Juliusz Sikorski
Skwierzyński epizod wojny
napoleońskiej z 1813 roku
Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 4, 229-236
1997
Hi s t o r y c z n o- Ar c h i w a l n y NR 4 - R O K 1997
Juliusz Sikorski
G orzów W lk p .*Skwierzyński epizod wojny napoleońskiej z 1813 roku.
W aktach skw ierzyńskiego m agistratu znajduje się poszyt zatytu łowany Acta Specialia w zględem zatrzym ania na tuteyszey rzece Warcie statków na w oyskow ą p o t r z e b ę obejm ujący okres od 13 lipca do 1 sierp nia 1813 roku. Składa się nań siedem listów. Są to korespondencje prow a dzone pom iędzy podprefektam i obornickim i m iędzyrzeckim a b urm i strzem Skwierzyny. D otyczą dostarczania statków do transportu aprow i- zacyjnego dla kostrzyńskiej twierdzy, będącej od listopada 1806 roku w rękach wojsk francuskich2.
W roku 1812 w ybuchła w ojna francusko-rosyjska. W 1813 r. w wyniku działań w ojennych arm ia N apoleona zm uszona była w ycofać się aż na rubież rzeki Elby. T w ierdza kostrzyńska, dow odzona przez gen. bryg. Foum ier’a d ’A lbe, pozostała w rękach francuskich3. Jej załogę sta nowił kontyngent w ielonarodow ościow y, złożony m.in. z W estfalczyków , Wirtemberczyków, W łochów , Illyrów no i oczyw iście Francuzów, liczący łącznie ponad 4,5 tysiąca ludzi4.
' Autor jest p raco w n ik iem A rch iw u m P a ń stw o w e g o O d d ział w G o rzo w ie W lkp. i jednocześnie studentem III roku historii na W S P w Zielonej Górze, (red.) 'Akta miasta Skw ierzyny, sygn. 304.
'N a mocy układu zw artego 8 w rześnia 1808 roku w Paryżu, określającego w ysokość nałożonej na Prusy kontrybucji twierdza w Kostrzynie, a także w Szczecinie i G łogo wie pozostała w rękach w ojsk francuskich do chw ili całkow itej spłaty kontrybucji; zob. M. Żyw czyński, H istoria pow szechna 1789-1870, W arszawa 1996, s. 165. Gen. bryg. F o u rn ie r d !A lbe był d o w ó d zcą tw ierd zy k o strzy ń sk iej w latach 1813
1814.
* Kostrzyn nad Odrą. D zieje daw ne i nowe, pod. red. J. M arczew skiego, Poznań 1991,
230 Ju liu sz Sikorski
W p o łow ie m arca pod m ury k o strzyńskiej tw ierdzy podchodzą w ojska rosyjskie. 15 kw ietnia dow ództw o nad oblężeniem przejmuje gen lejtn. K apcew icz dyspo n u jący 5 ty sięczn y m k orpusem i 12 działami5 P ow ażnie traktując postaw ione przed sobą zadanie zdobycia twierdzy K apcew icz ro zp o czy n a prace in ż y n iery jn e , żąd ając od Departamentu W ojny w B erlinie planu K ostrzyna oraz dział oblężniczych. Mimo pozor nie dobrej w oli, Prusacy opóźniali całą akcję w obaw ie o los twierdzy Z ależało im bow iem na tym , by zdobycie tw ierdzy nie pociągnęło za sobą jej zniszczenia.
S ytuacja uległa zm ianie, gdy cesarz F rancuzów w raz ze świeżo zw erbow anym i w e Francji i Z w iązku R eńskim siłam i w kw ietniu wyru szył ponow nie do walki. W ojska francuskie przejęły W rocław i zatrzyma ły się na linii Odry, stw arzając tym sam ym realne szanse wyzwolenia z oblężenia tw ierdzy w K ostrzynie.
T ym czasem A ustria, będąca je sz c z e neutralną w sporze rosyjsko- francuskim , zaproponow ała Francji m ediacje w rokow aniach z koalicją. N apoleon przystał na tę propozycję. K onsekw encją tego było zawiesze nie 4 czerw ca działań w ojennych na okres ponad dw óch m iesięcy (do 10 sierpnia).
7 czerw ca do T ucheband6 - gdzie znajdow ała się kw atera główna K apcew icza - przybyła m ieszana kom isja prusko-francuska, by wprowa dzić zaw ieszenie broni. Taki obrót spraw y został entuzjastycznie przyjęty p rze z w ie lo n a ro d o w o śc io w ą z a ło g ę g a rn iz o n u . Ju ż n astęp n e g o dnia uzgodniono w arunki rozejm u:
1. obszar w prom ieniu 5-6 km od m iasta m a znajdow ać się pod kontrolą w ojsk francuskich (pom im o sporych zniszczeń okolicy dało to im oka zję do uzupełnienia zapasów );
2. na m ocy postanow ień rozejm ow ych R osjanie zobow iązani zostali do zaopatrzenia oblężonych w żyw ność i op ał7.
