A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O LIA OECONOMICA 25, 1982
O erzy K o r t e n *
STRATEGICZNE PLANOWANIE WZROSTU PRZED SIĘBIO RSTW A
P r z e d s ię b io r s t w * p rzem ysłow e p r z e s z ły w d ę g u o s t s t n io b k i l k u d z i e s i ę c i u
1
s t bsrd zo powatnę e w o lu c ję , k t ó r e n s d e l wyka z u je te n d e n c ję ro z w o ju . Również w P o l s c e , z w ła s z c z a w l s t e c h s ls d e n d z ie s ię ty c h wobec p rz e c h o d z e n ie ns in te n s y w n e metody goe- p o d e ro w e n is i w prow adzenie nowego system u e k o n o m ic z n o - fin a n so wego, o p ie r a ją c e g o .«tlę ns w i e l k i c h o r g e n iz a c je c h g osp o d arczych , model p r o s te g o , jed n o z akład o w eg o p r z e d s i ę b io r s t w a , j ę k i je s z c z e p rz e d k i lk u n a s t u I s t y b y ł podstawowym, z s z e d ł na d a ls z y p la n u s t ę p u ję с m ie js c e p r z e d s ię b io r s t w u stanow iącem u z ło Z o n y , c z ę s to w le lo a z c z e b lo w y org an izm g o s p o d a rc z y , c s c h u ję c y s ię wysokim sto p niem k o n c e n t r a c j i .Z n a jd u je to w yraz w c ię g ły rc p r o c e s ie k o n c e n t r e c j i prod uk c j i w w i e l k i c h p r z e d s ię b io r s t w a c h o r a z w p r z y b i e r a j ę c y c h b»r- #dzo z ró ż n ic o w a n e form y p ro c e s a c h in te g r o w a n ie p r z e d s ię b io r s t w .
P r o c e s ten p o s t ę p u je prow ed zęc zerówno w k r a j a c h k e p i t e l l e ty cz n ych j a k
1
s o c j a l i s t y c z n y c h do in te g r o w a n ia t r a d y c y j iych p r z e d s i ę b io r s t w w p r z e d s ię b io r s t w » wyższego rz ę d u « o rg s u z a - c j e g o s p o d s rc z e , p r z y b ie r a j ą c e bardzo z ró ż n ic o w a n e form y o rg a n iz a c y j n e . B a d a n ie t e n d e n c ji ś w ia to w y c h , z w ła s z c z a w r o z w in ię ty c h k r a ja c h z a c h o d n io e u r o p e js k ic h , prowadzę do s fo rm u ło w a n ia o- k r e é lo n y c h w niosków p e rs p e k ty w ic z n y c h ró w n ie ż d la . p o ls k ie g o p rz e m ysłu R e a l i z u j ą c d a ls z y e w o lu c ję p r z e d s ię b io r s t w a w k ie r u n k u du- ż e j , b a r d z ie j z ł o t o n e j i w le lo s z c z e b lo w e j o r g a n i z a c j id a r c z e j b ę d z ie można o s ią g n ą ć e t a n , ' w którym naaz p rz a m ya ł o tw o rz y od p o w ie d n io s i l n ę , aprawnę i e la s t y c z n y o r g a n i z a c j ę , p o z w a la ję c ę naszym p rz e d s ię b io rs tw o m n ie t y l k o na z a s p o k a ja n ie w n a le ż y ty m s to p n iu w łasn eg o s p o łe c z e ń s tw a , a l e i na konkuren c y jn o ś ć na ryn k a ch ś w ia to w y c h .
D o tych czasow e o b s e rw a c je i w y n ik i badań p rzep ro w ad zon ych w k i l k u z e s p o ła c h , k ie ro w a n y c h p rz e z a u to r a n in ie js z e g o a r t y k u łu , w sk a zu ję Je d n a k , że w z b y t w ie lu p rz yp a d k a ch r e z u l t a t y p ro ce só w k o n c e n t r a c j i i i n t e g r a c j i sę n ie z a d e w a la ję c a . D est to n i e w ą t p l i w i e w znacznym s to p n iu k o n sek w en cję te g o , że w t a j f a z i e e z y b k ie g o ro zw o ju (w z r o s t u i z w ię k s z e n ia e ię z ł o ż o n o ś c i ) p r z e d s i ę b io r s t w , p r z y i s t n i e n i u bardzo dużego, n ie za sp o k o jo n e go p o p y tu o r a z p r z y c z ę a to n iep ra w id ło w y m s y s te m ie cen i m ie r n ik ó w , n ie d o s trz e g a s i ę n ie r a z n ie g o s p o d a r n o ś c i, w y n ik a ją c e j z w a d liw y c h lu b n ie d o r o z w in ię t y c h ro z w ię z a ń w d z i e d z in i e o r g e n i- z a c j i z e r ż ę d z a n ia , w tym ta k ż e w d z i e d z in i e u m ie ję t n o ś c i p l a now ania p rocesó w i n t e g r a c j i i k o n c e n t r a c j i ' o r a z a te ro w a n ia tym i p ro c e s a m i.
