ISSN: 1896-382X | www.wnus.edu.pl/pl/epu/ DOI: 10.18276/epu.2016.123-02 | strony: 19-28
JACEK BUKO, MARTA RO=:$à.$ 8QLZHUV\WHW6]F]HFLĔVNL
:3á<:52=:2-87(&+12LOGII TELEINFORMATYCZNYCH NA FUNKCJONOWANIE WARSZ$:6.,(-*,(á'<3$3,(5Ð::$572Ğ&,2:<&+
Streszczenie
3RVWĊS WHFKQRORJLF]Q\, w tym ]ZáDV]F]D teleinformatyczny, RGPLHQLá L ZFLąĪ ]PLHQLDZVSyáF]HVQ\REUyWJRVSRGDUF]\. :VSRVyEV]F]HJyOQLHZ\UDĨQ\ PRĪQDzaob-VHUZRZDüto na rynkach JLHáGRZ\ch. Co najmniej od kilkunastu lat wLĊNV]RĞünotowa-nych tam instrumentów finansowych PDSRVWDü zdematerializowana, a procesy transak-cyjne REVáXJLZDQH Vą SU]H] Z\UDILQRZDQH RSURJUDPRZDQLH NRPSXWHURZH Zmiany te ]G\QDPL]RZDá\ KDQGHOQDU\QNXNDSLWDáRZ\P ZVSRVyEVWRSQLRZRHOLPLQXMąF\EH]So-ĞUHGQLH XF]HVWQLFWZR F]áRZLHND JG\Ī ]DUyZQR R GRNRQDQLX MDN L Z\QLNX inwestycji GHF\GXMą SDUDPHWU\ WHFKQLF]QH áąF]\ LQWHUQHWRZ\FK Z\GDMQRĞü NRPSXWHUów oraz za-stosowane oprogramowanie&KRüSRWHQFMDOQ\PL beneficjentami tych zmian Z\GDMąVLĊ E\ü niemal wszyscy uczestnicy handlu nDJLHáG]LHWR sceptycy ]JáDV]DMąQLHMHGQRNURt-QLH X]DVDGQLRQH REDZ\ ĪH GDOHNR SRVXQLĊWD eliminacja czynnika ludzkiego na tym rynku PRĪHPLHünieprzewidywalne, negatywne skutki.
6áRZDNOXF]RZH JLHáGD, LQIRUPDW\]DFMDKDQGHOZ\VRNLFKF]ĊVWRWOLZRĞFL
Wprowadzenie
We ZVSyáF]HVQHM JRVSRGDUFH U\QHN SDSLHUyZ ZDUWRĞFLRZ\FK SHáQL UROĊZDĪ QHJR PHFKDQL]PX Z ]DNUHVLH WUDQVIRUPDFML DORNDFML L Z\FHQ\ NDSLWDáX -HGQą z podstawowych ]DVDG G]LDáDQLD SROVNLHJR U\QNX NDSLWDáRZHJRjest dematerializa-cja obrotu, poleJDMąFD QDW\PĪHSDSLHU\ZDUWRĞFLRZHGRSXV]F]RQHGRSXEOLF]QHJR REURWXQLHPDMąIRUP\GRNXPHQWXFRZSUDNW\FHR]QDF]D]DVWąSLHQLHGRNXPHQWX LQNRUSRUXMąFHJR SUDZD ] ZDORUX ]DSLVHP NRPSXWHURZ\P QD UDFKXQNX SDSLHUyZ ZDUWRĞFLRZ\FK SURZDG]RQ\P SU]H] XSRZDĪQLRQą GR WHJR LQVW\WXFMĊ 'HPDWHULDOi-]DFMD SU]\F]\QLD VLĊ GR REQLĪHQLD NRV]WyZ HPLVML SDSLHUyZ ZDUWRĞFLRZ\FK oraz
XPRĪOLZLDLFKOHSV]Hzabezpieczanie SU]HGIDáV]HUVWZDPLXWUDWąF]\XV]NRG]HQLHP (Komajda 2003).
W latach 80. i 90. XX wieku SRVWĊSWHFKQRORJLF]ny, rozwój komputerów oraz QRZRF]HVQH V\VWHP\ LQIRUPDF\MQH SR]ZROLá\ QD V]\ENL Z]URVW U\QNyZ NDSLWDáo-w\FK:UD]]SRSXODU\]DFMąVLHFL,QWHUQHWRUD]OLEHUDOL]DFMąZ]DNUHVLHJOREDOQ\FK SU]HSá\ZyZ finansowycK PRĪOLZRĞü LQZHVWRZDQLD QD UyĪQ\FK JLHáGDFK1
VWDáD VLĊ GRVWĊSQDGODLQZHVWRUyZQDFDá\PQLHPDOĞZLHFLH(Kochan 2006).
