Sokół, Zofia
"Tradycje i współczesność ruchu
młodzieżowego. Zeszyt specjalny 3",
Katowice 1984
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 24/3, 106-108
1 0 6 R E C E N Z JE I N O T Y
T ra d yc je i współczesność ruchu młodzieżowego. Zeszyt specjalny 3. Seria:
Prasoznawcza. M ateriały z VI Ogólnopolskiego Prasoznawczego Sem inarium Nauko w ego „Prasa podziemna m łodzieży polskiej 1939—1945 w w alce o w yzw olenie na rodowe i społeczne”. K atow ice—Lubliniec 25—27 m aja 1983, K atow ice 1984.
Pokłosiem VI Ogólnopolskiego spotkania prasoznawczego w Lublińcu, które odbyło się w maju 1983 r., jest wydane niedawno, pod redakcją Józefa Mądrego, dzieło zbiorowe w „Serii Prasoznaw czej” pod ogólnym tytułem Tradycje i w s p ó ł
czesność ruchu młodzieżowego, nakładem ZW ZSM i Wydziału Nauk Społecznych
U niw ersytetu Śląskiego w Katowicach. Godny podkreślenia jest fakt, że książka ta została przygotowana i rozkolportowana wśród uczestników VII ogólnopolskie- 4 go sem inarium prasoznawczego, które odbyło się w dniach 23—25 maja br. Cały proces w ydaw niczy trw ał zaledwie rok, co w naszych warunkach należy do zjawisk rzadkich. Jest to już trzeci zeszyt, stanow iący pokłosie „Spotkań lublinieckich”. Na uw agę zasługuje jednolitość treściowa tego tomu oraz dobór artykułów i te m atów. Jak inform uje w przedm owie J. Mądry, „prace zamieszczone [...] mają kształt, form ę i treść nadaną w yłącznie przez autorów. Poza niezbędnym i uzupeł nieniam i redaktor tomu nie ingerował — co chciałbym podkreślić z całą mocą — w m erytoryczną w artość żadnego spośród zam ieszczonych w nim szkiców”.
Na treść tomu składają się cztery części, w zajem nie się uzupełniające. P ierw sze trzy pośw ięcone są okupacji, ruchowi oporu i związanej z nim prasie m łodzie żowej „zaangażowanej ψ w alce o w yzw olenie narodowe i społeczne”, zgodnie z ogólnym tem atem sesji, natom iast czwarta, zatytułowana Po drugiej stronie ba
r y k a d y — „prasie gadzinowej” dla dzieci i m łodzieży.
Część pierwsza (W aru nki organizowania się, orientacje neopolityczne oraz for
m y udziału ruchu mło dzieżow ego w walce z oku pantem ) — jak sam tytuł w skazu
je — dotyczy zaw iązyw ania się organizacji m łodzieżowych jako wyrazu sam o obrony, gdyż założeniem okupanta było w yniszczenie najbardziej żyw otnego e le m entu narodu polskiego, jakim jest młodzież. Na tę część składają się dwa refe raty: Jana K antyki S ytu acja w polskim ruchu m ło d z ie żo w y m w latach w o jn y
i okupacji h itlerowskiej oraz W ładysław a Strzelczyka K ilk a uwag na te m at prasy podziem n ej m łodzieży polskiej w la-.ach 1939— 1945. Pierw szy z nich przedstawia
ogólny obraz eksterm inacji m łodzieży polskiej oraz warunków tworzenia się ruchu oporu i organizacji m łodzieżowych, które były prostą konsekw encją zaistniałej s y tuacji i dziejową koniecznością. Organizacje te, pow stające samorzutnie, często k ie rowane przez przedwojennych działaczy, b yły co prawda samodzielne, ale p odle gały w pływ om grup politycznych o różnych orientacjach czy stronnictw dzia łających w kraju, które tw orzyły w łasne w ydziały młodzieży. Organizacje m łodzie żowe pow staw ały nie po to, by zajm ować się polityką i w alczyć m iędzy sobą o w pływ y, ale głów nie po to, by organizować m łodzież do w alki z okupantem różnym i sposobami i m etodam i. Autor scharakteryzował następnie poszczególne organizacje m łodzieżowe, skupiając się głów nie na tych o orientacji lew icow ej. Szkoda, że om awiając poszczególne organizacje, nie om ówił środowisk i m iejsc, w których one działały. Czytelnik może się tylko domyślać, że chodzi tu głów nie o W arszawę, a ponieważ na stronach 15—19 J. Kantyka przedstawia też organiza cje działające na Śląsku, a następnie bez w yjaśnienia przechodzi do charaktery styki organizacji m łodzieżowych w edług orientacji ideowej, odnosi się wrażenie, że dotyczą one Śląska, zwłaszcza że powtarzają się nazw y tytułów pism wydaw anych przez organizacje m łodzieżowe, np. „Płom ienie”. Pism o o takim tytule w ydaw ała organizacja harcerska w Zawierciu na Śląsku w latach 1939—1940, jak również organizacja socjalistyczna w W arszawie w 1942 r.