0
i l e w d o ty c h c z a s o w e j f a z i e rozw o ju n a s z e j gos- p o d e r k i n ie z b ę d n e b y ło p o ło ż e n ie głównego n a c is k u na doskona l e n i e mechanizmu p la n o w a n ia i system fin a n s o w y , to o b e c n ie co ra z s z e r z e j w y s tę p u je z r o z u m ie n ie , że d o s k o n a le n iu system u eko n om iczn o - fin an so w eg o w in ie n to w a rz y s z y ć r ó w n o le g ły , a c z ę s to nawet w y p rz e d z a ję c y p r o c e s d o s k o n a le n ia o r g a n i z a c j i , z w ła s z c z a j e ś l i c h o d z i o zm iany zw ię z a n e z procesem w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w . C z ę s te k ło p o t y j a k i e p rz e ż y w a ję p r z e d s ię b io r s t w a po z r e a liz o w a n iu w ię k s z y c h i n w e s t y c j i lu b po p o łę c z e n ia c h z In n ym i p r z e d s ię b io r s t w a m i w s k a z u ję , że w w ie lu p rz y p a d k a c h n a j i s t o t n i e j s z e p ro b le m y p r z e d s i ę b io r s t w dużych i w ie lo c z ło n o w y c h to t r u d n o ś c i w z ro s tu . W sk az u je to na c e lo w o ś ć , a nawet k o n ie c z ność b a d a n ia zw ięzków m iędzy ilo ś c io w y m w zrostem w i e l k o ś c i p r z e d s ię b io r s t w a a w zrostem je g o z ło ż o n o ś c i o ra z nad z w ię z k ie a m iędzy plan ow aniem i p rzyg o to w an iem p rę c e a u k o n c e n t r a c j i i in t e g r a c j i , a p ó ź n ie js z ę e fe k t y w n o ś c ię fu n k c jo n o w a n ia nowej c a ł o ś c i . Z d o ty c h c z a s p rzep ro w ad zon ych badań o r a z z d o s tę p n e j l i t e r a t u r y w y n ik a , że J e s t to w znacznym s to p n iu ko nsek w en cję b rak u w y p ra co w a n ia w n a s z e j gospodarce- me*od i k r y t e r ió w s ta - n o w ię c y c h podstaw ę d e c y z j i , w o p a r c iu o k t ó r e n astęp o w ać winno p la n o w a n ie i p rz y g o to w a n ie r e a l i z a c j i p r z e d s ię w z ię ć k o n c e n tr u ję - cych c z y i n t e g r u j ę c y c h . /W ynika to z c z ę s te g o n i e s t e t y b raku z ro z u m ie n ia f a k t u , że w s z e lk ie i s t o t n i e j s z e d e c y z je k o n c e n tr u ją c e i in t e g r u j ą c e mają z n a c z e n ie s t r a t e g i c z n e , a ic h s k u t k i maję na o g ó ł c h a r a k t e r d łu g o f a lo w y , w i e l o l e t n i
1
na o g ó ł n ie o d w r a c a ln y , łu b bardzo tru d n o o d w ra c a ln y ; s tę d n ie mogę być ona tra k to w a n e t y l k o j a ko t a k ty c z n e p r z e d s ię w z ię c ia r e o r g a n iz u ją c e . S t r a t e g ic z n o ś ć ty c h p rocesó w w ię ż ę s i ę tak ż e z tym , że w p r o c e s i e w z ro s tu p rz e d s ię b io r s t w a (rozum ianeg o zarówno Ja k o w z ro s t i l o ś c i o w y p rz e z p o w ię k s z e n ie in w e s t y c y jn e lu b i n t e g r a c y j n e . Ja k i Ja k o w z ro s t z ł o ż o n o ś c i ) , n a s tę p u je w ie le zm ian zarówno w Je g o sto su n k a ch w e w n ę trz n ych . Ja k i - co n ie m n ie j ważne - w sto su n k a ch zewnę
trz n ych - (n p . z o d b io rc a m i i d o sta w cam i, bankam i, w ład zam i t e r y t o r i a l n y m i i t p . ) . Zm iany te maję z r e g u ły c h a r a k t e r system owy
1
wymagaJę n ie t y l k o ic h s p rz ę ż e n ia z zasadam i o r g a n i z a c j i za r z ą d z a n ia w ew nętrz p r z e d s ię b io r s t w a , a l e i z całym systemem z a r z ą d z a n ia w g o s p o d a rc e , a ,w sz e re g u przypadków nawet z ryn kiem św iatow ym .W z a k r e s ie stosunków z e w n ę trz n y c h , w m iarę w z ro s tu w ie lk o ś c i i z ło ż o n o ś c i p r z e d s ię b io r s t w a o ra z s to p n ia je g o t e r y t o r ia ln e g o z d e c e n t r a liz o w a n ia , z m ie n ia Ję s ię p o w ię ż e n ia zarówno p r z e d s ię b io r s t w a Ja k o c a ł o ś c i . Ja k i je g o w ew nętrzn ych Je d n o s te k ( k t ó r e u p rz e d n io b y ły np. sa m o d zie ln ym i p r z e d s ię b io r s t w a m i) z org anam i w ła d z y g o s p o d a r c z e j, org an am i fin a n s o w y m i, s p o łe c z n o - p o lit y c z n y m i, a d m in is t r a c y jn y m i in s t a n c ja m i t e r y t o r i a l n y m i , o śro d kam i naukowo-badawczymi i t p . Zm iany te maję z a s a d n ic z y , Ja k o ś c io w y c h a r a k t e r . Takim te ż jak o ścio w ym zmianom u l i g a ję ró w n ie ż p o w ię ż e n ia h an d lo w e , p on iew aż w m iarę w z ro s tu w ie lk o ś c i p r z e d s ię b io r s t w a f u n k c ja handlow a c o ra z b a r d z ie j s ię kom p l i k u j e
1
wysuwa na c z o ło .Po n ie w a ż w z ro s t w i e l k o ś c i 1 z ło ż o n o ś ć ! p r z e d s ię b io r s t w a wy r a ż a s ię c z ę s to pionowym łę c z e n ie m k o le jn y c h fa z c y k lu przemy słow ego od badań i wdrożeń aż po w ła s n e o r g a n i z a c j e z b y tu , n a s tę p u ję i s t o t n e p r z e o b r a ż e n ia w i ę z i z o śro d ka m i naukowo-ba d aw czym i, zarówno w f a z i e p r o je k to w a n ia i p rz y g o to w a n ia p ro d u k c j i , ja k i w f a z i e p r o d u k c ji o r a z b a d a n ia ry n k u . N a s tę p u je te ż sz e re g in n y c h , is t o t n y c h zm ian w p o w ię ż e n iu z o to c ze n ie m zew nętrznym . P r z e d s ię b io r s t w o , k tó re g o l i c z b a z in te g ro w a n y c h je d n o s te k
J e s t d uża, a j e d n o s t k i te eę t e r y t o r i a l n i e ro z rz u c o n e , wymaga n ie t y l k o o d p o w ied n ieg o d o s to s o w a n ia system u k o m u n ik a c ji i in f o r m a c ji o r g a n iz a c y jn e j, a l e ma do ro z w ię z a n la z u p e łn ie nowe p ro blem y s t y l u k ie r o w a n ia i s te r o w a n ia Je g o rozwojem . Nowej s k a l i wymaga te ż ro z w ią z y w a n ie p o tr z e b s o c ja ln o - k u lt u r a ln y c h w t e r y
t o r i a l n i e z d e c e n tr a liz o w a n y c h z a k ła d a c h . P r z e d s ię b io r s t w o t a k ie musi te ż utrzym yw ać s z e rs z e k o n t a k t y i p o n o s ić ś w ia d c z e n ie na rz e c z w ię k s z e j l i c z b y organów w ła d z y t e r y t o r i a l n e j . A le w i e l k i e p r z e d s ię b io r s t w a je d n o c z e ś n ie k o r z y s t a ją z s ze re g u p r e f e r e n c j i s o c j a ln y c h , p ła c o w y c h i t p . , co c z y n i j e b a r d z ie j a t r a k c y jn y m i.
