. (pow. 249). Ogółem ~. 18 590 I I I 410. 0.5. 35 38220 I 035 175. -. 0,2. 21 110 20 3. 30. 40. 50. 35. 55. 40. 38. 63. 60. 52. 53. 53. '1. 6. 0,8. Średnia wielkość wartości. dodanej (w tys. euro) Udział kosztów praey w wartości dodanej (w %). Uwaga: dane w tabel i odnosz,j się do działów gospodarki poza rolnictwem, Źródło: European Network for SMEs, 5th Report, 1997, s. 47. Małe przedsiębiorstwa. leśnictwem. i rybołóstwem. kosztów pracy w wartości dodanej - oznacza to, że przedsiębiorstwa te wykorzystuj,} pracochłonne techniki pracy - są więc potencjalnym źródłem zwiększania poziomu zatrudnienia. Łączne zatrudnienie w tych przedsiębiorstwach stanowiło n(yo całkowitego zatrudnienia w tych krajach, a przedsiębiorstwa te wytwarzały 69(/r' wartości dodanej krajów UE'. Względne znaczenie MSP zależy od sektora gospodarki. I tak na przykład w UE w 1996 r. było 55 tys. przedsiębiorstw działających w przemyśle wydobywczym, a przeciętne zatrudnienie w nich wynosiło 33 osoby. W przemyśle przetwórczym funkcjonowało ponad 2 mln przedsiębiorstw, a ich przeciętne zatrudnienie wynosiło 14 osób. W budownictwie działało 2,5 mln przedsię biorstw o przeciętnym zatrudnieniu 4 osób. W handlu detalicznym istniało 4,5 mln przedsiębiorstw, a przeciętne zatrudnienie wynosiło 4 osoby. Różnice w efektywności przedsiębiorstw różnej wielkości zależ'l takżc od sektora ich działalności. O ile w przemyśle wydobywczym istniała silna korelacja między wielkością przedsiębiorstwa a produktywności,! pracy i rentownością, to zarówno w przemyśle przetwórczym, budownictwie, jak i w handlu detalicznym nie istniały znaczące różnice w produktywności pracy pomiędzy cechuje. wyższy udział. przedsiębiorstwami różnej wielkości.. W 1996 r. przedsiębiorstwa działaj,!ce poza rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem w krajach UE eksportowały średnio 15% swojej produkcji, przy czym dla MSP wskaźnik ten wynosił 10%, a dla dużych przedsiębiorstw 20°!cJ. W latach 1988-1998 liczba przedsiębiorstw funkcjonuj'lcych w krajach U E wzrosła o 15%, przy czym prawie wcale nie zmieniła się liczba przedsic.;biorstw najmniejszych (zatrudniaj,}cych od I do 9 osób).. 5. ENSR 1997, Europcan Network for SME Researeh..

(5) Kierunki ewolucji polityki Unii Europejskiej ... Podsumowując można stwierdzić, że przedsiębiorstwa małe wają. coraz. większą rolę. w funkcjonowaniu gospodarek krajów. i średnie odgryczłonkowskich. UE.. 3. Bariery w kra lach UE. lu. małych. I średnich. rstw. Uznanie znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw dla rozwoju gospodarczego może być czysto symbolicznym aktem politycznym. Stwierdzenie takie może iść w parze z opinią, że małym i średnim przedsiębiorstwom pań stwo nie musi (aspekt pozytywny) ani też nie powinno (aspekt normatywny) • pomagac. Teoretyczne uzasadnienie pomocy (tj. interwencji) państwa dla przedsię biorstw w ogóle, a dla małych i średnich przedsiębiorstw w szczególności wymagałoby podjęcia analizy różnych typów niepowodzeń rynku (market failures) i ich względnego znaczenia względem możliwych niepowodzeń interwencji państwa (government failures). Analiza taka wykracza poza ramy niniejszej pracy, która przedstawia działania organizacji ponadnarodowej, jaką jest Unia Europejska w odpowiedzi na postrzegane (a nie tylko możliwe do teoretycznego uzasadnienia) potrzeby małych i średnich przedsiębiorstw. I chociaż określanie względnej ważności tych potrzeb wymaga minimum teoretycznego uzasadnienia, to takie uzasadnienie jest możliwe do przeprowadzenia wyłącznie w sposób uproszczony. W badaniach mających na celu identyfikowanie potrzeb i barier rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw wyróżnia się bariery rozwoju w krótkim okresie i bariery rozwoju w dłuższym okresie 6 . Wśród krótkookresowych barier rozwoju wyróżnić można: - wysokie koszty pozyskania zewnętrznego finansowania, - brak technicznej możliwości do zwiększenia skali produkcji, - brak kwalifikowanego personelu zarządzającego, - niedostateczny popyt (brak zamówień), - brak kapitału operacyjnego, - niekorzystna wysokość kursu walutowego, - nieprzychylne regulacje europejskie, - uciążliwe przepisy obowiązujące na rynku krajowym, - brak wykwalifikowanej siły roboczej, - wysokie koszty prowadzenia prac badawczo-rozwojowych. W dłuższym okresie natomiast barierami rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw są:. Bariery te identyfikujemy na podstawie ankiet Grant Thornton International - firmy przeprowadzającej badania marketingowe. która od wielu lat wykonuje badania barier rozwoju przedsiębiorstw dla Komisji Europejskiej. 6.

