Doroczna Konferencja Miêdzynarodowej Komisji Historii Nauk Geologicznych
Wilno, Litwa, 28.07–04.08.2006
W dniach 28.07– 4.08. b.r. odby³a siê w krajach ba³tyc-kich — Litwie, £otwie i Estonii — kolejna doroczna kon-ferencja naukowa Miêdzynarodowej Komisji Historii Nauk Geologicznych (INHIGEO), poœwiêcona historii geologii czwartorzêdu i geomorfologii, zorganizowana przez Litewsk¹ Akademiê Nauk, Instytut Geologii i Geo-grafii w Wilnie, Wydzia³ Nauk Przyrodniczych Uniwersy-tetu £otewskiego w Rydze, Instytut Geologii UniwersyUniwersy-tetu w Tartu i Instytut Geologii Politechniki w Tallinie. Jej sponsorem by³ ponadto Pañstwowy Litewski Fundusz Naukowo-Badawczy, a w organizacji konferencji uczestni-czy³y tak¿e Wydzia³ Nauk Przyrodniczych i Centralna Biblioteka Uniwersytetu Wileñskiego i Litewska S³u¿ba Geologiczna oraz szereg muzeów w Wilnie, K³ajpedzie, Mosedis i Rydze. Przewodnicz¹cym Lokalnego Komitetu Organizacyjnego w Wilnie byù prof. Algimantas Grigelis, a sekretarzem dr. Gailë Þaludienë. Lokalne komitety w Rydze oraz w Tartu i Tallinie reprezentowali Ervins Lukðeviès, Tönu Pari i Dimitri Kaljo.
W konferencji wziê³o udzia³ 51 historyków nauk geo-logicznych z 17 krajów, z czego 7 osób reprezentowa³o Australiê, 2 — Austriê, 4 — Chiny, 2 — Czechy, 5 — Esto-niê, 2 — Niemcy, 3 — JapoEsto-niê, 1 — £otwê, 3 — Litwê, 5 — Nowa Zelandiê, 2 — Polskê, 3 — Rosjê, 1 — Serbiê, 4 — Wielk¹ Brytaniê i 6 — Stany Zjednoczone Ameryki.
Sesja naukowa konferencji odby³a siê w Wilnie w dniach 28–29.VII. br., a miejscem obrad by³ zabytkowy gmach XVI-wiecznego Starego Arsena³u u stóp Góry Zamkowej przy ul. Arsenalskiej, mieszcz¹cy Muzeum Sztuki U¿ytko-wej.
Po otwarciu obrad przez prof. A. Grigelisa i przemó-wieniach powitalnych przedstawicieli Litewskiej Akade-mii Nauk — prof. V. Razumasa , Pañstwowego Funduszu Naukowo-Badawczego — dr. S. Renèysa oraz prezesa INHIGEO — prof. Philippe Taqueta rozpoczê³a siê sesja naukowa, podzielona tematycznie na trzy zagadnienia: geomorfologia, teoria zlodowaceñ i problematyka regio-nalna.
Obrady I sesji otworzy³ przewodni referat Victora. R. Bakera (USA) o kontrowersji, korzeniach filozoficznych i znaczeniu dla wspó³czesnej geomorfologii biblijnego potopu, po czym australijscy badacze David Branagan i poprzedni sekretarz INHIGEO David Oldroyd omówili problematykê badañ geomorfologicznych tego kontynentu w aspekcie historycznym.
Kolejnymi prelegentami byli Vidojko Joviæ (Serbia), który omówi³ dzieje badañ krasu w tym kraju i Ona Kon-dratienë (Litwa), poúwiæcajàc swój referat dokonaniom na polu geomorfologii tego kraju Valerii Èepulytë, nota bene w okresie miêdzywojennym uczennicy i asystentki prof. Stanis³awa Ma³kowskiego. Po wyst¹pieniu Ireny M. Ma³achowej (Rosja) o rosyjskiej szkole geomorfologicznej w XIX i pierwszej po³owie XX wieku, cz³onek honorowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego Algirdas Gaigalas (Litwa) przedstawi³ przygotowany we wspó³pracy z Jona-sem SatkunaJona-sem oraz pracownikami Pañstwowego Insty-tutu Geologicznego w Warszawie Markiem Granicznym i Halin¹ Urban referat o pionierach wspó³czesnej glacjomor-fologii na Litwie i w Polsce. Obrady tej sesji zamknê³y referaty badaczy japoñskich Yasumoto Suzuki i Michiko Yajima o historii badañ geodezyjnych i ruchach
tektonicz-nych na wyspach tego kraju i koncepcji zatoki paleotokijskiej.
Obrady sesji glacjologicznej otworzy³ przewodni refe-rat Anto Raukasa (Estonia) o ewolucji teorii zlodowacenia kontynentalnego w Europie pó³nocnej. Kolejnymi mówca-mi byli Marianne Klemun (Austria), która przedstawi³a problem periodyzacji i wprowadzenia przez A. von Morlot terminu „czwartorzêdowy”oraz Bernhardt Fischer (Niem-cy) z referatem A. Keyserling, R.I. Murchison i wczesne stadium geologii Czwartorzêdu Europejskiej Rosji.