W z ro at p r z e d s ię b io r s t w a p o c ią g a za sobą n ie r a z ta k ż e b a r dzo i s t o t n e zm ian y w sto su n k a c h w ew nątrz o r g a n i z a c j i . P rz e d e w s z y s tk im c h o d z i tu o zm iany w p o w ią z a n ia c h p ro d u k c y jn o - te c h - n o lo g ic z n y c h . Je d n o s te k w e w n ę trz n ych . J e ś l i o r g a n iz a c ja r o ś n ie w k ie r u n k u ' pionowym p rz e z łą c z e n ie k o le jn y c h f a z p rzed - i/ p o p ro d u k c y jn y c h z .fa z a m i p ro d u k c y jn y m i, stw o rz o n e z o s t a ją warun k i d la z a s t ą p i e n ia lu b o g r a n ic z a n ia o b ro tu zew n ętrzn eg o w z a k r e s i e p ó łfa b r y k a t ó w
1
elem entów p rz e z k o o p e ra c ję w ew nętrzną (o b r ó t w e w n ę trz n y ). W zm ocnienie u d z ia łu i r o l i k o o p e r a c ji wew n ę t r z n e j , z w ła s z c z a p r z y i n t e g r a c j i p io n o w e j, typ u kom binatow e go, s t a j e s i ę z k o l e i is to tn y m cz y n n ik ie m c e n t r a l i z a c j i d y s p o z y c j i w ew nątrz w ie lo fa z o w e g o p r z e d s ię b io r s t w a . Wchodzęca w s k ła d ta k ie g o p r z e d s ię b io r s t w a j e d n o s t k i w ew nętrzne p racow ać w in n y w u k ła d z ie szeregowym , k t ó r y n a rz u c a k o n ie c z n o ś ć ś c i s ł e j k o o r d y n a c ji ic h d z i a ł a l n o ś c i p r o d u k c y jn e j.■ J e ś l i w w ie lk im p r z e d s i ę b io r s t w ie p o łą c z o n e z o s ta n ę p r o s te p r o c e s y p ro d u k c y jn a o - u s ta b iliz o w a n y m c h a r a k t e r z e , to w ted y m ożliw a J e e t , a naw et c z ę s to n iez b ę d n a w ię k s z a c e n t r a l i z a c j a . N a to m ia s t z in t e g r o w a n ie p ro ce só w z ło ż o n y c h i w y k a z u ją c y c h zna czny zm ienność wymaga b a r d z ie j z d a c e n tr a liz o w a n e g o k ie r o w a n ia . Je d n a k c e lo w o ść
1
e fe k ty w n o ś ć d e c y z j i d o ty c z ą c y c h z a k re s u cen t r a l i z a c j i w z in t e g r o w a n e j o r g a n i z a c j i g o s p o d a rc z e j wymaga u p rz e d n ie g o , a w ię c w y p rz e d z a ją c e g o samo p o ł ą c z e n ia p r z e d s ię b io r s t w , w n ik liw e g o i z in d y w id u a liz o w a n e g o b a d a n ie , a n a s tę p n ie p lanow ego p rz y g o to w a n ia i w d ro ż e n ia . „W p ływ a bowiem na to
w iel,e bardzo ró żn o ro d n ych c z yn n ik ó w . ,
ró żn o ro d n e , c z ę s to z m ie n ia ją c e s ię p ro d u k c ję (tz w . s t r a t e g i e dy w e r s y f i k a c j i ) , to n ie u n ik n io n e b ę d z ie s to s o w a n ie z d e c e n t r a l iz o w anej o r g a n i z a c j i z a rz ą d z e n ia i n a d a n ie w ię k s z e j s a m o d z ie ln o ś c i służbom o d p o w ied zialn ym za rozw ój p o s z c z e g ó ln y c h grup wyrobów. N a to m ia st w y s p e c ja liz o w a n a p ro d u k c ja masowa n a rz u c a k o n ie c z ność ś c i ś l e j s z e g o i rytm ic z n e g o w s p ó łd z ia ła n ia w s z y s tk ic h o- gniw A co wzmacnia przewagę elem entów c e n t r a l i z a c j i .
In t e g r o w a n ie w d u ż e j o r g a n i z a c j i g o s p o d a rc z e j w ię k s z e j l i c z b y p r z e d s ię b io r s t w w ew nętrzn ych wzmagać może tak ż e c e n t r a l i z a c j ę d z i a ł a l n o ś c i b ad aw czo -rozw o jow ej. O est to n ie w ą t p liw ie u z a sa d n io n e s t r a t e g i ę z g ru p o w a n ia , k t ó r a u z y s k u je b a r d z ie j p e r s p e k ty w ic z n y h o ry z o n t p la n o w a n ia i J e s t w s t a n ie grom adzić z n a c z n ie w ię k s z e ś r o d k i fin a n so w e na te c e l e , n iż m ogłyby to u c z y n ić p o s z c z e g ó ln e p r z e d s ię b io r s t w a f u n k c jo n u ją c e o d d z ie ln i e . Z a c h o d z i jed n a k p o tr z e b a , je s z c z e p rzed d e c y z ją o u tw o rz e n iu w ie lk ie g o , z in te g ro w a n é g o p r z e d s ię b io r s t w a , p o d ję c ie badań, Ja k d a le c e i w Ja k im z a k r e s ie n a le ż y w p o s z c z e g ó ln y c h ro d z a ja c h p r o d u k c ji c e n t r a liz o w a ć s te r o w a n ie d z i a ł a l n o ś c i ą in n o w a c y jn ą , ab y n ie pozbaw ić je d n o s te k w ew nętrzych i n i c j a t y w y w t e j d z ie d z i n i e .