(6) A/ehwll/er SI/rdej•. - kwestie przekazania własności i zarz ..!dzania małym i średnim przedsię biorstwem (tzn. zarówno kwestie obciqżeIl podatkowych dotycz ..!cych dziedziczqcego przedsiębiorstwo, jak i kwestie znalezienia sukcesora zainteresowanego prowadzeniem przedsiębiorstwa), - ograniczone możliwości eksportu. - wysokie koszty pozyskania zewnętrznych źródeł finansowania, - nasycenie rynków zbytu danym rodzajem produktów i usług. - wewnątrzkrajowe prawa i przepisy podatkowe. - regulacje europejskie, - wysokie koszty prac badawczo-rozwojowych, - trudności w zdobyciu nowych rynków, - niedostatek kapitałów zdolnych do długookresowego finansowania przedsięwzięć gospodarczych. Oczywiście nie wszystkie wymienione wyżej bariery oddziaływaj,! z równ</ siłą na wszystkie podgrupy małych i średnich przedsiębiorstw. Może być tak,jak na przykład we Włoszech na poczqtku lat 90 .. gdzie głównym problemem rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw była słabn'lca motywacja młodych ludzi do przejmowania przedsiębiorstw założ.onych i prowadzonych przez ich rodziców. W takiej sytuacji interwencja publiczna pozostaje spraw,! wewnętrznq danego kraju i zazwyczaj przybiera formę materialnego zainteresowania spadkobierców prowadzeniem przedsiębiorstwa przez złagodzenie opodatkowania spadku. Niektóre problemy natomiast wydają się dotyczyć małych i średnich przedsiębiorstw bez względu na ich paIlstwowq przynależność (wtedy możliwe jest opracowywanie i wprowadzanie w życie interwencji według najlepszego międzynarodowego wzorca - owej hest practice w żargonie międzynarodowych organizacji). Takim problemem są np. trudności z finansowaniem przedsięwzięć innowacyjnych, o podwyższonym ryzyku w prawie wszystkich krajach UE.. 4.. ki. UE na rzecz. małych. I średnich. przedsiębiorstw. Pomoc publiczna. Działania Unii Europejskiej nigdy nie miały na celu peł nego zastąpienia działa6 paóstw członkowskich. Zasada ta została wyraźnie podkreślona w debacie poprzedzającej podpisanie traktatu o Unii Europejskiej (zwanego także traktatem z Maastricht) i jako doktryna pomocniczości stała się jedm! z głównych wytycznych określających ewolucję Uni i Europejskiej. W praktyce oznacza to, że nawet gdyby zasoby finansowe UE pozwalaly jej na działania na znacznie szerszą skalę, UE nie powinna wkraczać na obszary, które w naturalny sposób są domeną działatl paJlstw członkowskich. Łatwiej jest jednak określić w sposób negatywny (tj. zabraniający) to, czego UE nie powinna czynić niż wskazać na takie działania, w których nikt inny nie może UE zast<lpić. Pomimo tych trudności o zasadniczym charakterze z czasem UE (a właściwie Komisji Europejskiej) udało się wypracować szerokie poparcie.

(7) Kierunki ewolucji polityki Unii Ellropejskiej. ... dla rodz~lcej się wspólnej polityki na rzecz wspierania rozwoju małych i śred nich przedsiębiorstw. Prezentacja poszczególnych form działań UE na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw wymaga przypomnienia, i,e jedną z najważniejszych funkcji ugrupowań ponadnarodowych jest tworzenie i nadzorowanie wypełniania ogólnych reguł prowadzenia polityki gospodarczej przez paI1stwa członkowskie. Wypełnienie tej funkcji chronić ma pal'lstwa członkowskie przed niszcz<lcymi skutkami wzajemnej rywalizacji przy pomocy kosztownych subwencji, dotacji oraz innych dzialaIl protekcjonistycznych. W Unii Europejskiej ogólne ramy działaó paI1stw członkowskich względem przedsiębiorstw określają zasady udzielania pomocy publicznej. Pomoc publiczna ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia tworzenia warunków dla wolnej konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami. Ograniczenia dowolności pOlllocy publicznej uzasadnić można odwołaniem się do zasady ochrony konkurencji zapisanej już w traktacie rzymskim z 1957 r. i dookreślonej w Jednolitym Akcie Europejskim z 1986 r., który wart. 92-94 stwierdza, że do kompetencji Unii Europejskiej należy kontrola ustawodawstwa poszczególnych krajów w zakresie odnoszącym się do pomocy publicznej na rzecz przedsię biorstw. Udzielana przez poszczególne kraje pomoc dla przedsiębiorstw musi więc być analizowana z punktu widzenia jej akceptowalności przez inne kraje UE i Komisję Europejsk ą 7 . Szczegółowa analiza tendencji w zakresie regulacji pomocy publicznej dla przedsiębiorstw przez UE leży poza zakresem tej pracy. Jednakże warto wskazać na pewne możliwe do zaobserwowania od początku lat 90. tendencje: - stopniowo maleje udział pomocy publicznej dla przedsiębiorstw mierzony jako jej wielkość do łącznego PKS krajów UE, - podejmowane 8<1 próby eliminowania tych form pomocy, która uznawana jest za szkodząC'1 zasadom wolnej konkurencji, - wskazywane i uruchamiane są nowe formy pomocy, która ma bardziej skoncentrowany charakter i zorientowana jest głównie na wspieranie innowacji technologicznej, rozwój finansowania o podwyższonym stopniu ryzyka, wsparcie restrukturyzacji obszarów zanikającego przemysłu oraz stymulowanie powstawania nowych firm. Tendencje te mają swój wyraz ilościowy. Przedstawione poniżej tabele obrazuj:} postępującą reorientację skali i form pomocy publicznej dla przedsię biorstw (głownie przemysłowych). Jak wskazują dane dotycz<lce pomocy publicznej w poszczególnych krajach UE, istnieje duża rozpiętość pomiędzy krajami członkowskimi co do rozmiarów tej pomocy.. w Polsce. Ustawa o wurtlnkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przcdsic;biorstw zostala uchwalona 30 czerwca 2000 r. (Dz .U. nr 60. poz . 7(4) i zaczc;la obowią zywać, po półrocznym vacatio legis, od ł stycznia 200 ł r. 7.