Nastêpnie Frederik van Veen (Holandia) omówi³ wcze-sne pogl¹dy na pochodzenie g³azów narzutowych i teoriê lodowcow¹ Torella, Ewgenij E. Milanowskij (Rosja) przedstawi³ wspó³autorski referat o monografii A. Kropo-tkina Badania Okresu Lodowcowego, a Martin S. Brook (Nowa Zelandia) zrelacjonowa³ problem zlodowacenia Wyspy Pó³nocnej tego kraju.
Ostatnim referatem sesji geomorfologicznej by³o wyst¹pienie Martiny Kölbl-Ebert (Niemcy), która omó-wi³a problem powstania kraterów impaktowych Nördlin-ger Ries i Kaalijärv w interpretacji W. Kranza i H.L. Quiringa.
Wieczorne obrady III sesji, poœwiêconej problematyce regionalnej, otworzy³ przewodni referat E.E. Milanow-skiego (Rosja) Pogl¹dy i wiedza o plioceñsko-czwarto-rzêdowych zlodowaceniach w Europie Wschodniej, Sybe-rii i na Kaukazie, po czym Ph. Taquet (Francja) omówi³ pierwsze odkrycia krêgowców na terenie Inflant przez Eschscholtza, Kutorgê, Parrot i Cuvier’a .
Obrady tej sesji kontynuowano w dniu nastêpnym. Po referacie Claudii Schweizer (Austria) o interdyscyplinar-nym podejœciu do biostratygrafii europejskiej na pocz¹tku XIX wieku, A. Grigelis omówi³ pierwsze badania geolo-giczne na Litwie. Niejako uzupe³nieniem tej prelekcji by³ wyg³oszony z pamiêci i perfekcyjnie po angielsku (czego brakowa³o wielu mówcom z krajów nieanglojêzycznych) przez Marka Granicznego (Polska) referat Najstarsze mapy geologiczne Polski i Litwy: fakty i implikacje, bêd¹cy kolejnym przyk³adem owocnej wspó³pracy geologów Pol-ski i Litwy, poniewa¿ jego wspó³autorami byli Halina Urban i Jonas Satkunas. Kolejnymi prelegentami byli australijczyk Wolf Mayer, który omówi³ badania geolo-giczne pleistoceñskiego wapienia z Tamala w tym kraju i wystepuj¹cy po raz drugi na konferencji — dobry znajomy polskich geologów Algirdas Gaigalas (Litwa). Przedstawi³ on bardzo obiektywnie rozwój pogl¹dów i cechy szczegól-ne badañ czwartorzêdu w krajach ba³tyckich, uwzglêd-niaj¹c wk³ad geologów polskich. Nastêpnie Alena Cejchanova (Czechy) omówi³a dzieje kartowania utworów czwartorzêdowych na terenie tego kraju a Manuel Pinto przedstawi³ historiê badañ gleboznawczych w Portugalii. Omawian¹ sesjê zamkn¹³ bardzo ciekawy — wyg³oszony z pamiêci i w doskona³ym angielskim — referat Witolda Zuchiewicza (Polska) Historia badañ neotektonicznych w Polsce, który spotka³ siê z wielkim zainteresowaniem uczestników konferencji.
W sesji posterowej wziê³o udzia³ jedynie trzech auto-rów — w tym dwóch z Polski. Pewnym utrudnieniem by³o eksponowanie posterów na nieodpowiednich sztalugach.
Sekretarz konferencji G. Þaludienë przedstawiùa poglà-dowo teoriê pierwszego wyk³adowcy geologii na Uniwer-932
sytecie Stefana Batorego Józefa £ukaszewicza o genezie ska³, opisan¹ w jego monumentalnym dziele Nieorganicz-ne ¿ycie Ziemi. Jedyny ¿yj¹cy polski cz³oNieorganicz-nek-za³o¿yciel Miêdzynarodowej Komisji Historii Nauk Geologicznych (INHIGEO) Stanis³aw Czarniecki przygotowa³ zaprezen-towany przez autora sprawozdania bogaty w treœæ poster Powstanie INHIGEO na pierwszym miêdzynarodowym spotkaniu historyków nauk geologicznych w Erewaniu, zawieraj¹cy cenne materia³y archiwalne z utworzonej przez niego w Krakowie unikatowej Pracowni Historii Geologii Polski. Obudzi³ on, co zrozumia³e, ogromne zain-teresowanie uczestników konferencji, podobnie jak list seniora polskich historyków nauk o Ziemi, wskazuj¹cy na donios³e znaczenie badañ tego rodzaju dla przysz³ych pokoleñ. Wreszcie pisz¹cy te s³owa przedstawi³ opracowa-ny ze Zbigniewem Wójcikiem poster O badaniach czwar-torzêdu w pó³nocno-wschodniej czêœci Europy Œrodkowej na prze³omie XIX i XX wieku, w którym zaprezentowano ma³o znany, a znacz¹cy wk³ad w rozpoznanie utworów czwartorzêdowych na tym obszarze takich badaczy pol-skich jak C. Giedroyc, J. Siemiradzki, A. Rych³owski, J. Lewiñski i J. Samsonowicz.
