A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA H ISTORICA 2, 1981
Stanisław M arian Z a jączkow ski PROFESOR DR STEFAN KRAKOWSKI
W CZTERDZIESTOPIĘCIOLECIE PRACY NA UK OW EJ
Stefan K rakow ski urodził się 5 czerw ca 1912 r. w Łodzi. O jciec, M ikołaj, pracow ał na stacji Łódź Fabryczna, m atka, A ntonina z dom u Szym ańska, pochodziła z rodziny chłopskiej spod Sieradza. W Łodzi u ko ńczy ł Szkołę Podstaw ow ą nr 7, a w 1925 r. po pom yślnym złożeniu egzam inu konku rsow eg o rozpoczął nau k ę w G im nazjum Państw ow ym im. M ikołaja K opernika. W czerw cu 1931 r. zdał egzam iny m atu raln e u zy sk ując św iadectw o dojrzałości. W y razem hum anistycznych zain tereso w ań przyszłego uczonego było opublikow anie w ostatn iej klasie trzech w ierszy (O zachodzie słońca, W sta ry m ko śció łku , N ad rzek ą ) w czasopiśm ie ,,Żiycie M łodzieży” („O rgan Kół N au ko w ych Uczniów Państw ow ego Gim nazjum im. M. K opern ika", 1931, R. 1> n r 1, s. 4; ibidem , nr 6, s. 105; ibidem 1932, R. 2, n r 1, s. 13). W tym że 1931 r. Stefan K rakow ski zapisał się na W yd ział H um an istyczn y U n iw ersytetu im. Stefana Batorego w W ilnie, gdzie n astęp n ie studiow ał h isto rię pod k ieru nk iem znan y ch tam tejszych uczonych, takich jak: Stanisław Koś- ciałkow ski, H e n ry k Łow m iański i S tanisław Z ajączkow ski. Uczęszczał On, począw szy od ro ku akadem ickiego 1932/1933, przez kilka lat na prow adzone przez ostatniego z w yżej w ym ienionych profesorów sem i narium z h istorii Polski i W ielk ieg o K sięstw a Litew skiego. P rzygoto w ał tam pracę m agisterską p ośw ięconą postaci Spicym ierza herb u Leli- wa, kasztelana krakow skiego. Ja k o stu d e n t brał żyw y udział w życiu akadem ickim . Pracow ał społecznie, głów nie w Kole H istoryków , w ygła szając o d c z y ty i zajm ując się biblioteką. Je sie n ią 1935 r. rozpoczął pracę na USB. Został zatrud n iony jako lab o ran t arc h iw a ln y w Studium H is torii P raw a Litew skiego, k tó reg o kierow nikiem był w ów czas prof, dr
Stefan E hrenkreutz. T rzy lata później Stefan K rakow ski uzy sk ał dyplom m ag istra h isto rii i w tedy m ianow ano Go asy sten tem w spom nianego studium . Na kilka m iesięcy przed w ybuchem II w ojny św iatow ej o trzy mał e ta t arch iw isty w A rchiw um Państw ow ym w W ilnie. Je d n ak nie długo dane M u było tym się cieszyć. W listopadzie 1939 r. n a cjo n alis tyczne w ładze litew skie zw olniły Go zarów no z archiw um , jak i z a sy s ten tu ry w USB. Ponow nie został zatru d n io n y w archiw um jak o p raco w nik nauko w y we w rześniu 1940 ,r. Po w ybuchu w ojny radziecko-nie- m ieckiej i zajęciu W ilna przez hitlerow ców u tracił tę posadę i od lipca 1941 r. przez cały czas okupacji faszystow skiej praco w ał w yłącznie fizycznie, w tym przez pew ien czas, w 1943 r., w obozie pracy przym u sow ej na Litwie. Po w yzw oleniu W ileńszczyzny przez A rm ię C zerw oną w lipcu 1944 r. pow rócił do W ilna, sk ąd w końcu tego roku w yjechał do k raju . Pierw szym m iejscem p o b ytu Stefana K rakow skiego w Polsce był Białystok, gdzie pracow ał jak o nau czy ciel historii i łaciny w li ceum. Praca w szkolnictw ie, z dala od ośrodków akadem ickich, nie zaspokajała asp iracji Stefana K rakow skiego, k tó ry p rag n ą ł pośw ięcić się p rac y naukow ej. W 1945 r. sk o n tak to w ał się ze swoim prom otorem z W ilna, prof. Stanisław em Zajączkow skim , p rzeby w ającym w Łodzi i p rasu jący m jak o profesor UŁ. N a w niosek tegoż został m ianow any przez rek to ra w styczniu 1946 r. asy sten tem k a te d ry historii Polski średniow iecznej; funkcję sw ą objął w końcu m arca. Pod kierunkiem prof. Stanisław a Z ajączkow skiego n apisał p racę d o k to rsk ą (Studia nad dziejam i C zęsto ch o w y 1220— 1655), u zy sk u jąc 2 lipca 1948 r. dyplom do k to ra filozofii. N a UL przeszedł kolejno w szystkie stopnie k a rie ry nau k o w ej — od asy sten ta, starszego asy ste n ta (1947), ad iunkta (1949), zastępcy profeso ra (1951) i do centa — do p rofesora nadzw yczajnego. T ytuł naukow y docenta uzyskał w 1954 r. na p o dstaw ie uch w ały C en t raln e j Kom isji K w alifikacyjnej, n atom iast na stanow isko profesora n a d zw yczajnego został pow ołany przez Radę Państw a u ch w ałą z dnia 3 czerw ca 1963 r.