(8) Aleksander Surdej. Tabela 3. Subsydia publiczne dla sektora. przemysłowego. EU (12) jako % wUllości dodanej w ecu' na jednego zatl1ldnionego w przemyśle jako % wm10śei eksp0l1u pomiędzy 12. w UE w latach 1990-1994. 1990. 1991. 1992. 199.1. 1994. 40 , 1333 20.1. 3,6 1238 18,6. 3,9 l.118 197 ,. 4.2 1472 20,8. 3,8 1472 20.7. Uwaga: " w cenach stałych z 1993 r. Źródło : cyt. za : Cli il/cenlivi cli poliliw indus/riale : presllpposli leorelici e valllta ; iol/i e/llpiriche, M. Bagella (red.), Mediocrcdito Centrale. 1998. s. 199.. Tabela 4. Pomoc pubłiczna dla przedsiębiorstw (średnie roczne za lata 1990 i 1992) Kraj Belgia Dania Niemcy Grecja Francja Irlandia Wiochy Luksemburg Holandia POItugalia Wielk.a Brytania Hiszpania UEI2. Procent 1990 7.9 1.9 3.5 12,5 2.7 2,7 8,9 3,5 2,5 4,6 1.4 2,1 3,8. wat10ści. dodanej 1992 4.8 2,8 4,8 10,5 3,3 3,5 8.4 2,9 2,1 4.4 0.8 1,7 4,0. przemysłowych. Ecu na I zatrudnionego 1990 3015 639 I 514 I 785 I 114 I 271 2397 I 669 994 514 439 605 I 296. 1992 I 773 I 017 2012 I 588 I 35D 1 837 2379 I 267 822 480 279 571 I 419. Ecu (w 1990 2297 337 13965 I 180 5280 314 12 321 62 I (Xl3 618 2484 I 738 41600. młn). 1992 I 331 511 17410 I 035 6 CX)6 463 I I 529 48 812 568 I 433 1494 42639. roczne w cenach stalych z 1993 r. Żródlo: Cli il/cel/livi di polilim . .. , s. 199. Uwaga:. średnie. W stosowanej przez Unię Europejską terminologii odnoszącej się do pomocy publicznej ważne jest rozróżnienie pomiędzy: - pomocą adresowaną horyzontalnie 8 • tj. pomocą udzielaną ze względu na jej znaczenie dla rozwoju całej gospodarki, - pomocą partykularną. czyli pomocą, której odbiorcą są tylko wyodręb nione sektory gospodarki, - pomocą regionalm}, która skierowana jest potencjalnie do wszystkich przedsiębiorstw zlokalizowanych na danym obszarze. Pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom jest zaliczana do działal1 ogólnych, gdyż tempo powstawania małych i średnich przedsiębiorstw uznaje się Kt>omoc adresowana horyzontalnie odnosi się do pozytywnych efektów zewnętrznych (po.l·i live eXlcrnalilc.I') i dóbr publicznych . Pomoc taka sluży m.in. tworzeniu powszechnie dostępnych analiz rynkowych i dostarczaniu informacji gospodarczej (omówienie innych polityk horyzontalnych znaleźć można w I. Pclkmans, Europelll/ In/elVlIrion, Longman 1997, s. 244-245 ..

(9) Kierunki ewolucji polityki Unii Europejskiej. ... za kluczową zmienną określającą tempo rozwoju gospodarczego w długim okresie. Chociaż w stosunku do pomocy MSP obowiązują ogólne zasady udzielania pomocy publicznej, to ze względu na specyfikę tego sektora UE wydała w 1992 r Y (zmodyfikowane w 1996 r. 1O ) specjalne zalecenia. Zalecenia te m.in. rozszerzają zakres dozwolonej pomocy na rzecz MSP o tzw. pomoc techniczną (technical assistance) umożliwiajqcą małym i średnim przedsiębiorstwom korzystanie z publicznego wsparcia dla transferu technologii. W myśl tych zaleceń MSP mogą korzystać z pomocy publicznej na badania i rozwój o lor/b wyższej niż duże przedsiębiorstwa. W 1996 r. Komisja Europejska zdecydowała również, że w celu wspierania umiędzynarodowienia MSP dozwolona jest również publiczna pomoc MSP dla ich inwestycji w krajach trzecich (np . • w Europie Srodkowo-Wschodniej). We wszystkich przypadkach pomocy publicznej dla MSP obowiązuje reguła de minimis, w myśl której kraje człon kowskie nie muszą informować Komisji Europejskiej o udzielanej pomocy, jeśli dla danego przedsiębiorstwa nie przekracza ona 100 tys. euro w ciągu kolejnych trzech lat niezależnie od formy tej pomocy. Równie istotna jak wielkość pomocy publicznej jest jej przeznaczenie i forma w jakiej została udzielona. I tak, np. Komisja Europejska zdecydowanie zabrania udzielania pomocy eksportowej, gdyż w bezpośredni sposób pomoc może ona wpłymlć na stosunki handlowe pomiędzy krajami członkowskimi. Chociaż analizujqc formy pomocy dla przedsiębiorstw Komisja Europejska sprowadza je do wspólnego mianownika, jakim jest finansowy ekwiwalent w postaci równoważnej wielkości subsydium, to różne formy udzielania pomocy nie są pełnym odpowiednikiem ze względu na względn<l różnicę w efektywności i skuteczności jako narzędzia polityki parlstwa. Tabela 6 pokazuje zróżnicowanie form pomocy dla przedsiębiorstw. Przeciętnie w skali UE połowa pomocy publicznej trafia do przedsiębiorstw w postaci subsydiów, jedna czwarta w postaci ulg podatkowych, 12% w postaci korzyści płynqcych z uzyskania pożyczek na preferencyjnych warunkach, 8% w postaci ekwiwalentu finansowego gwarancji kredytowych i 6% jako korzyści z obejmowania przez paIlstwo udziałów kapitałowych w przedsiębiorstwach.. Tabela 7 pokazuje różnorodność działaJl UE na rzecz MSP. Narzędziem bezpośredniego finansowego wsparcia udzielanego przedsiębiorstwom przez UE jest Europejski Bank Inwestycyjny (ElB - European Investment Bank). W latach 90. bank ten udzielał przeciętnie rocznie ok. 12-15 tys. pożyczek na łączną sumq 5-7 mld euro. Około 3/5 wartości tych pożyczek to pożyczki skie-. Cornrnllnity gllidclincs on aid to SMEs, w 92/C 213/02 z 20.05.1992 r., Dzicnnik U rzędowy UE (OJ C) nr 213 z 19.08.1992 r. 10 Community guidelincs on Stale aid for SMEs, 96/C213/04, Dziennik Urzędowy UE (OJ e) nr 213 z 23.07.1996 r. l).