Obrót instrumentami finansowymi na polskiej JLHáG]LH SDSLHUyZ ZDUWRĞFLo-wych (GPW) realizowany jest na trzeFK U\QNDFK FKDUDNWHU\]XMąF\FK VLĊ RGPLHn-nymi zasadami organizacji obrotu. PodstawowH ]QDF]HQLH PD *áyZQ\ 5\QHN GPW, na który SU]\SDGD SRQDG REURWyZ JLHáG\ .ROHMQ\P U\QNLHP JLHáGo-wym jest NewConnect REVáXJXMąF\ przede wszystkim handel akcjami QLHGXĪ\FK VSyáHN DNF\MQ\FK, QLHVSHáQLDMąF\ch QLHNWyU\FK ] QRUP ZHMĞFLD nD *áyZQ\ Rynek (*áyZQ\5\QHNMHVWX]QDZDQ\]DU\QHNUHJXORZDQ\D1HZ&RQQHFW]DDOWHUQDW\w-ny system obrotu). 7U]HFLPU\QNLHPJLHáGRZ\PMHVW Catalyst, utworzo(*áyZQ\5\QHNMHVWX]QDZDQ\]DU\QHNUHJXORZDQ\D1HZ&RQQHFW]DDOWHUQDW\w-ny dla obrotu LQVWUXPHQWDPL GáXĪQ\PL 'ąĪąF GR UR]V]HU]HQLD VIHU\ G]LDáDOQRĞFL *3: QDE\áD w 2012 roku 80,3 DNFML 7RZDURZHM *LHáG\ (QHUJLL 6$ REVáXJXMąFHM transakcje energLą elektryczną, paliwami FLHNáymi i gazowymi oraz limitami ZLHONRĞFL SUo-GXNFMLLHPLVML]DQLHF]\V]F]HĔ (Dobosiewicz 2013). :DUV]DZVNDJLHáGDMHVWREHc-nie :DUV]DZVNDJLHáGDMHVWREHc-niekwestionowanym liderem w Europie ĝURGNRZR-Wschod:DUV]DZVNDJLHáGDMHVWREHc-niejDMHMREURW\Vą SU]HFLĊWQLHGZXNURWQLHZLĊNV]HRGGUXJLHMFRGRZLHONRĞFLZUHJLRQLHJLHáG\ZLe-GHĔVNLHM
1RZRF]HVQHUR]ZLą]DQLDWHOHLQIRUPDW\F]QHZGURĪRQHQD*3:
5\QHNNDSLWDáRZ\WRVNRPSOLNRZDQ\system, którego centrum stanowi JLHáGD LV\VWHPWUDQVDNF\MQ\QDNWyU\PZVSRVyEDXWRPDW\F]Q\]DZLHUDQHVąWUDQVDNFMH zbierane zlecenia, MDN UyZQLHĪ wyznaczane kursy. W praktyce JLHáGD funkcjonuje G]LĊNL SRQDG ELXURP PDNOHUVNLP NLONXQDVWX G\VWU\EXWRURP LQIRUPDFML JLHáGo-Z\FKZVSyáSUacy z Krajowym Depozytem 3DSLHUyZ:DUWRĞFLRZ\FK ,]Eą Rozli-czeniową, Komisją Nadzoru Finansowego oraz Narodowym Bankiem Polskim. Ich ZVSyáG]LDáDQLHZVSLHUDQHMHVWWHFKQRORJLąLV\VWHPDPL teleinformatycznymi, które PXV]ąE\ü]LQWHJURZDQH W latach 2011–2013 QDZDUV]DZVNLHM*3:WUZDá\SUDFH QDGZ\PLDQącentralnego elementu teleinformatycznego, czyli systemu transakcyj-nego. 1RZ\ V\VWHP RNUHĞODQ\ MDNR UPT (Universal Trading Platform), ]DVWąSLá
1 3ROVND QD]ZD ÄJLHáGD” SRFKRG]L SUDZGRSRGREQLH RG VáRZD ÄJLOGLD” R]QDF]DMąFHJR
]JURPDG]HQLHNXSFyZNWyUHRGE\ZDáRVLĊGRNRĔFD;9,,,ZSU]\UyĪQ\FKRND]MDFKGODUHDOL]a-cji spraw bankierskich i KDQGORZ\FK -DNR LQVW\WXFMD SUDZQD JLHáGD SDSLHUyZ ZDUWRĞFLRZ\FK SRMDZLáDVLĊSRUD]SLHUZV]\QD]LHPLDFKSROVNLFKZ UZ]ZLą]NX]ZSURZDG]HQLHPPRF\ RERZLą]XMąFHMNRGHNVX1DSROHRQD *UDERZVNL
V\VWHP :DUVHW NWyU\ IXQNFMRQRZDá QD SROVNLHM JLHáG]LH SU]HV]áR lat. Zmiana WHFKQRORJLF]QD ]ZLą]DQD ] 873 MHVW QDMZLĊNV]\P SU]HGVLĊZ]LĊFLHP teleinforma-tycznym QD SROVNLP U\QNX NDSLWDáRZ\P RG NLONXQDVWX ODW. -HJR ZGURĪHQLH RUD] RVLąJQLĊFLHZ\PDJDQHMIXQNFMRQDOQRĞFLZ\PDJDáR]LQWHJURZDQLD systemów infor-matycznych blisko stu UyĪQ\FKLQVW\WXFML (GPW 2016).
'RVWDZFąV\VWHPX873jest JLHáGDQRZRMRUVND1<6((XURQH[W, a jego WZyUFą NYSE Technologies. System UTP znany jest PLĊG]\QDURGRZ\P LQZHVWRURP L EURNHURP ] QDMZLĊNV]\FK ĞZLDWRZ\FK U\QNyZ JG\Ī tĊ VDPą SODWIRUPĊ REURWX wyNRU]\VWXMąJLHáG\JUXS\1<6((XURQH[W]VLHG]LEDPLZ1RZ\P-RUNX3DU\ĪX /L]ERQLH $PVWHUGDPLH L %UXNVHOL MDN UyZQLHĪ ZLHOH innych U\QNyZ JLHáGRZ\FK W porównaniu z Warsetem UTP jest znacznie szybszy, bardziej wydajny i ma ZLĊNV]ą SU]HSXVWRZRĞü FR Z SUDNW\FH R]QDF]D PRĪOLZRĞü REVáXJL NLONDG]LHVLąW UD]\ZLĊNV]HMOLF]E\]OHFHĔZGDQHMMHGQRVWFHF]DVX. Nowy s\VWHPXPRĪOLZLDbo-ZLHPREVáXJĊFRQDMPQLHMW\V]OHFHĔ na VHNXQGĊ, podczas gdy WarseWPyJáLFK REVáXĪ\ü PDNV\PDOQLH 850. -HGQRF]HĞQLH F]DV RGSRZLHG]L QD Z\VáDQH ]OHFHQLD ]PQLHMV]\á VLĊ GR RNUHVX SRQLĪHM MHGQHM W\VLĊF]QHM VHNXQG\ Efektem tego jest ]ZLĊNV]enie Sá\QQRĞci LQVWUXPHQWyZ QRWRZDQ\FK QD JLHáG]LH RUD] ZROXPHQu ich obrotu.