W m iarę w z ro stu w i e l k o ś c i p r z e d s ię b io r s t w a i z w ię k s z e n ia s i ę l i c z b y s k ła d a ją c y c h s ię nań je d n o s te k w ew nętrznych (p r z e d s ię b io r s t w bądź z a k łe d ó w ) n asuw ają s ię s z c z e g ó ln e p ro b lem y w za rz ą d z a n iu sp rz ed aż ą i w d z i a ł a l n o ś c i m a rk e tin g o w e j. W t e j d z i e d z in i e z a z w y cz a j U zm eg eją s ię te n d e n c ja c e n t r a l i z a c y j n e , co w yraża s ię dążeniem do s c e n t r a liz o w a n ia ty c h fu n k c j.i w za r z ą d z ie c e n t r a l i w ie lk ie g o p r z e d s ię b io r s t w a lu b w Je g o s p e c j a l n ie w y o d rę b n io n e j je d n o s t c e h a n d lo w e j. W zm acnianie s i ę t e n d e n c ji c e n t r a l i s t y c z n y c h w s f e r z e z b y tu p r o d u k c ji j e s t Ja d n e k c z ę s to n ie w yn ik iem o b ie k ty w n y c h warunków, le c z m o n o p o lis ty c z n e j po z y c j i d a n e j o r g a n i z a c j i g o s p o d a r c z e j. O dpow iednio w n ik liw e i z in d y w id u a liz o w a n a a n a liz ® k o n c e p c ji d z i a ł a l n o ś c i in te g ro w a n e g o p r z e d s i ę b io r s t w a , z w ła s z c z a w p rz e m y s ła c h p ro d u k u ją c y c h a r t y
k u ły ko nsum p cyjne, może Je d n a k d op row ad zić do s t w ie r d z e n ia , że b a r d z ie j celo w a może s i ę okazać w ła ś n ie w ię k s z a d e c e n t r a l i z a c j a f u n k c j i z b y tu . Takife z w ię k s z e n ie d e c e n t r a l i z a c j i może być s z c z e g ó ln i© celo w e w poziomó z in te g ro w a n y c h p r z e d s ię b io r s t w a c h gdy p o s z c z e g ó ln e Je d n o s t k i w y tw a rz a ją na z a s a d z ie s p e C Ja liz a
-c j i o k re ś lo n e g ru p y a so rty m en tó w , znane i m ają-ce u s ta lo n e renomę ne ryn k u . Dokonana a n a li z a pozw ala w ię c na p r z y j ę c i a p r a w id ło w ej s t r a t e g i i rozw oju d a n e j o r g a n i z a c j i g o s p o d a rc z e j i na o p ra co w an ie d łu g o fa lo w e g o p la n u p r z e d s ię w z ię ć w z a k r e s ie koncen t r a c j i i i n t e g r a c j i .
Oednak w w ię k s z o ś c i przypadków brak J e s t p r z y postępow a n iu in te g r a c y jn y m zarówno p o g łę b io n y c h a n a l i z , ja k i d łu g o f a lo wych p lan ó w p r z e d s ię w z ię ć .
0
i l e p r z y z a m ie rz e n ia c h in w e s ty c y jn y c h , ze w zględu na k o n ie c z n o ś ć u z y s k a n ia środków f in a n s o w ych, sg na o g ó ł dokonywane m n ie j lu b w ię c e j adekw atne ana l i z y i opracowywane p la n y z a m ie rz e ń , w s k a z u ją c a e f e k t y j a k i e z z a m ie rz a s ię docelow o u z y s k a ć , to p r z y d e c y z ja c h o ' łą c z e n iu c z y r o z łą c z a n iu p r z e d s i ę b io r s t w , Ja k o p r z y d e c y z ja c h " n i c n ie k o s z t u ją c y c h " , t a k ic h a n a l i z i p lan ó w b r a k u je .Z e s p o ły badawcze k ie ro w a n e p rz e z a u to r a n in ie js z e g o a r t y k u łu , b a d a ją c sz e re g o r g a n i z a c j i g o sp o d arcz ych u tw o rz o n y c h , w z g lę d n ie p o w ięk sz o n ych w w yn ik u i n t e g r a c j i , p r a w ie w každým p rzyp ad k u n a t r a f i a ł y na b rak z a p is a n y c h i udokumentowanych a- n a l i z p rz y c z y n w z g lę d n ie motywów, będących podstaw ę in te g ro w a n ia Je d n o s t e k . . N ie ma te ż m o ż liw o ś c i p o ró w n an ie e fe k tó w , u zys kanych w w yn ik u p r z e d s ię w z ię ć k o n c e n tr u ją c y c h i in t e g r u j ą c y c h , z ty m i, j a k i c h o cz e k iw a n o w o k r e s ie p la n o w a n ia p r z e d s ię w z ię c ia . B ra k j e s t bowiem w p r a k t y c e naszego p rz a m y s łu zasad s t r a t e g i cznego s te r o w a n ia rozwojem p r z e d s i ę b io r s t w , je g o p la n o w a n ia i metod w s tę p n e j p r z e d d e c y z y jn e j o ce n y p rze w id yw a n ych e fe k tó w . B ra k te ż z u p e łn ie m eto d yk i p rz y g o to w a n ia p r z e d s ię b io r s t w do k o n c e n t r a c j i , a z w ła s z c z a i n t e g r a c j i , o ra z m eto d yk i p rze p ro w a d z a n ia ty c h p ro c e só w . N ie t y l k o n ie i s t n i e j e p la n y teg o rod za j u p r z e d s ię w z ię ć , a l e n ia p ro w a d z i s i ę badań nad tym ja k do b ie r a ć p r z e d s ię b io r s t w a do ł ę c z e n i a . J a k i e zm iany musze być dokonane w u s t a l e n i u ic h c e ló w i J a k i e c e le można p rz e z po łą c z e n ie o s ią g n ą ć , Ja k ą p o z y c ję na ryn ku u zysk a nowo utnyorzofia lu b pow iększon a o r g a n iz a c ja i t p . , a l e n ie p ro w a d z i e i ę p r a c p la n is t y c z n y c h nawet nad tym , j a k i e zm iany p o w in n y być wpro wadzone w metodach z a rz e d z a n ia i o d d z ia ły w a n ia na z in te g ro w a n e