(10) Tabela 5,. Podział. pomocy publicznej dla. przedsiębiorstw. względu. ze. na jej adresatów. (średnia. roczna w latach 1990-1994). Kraj Typ pomocy. -. Pomoc horyzontalna Badania i rozwój Ochrona środowiska MSP Handel Ochrona energii Inwestycje ogólne Inne cele Pomoc partykularna P. stocznio",?,. Belgia. Dania. 82 7 l 15 13 14. 72 30 8 3 9 23 O O. 15 4 l 5 O 2 O 3. 25. 5. 21 4 3 10 O. 3 2 80 10 O. ~. j. 30 3. ..,. k. I. Inne. Pomoc regionalna. 15. Ogółem. 10 O. -. --. -. Źródło: GIi illcentil'i di politica." , s. 20 I.. Niemcy Grecja. Hiszpama •. Francja Irlandia. 60 l. 40 ll. 44 18. O 12 lI O 4 31 19 13 6 21 10 O. 3. l. 12 l. .., k. 6 5 43 12 32 16 10 O. ~. 15 2 O. _1. 5. 19 O 2 O 38. 6. l. 37 18 10 O. ?. O 3 lI. O II. 73 10 O. Włochy. 27. .., ~. O 8 10 l 2 O 22 2. 20 50 10 O. Luksem Holanburg dia 30 8 4 16 I. O O 3 O O O 70 10 O. Portu- Wielka UEl2 galia Brytania. 74 26 6 6 2 27 4 12. 29 3 O O O. ll I. 45. 10. 15 10 O. l. 12 O I 44. 26 10 O. 35 16 O 7 7 O 3. 30 7 l 6 7. 5. 5. 17 O 17 48 10 O. 17 3 14. -2 j. , I. 53. ,. 100. ! , ,. --. -'" " :::: -. );. ,>:-. t "... ..,'". V;. -. :;:. •. =".. L.~ ..

(11) Kierunki ewo{l/(ji polityki Unii Europejskiej .... rowywane do sektora MSP. Ocenia sit;, że przedsit;biorstwa korzystaj(jce z tych pożyczek tworz(j dzit;ki nim ok. 45 tys. nowych miejsc pracy w skali rocznej ". Tabela 6. Pomoc publiczna dla przedsiębiorstw (w %) w latach 1990-1994 Kraj Bcłgia. Dania Grecja Hiszpania Francja Irlandia WIochy Luksemburg Holandia POItugalia Wielka Brytania Niemcy EU12. Subsydia 37 94 54 86 46 79 42 93 78 72 87 41 48. przemysłowych według. Ulgi podatkowc. Udzialy kapitalo wc. Po7.yczki prcfcrellCy.Jnc. Krcdyty podatkowc. 45. I. 9 3 13 l2 5 3 5 7 2. O. J. 19 6 38. O O O 12 8 14. n. (). 13 21 6 25 26. O O. ~. -O J(). (). O 6. •. Gwaran•. cJe. Ogólem. 8 I 13 2 15. 100 100 100 100 100. •. ). lOn. o o. o. 100. (). lon. (). 7 7 4. 100 100 100 100 100. O O O. 2 O. J. (). 2 21 12. l I l. ~. jej formy. II 8. Źródło: Gli incentivi di politica ... , s. 204.. Zestawienie danych na temat finansowej pomocy MSP przez ElB i programy UE zawiera zamieszczona poniżej tabela 7. Tworzenie ram dla przedsiębiorczo,~ci. We wrześniu 1997 r. Komisja Europejska powołała Grupt; Zadaniow(j do Spraw Tworzenia Środowiska Przyjaznego dla Biznesu (w skrócie BEST - the Business Environment SimpliJicCltioll Task Force). Zadaniem grupy BEST, w której skład oprócz reprezentantów komisji europejskiej wchodzili także reprezentanci organizacji przedsiębiorców i rZ(jdów poszczególnych państw, było przygotowanie raportu wskazującego sposoby ulepszania praw i regulacji obowi(jzuj(jcych przedsię biorstwa. W maju 1998 r. grupa BEST przedstawiła komisji europejskiej raport zawieraj(jcy 64 rekomendacje dla Komisji, Rady Ministrów, Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich. Na podstawie tego raportu Rada Ministrów nakazała Komisji Europejskiej przygotowanie szczegółowego harmonogramu działań wdrażających te rekomendacje. 30 września 1998 r. Komisja przyjęła komunikat zatytułowany "Promocja przedsiębiorczości i konkurencyjności odpowiedź Komisji na raport grupy BEST". W komunikacie tym komisja określiła szczegółowe pola działań, których realizacja będzie sprzyjać konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw, w tym MSP. Te priorytetowe pola działań to: JJ. European Commission, Activities in Favour ofSMEs al/d Crap Sector: /998 Report. s. 39..

