Miêdzynarodowe Sympozjum Terenowe
Geologia Czwartorzêdu i Procesy Geomorfologiczne
Apatyty, Pó³wysep Kola, Rosja, 04–09.09.2005
Kolejne, coroczne spotkanie integruj¹cezainteresowa-nych geologi¹ czwartorzêdu naukowców z rejonu basenu Ba³tyku, a odbywaj¹ce siê od lat dziêki inicjatywie prof. Leszka Marksa, w tym roku mia³o miejsce w odleg³ym rejonie — na pó³wyspie Kola (NW czêœæ Rosji). Organizo-wane by³o przez Grupê Peryba³tyck¹ Podkomisji Zlodowa-ceñ INQUA, Przyjació³ Czwartorzêdu Ba³tyku oraz Rosyjsk¹ Akademiê Nauk.
W sympozjum udzia³ wziê³o 45 uczestników (z Danii, Finlandii, Polski, Bia³orusi, Litwy, £otwy, Estonii i Rosji). Z Polski by³o 4 uczestników z Pañstwowego Instytutu Geologicznego (ryc. 1) oraz 2 z Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu. Obrady odbywa³y siê w impo-nuj¹cym budynku Instytutu Geologicznego Kolskiego Cen-trum Naukowego Rosyjskiej Akademii Nauk w mieœcie Apatyty.
Pó³wysep Kolski jest rejonem nie czêsto odwiedzanym przez geologów, a w szczególnoœci specjalistów zaj-muj¹cych siê geologi¹ czwartorzêdu. Dlatego z wielkim zaciekawieniem oczekiwaliœmy czêœci terenowej. Nieste-ty, niesprzyjaj¹ce warunki pogodowe, zw³aszcza dla doku-mentacji fotograficznej, psu³y nieco mo¿liwoœci ogl¹dania piêknych form geologicznych w kolorowej scenerii wczesnej jesieni kolskiej lasotundry (ryc. 2).
Czêœæ terenowa prowadzi³a przez zachodni¹ czêœæ pó³wyspu Kola: masyw gór £owozero, obszar Kan-da³aksza oraz masyw Gór Chibiñskich.
Ranek 05.09.2005 r. przywita³ nas ca³kowitym zachmurzeniem i padaj¹cym deszczem. A celem naszej wyprawy w tym dniu by³ górski masyw £owozero, oddalo-ny o kilkadziesi¹t kilometrów na pó³noc od miejscowoœci Apatyty, na obrze¿ach której byliœmy zakwaterowani. Masyw £owozero znajduje siê w centralnej czêœci Pó³wyspu Kolskiego i zbudowany jest ze ska³ plutonicz-nych — g³ównie sjenitów nefelinowych. Po dotarciu auto-karami do podnó¿a masywu przesiedliœmy siê do dwóch kamazów, które wjecha³y na szczyt masywu do wysokoœci 1000 m n.p.m. Gêsta mg³a by³a, niestety, przeszkod¹ w orientacji terenowej, ale dodawa³a dramaturgii skalnej sce-nerii. Podczas ostatniego zlodowacenia wy¿sze partie masywu £owozero nie by³y przykryte lodem. Powierzch-nia masywu by³a poddana intensywnym procesom wietrze-nia, w wyniku których na szczycie powsta³y ostañce erozyjne. Po przesuniêciu siê l¹dolodu w kierunku zachod-nim w obrêbie masywu wykszta³ci³y siê lokalne górskie lodowce. Pozosta³oœci¹ po nich s¹ cyrki polodowcowe. Obecnie powierzchnia szczytowa pozbawiona jest ca³kowicie roœlinnoœci. Na kilka minut przed opuszcze-niem masywu £owozero mg³a ust¹pi³a i mogliœmy ujrzeæ piêknie wykszta³cony, m³odoglacjalny krajobraz z dzie-si¹tkami jezior i bagnisk.
Nastêpnie uczestnikom konferencji zosta³y zaprezen-towane bardzo wyraŸne wa³y moren czo³owych oraz kana³y po przep³ywach wód fluwioglacjalnych. G³êbokoœæ kana³ów wynosi od kilkudziesiêciu centymetrów do kilku metrów. Na podstawie rozmieszczenia moren czo³owych i kana³ów wodnolodowcowych okreœlono, ¿e nasuniêcie
l¹dolodu nast¹pi³o z pó³nocy i pó³nocnego-zachodu. Deglacjacja Pó³wyspu Kolskiego odby³a siê pod koniec zlodowacenia wajda³ (wis³y) i zwi¹zana by³a z interstadial-nymi ociepleniami pomiêdzy stadia³ami najstarszego, star-szego i m³odstar-szego dryasu.