:UDPDFKQRZ\FKXĪ\WHF]QRĞFLRIHURZDQ\FKSU]H]V\VWHPWUDQVDNF\MQ\war-V]DZVNLHMJLHáG\LQZHVWRU]\ PRJą przede wszystkim:
DQLPRZDü UyĪQHNODV\LQVWUXPHQWyZ – aktywa notowane w ten sposób nie PDMą RJUDQLF]HĔ NXUVyZ WM ZLGHáHN JG\Ī UROĊ WĊ VSHáQLDMą RIHUW\ NXSQD LVSU]HGDĪ\Z\VWDZLDQHSU]H]tzw. animatora rynku2
;
korzysWDü ] instrumentów w nowych segmentach rynku dedykowanych RNUHĞORQ\P JUXSRP SURGXNWyZ, m.in. warrantom (instrumentom pochod-nym GDMąFym posiadaczom SLHUZV]HĔVWZR QDE\FLD RNUHĞORQych akcji po ustalonej cenie) i produktom strukturyzowanym (instrumentom finanso-wym NWyU\FK FHQD MHVW X]DOHĪQLRQD RG ZDUWRĞFL RNUHĞORQHJR ZVNDĨQLND rynkowego).
Na warszawskiej GPW wprowadzono ponadto lepsze PRĪOLZRĞFL]DU]ąG]DQLD zleceniami zarówno w zakresie terminów ich ZDĪQRĞFL, jak i limitów. ']LĊNL ]ZLĊNV]RQHM Z\GDMQRĞFL V\VWHPX SRSUDZLáD VLĊ UyZQLHĪ MDNRĞü i komfort pracy EH]SRĞUHGQLFK XF]HVWQLNyZ U\QNX UTP VSHáQLD przy tym wszystkie wymogi Z]DNUHVLHEH]SLHF]HĔVWZDRUD]VWDQGDUGyZQRZRF]HVQ\FKUR]ZLą]DĔLQIRUPDW\Fz-nych (GPW 2016).
3RPLPR ĪH 873 WR SU]HáRP WHFKQRORJLF]Q\ Qie VSRZRGRZDá on jednak tak zasadniczych zmian w dotychczasowych zasadach obrotu,
DE\Z\PXV]DáQDLQZe-2 $QLPDWRUHP U\QNX MHVW F]áRQHN JLHáG\ OXE LQQ\ podmiot, który na podstawie umowy
]*3:]RERZLąĪHVLĊGRGRNRQ\ZDQLDQDZáDVQ\UDFKXQHNF]\QQRĞFLPDMąF\FKQDFHOXZVSo-PDJDQLHSá\QQRĞFLGDQHJRLQVWUXPHQWXILQDQVRZHJR *3:
VWRUDFK Z W\P ]ZáDV]F]D indywidualn\FK SRQRZQą DGDSWDFMĊ GR ]DVDG IXQNFMo-QRZDQLDJLHáG\. 3U]HGHZV]\VWNLP]PLDQRPQLHXOHJá\WDNSRGVWDZRZHHOHPHQW\ jak terminy rozliczenia transakcjiV\VWHPQRWRZDĔRUD]harmonogram sesji.
3RZGURĪHQLX873ZDUV]DZVNDJLHáGDGPW nie odstaje pRGZ]JOĊGHPWHFh-QRORJLF]Q\PRG]DDZDQVRZDQ\FKJLHáGHXURSHMVNLFKDQDZHWĞZLDWRZ\FK']LĊNL XĪ\WNRZDQLX WHJR V\VWHPX SROVNL U\QHN JLHáGRZ\ VWDá VLĊ MHGQ\P ] QDMQRZRF]e-ĞQLHMV]\FK U\QNyZ Z (XURSLH, otwieraMąF VLĊ G]LĊNL ZLĊNV]ej SU]HSXVWRZRĞci sys-temu na nowe kategorie profesjonalnych inwestorów instytucjonalnych, w tym GXĪH JOREDOQH ILUP\ brokerskie. Podmioty te zainterHVRZDQH Vą SRGHMPRZDQLHP G]LDáDOQRĞFL Z PLHMVFDFK Z NWyU\FK PRJą MDN QDMV]HU]HM NRU]\VWDü ]H VZRLFK ]D-DZDQVRZDQ\FK WHFKQRORJLF]QH QDU]ĊG]L LQIRUPDW\F]Q\FK ZVSRPDJDMąF\FK SURFHV JLHáGRZHJR LQZHVWRZDQLD 'R QDU]ĊG]L WDNLFK QDOHĪą SU]HGH ZV]\VWNLPoparte na algorytmach zautomatyzowane oprogramowania KDQGOXMąFH %D]XMąFH QD WDNLP RSURJUDPRZDQLX UyĪQRURGQH Wechniki handlu JLHáGRZHJR RNUHĞODQH Vą QDMF]ĊĞFLHM mianem Algo Tradingu.