(12) Aleksander Surdej. - edukacja na rzecz przedsiębiorczego społeczeństwa, - kształcenie zawodowe, - ułatwienie dostępu do środków finansowych, - ułatwienie dostępu do badań i rozwoju, - lepsze wykorzystanie prawa patentowego, - poprawa wykorzystania usług dla MSP, - poprawa administracji publicznej, - poprawa warunków zatrudnienia. Plan działań Komisji został zaaprobowany przez Radę Ministrów Przemy12 słu (the Industry COl/nci/) 29 kwietnia 1999 r. Rada Ministrów Przemysłu wezwała Komisję, we współpracy z krajami członkowskimi, do przedkładania Radzie Europejskiej co roku, począwszy do 2000 r., raportu o stanie implementacji planu działań na rzecz wzrostu przedsiębiorczości i konkurencyjności. Od października 1999 r. do kwietnia 2000 r. Komisja przeprowadziła szereg dwustronnych rozmów z krajami członkowskimi omawiając ich zamierzenia w zakresie implementacji rekomendowanych zmian. Pierwszy raport o stopniu wdrożenia planu działar'! na rzecz przedsiębiorczości i konkurencyjności został ogłoszony 27 paź.dziernika 2000 r. 1' Do najważniejszych wniosków raportu można zaliczyć: I. Najważniejsze zalecenia w zakresie promocji przedsiębiorczego społeczer'!stwa i kształcenia: - promowanie zakładania przedsiębiorstw poprzez system edukacyjny, - zachęcania MPS do ściślejszej współpracy ze szkołami i uniwersytetami, - ustanowienie nagród na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym dla najlepszych i najbardziej innowacyjnych przedsiębiorców i MSP, - promowanie pozytywnego obrazu przedsiębiorczości poprzez kampanie medialne, - stworzenie systemu specjalnych kursów na temat przedsiębiorczości, - opracowanie sylabusów podkreślaj'1cych wagę ustawicznego kształcenia, - stworzenie systemu zachęt do kształcenia poprzez ulgi podatkowe i w składkach na ubezpieczenia społeczne. 2. Najważniejsze zalecenia w zakresie finansowania malych przedsię biorstw, przedsiębiorstw nowo powstałych oraz finansowania rozwoju firm działających w sektorze wysokich technologii: - ustanowienie lub poprawa działania systemu gwarancji pożyczek i kredytów, - ustanowienie lub poprawa sposobu działania programów mających na celu przyciclgnięcie małych zasobów kapitału do małych przedsiębiorstw i rzemiosła,. 12. Ind/l.l'lI'v COUIICi! COllclU.I'iOIlS •. Oli. IIEST Z 29.04 ,1999 r.. Rep0l1 on the Implementatioll ol' the Actioll Plan to Promote EntrcprclIcurship and Compctitiveness, Commission ol' the Europcan COl11ll1unitics, Brusscls, 27 Oc!oher 2000 SEC(2000) 1.1. 1825,.

(13) Kierunki ewolucji polityki Unii Europejskiej. ... - wprowadzenie zmian i uproszczeó w systemie przekazywania przedsię biorstw następnym pokoleniom przedsiębiorców, - wprowadzenie zmian w prawie podatkc)wym sprzyjających wzrostowi zatrudnienia, - wprowadzenie rozwiązaó stymulujących wydatki MSP na badania i rozwój, - wprowadzenie ułatwieó w przepisach regulujących działanie funduszy podwyższonego ryzyka (venture capital) . 3. Najważniejsze zalecenia w zakresie poprawy dostępu MSP do wyników badaó, w zakresie innowacyjności i lepszego wykorzystania patentów: - sprzyjanie poprawie transferu technologii i upowszechnienia nowych technologii wśród MSP, - zachęcania do współpracy pomiędzy doświadczonymi a nowymi przedsiębiorcami,. - sprzyjanie. współpracy pomiędzy. MSP, pracownikami nauki a. dużymi. przedsiębiorstwami,. - profesjonalizacja usług ze strony sieci wspierania innowacji, - rozbudowa funkcji doradczych biur patentowych. 4. Najważniejsze zalecenia w zakresie poprawy funkcjonowania ośrodków doradczych: - wzmocnienie usług dla biznesu, a w szczególności dla MSP poprzez integrację usług informacyjnych i doradczych w jednolite ośrodki doradcze (One-Stop Shops), - ustanowienie systemu nadzoru i ewaluacji usług dla biznesu. 5. Najważniejsze zalecenia w zakresie poprawy funkcjonowania administracji publicznej: - wdrożenie instrumentów zaproponowanych przez Komisję Europejską, a dotyczących zakładania nowych przedsiębiorstw, - poprawa dostępu MSP do programów wspólnotowych, - wykorzystanie wyników sondaży prowadzonych w ramach the Business Test PaneIs dla projektowania działaó paóstwa, - ustanowienie grupy na rzecz poprawy regulacji biznesu. 6. Najważniejsze zalecenia w zakresie poprawy warunków zatrudnienia: - wprowadzenie i ocena funkcjonowania działań na rzecz wzrostu elastyczności form zatrudnienia, - wdrożenie zaleceń dotyczących wzrostu przedsiębiorczości i poprawy adaptacyjności zawartych w rekomendacjach, dotyczących zatrudnienia przyjętych na luksemburskim szczycie UE. Zestaw proponowanych przez Komisję Europejską działań pokazuje, jak pilną sprawą stało się działanie na rzecz wzrostu przedsiębiorczości w społe czeństwach europejskich, które jak się wydaje cechuje niższa skłonność do działań przedsiębiorczych niż na przykład społeczeństwo amerykańskie. Równocześnie proponowane działania ujawniają złożoność problemu, jakim jest określenie takich działań władz publicznych, które mogłyby najskuteczniej przyczynić się do wzrostu przedsiębiorczości..