Do roku 1960 Stefan K rakow ski był najbliższym w spółpracow nikiem prof. Stanisław a Z ajączkow skiego kieru jąceg o K atedrą H istorii Polski Średniow iecznej i N auk Pom ocniczych H istorii U niw ersy tetu Łódzkiego. K iedy w roku 1960 prof. Zajączkow ski przeszedł na em e ry tu rę , Stefan K rakow ski ob jął kierow nictw o w spom nianej k ated ry , później zaś, po reo rg an izacji uczelni, Z akładu H istorii Polski Średniow iecznej. Jeśli chodzi o ' funkcje a d m in istracy jn e p ełnione na w ydziale, to trzeba w spom nieć, iż w ro k u akadem ickim 1954/1955 był on p rodziekanem ds. m łodzieży.
W pracy naukow ej prof. Stefana K rakow skiego m ożna w yróżnić dwa ok resy. Pierw szy z nich jest k ró tk i i obejm uje tylko k ilk a lat zw iąza
nych z pobytem i działalnością na U n iw ersy tecie im. Stefana Batorego w W ilnie, drugi zaś — to przeszło 30-letni okres łódzki. W ok resie w ileńskim w b adaniach naukow ych Profesora m ożna zauw ażyć pew ną dw utorow ość, a m ianow icie zain tereso w an ie pro b lem aty k ą historyczn ą Polski średn iow ieczn ej oraz pro b lem aty k ą histo ry czn ą W ielkiego K sięs twa L itew skiego w średniow ieczu i w XVI—XVII w. D w utorow ość ta w ynikała z uczestn ictw a P rofesora w sem inarium z zak resu m ediew is- tyki oraz p racy w e w zm iankow anym w yżej Studium H istorii P raw a Litew skiego. N u rt pierw szy, d o ty czący h istorii Polski średniow iecznej, był słabiej rep rezen to w an y w zain tereso w an iach Stefana K rakow skiego; poza w spom nianą pracą o kasztelan ie Spicym ierzu m ożna doń zaliczyć kilka recenzji, a także opracow anie sk ry p tu Stanisław a Z ajączkow skiego H istoriografia polska w ie k ó w średnich (1934). Dużo bogatsze b y ły w tym czasie badania nad dziejam i W ielkieg o K sięstw a Litew skiego. W sw ym do robku nau k o w ym na tym polu posiada Profesor oprócz recenzji a rty ku ły ‘i w yd aw nictw a źródłow e dotyczące dziejów K się stw a 1 do końca w ieku XVII. N ależą do nich: Ś red n io w ieczne lithuanica na p o w szech nych zjazdach h isto ry kó w polskich; K orjalow icze i spraw a podolska w X IV w. w o św ietlen iu n ajn o w szej historiografii p olskiej; W y k a z p o datku p o d ym n eg o pow iatu w o lk o w y s k ie g o z r. 1690; Powiat w o lk o w v s- ki w końcu w. XVI I (próba odtw orzenia sto su n k ó w a d m in istra cyjn ych i lu d n o ścio w ych na p o dstaw ie t aryf y p o dym n eg o z roku 1690) i inne. Z h istorią W ielkiego K sięstw a Litew skiego zw iązana b yła p ro jekto w ana i częściow o w yk onana praca d oktorska dotycząca dziejów m iasta W oł- kow yska, p rzygotow yw ana w W ilnie pod k ierunkiem prof. Stefana E hrenkreutza.