Pierwsze algorytmiczne oprogramowania stosowane przez firmy brokerskie SRMDZLá\VLĊSRGNRQLHFODW ;;ZLHNXJG\ĪGRSLHURZyZF]DVXSRZV]HFKQLá\ VLĊ GRVWDWHF]QiH Z\GDMQH XU]ąG]HQLD REOLF]HQLRZH $nalizowanie wielkiej LORĞFL GDQ\FKU\QNRZ\FKZ\PDJDGRVWĊSXzarówno do odpowiednio obszernych ich zbio-rów, jak UyZQLHĪwyrafinowanej wiedzy: matematycznej, z zakresu PHWRGLORĞFLo-wych, finansów, informatyki, LQĪ\QLHULLNRPSXWHURZHM, a nawet fizyki. 8QLNDOQRĞü algorytmicznego RSURJUDPRZDQLD GHF\GXMH R NRQNXUHQF\MQRĞFL ILUP EURNHUVNLFK, dlatego jest ĞFLĞOH chronioną tajemniFą tych podmiotów.
AQDOL]D LORĞFLRZD GRNRQ\ZDQD SU]H] NRPSXWHURZH DOJRU\WP\ VSURZDG]D VLĊ do poszukiwania VWDW\VW\F]QLH ZLDU\JRGQ\FK KLSRWH] GRW\F]ąF\FK ]DOHĪQRĞFL U\n-kowych. =DOHĪQRĞFL WH PRJą E\ü VLOQLH ]UyĪQLFRZDQH QD SU]\NáDG PRJą áąF]\ü FHQ\ UyĪQ\FK LQVWUXPHQWyZ czy ceny tego samego instrumentu finansowego ZUyĪQ\ch okresach3R]LGHQW\ILNRZDQLXWDNLFKVWDW\VW\F]Q\FK]DOHĪQRĞFLSURJUa-PLĞFLWZRU]ą]QLFKNRGDXWRPDW\F]QHJRV\VWHPXWUDQVDNF\MQHJRNWyU\QLHXVWDMąFR monitoruje rynek i wychwytuje jego ELHĪąFH QLHHIHNW\ZQRĞFL. Dokonuje tego ZF]DVLHQLHGáXĪV]\PQLĪNLONDPLOLVHNXQGDZLĊFZVSRVyEFDáNRZLFLHQLHGRVWĊp-Q\SHUFHSFMLF]áRZLHND3
. Gdy co najmniej jedna z obserwowanych ]DOHĪQRĞci zmie-QLVLĊ korzystnie, to wówczas ]RVWDMHZ\JHQHURZDQ\V\JQDáLQZHVW\F\MQ\L]áRĪRne zlecenie (Czekaj 2012).
3RPLPRĪH$OJR7UDGLQJ WRIXQNFMRQDOQRĞüSU]H]QDF]RQDprzede wszystkim dla profesjonalnych inwestorów, to nie ma formalnych przeszkód, aby z algoryt-PyZ]QDMGXMąF\FKVLĊZRIHUFLHELXUPDNOHUVNLFKPRJli
NRU]\VWDüUyZQLHĪLQZHVWo-3 (OLPLQDFMDF]\QQLNDOXG]NLHJRZSURFHVLHGHF\]\MQ\PPRĪHE\üWUDNWRZDQD jako
zale-WD JG\Ī QLZHOXMH XZDUXQNRZDQLD SV\FKRORJLF]QH SRGHMPRZDQLD GHF\]ML GRĞü SRZV]HFKQLH XZDĪDQH]DZSá\ZDMąFHQHJDW\ZQLHQDWHQSURFHV
rzy indywidualni. =GDQLHP ]DU]ąG]DMąF\FK ZDUV]DZVNą *3: Kandel wysokich wolumenów oparty na algorytmach oznacza ponadto ZLĊNV]ąOLF]EĊRIHUWVSU]HGDĪ\ i kupna, a to jest korzystne dla wszystkich uczestników rynku. Inwestorzy niestosu-MąF\ programów do handlu algorytmicznego skorzyVWDMą ]DWHP QD ]ZLą]DQych z ZLĊNV]ąSá\QQRĞFLąQLĪV]\ch kosztach transakcyjnych (GPW 2016).
1DOHĪ\ZVND]DüĪH$OJR7UDGLQJE\á PRĪOLZ\QDwarszawskiej GPW UyZQLHĪ przed wprowadzeniem UTP, jednak inwestorzy, nie PRJąF RVLąJDü RF]HNLZDQHM HIHNW\ZQRĞFLZ\NRU]\VW\ZDOLWĊIRUPĊJHQHURZDQLD]OHFHĔZVSRVyERJUDQLF]RQ\. Zaawansowane technologie algorytmiczne SRMDZLDMą VLĊ ERZLHP QD V]HURNą VNDOĊ dopiero WDP JG]LH JLHáGD MHVW QD W\OH UR]ZLQLĊWD aby tego rodzaju handel E\á nie tylko PRĪOLZ\ ale przede wszystkim RSáDFDOQ\. Handel algorytmiczny ma bowiem VHQVW\ONRZĞURGRZLVNXRGXĪHMSá\QQRĞFLL]PLHQQRĞFL notowanych aktywów. Na ĞZLHFLHAlgo Trading MXĪw 2012 roku JHQHURZDáEOLVNRWUDQVDNFMLQDZLRGą F\FKJLHáGDFK4
, DMHJRXG]LDáZW\P]DNUHVLHZFLąĪ URĞQLH (Glantz i Kissell 2013). Na warszawskiej GPW handlRZL DOJRU\WPLF]QHPX GHG\NRZDQD MHVW XVáXJD kolokacji, GOD NWyUHM SU]\MĊWR QD]ZĊ ZáDVQą HPA (High Performance Access). 8VáXJDWDSROHJDQD]DSHZQLHQLXPRĪOLZRĞFL LQVWDODFMLZEH]SRĞUHGQLPVąVLHG]WZLH V\VWHPXWUDQVDNF\MQHJR*3:VSU]ĊWXLRSURJUDPRZDQLDVáXĪąFHJRZ\áąF]QLHJHQe-URZDQLX]OHFHĔOXESU]HWZDU]DQLXLQIRUPDFMLU\QNRZ\FK, co ma na celu zapewnie-nie najszybszHJR PRĪOLZHJR GRVWĊSu do systemu transakcyjnego GPW. Ponadto XVáXJDPDZ]DáRĪHQLXzmniejszDü koszty infrastruktury sieciowej dedykowanej do SU]HND]\ZDQLD]OHFHĔLRGELRUXGDQ\FKU\QNRZ\FKSRVWURQLHNOLHQWyZ.