(14) Aleksander Surdej. Tabela 7. Instrumenty finan sowe , programy wspólnotowe i MSP Kwoty przypadajqce MSP w euro. Dzialania UE. Instrumenty finan sowe: - finansowane z El B w ramach globalnych projektów : - lata 1990-1994 I I mld - 1995 r. 2.9 mld - 1996 r. 2.6 mld Pożyc zki dla MSP (s ubsydioI mld wania odsetek) , ... . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . -. ...... . . . . ... .. ... . .... . . . . . . . . .. ... .... ". .... ........ _. __. •. •. •••. ,._,. - -. _. •.•. ,. .••. -- -.. •. •. •. 0'0. .... -. .. .. .. -0. ........ .. .. .. ..... ... _. ••.•••. •. Liczba MSP. 42 000 I I 736 II 034 ,. __. -. ... 4435. o. " , .". . ... ... . .. , .. ". .. .. .. . . . . ,. , .. ... , ,, . .. .. . ,,,,. •• •• . ,. Program .. Kapitał zarodkowy" (st'ed (apirai ) . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . .. .. ..., , .. .. , ,. ,. ... ". ". ". • •.• ". . . ... ". • • • •• . . • •. ,. ". ". '. ". ,. "". ". ,. ,. ,. , ,. , , ,. ,. ". ". , , . '. ,. , . ,. """ .". ,. ,. ...... , ... .. " .. .. ,'. ,,, ,,, " ... , .. ... .... " . " . , W s półpraca międz y narodowa '. ",. ",. ". .. .. . -- ". ... ". ". ". ". ...... . ". "" .. Ochrona środowiska LIFE ( 1993-1997) ". .. ..... .. ". ". ". ". .. ,. " ". .. .. .. ... .. .... ... ... " .. " ". "". "". ,,,. JOP 1991-1 997 PIIARE- MSP (1 995-1996) COOPME (1995-1 997) TACIS-MSP ( 1995- 1996) MED-INVEST (1995- 1996) AL.- INVEST (1995- I 999) ECIP ( 1995-1999) ASIA INVEST ". ,. "',. .. , , ,. ,. , ". , , , , , , , ,,. ". -. ..... ..... - ............. .. . .. '. ,.. ,. . " . .. . ,.". ,. ,..". 34% I:)cznej działalności "". '. ",' . . ".,.. ". ,.". .. .. ElF 100%. 100%. "". ' ". . ., .. .,. , '. . , .. ,. .,. ,,'. ., .,., . . .. ' .. . .'. . , ,'. --. "". ". .. ". ". ... ..... .. ". ".". ,. , ,. .. , .. ... , ,,, ,,.. .. .... ". ". .. " . ". .. .. ". .. . ... ". ''' '''' '. '. 6176 IH % 5439 ( 1995-1996) 24% 47 % .. . .... . " ... ,.,. ,. ". ". ... ". ". ". ,. ,.. .,' . ". .. . ... ,. " .. ',. .. '.. . " . , .". ". ,. .... , .". ,,'. 124. .. . ''. ,. ,. ". IOO'Jo 2()'!r 50% . """ .". ". '". .. ,. .... ...... "" ". ,. ,,. , , ,. .. ,. ,. ,. ". ". 16% 26% .. . .. .. .. ... wi9kszość ". ... ". . ,. ... ,. ". ,. .. .. , ... "". .... --. ... , . ". większość. 69% 100%. IO()% IO()% 100%. IOOv,1,. 100%. 111. ". ,. .. 50- 80%. '. ". . .... , ... , ... . . .. wiykszoś ć. ,',. . ". 4000 kontakt ów 41 m 250 111 42 111. .. ". ". ". . ... 16% dla celu 2. ,. "''' '' '''. .... więk s zość. 825 (1 995-1 996) " ". ". .. ,, " ,. ". ... " ." ". .. ... ". ". ... "". .. ". ". .. ' ". ,. ". ". ... ". .". '". , , --. ... .. 4( 1)'c,. "". 250 projektów ". " . , ..... ,.. " ' , . , .. . ., ..,.. 100%. 1175m 33 m 13 m 3I. ., ,. . . . .. . ,. I0% dla celu I. "". "". ,......... . . . . .. IOO'Y". .. - ... ............... - ... 207. " " " , .". " .. ,... ., .. Fundusze strukturalne ( 1994- I 99 l ) ) Inicjat ywy wspólnotowe : 1 mld - MSP - Leader II - Employrnent ... .. .. .. ...... .. . .. .... ... .. ..... .. .. .. Badania i rozwój III program ramowy 91~; ok . 700111 IV program ramowy 95- 98 ; inno wac yjności Program ... .. .. . .. .. .. .... ... . . .. .... .. . .. , .. .. . Kształcenie zawodowe Cel4 ADAPT Leonardo da Vinci. ". . . .... .. .. ..... 100% IOOIi'< ,. 35 111 (inwestycje ). .",. .... ......... 100%. .. . - . . . . . . .. . . . . . ... . .. . . . . . - . . . .. -... ... _.. ....... ........... .. .. ... . . . . . . . . .. Gwaranc•je z ElF ( 1994-1 997). 613.5 mi w tym program ,.Rozwój 397 rn i ś rod owisk o" , ,, '. Udzial MSP Udzial MSP we wszystkich w calkowitym budi.ecie projektach. ". ". Program MEDIA II Uwaga : jdli nie podano inaczej.. ... .. .. .. . .. ... 3 111 to. ". ". ... ,. ". .... ". .. .. ... 220. ". .. " ... .. .. '. ". ". .. . .. . ". . ". ". " " , .. .. ,. ". ". ,," .. ". "". ". .. , ... ". ". . ..... ". " " " " O ,,·. 85 %. dane otłnos z 'l się wyhlcznic do 1996 r.. Źródlo : Europcan COll1mission, AClil'ities ill FlIvour o/SMEs lIlId Cra/i Secl/lr: IY98 Report. s . 8..

(15) Kierunki ewolllcji polityki Unii ElIropejskiej. ... Polityka wspierania powstawania nowych przedsiębiorstw. Jak już podkreślaliśmy, ważnym celem polityki gospodarczej UE stało się wspieranie tworzenia nowych przedsiębiorstw. Przyjmuje się bowiem, że duża ilość inicjatyw gospodarczych pozwala przeżywającym gospodarcze trudności regionom szybciej pokonywać trudności i łatwiej przystosowywać się do nowych warunków gospodarczych. Podstawowym wskaźnikiem używanym do badania dynamiki przedsiębior czości jest tzw. stopa powstających przedsiębiorstw, czy li stosunek liczby nowo powstałych przedsiębiorstw do liczby przedsiębiorstw istniejących, oraz tzw. wskaźnik upadania przedsiębiorstw. Różnica pomiędzy ni mi obrazuje tendencje zmienności absolutnej liczby przedsiębiorstw. Tabela 8. Wskaźnik powstawania i upadania w latach 1988- 1994 (w %) Kraj Austria Belgia Finlandia WIochy Niemcy Wielka Brytania Holandia Norwegia. przedsiębiorstw. w nickllll'ych krajach UE. Stopa • powstawania. Stopa upadania. Stopa prz.yrnsLU przed s io;biorst w. 14. 12. 2. lO. 8 9. 4. 13. 6 \3 12. 9 9. 5 9. 10. 7 17. '). 1 1 1. 4 () •. •. Źródło: European Observatory for SMEs. 4 Raport. 1997 .. Empiryczne badania potwierdziły istnienie pozytywnej zależności pomię dzy dynamiką tworzenia nowych przedsiębiorstw a tempem rozwoju gospodarczego. W Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii zaobserwowano, że te regiony kraju, które mają niski wskaźnik powstawania nowych przedsiębiorstw cechuje również niższe tempo rozwoju gospodarczego' 4 . Zazwyczaj dynamikę przedsiębiorczości wiąże się z cechami kulturowymi danego społeczeństwa: z wartościami, dominującym typem motywacji i cechami struktury społecznej. Nie są to cechy łatwe do modyfikacji w krótkim okresie ani też podatne na działania władz publicznych. Jednakże władze publiczne próbują wpływać na wzrost liczby powstaj'lcych przedsiębiorstw poprzez m.in. specjalne programy wsparcia dla młodzież.y zakładaj ..}cej przedsiębiorstwa czy też,jak czyni to laburzystowski rz<}d Tony Blaira, nauczanie przedsiębiorczości w szkołach.. Por. raport "The Entrepreneurial Society" Instilute for Public Policy Research. London 1998 i raport Scottish Enterrpise z 1993 (za "The Economist". Enlrerprellurs lo Order 14 .03 .1998 n. 14.