Bardzo ciekawy kompleks form i osadów, zwi¹zanych genetycznie ze stref¹ marginaln¹ jednego ze stadia³ów star-szego dryasu, znajduje siê ko³o miejscowoœci Revda. S¹ to ci¹gi moren czo³owych, moren spiêtrzonych, moren mar-twego lodu, ozów i zag³êbieñ po martwych lodach. W rejo-nie tym obejrzeliœmy morenê czo³ow¹ o d³ugoœci ok. 0,6 km i wysokoœci 15–20 m, zbudowan¹ ze Ÿle wysortowanych osadów piaszczysto-¿wirowych. Od strony po³udniowej morena ta kontaktuje siê z moren¹ spiêtrzon¹, która zbudo-wana jest z zaburzonego glacitektonicznie materia³u g³azo-wo-¿wirowo-piaszczystego.
W dniu 06.09.2005 r. odby³y siê sesje referatowe i posterowa. Wyg³oszono 16 referatów zgrupowanych w kil-ku blokach tematycznych oraz zaprezentowano 20 poste-rów.
Nastêpnego dnia wyruszyliœmy na kolejn¹ wycieczkê. Pierwszym punktem prezentowanym przez organizatorów by³ m³ody roz³am tektoniczny w ska³ach krystalicznych, o g³êbokoœci 27 m i szerokoœci 43 m, znany pod nazw¹ Chuna (ryc. 3). Dno tej formy wype³niaj¹ ostrokrawêdziste bloki skalne o œrednicach dochodz¹cych do 5 m. Prezento-wany roz³am powsta³ po wycofaniu siê ostatniego l¹dolodu w czasie m³odszego dryasu. G³ówne strefy sejsmiczne na Pó³wyspie Kolskim usytuowane s¹ w rejonie Gór Chibiñ-skich oraz nad Morzem Bia³ym w rejonie zatoki Kan-da³aksza, Zatoki Kolskiej i w czêœci wybrze¿a ko³o Murmañska. Trzêsienia ziemi odnotowane zosta³y tak¿e w czasach historycznych. Najwiêksze z nich nast¹pi³o w 1627 r. w zatoce Kanda³aksza. Ruchy tektoniczne na Pó³wyspie Kolskim zwi¹zane s¹ z izostatycznym wynosze-niem po ust¹pieniu l¹dolodu. Na podstawie badañ osadów jeziorno-morskich w rejonie zatoki Kanda³aksza ocenia siê, ¿e pionowe ruchy osi¹ga³y amplitudê 133 m. Jednoczeœ-nie potwierdzeJednoczeœ-niem ich obecnoœci jest znajdowany na sto-kach gór klastyczny materia³ pla¿owy.
Jeden z lobów l¹dolodu transgredowa³ od strony po³udniowo-wschodniej, czyli od strony dzisiejszej zatoki Kanda³aksza. Pozosta³oœci¹ po tym lobie jest oz w Vilas-seelga, który zosta³ zademonstrowany uczestnikom konfe-rencji. D³ugoœæ ozu wynosi 35 km, szerokoœæ dochodzi do 300 m, a wysokoœæ do 40 m. Zbudowany jest z osadów ¿wi-rowo-piaszczystych i kontaktuje siê z osadami morskimi, których akumulacja rozpoczê³a siê po rozpadzie lobu Kan-da³akszy. Pla¿e zatoki Kanda³aksza nad Morzem Bia³ym obfituj¹ w polodowcowy materia³ g³azowy. Linia brzego-wa jest bardzo urozmaicona, z du¿¹ iloœci¹ wysp i pó³wys-pów. Na jednym z pó³wyspów ogl¹daliœmy niewielki (6 m œrednicy), koncentryczny, kamienny labirynt, który zosta³ u³o¿ony przez zamieszkuj¹cych tu ludzi oko³o 1000–1200 lat temu. Niektóre badania wskazuj¹ na jego starszy wiek, tj. ponad 2000 lat. Niestety, Morze Bia³e przywita³o i po¿e-gna³o nas mg³¹ i deszczem (ryc. 4).
191 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006
Nastêpnego dnia (08.09.2005 r.) udaliœmy siê w rejon Gór Chybiñskich ko³o miasta Kirowsk. Najwy¿szy szczyt tych gór wznosi siê na wysokoœæ 1200 m n.p.m. Góry Chy-biñskie zbudowane s¹ ze ska³ zasadowych, g³ównie sjeni-tów nefelinowych. W czasie ostatniego zlodowacenia (waj-da³) rozwinê³y siê tu lodowce górskie, które w czêœciach brze¿nych kontaktowa³y siê z l¹dolodem kontynentalnym. W Górach Chybiñskich wykszta³ci³y siê charakterystyczne formy rzeŸby i akumulacji polodowcowej: u-kszta³tne doli-ny, wciête do 800 m od powierzchni zrównañ szczytowych; wielkie cyrki polodowcowe, o g³êbokoœciach dochodz¹cych do 400 m; moreny czo³owe, œrodkowe i boczne; ozy; sto¿ki fluwioglacjalne; liczne jeziora polodowcowe oraz wiele mniejszych form.