2EHFQLHQDMVLOQLHMUR]SRZV]HFKQLRQąD]DUD]HPQDMEDUG]LHMRSáDFDOQąIRUPą $OJR7UDGLQJXQDĞZLHFLHMHVWKDQGHOZ\VRNLFKF]ĊVWRWOLZRĞFL (HFT – High
Frequ-ency Trading). HFT jest to w zasadzie proces, w którym wysoce wyspecjalizowane
algorytmy GRNRQXMą masowych WUDQVDNFML NXSQD L VSU]HGDĪ\ w bardzo krótkim czasie. 3U]HZDJĊ U\QNRZą X]\VNXMH VLĊ WX G]LĊNi korzystaniu z QDSá\ZDMąFych od inwestorów danych R ]OHFHQLDFK NXSQD L VSU]HGDĪ\, uzyskiwanych z liczonym w mikrosekundach wyprzedzeniem w stosunku do reszty rynku. To krytyczne wy-przedzenie uzyskiwane jest wskutek zastosowania najszybszych technik telekomu-QLNDF\MQ\FK ĞZLDWáRZRG\PLNURIDOH PLQLPDOL]DFMLIL]\F]QHMRGOHJáRĞFLGRĨUyGáD GDQ\FK NRORNDFMD DWDNĪHFRUD]F]ĊĞFLHMakceleracji VSU]ĊWRZej, tj. efektywnemu zastosowaniu VSU]ĊWX NRPSXWHURZHJR GR SU]\VSLHV]HQLD SHZQ\FK IXQNFML NWyUH ZF]HĞQLHME\á\Z\NRQ\ZDQH]DSRPRFąRSURJUDPRZDQLD
Transakcje w ramach HFT zawierane Vą przy wykorzystaniu najmniejszych zmian cen aktywów, w praktyce nawet do s]HĞFLXPLHMVFSRSU]HFLQNX Zysk z po-szczególnych transakcji jest znikomy MHGQDN SRPQRĪony przez miliony wykona-nych operacji RIHUXMH MXĪ Z\PLHUQH NRU]\ĞFL przy niewielkim ryzyku poniesienia
4 %UDN MHVW ZLDU\JRGQ\FK V]DFXQNyZ XG]LDáX $OJR 7UDGLQJX Z REURWDFK ZDUV]DZVNLHM
straty (Dobrowolski i 5XV]DáD 2012). ,QZHVWRU]\ NRU]\VWDMąF\ ] +)7 RWZLHUDMą L]DP\NDMąVZRMHNUyWNRWHUPLQRZHSR]\FMHnawet NLONDQDĞFLHUD]\G]LHQQLH (Cze-kaj 2012), sWąG SU]\ Z\VRNLP ZROXPHQLH REURWyZ SU]\SLVXMH VLĊ +)7 istotne ]ZLĊNV]DQLH Sá\QQRĞFLU\QNX.
2. ,PSOLNDFMHSURZDG]HQLDKDQGOXZ\VRNLFKF]ĊVWRWOLZRĞFL
+DQGHO Z\VRNLHM F]ĊVWRWOLZRĞFL RGSRZLDGD ]D ZLĊNV]RĞü REURWyZ QD Jáyw-Q\FKĞZLDWRZ\FKJLHáGDFK:HGáXJGanych Tabb Group MXĪZURNXJHQHURZDá SU]HV]áR proc. obrotów na rynku SDSLHUyZZDUWRĞFLRZ\FKZ USA (Meyer, Mas-soudi i Stafford 2015) Z W\P RGSRZLDGDá ]DSonad 70% wszystkich transakcji na QDMEDUG]LHM OLF]ąFHM VLĊ JLHáG]LH ĞZLDWD 1HZ <RUN 6WRFN Exchange (Dobrowolski i 5XV]DáD 7DNGXĪHLZFLąĪUoVQąFH znaczenie tej formy handlu algorytmicz-nego SRZRGXMH ĪH ZVSyáF]HVQH U\QNL ILQDQVRZH Vą, MDN QLJG\ ZF]HĞQLHM silnie X]DOHĪQLRQHRGWHFKQRORJLLLUR]ZLą]DĔWHOHLQIRUPDW\F]Q\FK
Eksperci ocenLDMąĪHQLHFRZLĊFHMQLĪSRáRZDDNFMLZREURFLHJLHáGRZ\PQD ĞZLHFLHzostaje sprzedana w czasie krótszym od jednej minuty po ich zakupie. Te SURSRUFMH XĞZLDGDPLDMą GODF]HJR podejmowanie decyzji QD JLHáG]LH ]DF]\QDMą SU]HMPRZDüRGOXG]LDXWRPDW\3RZVWDMH mianowicie nowy rodzaj informacji prze-znaczonych do odczyWXZ\áąF]QLHEH]SRĞUHGQLRSU]H]NRPSXWHU\ (Cipiur 2013). Po UD]SLHUZV]\ZKLVWRULLILQDQVRZHMPDV]\Q\PRJąZ\NRQ\ZDüWUDQVDNFMH, znacznie V]\EFLHM QLĪ OXG]LH PRJą LQWHUZHQLRZDü, a zaburzenia JG]LHĞ w systemie PRJą esNDORZDüVLĊGRJOREDOQHJRNU\]\VXZFLąJXNLONXVHNXQG(Adler 2012).