(16) Aleksander Surdej Przykładem działall. UE na rzecz wspierania powstawania nowych przedsiębiorstw Sil programy wspieraj'lce rozwój przedsiębiorczości wśród kobiet. Ocenia się. że w skał i UE 20·-30(J1c! przedsiębiorstw to przedsi-;biorstwa prowadzone przez kobiety w drugiej połowic lat 90.25- 35 % nowo założonych przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa zakładane przez kobiety. W 60-·80(/0 MSP kobiety wykonują ważne funkcje menedżerskie lub administracyjne jako żony przedsiębiorców. Pomimo tych pozytywnych trendów trudno uznać. że społe czeństwa Europy w pełni wykorzystuj,! potencjał kobiecej przedsiębiorczości. Dlatego też czwarty ramowy program UE dotycz'lCY równych szans kobiet i mężczyzn na lata 1996-2000 uznał rozwój przedsiębiorczości wśród kobiet za jeden ze swych priorytetów. Proponowane i wspierane ze środków UE działania to pomoc dla kobiet zakładających własne przedsiębiorstwa. pomoc w tworzeniu europejskich sieci przedsiębiorstw prowadzonych przez kobiety oraz dofinansowanie kształcenia kobiet w zakresie funkcji przedsiębiorczych. Wsparcic UE dla d-;,ia/1lI1 MS? /la rz.ecz poprawy jako.vci. Międzynarodowa presja konkurencyjna sprawia, "i,e dla wielu przedsiębiorstw niezbędnym stało się stosowanie systemów zarz'ldzania jakości,} i uzyskiwanie certyfikatów jakości. Posiadanie formalnego potwierdzenia spełniania kryteriów wysokiej jakości zarzqdzania produkcjq, usług i dóbr bywa warunkiem uczestniczenia w przetargach publicznych, stania się poddostawcą korporacji ponadnarodowych czy też bycia przez nie przejętymi). Presja certyfikacyjna ma charakter rynkowy - dla firm wprowadzenie systemów kontroli jakości może oznaczać uzyskanie przewagi nad konkurencją, poprawę wizerunku przedsiębiorstwa lub spełnienie wymogów klientów lub kooperantów. Zrealizowany w latach 1993-1994 program "Euromanagement" pokazał. że MSP mają duże problemy z wprowadzaniem systemów zarządzania jakością w sposób dostosowany do ich potrzeb. Komisja Europejska zdecydowała więc włączyć MSP jako ważny składnik tzw. europejskiej polityki jakości. Głów nym celem polityki wspierania jakości stało się przejście od problemów certyfikacji jakości do postrzegania zarządzania jakościq jako ełementu globalnej strategii przedsiębiorstwa. W dokumencie opublikowanym 17 lutego 1995 r. "Polityka europejska na rzecz promocji jakości" Komisja Europejska (DG III) podkreśla znaczenie wsparcia dzialaó małych i średnich przedsiębiorstw w dziedzinie jakości. Wśród podjętych przez Komisję Europejską działaJ1 dwa zyskały szczególne znaczenie. Pierwszym z nich jest popularyzacja zagadnień związanych z poprawą jakości zarz'ldzania, której służą przyznawane przez European FoundationIor Quality Management od 1992 r. nagrody Europc(lIl Quality Award. Do tej pory trafiały one wyłącznic do przedsiębiorstw dużych i bardzo dużych. Dlatego też Komisja Europejska zaproponowała ustanowienie Euro-. i5. Przejścia. przez procedury certyfikacyjne wymaga m.in. koncern ABB..