Po rozpoczęciu p rac y na U n iw ersy tecie Łódzkim Stefan K rakow ski m usiał zarzucić daw niejsze badania nad W ielkim K sięstw em Litewskim ze w zględu na odcięcie od archiw aliów . Z lego też pow odu pośw ięcił się problem aty ce historii Polski, p rzed e w szystkim średniow iecznej. . M ożna tu w yróżnić głó w nie dw a n u rty badaw cze; pierw szy z nich — to problem atyka m iejska, nad k tó rą p rac ę rozpoczął od roku 1946, b io rąc za tem at rozpraw y d o k to rskiej dzieje C zęstochow y. W czasie badań prow adzonych nad tym m iastem zapoznał się gru n to w n ie z problem em dziejów m iast w Polsce średniow iecznej i zorientow ał s)ę w ich sp e cy fice na tle m iast Europy. Poznał także do kładnie historiografię, i to nie tylk o polską, ale i obcą. P roblem atyce m iejskiej przez n astęp n e lata, aż do chwili ob ecnej, Profesor pośw ięcił w iele uw agi. P rzebadał szczegółow o różne, zw iązane z przeszłością m iast w Polsce śred n io w iecznej kw estie, takie ja k geneza m iast, ich stru k tu ra zaw odow a, dem ografia czy przyczyny upadku. W iele publikacji Stefana K rakow
-slciego dotyczy m iast w skali ogólnopolskiej na tle eu ropejskim , inne zaś — m iast regionu częstochow skiego i łęczycko-sieradzkiego.
Z p rac odnoszących się do m iast, a m ających c h a ra k te r ogólniejszy, należy w ym ienić choć kilka. Zaliczyć d o nich trzeba przede w szystkim G enezę miast w Polsce. Problem i stan badań — p o p u larn y a rty k u ł z ro k u 1949, w chw ili opublikow ania p o siad ający duże znaczenie m etodologiczne. N iezm iernie cenna była p u b lik acja P roblem atyka m ie j ska w historiografii po lskiej. Inform acje bibliograficzne, m etodologia, zagadnienia (ze szczeg ó ln ym u w zg lęd n ien iem o kresu 1929— 1949). U ka zała się ona w ro k u 1950 i do dnia dzisiejszego jest w yko rzy sty w an a przez badaczy dziejów m iast polskich. W spom nieć w reszcie trzeba o opublikow anym w 1969 r. — niezw ykle w ażnym pod w zględem m e todycznym — a rty k u le pt. W kw e stii m illenium m iast polskich — akcep ta cje i k o n tro w ersje, gdzie Profesor zam ieścił m. in. sw oją definicję pojęcia „m iasto".
Sporo publikacji Stefana K rakow skiego dotyczy C zęstochow y i jej regionu. N a czoło w ysuw a się tu ta j w zm iankow ana w yżej rozpraw a do ktorska, ale nie m ożna zapom inać i o innych (Służba zdrow ia i do broczynno ść w Starej C zęsto ch ow ie do p o ło w y X V I I wieku,- Sukienni- ctw o w C zęstoch ow ie na tle regionu, do p o ło w y XVI I wieku-, D zieje C zęsto ch o w y od w ieku X II do p o czą tkó w XI X; M ieszczanie C zęstocho w y w X V I I w ie k u w św ie tle testam entów ; Region c zęsto c h o w sk i w w ie kach X II— XVIII. P raw idłow ości i specyf i ka procesów urbanizacyjnych). N atom iast m iastom daw n y ch ziem: łęczyckiej i sierad zkiej nie po św ięcał Profesor w iele uw agi, choć i na tym polu posiada pew ne dokonania (Uwagi w spraw ie g e n e zy Łodzi — miasta).