W ĞURGRZLVNDFK LQZHVWRUyZ NRPLVML QDG]RUX ILQDQVRZHJR RUD] ]DU]ąGDFK QDMZLĊNV]\FKOLF]ąF\FKVLĊQDĞZLHFLHJLHáGWUZDG\VNXVMDFRGRXF]FLZRĞFLtrans-akcji zawieranych w ramach HFT. 3U]HFLZQLF\WZLHUG]ąĪHDOJRU\WP\+)7PRĪQD tak ]DSURJUDPRZDü DE\ Z\VáDá\ VHWNL IDáV]\Z\FK ]DPyZLHĔ L DQXORZDü MHZQa-VWĊSQHMVHNXQG]LHTworzy to natychmiastowy VNRNSRS\WXSRGDĪ\SURZDG]ąF\GR anomalii cenowych, które QDVWĊSQLHPRJą E\üwykorzystywane przez handlowców HFT. 3U]\NáDGRZR PDMDURNXPLDáPLHMVFHW]ZFlash CrashSROHJDMąF\QD W\PĪHZ HIHNFLHEáĊGXDOJRU\WPyZLQGHNVDow Jones Industrial Average (DJIA) VSDGáRSRQDG (1000 pkt). Spadek spowodowany E\áPDVRZ\P]DZLHV]DQLHP VLĊSUDF\automatycznych algorytmów po wykryciu straty, co GODU\QNXVNXWNRZDáR QDJáąXWUDWąSá\QQRĞFLLXPDFQLDáRdalszy spadek indeksu. W tym czasie inne auto-matyczne algorytmy MXĪ UR]SRF]Ċá\ UHDNFMĊ – PDVRZH Z\SU]HGDĪH Ostatecznie, SRPLPR ĪH G]LHĔ WHQ QD QRZRMRUVNLHM JLHáG]LH ]DPNQąá VLĊ F]ĊĞFLRZR RGURELRQą stratą indeksu (3,17%) w stosunku do otwarcia, b\á WR jednak QDMZLĊNV]\ VSDGHN LGUXJLQDMZLĊNV]\UXFKFHQRZ\ZFLąJXGQLDZKLVWRULL'-,$. W wyniku wielomie-VLĊF]QHJRĞOHG]Wwa prowadzonego przez d]LDáDMąFą w USA KomisjĊ Papierów
War-WRĞFLRZ\FKL*LHáG\ 6(& 5 XVWDORQRĪHWRautomatyczne algorytmy
+)7VNáDGa-MąFGXĪHDJUHV\ZQH]OHFHQLDLZ\NRU]\VWXMąFSRF]ąWNRZ\UXFKFHQSU]\F]\QLá\VLĊ do pogorszHQLD]áHMV\WXDFMLQDJLHáG]LH .R]áRZVND 2012).
3U]\WRF]RQ\ SU]\NáDG Wo RF]\ZLĞFLH nie jedyna taka sytuacja. 1 marca 2011 URNXQD1HZ0HUFDQWLOH([FKDQJHNXUVRSFMLQDNDNDRVSDGáZPLQXWĊR, co WHĪ MHVW SU]\SLV\ZDQH DXWRPDW\F]Q\P DOJRU\WPRP. .ROHMQ\P SU]\NáDGHP PRĪH byü V\WXDFMD ] SDĨG]LHUQLND roku, JG\ Z Z\QLNX DNW\ZQRĞFL DOJRU\WPyZ HFT na DPHU\NDĔVNLP rynku papierów skarbowych Z\VWąSLá\ QLHQRWRZDQH QLJG\ ZF]HĞQLHM EDUG]R V]\ENLH VHULH ZDKDĔ NXUVRZ\FK. Po zbadaniu tego zdarzenia przedstawiciele SEC RĞZLDGF]\OL ĪH FKRü „nie znaleziono jednej przyczyny zabu-U]HĔ”, WR MHGQR]QDF]QLH Z\ND]DQR ]GROQRĞü +)7 GR Z\ZRá\ZDQLD ]DJURĪHĔ GOD Sá\QQRĞci cen lub wolumenu obrotów JLHáGRZ\FK(Shobhit 2015).
1LH]DOHĪQLHRGFHORZ\FKG]LDáDĔNDĪGąludzką OXEZáDVQą SRP\áNĊLQZHVWy-cyMQąautomat\F]QHDOJRU\WP\VąZVWDQLH tak ]ZLHORNURWQLü, ĪHliczba zrealizowa-Q\FK WUDQVDNFML PRĪH SU]HNURF]\ü ]GROQRĞFL rozliczeniowe QDZHW EDUG]R GXĪHM LQVW\WXFML EURNHUVNLHM 3U]\NáDGRZR 1 sierpnia 2012 roku dom maklerski Knight Capital Group (KCG), REVáXJXMąF\ RNRáR10% WUDQVDNFMLSDSLHUDPLZDUWRĞFLRZ\PL QDDPHU\NDĔVNLHMJLHáG]LH, wskutek báĊGX nowego DOJRU\WPXZ\JHQHURZDánieuza-sadnione zlecenia masowego zakupu LVSU]HGDĪ\ akcji za 7 mld dolarów. Transak-FMH GRNRQDQH Z RNUHVLH PLQXW VNXWNRZDá\ GOD KCG straWą 440 mln dolarów LXWUDWąZDUWRĞFLJLHáGRZHM tego domu maklerskiego, w praktyce doprowadza-MąFGRMHJRSU]HMĊFLDSU]H]LQQHJRbrokera – Getco (Gandel 2012).