(17) Kierunki elValucji polityki Unii Europejskiej .... pejskiej Nagrody Jakości w kategorii przedsiębiorstw zatrudniaj'lcych do 250 osób. Po raz pierwszy konkurs ten został przeprowadzony w 1996 r. Drugim jest program "Eurochambres quality project", który ma na celu promocję świadomości jakości wśród MS P poprzez zastosowan ie technik i. Program ten jest prowadzony przez sieć europejskich izb handlowych (Europeal/ Clzambers of Conllnerce al/d ll/dl/stry). W ramach tej kampanii promocyjnej tylko w latach 1995-1996 ustanowiono bezpośredni kontakt z 300 tys. MSP, zorganizowano 1400 imprez i opublikowano 3600 artykułów w prasie przeznaczonej dla MSP. W ramach innych działań (np. IV ramowy program UE) zainicjowano program wsparcia publicznego MSP starających się o uzyskanie certyfikatów jakości. Konieczność wsparcia publicznego wynika z istnienia dużych jednostkowych kosztów związanych z certyfikacją i utrzymaniem systemu kontroli jakości. Szacuje się, że w 1995 r. dla przedsiębiorstw zatrudniaj,!cych do 30 osób koszty z tytułu uzyskania certyfikatu lS0 9000 wyniosły 2,2 tys. USD, a roczne koszty utrzymania systemu kontroli sięgają dodatkowych 3,7 tys. USDII,. Można przewidywać, że polityka wspierania zarządzania jakości;! pozostanie jednym z głównych priorytetów polityki UE wobec MSP. Regulac:ie UE dotyczq ce zalegluści platniczych w transakcjach pomiędzy przedsiębiorstwami 17 • Oprócz ogólnych kwestii regulowania zasad i form pomocy publicznych, odbiurokratyzowania gospodarki, wspierania zakładania nowych przedsiębiorstw i programów na rzecz rozwoju jakości, UE podejmuje problemy, które wydają się mieć charakter techniczny i dotyczyć stosunków pomiędzy przedsiębiorstwami. Takim problemem jest kwestia rozliczania transakcji pomiędzy przedsiębiorstwami, w tym problem terminowości w regulowaniu należności. Zjawisko zaległości płatniczych jest jednym z najwięk szych problemów zagrażaj'lcych istnieniu i rozwojowi MSP w Europie. Jak się szacuje, jest ono przyczyml co czwartego bankructwa i utraty rocznie 450 tys. miejsc pracy. Występowanie zaległości płatniczych hamuje powstawanie wspólnego rynku, gdyż jak twierdzi 20% indagowanych przedsiębiorców, zwiększyliby oni swój eksport, gdyby ich zagraniczni partnerzy szybciej regulowali płatności. W odpowiedzi na ten problem Parlament Europejski przyjął 15 czerwca 2000 r. dyrektywę 18. Dyrektywa ta odnosi się do wszystkich transakcji handlowych i musi być wdrożona przez państwa członkowskie nie póź niej niż dwa lata po jej wejściu w życie. Dyrektywa ta stwierdza, że jeśli umowa nie stanowi inaczej, płatność musi być uregulowana nie później niż 30 dni po otrzymaniu rachunku (lub dóbr). Nie wywiązanie się z tego obowi<'IZku powoduje nałożenie karnych odsetek liczonych na poziomie przewyższającym o 7% stopę procentową europejskiego Banku Centralnego oraz daje prawo do Por. Raf/porto speciale silI/a CertijiClóol/c, w il Sole 24 ORE. 115.12.19<)5 r. 17 Por. EI/lerpr;se EUROPE, nr l, Septcmbcr 2000. IK Dyrektywa 2000/}5/EC zostala opublikowana w Dzienniku Urzędowym UE (OJ L nr 20() 80H2000 r. II>.

(18) Aleksander Sw'dej. dochodzenia kosztów odzyskiwania długu, Ponadto dyrektywa stanowi, że tam, gdzie zgodnie z umową produkt pozostaje własnością sprzedawcy do momentu całkowitej zapłaty, prawo to powinno być możliwe do egzekwowania w postępowaniu przed sądami krajowymi,. 5.. Zakończenie. do tego opracowania znalazły się uwagi wskazujące na ewolucję podejścia do problematyki rozwoju gospodarczego: polityka gospodarcza krajów UE przestała się koncentrować na wielkich przedsiębiorstwach i wielkich projektach, decydenci gospodarczy odkryli wagę MSP dla zapewnienia długookresowej dynamiki gospodarczej, Owa ewolucyjna zmiana sugerowałaby, że należy się liczyć z możliwości" pojawienia się kiedyś nowego rozumienia roli przedsiębiorstw o różnej wielkości w rozwoju gospodarczym. Można jednakże z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że jakakolwiek ta zmiana nie byłaby, nie osłabi ona znaczenia MSP w rozwoju gospodarczym IY - fundamentalnego znaczenia dla rozwoju gospodarczego nie odbierze MSP ani żadna nowa doktryna, ani nowa siła polityczna2o . Wydaje się także, że od początku lat 90. problematyka MSP na stałe zagościła w programach i działaniach UE. Wraz z ustanowieniem w 1997 r. Grupy Zadaniowej do Spraw Tworzenie Środowiska Przyjaznego dla Biznesu (BEST) oraz ustanowieniem obowiązku raportowania o postępach krajów członkow skich we wdrażaniu zaleceń Komisji Europejskiej stworzony został mechanizm monitorowania problemów MSP oraz opracowywania i upowszechniania dobrych rozwiązań. Jak stwierdza "Raport o implementacji programu działań na rzecz przedsiębiorczości i konkurencyjności" z października 2000 r. "Komisja Europejska będzie stale dokonywać przeglądu wszystkich aspektów prawa wspólnotowego, w tym reguł konkurencji i reguł dotyczących pomocy publicznej, by upewnić się, że są one właściwe w celu promocji dynamicznej i przedsiębiorczej gospodarki"21 - dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. We. wstępie. jednak tak, że po okresie wiary w samoczynność rozwoju gospodarczego, ponownie zostanie odkryta waga "widzialnej ręki" państwa. 20 Przejście do fazy rozwoju gospodarczego opartego na intensywnym wykorzystaniu wiedzy zdaje się jeszcze dodatkowo podkreślać znaczenie MSP. Zauważa to Komisja Europejska w komunikacie pl. "Challenges for enterprise policy in the knowledge-driven economy" z 26.04 .2000 r. (COM,2000-256). 21 Report on the Implementation of the Action Plan to Promote Entrepreneurship and Competitiveness, Commission of the European Communities, Brussels, 27 October 2000 SEC(2000) 1825.s.35. 19. Może być.

(19) Kierunki ewolucji polityki Ullii Europejskiej. .. Trends in the Evolution of European Union Policy towards Smali and Medium Enterprises In this article, the author presents the evolution of European Union policy towards the small and medium enterprise sector, clarifies the causes of this evolution, idenlifies the goals of this policy, and presents the main tools used to achieve these objectives. The raI e of development ot' small and medium enterprises has become a key condition in the competitiveness of Member State economies due to technological and structural changes that have shaken the effectiveness of past industrial policies. Small and medium enterprises play an especially important role in the process of creating and spreading innovation. The European Commission, therefore, attempls to concentrate public funds and shape the business environment by creating and modifying institutions and reguIations..

(20)