J e d n o s t k i . ,
Mimo o s ią g a n ia p rz e z n asze o r g a n iz a c je g o sp o d arcze c o ra z w yższego s to p n ia k o n c e n t r a c j i i i n t e g r a c j i o r a z o s ią g a n ia
p rz e z n ie c o ra z w ię k s z e j z ło ż o n o ś c i, r o z w ią z a n ia o r g a n iz a t o r s k ie i m etody p rz e p ro w a d z a n ia p rocesów in t e g r a c y jn y c h i za rz ą d z e n ie z in te g ro w a n y m i organizm am i p o z o s ta je w t y l e . W zw iązku z tym chcemy w tym m ie js c u p o s ta w ić te z ę , że doskona l e n i u system u ekonom iczno-finansow ego p r z e d s ię b io r s t w o ra z w z ro s to w i s to p n ia k o n c e n t r a c ji i i n t e g r a c j i m usi to w a rz y sz y ć r ó w n o le g ły , a c z ę s to nawet w y p rz e d z a ją c y p ro c e s a n a lit y c z n o - - p la n i s tycz n e g o p rz y g o to w a n ia , a n a s t ę p n ie d o s k o n a le n ia i n s t r u mentów ekonom icznych o ra z form o r g a n i z a c j i z a r z ą d z a n ia .
W o p ra co w a n iu n in ie js z y m głów ny n a c ie k p o ło ż o n y z o e t a ł na fa z ę p r a c a n a lit y c z n o - p la n is t y c z n y c h s* s te ro w a n iu procesem wzro s tu p r z e d s ię b io r s t w a . Ja k o na ważny elem en t s tr a te g ic z n e g o p la n o w a n ia .
W zro st p r z e d s ię b io r s t w a rozum ie s i ę ja k o d łu g o fa lo w ą pozy tywną zmianę je g o w i e l k o ś c i . W ie lk o ś ć ta może być o k r e ś la n e zarówno p rz e z w a r t o ś c i m a te r ia ln e (n p . o b r ó t , z y s k , w a rto ś ć środków t r w a ł y c h ) , zaso b y lu d z k ie w z g lę d n ie za so b y n ie m a t e r i a l ne (n p . przew aga t e c h n o lo g ic z n a , w y ra ż a ją c a a ię p o s ia d a n ie m sze regu p a te n tó w , dobra o p in ia o w yrobach p r z e d s i ę b io r s t w a ) . P l a now anie w z ro s tu (r o z w o ju ) p r z e d s ię b io r s t w a polega* w ię c na s y s tem atycznym p rz y g o to w a n iu d e c y z j i k ie r o w n ic z y c h o s t r u k t u r z e i m o ż liw o ś c ia c h p ro d u k c y jn y c h p r z e d s ię b io r s t w a w p r z y s z ły c h o k re s a c h . C ho d zi w ię c o u s t a l e n i e z a k re s u i rozm iarów d z i a ł a l n o ś c i p r o d u k c y jn e j i u słu g o w e j p r z e d s ię b io r s t w a co do ro d z a ju ( s t r u k t u r y ) , w i e l k o ś c i i z a s ię g u rynkow ego, a n a s tę p n ie o za p e w n ie n ie cz yn n ik ó w n iez b ę d n ych do z r e a liz o w a n ia ty c h c e ló w .
C ho d zi tu g łó w n ie o k o n s ty tu ty w n e d e c y z je k ie r o w n ic z e , ce c h u ją c e s ię tym , że j
- .m a ją z a s a d n ic z e z n a c z e n ie d la sta n u zasobów p r z e d s i ę b io r stw a i Je g o p o z y c j i ,
- podejmowane w in n y być na z a s a d z ie s z c z e g ó ln e j odpow ie d z i a l n o ś c i za c a ł o k s z t a ł t tw o rz o n e j o r g a n i z a c j i ,
- z teg o w zględu p ow inn y być podejmowane p rz e z c e n t r a l n y , w z g lę d n ie n ad rzęd n y o ś ro d e k k ie r o w n ic z y p r z e d s i ę b io r s t w a ,
- są ważne na d łu g ie o k re s y i podejmowane są stosunkowo rz a d k o .
Podstawowe z n a c z e n ie d la p la n o w a n ia w z ro s tu p r z e d s i ę b io r s tw a , a w ię c d la u s t a l e n i a s t r a t e g i i d z i a ł a n i a i rozw o ju w
o k r e s ie w i e l o l e t n i m , ma p ra w id ło w e o k r e ś le n ie i w y ja ś n i e n ie c e lów Je g o d z i a ł a l n o ś c i . C h o d zi tu zarówno o c e l e w ym ierne ja k i n iew ym ie rn e (n p . d ą ż e n ie do z w ię k s z e n ie zysku i o b r o tu , z a b e z p ie c z e n ie p r e s t i ż u , p o z y c j i i s i ł y ryn ko w ej i t p . , w m iarę m ożności o k re ś lo n e d o k ła d n ie co do t r e ś c i , z a k re s u rozm iarów i c z a s u ). W s z y s tk ie c e l e w ym ierne pow inn y być w m ia rę m ożności w yreżone w p o s t a c i k o n k re tn y c h w i e l k o ś c i , w z g lę d n ie w s k a ź n i ków. W s k a ź n ik i te i zaplanow ane sto p a w z ro s tu sę wyrazem s t r a t e g ic z n e j p o l i t y k i rozw oju i ryn k o w ej e k s p a n s ji (c z y a g re syw n o ś c i ) p r z e d s ię b io r s t w a .