6]XNDMąF VSRVREX RJUDQLF]DQLD PRĪOLZ\FK QHJDW\ZQ\FK VNXWNyZ G]LDáDQLD automatycznych algorytmów, JLHáG\ (w tym GPW) FRUD]F]ĊĞFLHM RIHUXMąXF]HVWQi-NRPREURWXXVáXJLSR]ZDODMąFHQDRNUHĞODQLH V]HUHJXOLPLWyZ]ZLą]DQ\FK]HVNáa-danymi zleceniami, a w przypadku ich przekroczenia blokowanie wprowadzania NROHMQ\FK]OHFHĔ Dla poszczególnych klas aktywów oferowane jest ponadto defi-niowanie statycznych i dynamicznych ograniczeĔ ZDKDĔ NXUVyZ. Wzorem wiodą F\FK JLHáG QD Zarszawskiej GPW XUXFKRPLRQR XVáXJĊ Kill Switch Buton, za po-PRFąNWyUHM PRĪQDDQXORZDüZV]\VWNLHaktywne zlecenia danego uczestnika obrotu ]QDMGXMące VLĊ Z GDQ\P PRPHQFLH w systemie transakcyjnym. Z drugiej strony ĞZLDGRPRĞü Z\VWĊSXMąF\FK ]DJURĪHĔ QLH SRZVWU]\PXMH ]DU]ąGyZ JLHáG QLHXVWDn-QLH SRV]XNXMąF\FK QRZ\FK PRĪOLZRĞFL UR]ZRMX RUD] ]ZLĊNV]DQLD ]\VNyZ SU]HG coraz szerV]\P RWZLHUDQLHP VLĊ QD HFT : W\P FHOX RIHUXMą VSHFMDOL]XMąF\P VLĊ w takim handlu instytucjom UyĪQRURGQH wsparcie: od ZVSRPQLDQHM MXĪ ZF]HĞQLHM NRORNDFMLDĪGRNRQWURZHUV\MQHMXVáXJL Flash Tradingu, XPRĪOLZLDMąFHM chwilowy, WMNLONXG]LHVLĊFLRPLOLVHNXQGRZ\ZJOąGZWDEHOHQDGFKRG]ąF\FK]OHFHĔW reakcji
5
SEC prowadzi od 2013 rRNX V\VWHPDW\F]Q\ PRQLWRULQJ WDNLFK QLHXF]FLZ\FK G]LDáDĔ ]ZLą]DQ\FK]XĪ\FLHPDOJRU\WPyZ+7)Z\NRU]\VWXMąFZW\PFHOXZáDVQ\LQIRUPDW\F]Q\V\s-tem analityczny MIDAS (Shobhit 2015).
ZZLHOXNUDMDFKSRGHMPRZDQHVąSUyE\SUDZQHJREORNRZDQD+)7SRSU]H]VNáDGa-QLH GR VąGyZ pozwów o Z\NRU]\VW\ZDZZLHOXNUDMDFKSRGHMPRZDQHVąSUyE\SUDZQHJREORNRZDQD+)7SRSU]H]VNáDGa-QLH SU]H] KDQGOXMąFH Z WHQ VSRVyE ILUP\ nieuzasadnionej przewagi czasowej. ,QQą IRUPą SU]HFLZG]LDáDQLD UR]ZRMRZL HFT jest ustanawianie dla tej formy handlu specjalnego podatkX F]HJR SU]\NáDGHP Vą UR]ZLą]DQLDSU]\MĊWHZH:áRV]HFKL)UDQFML(Shobhit 2015).
Podsumowanie
: URNX)%ODFNL06FKROHVRJáRVLli wzór matematyczny XPRĪOLZLDMą cy skonstruowanie z akcji oraz opcji portfela wolnego od ryzyka i na jego podsta-wie wyprowadzenie analitycznego modelu wyceny opcji kupna (Black i Scholes 1973). Obecnie programy komputerowe oparte na wzorze Blacka-Scholesa znajdują VLĊ na Z\SRVDĪHQLu NDĪGHJR domu maklerskiego, a technologie teleinformatyczne VWDáy VLĊQDMZDĪQLHMV]\PF]\QQLNLHPNRQNXUHQF\MQRĞFLGODpodmiotów G]LDáDMąF\FK na U\QNX NDSLWDáRZ\P 1DOHĪ\ MHGQDN PLHü QD XZDG]H ĪH LQIRUPDW\]DFMD QLHVLH ZLHOH]DJURĪHĔ„a JHQHUDOQLH]DJURĪHQLHPMHVWEUDNZLDU\ZU\]\NRLQIRUPDW\Fz-ne”, co wielokrotniHLSU]\UyĪQ\FKRND]MDFKSRGNUHĞODQHMHVWPLQSU]H]VSHFMDOi-stów z Komisji Nadzoru Finansowego. W niQLHMV]\PDUW\NXOHQDSU]\NáDG]LHDOJo-rytmów HFT, ZVND]DQRĪHUR]ZLą]DQLDLQIRUPDW\F]QH]DNWyU\FKZSURZDG]DQLHP QLHMHGQRNURWQLHQLHQDGąĪDMąUHJXODFMHSUDZQHVtwarzDMą PRĪOLZRĞFLstosowania na rynkach nowych UR]ZLą]DĔ, PDMąF\FKF]ĊVWR]QDPLRQD QDGXĪ\ü
:DUWRX]XSHáQLDMąFRSU]\WRF]\üUyZQLHĪSU]\NáDGNUDG]LHĪy danych z syste-mów informatycznych warszawskiej GPW, dokonanej w SDĨG]LHUQiku 2014 roku. :\NUDG]LRQH GDQH RVRERZH RUD] ZUDĪOLZH LQIRUPDFMH GRW\F]ąFH IXQNFMRQRZDQLD systemów informatycznych GPW zosWDá\ SU]H] ]áRG]LHL XSXEOLF]QLRQH Z ,QWHUQe-cie, co z kolei XPRĪOLZLáR LQQ\P SU]HVWĊSFRP SU]HSURZDG]HQLH ZáDPDĔ GR NROHj-nych systemów wykorzystywaNROHj-nych przez klientów GPW (NIK 2015).