Drugi k rąg zain tereso w ań badaw czych Stefana K rakow skiego — to histo ria w ojskow ości. Badania n ad tym zagadnieniem p od jął Profesor później, niż nad p roblem aty k ą m iejską — bo dopiero w połow ie lat pięćdziesiątych. Z aznaczyć zresztą należy, iż z a in tereso w an ie pow yższym tem atem w yw odzi się w zasadzie z b ad ań nad genezą m iast polskich. Ja k w iadom o, jed n a z teo rii tłum aczących pow stanie n aszych m iast — tak zw ana teo ria kolonialna, k tó re j szczególnym i zw olennikam i byli n acjo n alisty czn ie n astaw ieni uczeni niem ieccy — zakładała, iż n ajazdy tatarsk ie w XIII w. w y lu d niły zupełnie Śląsk i M ałopolskę, w skutek czego zaczęli tam m asow o napły w ać N iem cy, zachęcani zarów no przez k sią ż ą t piastow skich, jak i m ożnow ładców św ieckich oraz duchow nych. Przybysze ci osadzali się na ziem iach polskich, p rzy czy n iając się do ich ro zw oju gospodarczego i d ając m iędzy innym i p oczątek naszym m iastom . Chcąc dokładnie zbadać te problem y Profesor pośw ięcił wiele uw agi kw estii zarów no n apadó w tata rsk ich na Polskę, ja k i skutków gospodarczych i dem ograficznych każdego z trzech najazdów , k tó re
m iały m iejsce w XIII stuleciu. W ynikiem tej pracy b yła obszerna m o nografia pt. Polska w w alce z najazdam i tatarskim i w XIII w ieku , opu blikow ana w 1956 r. W rozpraw ie tej Stefan K rakow ski p rzedstaw ił szczegółow o skutki gospodarcze i dem ograficzne napadów T ataró w na Polskę, dochodząc do w niosku, że zniszczenia i w y lu dnienie k ra ju dokonane przez nich, aczkolw iek pow ażne, nie były jed n ak aż tak w ielkie i tragiczne, jak o tym sądziła n a u k a niem iecka. Bardzo w iele m iejsca pośw ięcił tu Profesor tak ty ce i strateg ii zarów no polskiej, jak i tatarsk iej. O m aw iana rozpraw a u zyskała dobre recenzje w historio grafii zagranicznej.
M onografia ta d ała też początek licznym i bardzo cennym rozpraw om , k tó ry c h treścią by ły dzieje w ojskow ości .polskiej w średniow ieczu w różnych aspektach; n iek tó re z nich p o siad ają duże znaczenie pod względem m etodycznym . T rzeba tutaj w ym ienić takie arty k u ły , jak: Polska sztu k a w ojenna w okresie rozdrobnienia feudalnego,- Jeszcze o p o lsk ie j w o jsko w o ści XII— XIII w.,- Obrona pogranicza w schodniego M ałopolski za Leszka Czarnego; Zagadnienia recepcji obcych w zorów w p o lsk ie j w o jsko w o ści ś r e d n io w ie c zn e j• Region k ie le c k i ja ko teren najazdów w drugiej p ołow ie XIII w ieku ; W p ł y w y i w zo ry obce w p ol s k ie j w o jsko w o ści śred n io w ieczn ej w ujęciu n o w sze j historiografii; Św iadom ość celów w alki w o js k polskich w w iekach średnich. Postulaty m e to d y czn e itp. N a p o d k reślen ie zasługuje szczególnie okoliczność podjęcia w tem aty ce z dziejów w ojskow ości sp raw ty czących się św ia domości celów w alk w ojsk polskich w średniow ieczu, co jest bardzo ściśle zw iązane z zagadnieniem św iadom ości społecznej i n aro d o w o ściow ej. Problem y te dom inują szczególnie w ostatnich pracach Profe sora. Z w ojskow ym nurtem badaw czym w iąże się nadto refe ra t n ap isa ny na zlecenie In sty tu tu H istorii PAN dla u ży tk u au to ró w odpo w ied nich partii op ub liko w an ej w 1957 r. H istorii Polski, t. 1, n astęp nie re- d aktorstw o I w yd ania m onografii Stefana M arii K uczyńskiego o w ojnie p o lsko-krzyżackiej toczonej w latach 1409— 1411, a także w ygłaszane na różnych zjazdach i zebraniach nau k ow y ch ŁTN, K om isji M ediew is- tycznej, PTH itp. odczyty, dotyczące różnych aspektó w historii w o jsk o wości.
K oncen tru jąc się na tych dw óch głów nych n u rtach badaw czych, profesor Stefan K rakow ski pośw ięcił jed n a k nieco uw agi i innym zaga dnieniom . In tereso w ała Go w ięc pro b lem aty ka zw iązana ze spraw ą zjednoczenia Polski na przełom ie XIII i XIV w .(Zagadnienie zje d n o c ze nia Polski w XIII i XIV w.), z dziejam i kościoła polskiego (popularno naukow a m onografia Kościół a p a ństw o p o lskie do p o czą tkó w X IV w.) czy w reszcie z postacią M ikołaja K opernika (Mi kołaj K opernik na tle k u ltu ry p o lskiej epoki O drodzenia; Francuski u czo n y i publicysta o K o
perniku). W ko ń cu lat czterd ziestych i w latach pięćd ziesiątych zain te reso w ał się także P rofesor h isto rią daw nej Rusi, w ynikiem czego były recen zje z prac h isto ry k ó w radzieckich oraz jed en a rty k u ł (Problem pow stania scentralizow anego narodow ego państw a ruskiego w historio grafii radzieckiej). Z pro b lem aty k ą rusk ą w iązała się nadto op ublikow a na w spólnie z A ndrzejem Feliksem G rabskim w 1956 r. rozpraw a D zie je Polski feu d a ln ej (do 1795 r.) w ro syjsk ie j, u k ra iń sk ie j i bia ło ru skie/ historiografii szla c h e c ko -b u rżu a zy jn e j.