K apcew icz zlecił liw erunek8 różnych produktów z pow iatu obor nickiego do L andsberga (G orzow a) dla francuskiej osady wojskowej sta
5 Tam ie, s. 208.
6 W ieś położona na terenie obecnych N iem iec ok. 1 0 km . na p o ł u d n i o w y - z a c h ó d od
K o strzy n a.
7 Kostrzyn nad Odrą, op. cit., s. 2 0 9 .
R L iw eru n ek - p o d a te k w n a tu rz e na u trz y m a n ie w o jsk a lub d o sta rc z e n ie czegoś, d ostaw a przym usow a dla w ojska.
231
cjon u jącej w K ostrzynie. N ad praw idłow ością przebiegu prac liw erunko- wvch czuwać m iał m ajo r R ollyński. Z lecił on podprefektow i pow iatu obornickiego w ydanie dyspozycji burm istrzow i skw ierzyńskiem u, doty
czą cy ch natychm iastow ego w ysłania do O bornik pod nadzorem policji
m iejsk iej w szystkich statków stojących na W arcie w Skw ierzynie. N iedo
p ełn ien ie lu b opóźnienie w ykonania w ezw ania w iązało się z pociągnię ciem do odpow iedzialności burm istrza i oddaniem pod sąd wojenny, g dyż czas ncijostateczniejszy w któ tym zgrom adzone tu p rodukta na transport do btndsberga w ypraw ione b y ć m aią y m uszą.
Burmistrz pism em z dnia 15 lipca 1813 roku donosi, iż żadne stat ki próżno na rzece nie stoją. Przypom ina, iż ju ż dw ukrotnie tj. 11 i 13 iipca ...dwadzieścia i kilka statków... odesłano do O borzycka i Poznania.
Podprefekt m iędzyrzecki K urnatow ski 17 lipca inform uje o nie ustającym zapotrzebow aniu na statki, które to w liczbie sześciu ...p o d eskortą z G wardyi N arodow ych... ze S kw ierzyny do O bornik m ają być posłane, o czym burm istrz ma obow iązek pow iadom ić podprefekta obor nickiego.
W odpow iedzi burm istrza czytam y, iż prócz statków w ysłanych 11 i 13 lipca kolejne dw a, które zaw inęły do S kw ierzyny płynąc z G orzow a, odesłano do Poznania.
Czas rozejm u dobiegał końca. 29 lipca podprefekt K urnatow ski podaje burm istrzom S kw ierzyny, M iędzyrzecza i Sierakow a w iadom ość o zaniechaniu dalszego w ysyłania statków inform ując, iż z pow iatu w ągro- wieckiego zebrano znaczny kontyngent liw erunkow y.
W aktach znajduje się także zapis, dotyczący odm ow y w ykonania przez przybyłych do S kw ierzyny szyprów 9 reskryptu dyrektora skarbu w sprawie załadow ania 1000 beczek soli ze skw ierzyńskiego m agazynu solnego i dalszego ich przetransportow ania do Poznania. Poszyt nie za wiera niestety szerszych w iadom ości na tem at przyczyn odm ow y w yko nania polecenia. N ależy sądzić, iż interw encja do w ładz m iejskich przy niosła pożądany skutek, gdyż w dalszej części lektury spraw a buntu szy prów nie jest poruszana.
P re z e n to w a n e te k s ty są ta k ż e in te r e s u ją c y m ź r ó d łe m d o d z ie jó w Warty. D o w ia d u je m y s ię z n ic h , iż z a le d w ie w p rz e c ią g u ty g o d n ia tj. m ię
232 Juliusz Sikorski
dzy 11 i 17 lipca 1813 r., do sk w ierzyńskiego portu rzecznego zawinę|0 około pięćdziesięciu statków.
N ie udało się ustalić, kto w ow y m czasie piastow ał urząd burmi strza w Skw ierzynie. P ism a burm istrza są podpisane nieczytelnie bądź nie są podpisane w ogóle. N a podstaw ie skw ierzyńskiej m onografii Benno T hom ego w iem y jedynie, iż w roku 1795 burm istrzem w Skwierzynie był W uttich (Justizbürgerm eister), natom iast w latach 1824-1835 Haupmann Franz von C hrzanow ski (B ü rg erm eister)10. N asze w iadom ości poszerza o inform ację z roku 1811 K ronika m ia sta Skw ierzyny, kiedy to odwołano urzędującego burm istrza R eicherta (Stadt-D irektor). N ota bene urząd prze stał piastow ać po głośnej spraw ie L eipnera, zacnego obyw atela miasta, który pow iesił się w w ięzieniu w noc w igilijną św iąt Bożego Narodze n ia 11. K olejna inform acja, dotycząca osoby spraw ującej urząd burmistrza, pochodzi dopiero z roku 1814. B urm istrzem w Skw ierzynie był wówczas człow iek o nazw isku von C ham ow ski (polnischer H aupm ann, Bürgerme ister)12. B ez w ątpienia C ham ow ski i C hrzanow ski to je d n a i ta sama oso ba, a różnica w zapisie nazw iska je st n iew ątpliw ie w iną nieuważnego m iejskiego skryby.