U s t a lo n e c e le w in n y być n a s t ę p n ie p rze tra n sp o n o w a n e na k o n k re tn e p rogram y d z i a ł a n i a , k t ó r e w in n y być opracow ane w k i l k u w a r ia n t a c h , u w z g lę d n ia ją c y c h n ie t y l k o program a s o r t y mentowy, a l e i podstawowe k i e r u n k i .ro z w o ju p r z e d s ię b io r s t w a ( i n w e s t y c j e w z g lę d n ie p r z y ła c z e r ile in n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w ) . Wy o d rę b n ia s i ę dwa podstawowe r o d z a je w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w a , w y s tę p u ję c e c z ę s to w o k r e ś lo n e j k o m b in a c ji. Sę n im i w z r o s t w e w n ę t r z n y , o s ię g a n y p rz e z z a in s t a lo w a n ie lu b rozbu dowę ó k r e ś lo n e j ' i l o ś c i je d n o s te k w y tw ó rc z y c h w ramach d o ty c h c z a s i s t n i e j ę c e g o p r z e d s i ę b io r s t w a , k tó re g o p o w ię k s z e n ie n e le ż y p o d ję ć , o ra z w z r o s t z e w n ę t r z n y , p o l e g a ją c y ne p r z y łę c z e n i u lu b pod p o rzęd kow an iu s o b ie In n y c h p r z e d e lę b lo r e t w cz y z a k ła d ó w , n a le ż ę c y c h do te g o momentu do In n y c h o r g a n iz e - c j i g o s p o d a rc z y c h . Ten o s t a t n i r o d z a j w z ro s tu « w t r o e t *« • w ew n ętrzn y * a a c h a r e k t e r typowo in t e g r a c y j n y , bez in w e e t y c jl«
«•ar lo n t у ty c h programów p o w in n y być n a s t ę p n ie poddane ana~ l i t y c z n e j o c e n ie p o a z c z e g ó ln y c h a lt e r n a t y w w z r o s tu , A & te r n a t y * щ t e w in n y być a n e lic o w a n e zarówno w u j ę c i u szczogdłowym we« «klug p o s z c z e g ó ln y c h c z yn n ik ó w (n p . b a d a n ie i r o z w ó j, m ożliw o ś c i r o z s z e r z e n ia z b y t u , m o ż liw o ś c i p o w ię k s z e n ie p r o d u k c ji i t p
4
j a k i w u j ę c i u kompleksowym, pod kętam m o ż liw o ś c i z r e e liz o w e - n ie s ta w ia n y c h c e ló w s t r e t e g ic z n y c h . Je d n o c z e ś n ie z e n e liz ę warunków r e a l i z a c j i a lt e r n a t y w ro zw o ju t rz e b a poddać a n a l i z i e różne m ożliw e fo rm y w z r o s tu , by w yb rać n a j b a r d z i e j d łu g o fa lo w o k o r z y s t n ą . P o z w o li to na p o d ję c ie s t r a t e g i c z n i e t r a f n e j d e c y z j i c z y p r z e d s ię b io r s t w o pow inno ro s n ę ć p o w o li, „ l i n i o w o , dcogę s to p niow ego p o w ię k s z a n ia z d o ln o ś c i p r o d u k c y jn e j, cz y w z ro s t p o w in ie n n a s t ą p ić skokowo, drogę r e a l i z a c j i w ię k s z y c h i n w e s t y c j i , w z g lę d n ie drogę p o łą c z e n ia z in n y m i p r z e d s ię b io r s t w a m i, czy p r z e j ę c i a o k re ś lo n y c h je d n o s te k z in n y c h p r z e d s i ę b io r s t w . Te form y w z ro s tu mogę z r e s z t ą występow ać w pewnych p rz yp a d k a ch je d n o c z e ś n ie , np. in w e s t y c je o ra z p o łą c z e n ie . W sz e ro k im u ję c i u ró w n ież n a w ię z a n ie s t a ł y c h , d łu g o fa lo w y c h p ow iązań koope r a c y jn y c h na w ię k s z ą s k a lę może ró w n ie ż .być tra k to w a n e ja k o je d n a z form w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w a .
N ie m ajęc cz asu na w ch od zen ie w n in ie js z y m o p ra co w a n iu w ro z w a ż a n ie czyn n ik ów s k ła n ia ję c y c h p r z e d s ię b io r s t w a do w z ro s tu ( l u b nawet w pewnych p rz yp a d k a ch w ym uszajęcych ten w z r o s t ) k o n c e n tru je m y s ię na p r o b le m a ty c e ,p la n o w a n ia s t r a t e g i i w zro stu . Podstawowe z n a c z e n ie d la teg o p la n o w a n ia , pbza praw idłow ym u s ta le n ie m c e ló w s t r a t e g ic z n y c h , ma a n a l i z a w ew nętrzn ych i zew n ę trz n y c h warunków d łu g oterm in o w eg o ro zw o ju c a ł o ś c i ro z w ija n e g o lu b in te g ro w a n e g o p r z e d s i ę b io r s t w a . P la n o w a n ie wymaga bowiem p o s t a w ie n ia c e ló w , z a ś r e a l i z a c j a ty c h ce ló w z o s t a je p rz e z p la n o w a n ie p rz y g o to w a n a . C e le t e , w ychodząc od o g ó ln e g o ,, nad
rzędnego c e l u , muszę być n a s t ę p n ie r o z d z ie lo n e na w s z y s tk ie J e d n o s t k i p r z e d s ię b io r s t w a , zarówno na t e , k t ó r e Ju ż i s t n i e j ę , ja k i na t e , k t ó r e d o p ie r o będę ztkidowane lu b k t ó r e zo sta ń ^ p r z y łę c z o n e z in n y c h p r z e d s i ę b io r s t w . S tą d metoda z a r z ą d z a n ia p r z e z c e l e J e s t n ie z m ie r n ie d o n io s ła ju ż w t e j f a z i e ro z w o ju , bowiem ppmaga ona zapew nić p ó ź n ie js z e zgodno fu n k c jo n o w a n ie k a ż d e j z in te g r o w a n e j c z ę ś c i z celem c a ł o ś c i . P ó ź n ie js z e o s i ą g n ię c i e ty c h ce ló w p r z e z w s z y s tk ie j e d n o a t k i składów© s a jo s ię m ie rn ik ie m e fe k t y w n o ś c i w z ro s tu
1
su k cesu k o n c e p c ji r o :n o- Jo w e j. D la te g o p la n o w a n ia w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w a m usi z 'p e w n ie od p o w ie d n io w czesna p rz y g o to w a n ie i d o p aso w an i« p r z e d s ię b io rs tw o do zm ian s t r u k t u r a ln y c h .W ychodząc w ię c z u s t a lo n y c h ce ló w p e r s p e k t y w ic z n y c h , p l a now anie w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w a wymaga p r z e a n a liz o w a n ia na s t ę p u ją c y c h w ęzłow ych d la rozw oju prob lem ów :
ł . За k i e c z y n n ilę i z e w n ętrz n e d e c y d o w a ły do t a j p o ry o ro z w oju p r z e d s ię b io r s t w a i ja k p r z e w id u je s i ę ic h p e rs p e k ty w ic z n e o d d z ia ły w a n ie na p r z y s z łą s y t u a c ję i p o z y c ję p r z e d s i ę b io r s t w a ?