Na zakoñczenie konferencji odby³o siê pod przewod-nictwem sekretarza generalnego INHIGEO Kennard’a B. Borka (USA) i prezesa Komisji Philippe Taqueta (Francja) walne zebranie jej cz³onków . Poza omówieniem szeregu spraw, zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ komisji, og³oszono wyniki g³osowania na nowych jej cz³onków. Nowymi cz³onkami INHIGEO z Polski zostali wybrani, zapropono-wani przez ni¿ej podpisanego: Stefan W. Alexandrowicz, Rados³aw Tarkowski i Andrzej J. Wójcik.
Ponadto zebrani jednog³oœnie przyjêli powziêt¹ na wniosek autora sprawozdania uchwa³ê Zarz¹du INHIGEO o nadaniu Stanis³awowi Czarnieckiemu godnoœci honoro-wego cz³onka-seniora komisji.
Po zakoñczeniu drugiego dnia obrad uczestnicy kon-ferencji mieli mo¿noœæ odwiedzenia Katedry Wileñskiej i najstarszych gmachów uniwersyteckich. Podczas zwie-dzania katedry pokazano nam równie¿ podziemia, gdzie w krypcie królewskiej spoczywaj¹ szcz¹tki króla Aleksandra Jagielloñczyka oraz dwóch ¿on Zygmunta Augusta:
królo-wych El¿biety Rakuskiej i Barbary Radziwi³³ówny. By³o to dla autora tego sprawozdania szczególne prze¿ycie, ponie-wa¿ projektantem królewskich dêbowych trumien by³ jego ojciec, a ponadto dane mu by³o w 1932 r. ogl¹daæ te szcz¹tki po ich zaskakuj¹cym odkryciu przy badaniu podziemia zagro¿onej przez powódŸ zawaleniem katedry. Podczas wizyty na uniwersytecie, ze szczególnym zainteresowaniem i podziwem zwiedzono dawna bibliotekê — salê Smuglewi-cza z jego piêknymi freskami oraz salê Lelewela odnowion¹ przez profesora Wydzia³u Sztuk Piêknych USB J. Hoppena i obserwatorium astronomiczne na najwy¿szym piêtrze — dzie³o Marcina Odlanickiego - Poczobutta.
Ostatni dzieñ pobytu na Litwie uczestnicy konferencji spêdzili na wycieczce, odwiedzaj¹c Troki z pieczo³owicie zrekonstruowanym zamkiem Giedymina i osad¹ kara-imsk¹ oraz najwa¿niejsze pobliskie ods³oniêcia utworów czwartorzêdowych.
Nastêpnego dnia rozpoczê³a siê kilkudniowa wyciecz-ka geologiczno-krajoznawcza. Jej uczestnicy mieli mo¿noœæ poznania najlepszych ods³oniêæ na terenie trzech krajów ba³tyckich — Litwy, £otwy i Estonii oraz odwie-dzenia zabytkowych miast Rygi, Tartu i Tallina. Polscy uczestnicy konferencji nie wziêli w niej jednak udzia³u. Nale¿y jedynie podkreœliæ, ¿e organizatorzy wydali staran-nie opracowany przewodnik wycieczkowy, który jest w posiadaniu autora sprawozdania.
Podsumowuj¹c powy¿sze, krótkie omówienie przebie-gu konferencji trzeba podkreœliæ jej bardzo dobr¹ organiza-cjê. Sta³a siê ona okazj¹ do wzajemnego poznania kontaktuj¹cych siê ze sob¹ g³ównie korespondencyjnie cz³onków INHIGEO i jego zarz¹du, jak równie¿ aktualne-go stanu badañ w dziedzinie historii nauk geologicznych w skali œwiatowej oraz umo¿liwi³a cenn¹ wymianê myœli i pogl¹dów w niezwykle przyjaznej atmosferze. W imieniu polskich uczestników chcia³bym serdecznie podziêkowaæ organizatorom, a zw³aszcza memu przyjacielowi Algiman-tasowi Grigelisowi, za serdeczne przyjêcie, które jest kolejnym dowodem zacieœniaj¹cej siê wspó³pracy geolo-gów obu naszych bratnich przez wiele stuleci krajów.
Wojciech Narêbski Serwis fotograficzny na str. 922
933
922
Ryc. 1. Uczestnicy konferencji na dziedziñcu Piotra Skargi Uniwer-sytetu Wileñskiego. Fot. W. Narêbski
Ryc. 2. Polscy uczestnicy konferencji (od lewej): Witold Zuchiewicz, Wojciech Narêbski i Marek Graniczny. Fot. A. Gaigalas
Ryc. 3. Trumna ze szcz¹tkami Barbary Radziwi³³ówny w krypcie królewskiej Katedry Wileñskiej. Fot. W. Narêbski
Ryc. 4. Uczestnicy wycieczki w Trokach. Fot. A. Gaigalas
Doroczna Konferencja Miêdzynarodowej Komisji Historii Nauk Geologicznych
Wilno, Litwa, 28.07–04.08.2006 (patrz str. 932)
1 2
3