Pisząc m onografie i ro zpraw y ściśle naukow e, przeznaczone przede w szystkim dla, fachow ców , Profesor nie zaniedbyw ał jed n ak spraw y p o p u laryzo w ania osiągnięć n ajnow szej n a sze j m ediew istyki i w ogóle d ziejów Polski w średniow ieczu. Różne były form y te j działalności. W dużej m ierze stanow iły ją a rty k u ły popularne ogłaszane w w ielu dziennikach, ty g o d n ik ach czy m iesięcznikach („W iedza i Zycie", „Glos R obotniczy", „O głosy", „N ad W artą"),- nie m niejszą rolę odegrały w tym w zględzie liczne odczyty, w yg łaszan e dla szerok iej publiczności, m iędzy innym i dla nauczycieli, z ram ienia PTH, ŁTN, TW P, i to zaró w no w Łodzi, jak i w in n ych m iastach (Częstochow a, Sieradz, U niejów , W ielu ń itp.). T em aty ka tÿch odczytów dotyczyła dziejów Polski średn io w iecznej, natom iast przedm iotow o zasięg ich był bardzo szeroki (np. życie codzienne chłopstw a, m ieszczaństw a, k u ltu ra, obyczajow ość, dzie je m iast lub w reszcie różne zagadnienia z dziedziny w ojskow ości).
Z araz po zakończeniu II w o jn y św iatow ej Stefan K rakow ski w łączył się czynnie do pracy nad podręcznikam i dla szkół podstaw ow ych. W y nikiem tego b yło w sp ó łau to rstw o po dręczników dla klas VI i VII, u k azu jący ch się w latach 1947— 1957. Pisał w nich partie średnio w ieczne, i to nie tylko z dziejów Polski, ale i z historii pow szechnej. Sporo czasu pośw ięcił Profesor różnego rodzaju pracom re d a k c y j nym . Zaczął je w cześnie, bo jeszcze jak o student, opraco w u jąc w spom nian y w yżej sk ry p t S tanisław a Z ajączkow skiego o historiografii pol skiej w średniow ieczu. Po w ojnie był, jak zaznaczono uprzednio, w spół red ak to rem I w y dan ia znanego dzieła Stefana M arii K uczyńskiego o w ie lk ie j w ojnie polsko-krzyżackiej, n astęp nie redaktorem m onografii pośw ięconej dziejom C zęstochow y, a w reszcie jedn ego z tomów „Rocz nika Łódzkiego" oraz k ilk u tom ów serii I „Zeszytów N aukow ych UŁ".
O bok p ra c y n a u k o w e j i p o pu larn o n auk o w ej na szczególne p odkre ślenie zasługuje praća d ydak ty czn a z m łodzieżą. Od sam ego początku, sw ej pracy n a UŁ Stefan K rakow ski p row adził różnorakie zajęcia na studiach stacjo n arn y ch i zaocznych, o g ólnohistorycznych i n au czyciel skich, z h istorii Polski średniow iecznej (ćwiczenia, w ykłady, zarów no m onograficzne jak i kursow e, prosem in aria i sem inaria) i z dziejów Rusi feu d aln ej (sem inarium i w ykłady). Ten o statn i przedm iot w yk ład ał
także studentom filologii ro sy jsk iej. Przez kilka lat m iał lek to rat z ła ciny śred n io w iecznej, p rzeznaczony dla stu d en tó w sp e cja liz u ją c y ch się w m ediew istyce polskiej i pow szechnej. D ziałalność d y d ak ty czn a Pro fesora nie o graniczała się ty lk o do U n iw e rsy te tu Łódzkiego. I tak: przez pew ien czas w IKKN w W a isz aw ie w y k ładał d zieje Rusi feu dal nej, w W SN w K ielcach zaś d zieje śred niow iecznej Polski i Europy (w latach 1969— 1971). W w ykładach m onograficznych Profesora p rze w aża zaw sze tem aty k a z dziejów k u ltu ry , m iast i w ojskow ości w róż n y ch asp ek ta ch , n ato m iast w k u rso w y ch u jm u je On dzieje śred n io w ie czne Polski w form ie cy klu w y b ran y ch zagadnień.