N ie z m ie r n ie d o n io s łe z n a c z e n ie me ta a n a l i z a d la p r z e d s ię b io r s t w o p r o d u k c ji e k s p o r to w e j, k t ó r e d z i a ł a j ę na ryn k a ch
z a g r a n ic z n y c h . C hod zi tu p rze d e w sz y stk im o ocenę t a k ic h pod stawowych c z yn n ik ó w , ja k : a ) ryn e k z b y tu ( o d b io r c y a k t u a l n i i e w e n tu a ln ie p r z y s z l i , rozw ó j ryn ku i z a p o trz e b o w a n ia na danę grupę wyrobów, s ta n i s y t u a c ja k o n k u r e n c ji; b ) s y t u a c ja za o p a trz e n io w a , tra k to w a n a w bardzo sze ro kim s e n s ie ( t z n . zaopa t r z e n ie w su ro w ce , w sp ó łz aw o d n ictw o o su ro w ce , e w e n tu a ln ie m o n o p o listy c z n a p o z y c ja p o s ia d a c z y surowców, m o ż liw o ś c i zdoby c i a fin a n s ó w i środków rzeczo w ych na r e a l i z a c j ę i n w e s t y c j i , zaso b y s i ł y r o b o c z e j i t p . ) , c ) o d d z ia ły w a n ie p o l i t y k i państw o w ej (z a k r e s u p ra w n ień p o s z c z e g ó ln y c h s z c z e b l i , ustawodawstwo g o s p o d a rc z e , n a s t a w ie n ie do d a n e j b ra n ż y ja k o rozw o jow ej lu b n ie ro z w o jo w e j i t p . ) , d ) o t o c z e n ie b e z p o ś re d n ie ( s t o p i e ń ' u c i ą ż l i w o ś c i z a k ła d u d la o t o c z e n ia , n a s t a w ie n ie organów te re n o w e j ad m i n i s t r a c j i do l o k a l i z a c j i danego p rz e m y s łu na tym t e r e n i e , o g ó ln e n a s t a w ie n ie lu d n o ś c i do p r a c y w p r z e d s i ę b io r s t w ie t e go typ u i t p . ) .
2 . Oak r o z w ija s i ę do t e j p o r y p r z e d s ię b io r s t w o w e w n ę trz n ie ja k o c a ło ś ć i w swych p o s z c z e g ó ln y c h z a k r e s a c h ? Czy i w ja k im s to p n iu można p rz e w id y w a ć , że d o tych cz aso w a te n d e n c ja rozw o ju utrzym a s i ę w p r z y s z ł o ś c i ? Czy n ie z a c z y n a ję s ię u ja w n ia ć lub, c z y n ie n a le ż y p rze w id yw a ć d łu g o fa lo w o i s t o t n i e j s z y c h zagrożeń, « w z g lę d n ie o g r a n ic z e ń w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w a (e w e n t u a ln ie po
s z c z e g ó ln y c h zak re só w p r z e d s i ę b i o r s t w a ) ?
3. W J a k i sposób i do J a k i c h g r a n ic p r z e d s ię b io r s t w o po w inno s i ę r o z w ija ć w n a s tę p n y c h l a t a c h ?
O la p r a w id ło w e j o d p o w ie d z i na to p y t a n i e , sform ułow ane се» l e • p r z e d s ię b io r s t w a p o w in n y w m iarę m ożności w sposób w ym ier ny o k r e ś l i ć J a k i s ta n .m a p r z e d s ię b io r s t w o docelow o o s ię g n ę ć . W y s t a r c z a ją c o dokładnym sfo rm ułow aniem b y ło b y ju ż s t w ie r d z e n ie : w z ro s t p r o d u k c j i o 80% i o s i ę g n i ę c i e 35% u d z ia łu w c a ł e j k r a jo w e j p r o d u k c j i d a n e j g ru p y wyrobów, a Je d n o c z e ś n ie z w ię k s z e n ie e k s p o r tu ty c h wyrobów o 50% na o k r e ś lo n e r y n k i , W p rz yp a d k u p lanow anego p o łą c z e n ia p r z e d s i ę b io r s t w , trz e b a n ie z a le ż n i e od teg o w skazać o c z e k iw a n y e f e k t s y n e r g e t y c z n y . 4 . O s k ie s i l n e s t r o n y i j a k i e s ł a b o ś c i p r z e d s ię b io r s t w a ® a ję p e rs p e k ty w ic z n e z n a c z e n ie d lo rę z w g ju p r z e d s i ę b io r s t w a ? O a k ie c z y n n ik i mogę s p r z y ja ć ro z w o jo w i ( w z r o s t o w i ) , a j a k i e mogg z a g r a ż a ć ?