:SUDNW\FHQLH PDMHGQDNRGZURWXRGLPSOHPHQWDFMLQDU\QNXNDSLWDáRZ\P coraz bardziej zaaZDQVRZDQ\FK WHFKQRORJLL LQIRUPDW\F]Q\FK -DN VLĊ Z\GDMH, nie-mal wszyscy ]QDF]ąF\JUDF]HLQZHVW\F\MQLQDĞZLHFLHSURZDG]ą scharakteryzowa-Q\ZQLQLHMV]\PWHNĞFLHhandel algoryWPLF]Q\Z\VRNLHMF]ĊVWRWOLZRĞFL5RELąWR]D ]JRGąLSRSDUFLHP]DU]ąGyZLQVW\WXFMLJLHáGRZ\FKNWyUHFKFąFVSURVWDüNRQNXUHn-cji, QLHPDMąZáDĞFLZLHLQQHJRZ\ERUX 1LNWQLHPRĪH bowiem ]DND]Düinwestorom NRU]\VWDQLD]XVáXJLQQ\FKJLHáG.
Literatura
1. Adler J. (2012), Raging Bulls: How Wall Street Got Addicted to Light-Speed Trad-ing, www.wired.com >GRVWĊS15.12.2015].
2. Black F., Scholes M. (1973), The Pricing of Options and Corporate Liabilities, „Journal of Political Economy”, www.cs.princeton.edu >GRVWĊS10.01.2016]. 3. Cipiur J. (2013), 0LOLVHNXQG\ QD ZDJĊ PLOLRQyZ dolarów, www.obserwator
finansowy.pl >GRVWĊS14.01.2016].
4. Czekaj M. (2012), Algozarabianie, czyli komputer jako inwestor, www.gazeta trend.pl >GRVWĊS12.01.2016].
5. Dobosiewicz Z. (2013), *LHáGD =DVDG\ G]LDáDQLD ,QZHVWRU]\. 5\QNL JLHáGRZH, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
6. 'REURZROVNL35XV]DáD K. (2012), +DQGHOZ\VRNLFKF]ĊVWRWOLZRĞFL– nowy wiek, nowe pokolenie, gpwmedia.pl >GRVWĊS10.01.2016].
7. Gandel S. (2012), Why Knight lost $440 million in 45 minutes, fortune.com >GRVWĊS 14.01.2016].
8. Glantz M., Kissell R. (2013), Multi-Asset Risk Modeling: Techniques for a Global Economy in an Electronic and Algorithmic Trading Era, San Diego: Academic Press.
9. GPW (2016), 6\VWHPQRWXMąF\873, www.gpw.pl >GRVWĊS10.01.2016].
10. Grabowski J. (1996), 3XEOLF]Q\ REUyW SDSLHUDPL ZDUWRĞFLRZ\PL 8VWUyM SUDZQ\ i procedury, Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN.
11. Kochan K. (2006), Fortex w praktyce. Vademecum inwestora walutowego, Gliwi-ce: Wydawnictwo „Helion”.
12. Komajda E. (2003), 5\QHNSDSLHUyZ ZDUWRĞFLRZ\FK Wybrane zagadnienia, War-szawa: :\ĪV]D6]NRáD+DQGOX i 3UDZDLP5\V]DUGDàD]DUVNLHJR.
13. .R]áRZVND K. (2012), %áĊG\ Z\VRNLHM F]ĊVWRWOLZRĞFL, www.obserwator finansowy.pl >GRVWĊS14.01.2016].
14. Meyer G., Massoudi A., Stafford P. (2015), Casualties mount in high-speed trad-ing arms, ZZZIWFRP>GRVWĊS@
15. NIK (2015), 5HDOL]DFMD SU]H] SRGPLRW\ SDĔVWZRZH ]DGDĔZ ]DNUHVLH RFKURQ\ Fy-berprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej – kontrola planowa nr P/14/043 2015, :DUV]DZD 1DMZ\ĪV]D,]ED.RQWUROL
16. Shobhit S. (2015), The World Of High Frequency Algorithmic Trading, www.investopedia.com >GRVWĊS10.01.2016].
DEVELOPMENT OF INFORMATION TECHNOLOGIES AND ITS IMPACT ON WARSAW STOCK MARKET
Summary
Technological progress and constant development of IT solutions have significant-ly influenced contemporary trading methods, especialsignificant-ly trading on stock market. Most of financial instruments are dematerialized and the majority of transnational processes are based on sophisticated computer softwares. As a consequence, trading on capital market has become more intense on one side but on the other side, it gradually elimi-nates the direct participation of human beings in those processes. Technical specifica-tions of internet connecspecifica-tions, computer's performance and types of softwares are factors that mainly determine the procedure of investment and its outcome. Although, the po-tential beneficiaries of these changes seem to be almost only participants trading on the stock markets, the skeptics raise alarming and often legitimate questions that far-reaching elimination of human factor in this market may lead to dangerous and mostly unpredictable adverse effects.
Keywords: stock market, informatization, High Frequency Trading.
7UDQVODWHGE\0DUWD5R]ZDáND