Pisząc o p rac y d y d a k ty c z n e j P rofesora należy szczególnie w spom nieć o kierow any m przez N iego sem inarium . Jeg o zain tereso w an ia n au k ow e znalazły tu sw oje szerokie odbicie. Z p o n a d pół setki w yprom ow anych przez Stefana K rakow skiego m agistrów , bardzo w ielu pisało prace poś w ięcone bądź to m iastom , bądź to spraw om w ojskow ym . O statn io w iele Ł z tych ro zp raw p ośw ięconych jest zagadnieniom z d ziejów kultury , św iadom ości społecznej i historii h istoriografii. N a p o d kreślenie zasłu guje okoliczność, iż 12 uczniów P rofeso ra {Andrzej Feliks G rabski, W ojciech Szczygielski, Stanislaw M arian Zajączkow ski, W iesław Puś, Ju lia n K uciński, H e n ry k W . Skorek, Rom uald W róblew ski, A licja Bie- niek-Szym czak, W iesław C aban, Ja n Szym czak, T adeusz N ow ak, J e rz y G oździelew ski) o publikow ało sw oje p race m agistersk ie, w całości lub fragmenitach, w postaci m onografii w zg lęd n ie arty k u łó w w różny ch cza sopism ach n auk ow ych (głów nie w „Studiach i M ateriałach do H istorii W ojskow ości", „Roczniku Łódzkim", ,,Z eszytach N aukow ych UŁ", S. I itp.).
Pod kierunkiem profesora K rakow skiego i na Jeg o sem inarium po w stało kilka obronionych w latach 1962— 1979 prac doktorskich: S tan i sław a M ariana Z ajączkow skiego — 1962, A lek san d ra Św ieżaw skiego —
1964, Kazim ierza W ilińskiego — 1967, Ja n a Szym czaka — 1977, H e n ry ka W . Skorka — 1979. Z k iero w an ej przez P rofesora K ated ry H istorii Polski Ś redniow iecznej i Nauic Pomocnicziych H istorii, przem ianow anej następnie na Z akład H istorii Polski Średniow iecznej w yszły dwie rozpraw y h ab ilitacyjn e, k tó ry ch był nie tylko recenzentem , ale i fak tycznym kierow nikiem . Były to p rac e S tanisław a M ariana Z ajączkow skiego (przewód zakończony w 1969 r.) i A A leksan dra Sw ieżaw skiego (przewód zakończony w 1975 r.), w p rzy g o tow an iu jest h ab ilitacja dra Kazim ierza W ilińskiego. Był też Stefan K rakow ski T eoenzentem
trzech rozpraw doktorskich: R yszarda Rosina — 1960, Stefana W o jt kow iaka — 1963 i Je rzeg o Z uław ińskiego — 1965. Pam iętać n a le ży
— uczniów P rofesora — p rac u je w szkolnictw ie w yższym , w tym 8 w In sty tu cie H istorii UŁ.
Profesor Stefan K rakow ski w ielok ro tnie pełnił fun kcję opiekuna stu d en tó w II, a od czasu zmian w siatce program ow ej, I roku historii. Przez sw oich uczniów i słuchaczy jest bardzo łubiany, poniew aż cechuje Go w ielka życzliw ość, zrozum ienie dla ich sp ra w i problem ów życiow ych oraz um iejętn o ść odpow iedniego podejścia do każdego z nich. Im ponuje im także sw oją głęboką w iedzą i e ru d y c ją. Zaznaczyć trzeba, iż w iedza ta idzie w parze ze skrom nością tak pow ażnego uczonego.
Profesor Stefan K rakow ski jest członkiem różnych to w arzy stw n a u k ow ych i organ izacji społecznych. W 1949 r. został członkiem k o re s pondentem , a w 1959 r. członkiem czynnym Łódzkiego T ow arzystw a N aukow ego. Od 1949 r. jest członkiem Polskiego T o w arzystw a H isto ry cznego. Przy Z arządzie G łów nym tego T ow arzystw a p ow stała Kom isja M ediew istyczna, k tó rej jest członkiem od 1973 r., w latach zaś 1974— 1975 był członkiem zarządu tej Kom isji. W O ddziale Łódzkim PTH polni od kilku k ad encji funkcję przew odniczącego Kom isji R ew izyjnej. P onad to je s t członkiem Zw iązku N auczycielstw a Polskiego (od 1949 r.), T ow arzy stw a P rzyjaźni Polsko-R adzieckiej (od 1953 r.), T ow arzy stw a W ied zy Pow szechnej (od 1959 r.) i S tow arzyszenia b. W y cho w ank ów G im nazjum i Liceum im. M. K opernika w Łodzi (pełnił fu n k cję członka zarządu, w iceprezesa oraz członka k o m itetu red a k cy jn eg o S tow arzysze nia, któ re w 1973 r. w y d ało m onografię pośw ięconą szkole).