Acta Specialia
względem zatrzymania na tutejszej rzece Warcie
statków na woyskową potrzebę
1. 15 Juli 1813
D ziało się w O bornikach w Biurze Podprefektury dnia 14 Lipca 1813 Roku
P odp refekt P ow iatu O b orn ick iego do Jfegom ości] P ana B u rm istrza w S kw ierzyn ie
Jaśnie W ielm ożny G enerał L ieutenant K apcew icz nakazał liweru- nek różnych produktów z P ow iatu O bornickiego do L andsberga dla
osa-10 B. Thome, Schw erin (Warthe), Kiel 1963, s. 93.
11 A kta m iasta S lw ierzyn y, sygn. 2, s. 285.; Zob. S. Janicka P olonica w aktach mias,a
Skw ierzyny, Szczeciński Informator Archiwalny nr 3, Szczecin 1987, s.90.
233
dyfrancuskiey znayduiącey się w K iestrzynie, końcem którego odw iezie nia miały bydź statki przysłane iako też w sam ej rzeczy końcem w ypra wienia tego Liw erunku zesłany tu M ajor R ollyński.
W[iełmożny] S obko zapew nia, że statki d o tego transzportu prze
zn aczon e pow inny się znaydyw ać w S kw ierzynie. Tenże W [ielm ożny]
Major zlecił mi w ezw ać J[egomos'ci] Pana B urm istrza, żeby w szelkie stat ki przy Skwierzynie znayduiące się bądź do transzportu liw erunku w m ie ście będącego przeznaczonej bądź inne p ryw atne, iakie się tylko tam znaydują i transportem z m ilicyi m ieyskiey rzeką W artą bez naym niey- szey straty czasu i to tak spieszno iak tylko m ożna tu pod O bornik spro wadzić kazał, zas' za niedopełnienie lub naym nieysze opóźnienie usku tecznienia tego w ezw ania, kładzie W [ielm ożny] M aior na J.M . Pana B ur mistrza najsurowszą odpow iedzialność y oddanie go pod sąd w ojenny - gdyż czas najostatecznieyszy w którym zgrom adzone tu p rodukta na trans port do Landsberga w ypraw ione być m aią y m uszą.
/ - / podpis nieczytelny
2
.
B u rm istrz M iasta S kw ierzyn y do W -go P odp refekta P ow iatu O b orn ick iego
Na dopiero w tem m om encie od W -go P odprefekta Pow iatu O bor nickiego odebrany R eskrypt d[an] d[nia] 14 m .b. m am honor ośw iadczyć że w tym mom encie żadne statki próżno na tuteyszey rzece się nie znay- duią, ile że w tym tygodniu a m ianow icie w przeszłą niedzielę to iest 11- go dwadzieścia i kilka ieszcze z których co do O borzycka przeznaczone były a reszta do P oznania tu stąd odchodziły.
W przeszły w torek zaś to iest d. 13 znow u dw adzieścia i kilka statków tu przybyw szy tego sam ego dnia tu stąd także odchodziły i spo dziewać się w ypada (tak szypry tuteysi pow iadają) lubo p rzez te czasy nie były wiatry iednakow oż tak pierw sze iak i ostatnie statki do tego czasu >«ż na mieyscu O borzycka, czyli m iejscu ich przeznaczenia przybyć m u siały. Dorozumiem się w ięc że statki te o których W [ielm oż]ny P odprefekt Piszesz są te sam e które iako w yżey rzeczone tu stąd odchodziły. Z resztą Przydać tu ieszcze m uszę że po przybyciu tu w S kw ierzynie statków dal sza ekspedycya tu stąd stała się pod dozorem M ajora R ossyiskiego W iel
234 Juliusz Sikorski
m ożnego M aybaum a i innego k o m m isarza pru sk ieg o , których po uczy. nioney tu raz ekspedycji także każdy w sw ą stro n ę się udał.
S k w ierzy n a, 15 Lipca 1813 b rak podpisu
3 .