R E C E N Z J E I N O T Y 1 0 7
Drugi artykuł z tej grupy, W ładysława Strzelczyka, stanow i głos w dyskusji na temat roli, funkcji i oddziaływania m łodzieżowej prasy konspiracyjnej w od dziale partyzanckim BCh im. Ziemi Zawierciańskiej, który w 1843 r. w szedł w skład nowo utworzonego batalionu operacyjno-bojow ego Gwardii Ludowej im. gen. J. Bema. Do oddziału tego kolportowano dwa tytuły: „Walkę M łodych” i „Poradnik O św iatow y”; opierając się na w łasnych wspom nieniach, autor w ykazuje siłę od działyw ania ideow ego tych pism, przedstawia dyskusję w okół niektórych artyku łów i ich założeń programowych.
Na część drugą tomu, zatytułowaną: Działalność pra so w o -w yd a w n ic za i kolpor-
te rska różnych organizacji i środowisk oraz id e ow o-polity czn y rodowód, rola i zn a czenie niektó rych m łodzieżow yc h czasopism podziemnych składają się dwie obszer
ne rozprawy Jerzego Jarowieckiego i Zbigniewa J. Hirsza, treściow o zbliżone i w za jem nie się uzupełniające, oraz 5 artykułów , stanowiących m onografie poszczegól
nych czasopism. f
Część tę otwiera rozprawa J. Jarowieckiego pt. Kon spiracyjna prasa m łodzie
żow a w latach 1939—1945 (na tle polskiej prasy kon spiracyjnej), stanow iąca naj
pełniejszy, jak dotąd, obraz dziejów tej prasy. Podczas okupacji na ziem iach pol skich ukazywało się 120 tytułów pism dla dzieci (3) i m łodzieży (117), co stanowi 6°/o w szystkich pism podziem nych ukazujących się w kraju. Prasę młodzieżową autor dzieli na centralną, ukazującą się w W arszawie (67 tytułów ), i regionalną. Prasa centralna stanow iła w ykładnik programów, zaw ierała zarządzenia i dyrek tyw y w ładz centralnych czy naczelnych organizacji młodzieżowych, podczas gdy regionalna dopełniała te treści w łasnym i przem yśleniam i i doświadczeniam i. Autor podkreśla, że pism a centralne ukazyw ały się najczęściej jako tytuły samodzielne, podczas gdy terenow e jako dodatki do pism ugrupowań partii czy stronnictw po litycznych.
Druga, podobnie obszerna rozprawa, autorstwa Zbigniewa J. Hirsza, pt. Oblicze
polityczne prasy m łodzieżow ej w Połsce w latach 1939— 1945, stanow i uzupełnienie
poprzedniej i jakby dalsze jej ogniwo, om awia bowiem prezentowane na łamach prasy konspiracyjnej koncepcje polityczno-społeczne powojennej Polski, propozycje ustrojowe, taktykę i zakres reform społecznych i gospodarczych. Prasa m łodzieżo wa, ukazująca w ieloraką w izję Polski i złożony obraz poglądów, daje podstawę do w yszczególnienia podstaw owych nurtów polityczno-społecznych. Autor om awia te sprawy w następujących grupach porządkowych: nurty polityczne i rozm iesz czenie ośrodków wydaw niczych; prasa m łodzieżowa w sprawie koncepcji ustrojo w ych Polski powojennej i jej m iejsca w Europie; stosunek prasy młodzieżowej do takich w artości, jak wolność, równość i niepodległość; prasa m łodzieżowa jako wyraz przemian społeczno-gospodarczych. Swoją pracę kończy konkluzją: „Wszyst kie gazetki m łodzieżow e św iadczyły o m obilizacji świadom ości obyw atelskiej, sk ła niającej do refleksji nad Polską Jutra”.
W spomnianych pięć artykułów z tej grupy tem atycznej stanow i m onografię poszczególnych czasopism . Otwierają ją dwie prace Bohdana Hillebrandta: Ideolo
giczna i polityczna funkcja podziemnej p^asy Z w ią z k u W alk i Młodych na p r z y k ła dzie „Walki Młodych” i „Poradnika O św iatow ego” oraz tegoż autora „Płomienie” — pismo m ło dzieży socjalistycznej. Dalsze artykuły to Zofii Sokół „Świat Młodych” — konspiracyjne pismo m łodzieżow e ruchu ludowego (1943— 1944) i Andrzeja Z ieliń
skiego „Młoda D emokracja” 1943— 1944.