Za osiągnięcia w p rac y naukow ej, d y d a k ty c z n e j i sp ołecznej prof. Stefan K rakow ski był u h o n o ro w any szeregiem odznaczeń i nagród. I tak: w 1955 r. uzy skał M edal X -lecia Polski Ludow ej, w 1966 O dznakę T ysiąclecia Państw a Polskiego, w 1970 O dznakę H onorow ą M iasta Ło dzi, w 1971 Z łotą O dznakę U n iw ersy tetu Łódzkiego. W tym że roku został odznaczony Krzyżem K aw alerskim O rd eru O drodzenia Polski, a w roku 1975 M edalem „U n iw ersy tet Łódzki w Służbie Społeczeństw a i N auki". W 1966 r. w ładze m iasta C zęstochow y przyznały M u nagrodę za w ybitne osiągnięcia na polu pracy naukow ej i społecznej położone dla lego m iasta i regionu, w rok później zaś m inister o św iaty i szkol n ictw a w yższego — nagro dę II stopnia za całokształt osiągnięć w pracy d y daktyczno-w ychow aw czej oraz w organizacji pro cesu dydaktycznego i w p rac y zw iązanej z kształceniem k ad ry nauk ow ej. Za sw oje badania n auk ow e i d y d a k ty k ę dostaw ał też kilk ak ro tn ie nag ro d y rek to ra UŁ (ostatnią w 1978 r.).
W m aju 1978 r. i w p o źd ziern ik u 1979 r. prof. Stefan K rakow ski zos tał w y deleg ow an y przez UŁ do F rancji, gdzie m iędzy innym i w Lyonie (I'U niversilé Je a n M oulin) w yg łasił trzy o d czy ty na tem at: XIII-wiecz- nych najazdów tatairskich, k ro n ik i G alla Anomyma oraz genezy państw a
polskiego i litew skiego. R ezultatem tego w y ja z d u i .przeprow adzonych na u n iw ersy tecie Je a n M oulin b adań jest a rty k u ł o m aw iający p ra c e h istoryk ó w i o rie n talistó w francuskich nad dziejam i M ongołów w X II— —XIV w. opublikow any w ,,Zeszytach N au k ow ych UŁ" (zeszyt polsko -francuski). N aw iązane z uczonym i francuskim i z u n iw e rsy te tu Lyon III k o n tak ty m iały dalszy ciąg w czasie w izyty profesorów tejże uczelni w Polsce w czerw cu 1978 r. i w m arcu 1980 r. — Profesor K rakow ski b y ł w ów czas jednym ze w sp ó ło rg an izato ró w naukow ego sym pozjum francusko-polskiego. ,W czerw cu zaś został zaproszony na XI Zjazd M ediew istów Francuskich.
N ak reślo n y pow y żej p rzegląd osiągnięć, zarów no dydaktyczny ch , jak i n auk ow y ch prof. Stefana K rakow skiego siłą rzeczy nie jest p eł n y i w y czerp u jący . Skąpe ram y n in iejszeg o a rty k u łu nie pozw alają bow iem na dogłębną analizę cało kształtu długiej pracy Profesora. Jeg o akty w n o ść na polu naukow ym i d y dak ty czn y m jest nadal duża. S y ste m atycznie realizu je On sw oje p lan y badaw cze o raz w y ty cza sobie, a także swoim uczniom i w spółpracow nikom now e k ieru n k i badań n a
u kow ych. ’ .