Pierwszym punktem wycieczki w tym dniu by³a wyraŸ-nie morfologiczwyraŸ-nie zaznaczona morena czo³owa, wznosz¹ca siê ponad 80 m nad otaczaj¹cym terenem. Morena ta wyzna-cza maksymalny zasiêg lobu lodowcowego, który transgre-dowa³ dolin¹ Rzeki Bia³ej. Ze szczytu wzgórza morenowego roztacza³ siê wspania³y widok na dolinê, jezioro Ma³y Wudjer oraz otaczaj¹ce góry. Powierzchnia dna doliny wys³ana jest piaskami i ¿wirami wodnolodowcowymi, miejscami osadami zastoiskowymi, które zosta³y zapre-zentowane uczestnikom konferencji w licznych ods³oniê-ciach. O tej porze roku porastaj¹ce dolinê kar³owate brzozy przybra³y ju¿ jesienn¹, ¿ó³t¹ szatê.
Nastêpnie pojechaliœmy kamazami do po³o¿onego wysoko w górach cyrku polodowcowego Taxtarwumczor.
Cyrk oddzielony jest od podnó¿a bardzo stromym stokiem pokrytym gruzem skalnym. Poni¿ej cyrku na stoku doliny znajduj¹ siê moreny De Geera, które dokumentuj¹ roczne oscylacje lodowca. Na skutek wytapiania siê bry³ martwe-go lodu wnêtrze cyrku ma bardzo urozmaicon¹ morfologiê. Nie mo¿na nie wspomnieæ o ogromnych zasobach mi-neralnych, wystêpuj¹cych na pó³wyspie Kola. Z³o¿om skalnym towarzysz¹ cenne pierwiastki o strategicznym znaczeniu. Mieliœmy okazjê obserwowaæ jedn¹ z najwiêk-szych w Rosji, odkrywkowych kopalni fosforytów, o g³êbo-koœci 625 m. Oczekuj¹c na szczytowej powierzchni Ras-vumczor na ust¹pienie mg³y uczestnicy wycieczki szukali na jednej z ha³d ciekawych fragmentów ska³ i minera³ów. Zielonkawy fluorapatyt, igie³kowy astrofyllit i inne mine-ra³y cieszy³y nasze oczy. Gdy mg³y wype³niaj¹ce wnêtrze kopalni unios³y siê, mo¿na by³o policzyæ 13 poziomów wydobywczych (ryc. 5). Ostatnim punktem terenowym by³o ods³oniêcie osadów wodnolodowcowych u podnó¿a Gór Chibiñskich. Wieczorem odby³o siê spotkanie po¿egnalne.
Nastêpnego dnia przed odjazdem zwiedziliœmy Muzeum Geologiczne Rosyjskiej Akademii Nauk w Apa-tytach, w którym zgromadzono kolekcjê 1200 eksponatów ró¿nych minera³ów. Na Pó³wyspie Kolskim znaleziono 210 minera³ów, z czego 54 zosta³y odkryte przez pracowników Instytutu Geologicznego Rosyjskiej Akademii Nauk.
Krystyna Kenig & Marcin ¯arski Serwis fotograficzny na str. 264
10. Miêdzynarodowe Kolokwium Nauk o Ziemi w Rejonie Morza Egejskiego (IESCA)
Izmir, Turcja, 04–07.10.2005
W dniach 04–07.10.2005 r. w Izmirze, w Turcji, odby³o siê 10. Miêdzynarodowe Kolokwium IESCA
(Internatio-nal Earth Sciences Colloquium on the Aegean Regions),
dotycz¹ce ró¿nych dziedzin geologii w rejonie morza Egej-skiego. Spotkania te s¹ organizowane co 5 lat przez Zak³ad Geologii In¿ynierskiej Uniwersytetu Dokuz Eylül w Izmirze. Celem kolokwium jest prezentacja najnowszych wyników badañ z zakresu geologii, geofizyki i górnictwa na œwiecie oraz w Europie, szczególnie wokó³ Morza Egejskiego.
W kolokwium wziê³o udzia³ oko³o 200 uczestników z 35 krajów. Najwiêksz¹ grupê stanowi³y osoby z Turcji.
192
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 3, 2006
Ryc. 2. Symbol Izmiru — osmañska wie¿a zegarowa Ryc. 1. Miejsce obrad — hotel Crowne Plaza. Obie fot. A. Koz³owska
264
5 2
3 4
1
Miêdzynarodowe Sympozjum Terenowe Geologia Czwartorzêdu i Procesy Geomorfologiczne
Apatyty, Pó³wysep Kola, Rosja, 04–09.09.2005 (patrz str. 191)
Ryc. 1. Uczestnicy sympozjum w Górach Chibiñskich. Od lewej: M. ¯arski, M. Bruj, A. Ber i K. Kenig. Fot. K. Kenig Ryc. 2. Jesienne barwy lasotundry w rejonie Gór Chibiñ -skich. Ryc. 2–5 fot. M. Bruj
Ryc. 3. Pionowe œciany dyslokacji Chuna — na po³udnie od jez. Chunozero
Ryc. 4. Skaliste wybrze¿e jednej z zatok Morza Bia³ego Ryc. 5. Odkrywkowa kopalnia apatytów ko³o Kirowska