Nieco odm ienny w sposobie ujęcia i treści jest artykuł Bożeny Pietrzyk Mło
dzieżow a prasa konspiracyjna lat 1939— 1945 a problem k u ltu ry i literatury, w
którym om ówione zostały twórczość literacka i problem atyka kulturalna głów nie na łamach pism: „Sztuka i Naród”, krakowska „Warta” i „Płom ienie” — organ m łodzieży socjalistycznej.
108
R E C E N Z J E I N O T YJoachima Glenska Zycie ku ltu ralno-ośw iatow e m ło d z ieży śląskiej w okresie II w o j
n y św iatow e j, stanow iący zarys stanu badań nad tym tem atem, dalej zaś n astę
pują prace: Zofii Gawryszewskiej Z dziejów śląskich czasopism m łodzieżow ych
z okresu okupacji oraz Stanisław a M ichalczyka i W acława Wieczorka K o n sp ira cyjn a prasa harcerska zie m i rybnickiej. Część „kielecką” stanow i jedna praca Ja
nusza Jarosińskiego Rola m łodzieżow ej prasy konspiracyjn ej w walce o w y z w o -
\
lenie narodowe i społeczne na ziemi kieleckiej w latach okupacji h itlerowskie] (1939—1945), om awiająca 16 artykułów opublikowanych w czasopismach w edług
podanego przez autora wykazu.
Ostatnia, czwarta część tomu, nosząca tytuł Po drugiej stronie barykady, skła da się z jednego artykułu W ładysław y Wójcik K ilk a u w ag o czasopismach niem iec
kich w ję z y k u polskim przeznaczonych dla dzieci i m łodzieży w Generalnym G u bernatorstwie, dotyczącego głów nie „Steru” i „Małego Steru” — czasopism w y
dawanych dla dzieci szkolnych. Ich poziom, a zwłaszcza szkodliwość oddziaływania na dzieci autorka uzależnia od nauczycieli i „od sposobu interpretacji tekstu, od kom entarza, którym tekst dany obdarzył”.
Zakończenie tomu stanow ią ocena i analiza VI Ogólnopolskiego Prasoznawcze go Sem inarium Naukowego, dokonane przez Lubomira Gromadkę, które — jak pod k reśla autor — odbyło się w 40 rocznicę utworzenia Związku W alki Młodych i u ka
zania się pierwszego numeru pisma „Walka M łodych”.
Podsum owując zawartość w ydaw nictw a, należy zwrócić uwagę na jego w y równany i jednolity poziom, atrakcyjność ujęcia tem atu i w iele nowych, niezna nych szczegółów dotyczących ruchu młodzieżowego i jego prasy. N iektóre prace system atyzują i porządkują dotychczasowe badania i dorobek naukowy, inne po przez sw oje analizy zawartości, okoliczności, w jakich powstały, przynoszą nowe spojrzenie na poruszane zagadnienia. Natom iast słabością tomu jest brak propor cjonalnego i system atycznego potraktowania w szystkich regionów, co stworzyłoby dopiero obraz rozwoju prasy podziemnej w poszczególnych ośrodkach. W sumie tom ten jest dalszym krokiem naprzód na drodze poznania dziejów ruchu oporu podczas okupacji hitlerowskiej.
Zofia Sokół
B a r w n y św iat mikrofonu. Wspom nienia radiowców, pod red. T. Szew ery, Łódź
1983, ss. 334.
Na tom w spom nień łódzkich radiow ców składają się teksty 21 pracowników rozgłośni, która pracę rozpoczęła w lutym 1930 r. i z przerwą spowodowaną dzia łaniam i w ojennym i kontynuuje ją do dzisiaj. Publikację uzupełniają zdjęcia au to rów i bohaterów książki oraz aneks zaw ierający „ważniejsze daty i w ydarzenia” w dziejach rozgłośni. Czasom przedwojennym pośw ięcony jest tylko fragm ent tekstu, pióra Ludwika Szum lew skiego. Pozostałe (w układzie chronologicznym) odnoszą się do okresu Polski Ludowej, przy czym stosunkowo dużo uwagi poświęcają ich auto rzy latom 1945— 1948/49, kiedy to Łódź, w edług określenia jednego z wspom inkarzy, była „zastępczą stolicą kulturalną Polski”.
Zasygnalizowany w e W stępie Tadeusza Szew ery cel pracy: „Aby książka (a ta kiej o łódzkim radiu jeszcze dotąd nie było) stała się pierwszą próbą p am iętni karskiego zapisu dziejów Rozgłośni w Łodzi, tych wczorajszych i tych dzisiejszych”,