In sty tu t H isto rii • Z akład H isto rii P olski Ś red n io w ie cz n e j
Станислао Мариан Заенчко вс ки П РО Ф ЕСС ОР СТЕФЛН КРА КО ВС КИ В С О РО К А П Я ТИ Л ЕТИ Е НАУЧН О Й РАБОТЫ П роф ессор Стефан Краковски родился 5 V I . 1912 г. в Л одзи , в семье ж ел езн о дорож ника. В 1931 г. окончил Государственную Гимназию имени Николая Коперника. В этом ж е году поступил в Университет в Вильнюсе на гуманитарный факультет на отделение истории. В 1935 г. стал работать лаборантом в исследовательской лаборатории Истории Права Литвы, а в 1938 г., после получения диплома магистра остался там ж е ассистентом. Весной 1939 г. был назначен архивистом в Госу дарственном Архиве. Во время войны почти в течение всего времени работал ф изи ческим рабочим. В конце 1944 г. приехал в Польшу и после кратковременного пребывания в Беломстоке с весны 1946 г. стал работать в Л одзинском Университете (кандидата наук получил в 1948 г.), где прошел все ступени карьеры от ассистента д о профессора, на долж ность которого был назначен решением Государственного С о вета 3 VI 1963 г. С 1960 г. руководил К афедрой Истории Польши д о середины XV в. и подсобных наук истории, в настоящее время Институтом Истории С редне вековой Польши. В учебном году 1954/1955 был продеканом по делам м олодеж и. В научной деятельности Стефана Краковского мож но выделить два периода: кратковременный вильнюсский и более длительный — лодзинский. В Вильнюсе заинтсрееовання его касались истории средневековой Польши и истории Великого Литовского Княжества д о конца XVII в. П осле войны в Л одзи занялся, в частности, средневековой историей Польши.
В ero исследованиях м ож но выделить два основных направления. П ервое — это городская проблематика. Труды, касающиеся этой проблемы, начал разрабатывать, беря тем у кандидатской диссертации, историю Ченстоховы 1220— 1655 г. ( И сс л ед о ван ия истории Ченстоховы 1220— 1655 г.). И сследовал он разные проблемы, связанные с прошлым городов средневековой Полыни, их генезис, профессиональную структуру, демографию , причины их падения. Его многочисленные публикации касались городов в общепольском масштабе, другие публикации касались городов ченстоховской и лен- чнцко-серадской областей. Второе основное направление в исследованиях Краковского — это история воен ного дел а/ которой он посвятил себя в середине 50-тых годов и продолж ает работать д о настоящего времени. З д есь на первом месте большая монография опубликован ная в 1956 г.: П ольш а в бо р ьб е с татарскими наезд ам и в X II I в. В своих много численных трудах по вопросам истории поенного дела П роф ессор касается, в част ности, вопроса сознания цели борьбы польских войск в средних веках, стратегии и тактики. К роме того, Стефан Краковски интересовался проблематикой, связанной с воп росами объединения Польши на переломе X III и X IV в., историей костела в Польше, образом Николая Коперника, а такж е я историей Руси. Н адо такж е подчеркнуть, что П роф ессор не является типом кабинетного ученого. П опуляризирует историю средневековой Польши, издавая популярные статьи и читая лекции для широкой публики. Кроме того читает лекции для специалистов. Н евоз м ож но не упомянуть того: что много внимания уделил Стефан Краковски различно го типа редакционным работам. Большое значение имеет дидактическая работа Профессора. Вел и ведет разные занятия (монографические и курсовые лекции, практические занятия, просеминары, семинары) для студентов истории очного н заочного отделений русской филологии; читал некоторое время лекции по истории феодальной Руси. П реподавал такж е латынь средних веков. Читал лекции не только в Л одзинском Университете, но и в IKKN в Варш аве и в W S N в Кельцах. На счету у П рофессора свыше 50-ти магистров, из которых 12 опубликовало в целости или частично свои магистерские работы. Был научным руководителем пяти кандидатских диссертации и рецензентом трех. Руководим ая им К аф едра, а затем Институт выпустил две докторские диссертации. Стефан Краковски является членом разных научных и общественных органи заций. З а достиж ения в научной, дидактической и общественной работе П роф ессор был удостоен целым 1 рядом наград (М едаль десятилетия Н ародной Польши — 1955 г.. награда в связи с Тысячелетием Польского Государства — 1966, Почетная награда города Л о д зь — 1970, Золотая Награда Л одзинского Университета, Крест Кавалера Ордена Возрож дения Польши — 1971, М едаль „Лодзинский Университет на сл у ж б е общ ества и науки” — 1975. Получил такж е много других наград, а среди них награда, признанная в 1966 г. городскими властями Ченстоховы и на града II”, признанная Министром Просвящения и Высшего О бразования в 1967 г. И, наконец, надо вспомнить, что в 1978 г. П рофессор прн посредничестве Универси тета наладил живой научный контакт с историками из Л иона (Университеты Лион II и Л ион I I I ), где читал доклады по истории средневековой Польши.