Jfegom osci] Panów B u rm istrza i E x p ed y e n tó w poddanych wzy wam ninieyszem ażeby załączoną ek sp ed y c y ą do J.M . P an a Burm istrza w Skw ierzynie ja k nayspieszniey y to bez n ay m n iejszeg o za trzym ania dniem i nocą przez konnych pew nych p o słań có w z m ia sta do m iasta traktem zw yczaynym aż do S kw ierzyny odesłali a to po d n ay su ro w sz ą odpowie dzialnością. pieczęć p refek ta O bo rn ik i 14 Lipca 1813 P o d p re fe k t P o w iatu Obornickiego I-I p o d p is nieczytelny 4 .
M agazyn S olny d o S zla c h e tn eg o M a g istr a tu w M ieyscu
Poniew aż S zyprow ie którzy tu przy b y li a k tórym p o dług Res[kry- p]tu J.W. D yrektora Skarbu z d n ia 1 L ipca r.b. N r 1513 1000 Beczek Soli w ydane z tuteyszego M agazynu bydź m aią: N iec h cą tak o w e y w mieysce przeznaczone to iest do M agazynu P o zn ań sk ieg o sp ła w ić y naw et tey na statki ładow ać: - Z atym w zyw a M ag azy n p o d p isa n y w pom oc władzę m ieyscow ą końcem p rzy m u sz en ia S zy p ró w po sól p rzy b y ły c h , aby ci natychm iast sól takow ą na statki ład o w ali p o d łu g w agi i im wręczoney dezygnacyi y tę do m ieysca p rze zn ac zo n e g o o d liw ero w ali.
S k w ierzy n a , d. 15 L ipca 1813 M agazyn Solny
235
5.
Podp refekt Pow iatu M ięd zyrzeck iego do Pana Z astępcy B u rm istrza w S kw ierzynie
Znając sobie w ten m om ent doniesione że W.P. Podprefekt Pfow ia]- tu Obornickiego do liw erunku z tam ecznego p[ow ia]tu przeznaczonego do Kistrzyna potrzebuie ieszce 6 statków , polecam J.P.Z. Burm istrza, żeby z statków w S kw ierzynie znajdujących natychm iast pod eskortą z G w ar- dyi Narodowych posłał szesc statków do O bornik i o tem W -go P[od]pre- fekta P[owia]tu O bornickiego i K onnego natychm iast uw iadom ił; ró w nież W-go M ajora M aybaum o tem zainform uje. D yspozycja N iniejsza zasadzona na Reski-. P refektur z dn. 14 b.m. N r 794 lipca pow inna być iak najświetniej dopełniona i Podprefektow i R aport zdany.
M iędzyrzecz, d. 17 Lipca 1813
I-I K urnatow ski
Nr 32
Skwierzyna 17 L ipca 1813 Na Reskrypt d[an] dfnia] 17 et prest nr 152 z L ipca - względem odchodzenia tu stąd statków do O borzycka - Burmistrz uniżenie raportuje.
6
.
Burmistrz M iasta S kw ierzyn y d o W -go P[ana] P[odprefekta]
Na Reskrypt W -go Prefekta P ow iatow ego obok oznaczony m am honor raportować Mu uniżenie, iż w szyskie statki próżne które od nieia- kiego czasu w R ekw izycyą tu w zięte uztaw szy iako nayspieszniey podług rozkazów z L andsberga tu stąd daley w edług w yznaczeń odsyłane zosta ły Toż samo m iało m ieysce iak W -ny P refekt z załączonych tu listów doczytać się raczy w przeszłą niedzielę i w torek t.i. dn. 11 i 13 m.b. w którym to czasie więcej niż 20 statków pierw szym tu ztąd do O borzycka
236 Juliusz Sikorski odchodziło, a dn ia w czorajszego po przybyciu tu z L andsberga dwóch statków takow e nie do O borzycka, poniew aż podług ordy do Poznania udać się m ieli; do Poznania je odesłałem . Z resztą statki w szyskie o któ rych W -ny Pan P odprefekt P[ow iatu] O bornickiego pisze bez wątpienia iuż przed kilku dniam i tam że iuż przybyć m usiały.
7.
P odp refekt P ow iatu M ięd zyrzeck iego
P o leca niżej w y rażo n y m J.W.P. B u rm istrzo w i żeby Szyprom z L andsbegra w górę do P oznania iadącym os'w iadczyli gdy dla uchylenia L iw erunku dla K orpusu tw ierdzy K istrzyn oblegaiącego przeznaczonego dostaw ieniu statków do P oznania iuż nie iest potrzebnym nadarem nie iuż się nie trudnili. Ze zas' z p[ow ia]tu W ągrow ieckiego znaczny Liwerunek tu do M iędzyrzecza m a być dostaw iony, który m oże in N atu ra13 do Skwie rzyny lub M iędzychoda posłany będzie przeto końcem dow iedzenia się bliższego w O bornikach lub W ągrow cu ostrzec ich o tem zechcą.
M iędzyrzecz, 29 Lipca 1813
I-I Kurnatowski