Co prawda ju ż a n a li z a p ie rw s z y c h t r z e c h cz yn n ik ó w powinno nam w dużym s to p n iu u d z i e l i ć w ty c h k w e s tia c h o d p o w ie d z i, n ie m niej je d n a k p y t a n ia te wymagają s z c z e g ó ln e j a n a l i z y zarówno w zw iązk u z p o sta w io n ym i c e la m i, j a k 1 w zw iązk u z s y t u a c ję rynkową i d z ia ła n ie m p r z e d s ię b io r s t w k o n k u re n c y jn y c h (z w ła s z c z a , gdy c h o d z i o p la n o w a n ie z b y tu wyrobów na ryn k a c h z a g ra n ic z n y c h ). Te s i l n e i s ła b e s t r o n y trz e b a te ż badać n ie t y l k o g l o b a l n i e , w s k a l i p r z e d s ię b io r s t w a ja k o c a ło ś c io w e j o r g a n i z a c j i , le c z
ta k ż e według Je g o obecnych Je d n o s te k i e w e n tu a ln ie Je d n o s t e k , k t ó r y c h w łą c z e n ie p la n u je m y . S ła b ą s t r o n ą , z a g r a ż a ją c ą rozwoj o w l p r z e d s ię b io r s t w a , może być te ż np. b rak p o w ie r z c h n i pod bu dowę ' nowego o b ie k tu cz y n ie c h ę ć w ła d z y te re n o w e j do u d z ie le n ia l o k a l i z a c j i na swym t e r e n ie d la teg o typ u p r o d u k c j i. N a le ż y p r z y tym zdawać s o b ie sprawę z k o n ie c z n o ś c i p e r s p e k t y w ic z n e j, a n ie d o ra ź n e j o ce n y s i l n y c h i s ła b y c h s t r o n . C z ę sto bowiem d z i s i e j s z a s i l n a s tr o n a może s t a ć s ię za k i l k a l a t c z y n n ik ie m u- niem oż1i w i e j ą суш d a ls z y rozw ój p r z e d s ię b io r s t w a ; np. dokonane w o s ta tn im o k r e s ie nowe in w e s t y c je maszynowe mogą dać nam t y l k o k ró tk o o k re so w ą p rzew ag ę, J e ś l i za 2-3 l a t a , gdy Je s z ó z e n ie zdążymy ic h zam o rtyz o w ać, n a s i k o n k u re n c i z a s t o s u ją na sz e ro k ą s k a lę t e c h n ik ę 1 t e c h n o lo g ię b a r d z ie j now oczesną, w yże j w ydaj- ną i d p ją c ą p ro d u k c ję le p s z e j j a k o ś c i . P o d o b n ie p o g łę b io n a s p e c j a l i z a c j a może w danym o k r e e le zap ew n iać nam przew agę d z i ę k i w y ż s z e j w y d a jn o ś c i u rząd zeń i p r a c y l u d z k i e j . 3 a é l i je d n a k w w yn ik u zm ian rynkow ych okaże s i ę , d la w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w a n iez b ę d n e j e s t duża e la s t y c z n o ś ć i d y w e r s y f ik a c ja p r o d u i c j i , p r z e d s ię b io r s t w o może n ie p o t r a f i ć s i ę do ty c h z m ie n io n yc h wa runków p r z y s to s o w a ć , nawet mimo p o d ję ty c h i n w e s t y c j i .
5, W j a k i sposób n a j k o r z y s t n i e j b ę d z ie o s ią g n ą ć p o s ta w io n e c e le i j a k i e z a s a d n ic z e d e c y z je muszą Z o s ta ć w zw iązk u z tym p o d j ę t e ?
C h o d zi tu p rz e d e w s z y s tk im o o d p o w ied ź, w Ja k im s to p n iu za m ierz o n y w z ro s t p r z e d s ię b io r s t w a może być o s i ą g n i ę t y p rz e z s t o p niow e p o w ię k s z a n ie p o t e n c j a łu w ytw ó rczeg o i e w e n tu a ln e ' Je d n o cz esn e d o s k o n a le n ie z e w n ę trz n y c h p o w iąz a ń k o o p e ra c y jn y c h , lu b te ż p rz e z w ię k s z e in w e s t y c je (w z r o s t s k o k o w y ), w z g lę d n ie p rz e z p o łą c z e n ie z In n y m i Je d n o s tk a m i. Deat to w ła ś c iw e Ju ż u s t a l e n ie s t r a t e g i i ro zw o ju (w z r o s t u ) p r z e d s i ę b io r s t w a . Tę k o n c e p c ję
s t r a t e g i i w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w a n a le ż y opracow ać w u ję c ia c h a lt e r n a t y w n y c h , có j e e t n iez b ęd n e d la w y b ra n ia w a r ia n tu o p tym al nego. Również w u ję c i u a lte rn a ty w n y m winno być opracow ana do celo w a k o n c e p c ja in t e g r a c y j n a . Tę s t r a t e g i ę p r z e d s ię b io r s t w a j a ko c a ł o ś c i n a le ż y n a s tę p n ie r o z d z i e l i ć na p o sz cz e g ó ln e z a k re sy f u n k c jo n a ln e i na p o sz cz e g ó ln e je d n o s t k i składow e i p rz e k s z t a ł c i ć J e w sform ułow ane w skazan ia p r z e d s ię w z ię ć j a k i e k i e ro w n ictw o tych zakresów i je d n o s te k ma do s p e łn it fn ia (tz w . s t r a t e g i e c z ą s tk o w e ). N a le ż y to opracow ać kompleksowo w u ję c iu p rzedm io towo-p robiemowym, u w z g lę d n ia ją c p o trz e b ę d z i a ł a n ia i w s p ó łd z ia ła n ia sz e re g u s łu ż b i Je d n o s te k n ie t y l k o d la o s ią g n i ę c i a c e lu o g ó ln e g o , a le i d la ce ló w s z c z e g ó ło w y c h ;* np. za d a n ie w z a k r e s ie r o z s z e r z e n ia z b ytu o k re ś lo n y c h wyrobów na no we r y n k i c z y w prow adzenia nowego ro d z a ju wyrobów na ryn ek J e s t jednoczesnym zadaniem d la s łu ż b s p rz e d a ż y , p r o d u k c j i, zaopa t r z e n i a , s łu ż b badaw czo-rozw ojowych i t p .
6. Oak dokonać u s t a le n ia i r o z d z ia łu zadań o ra z ja k u- k s z ta łto w a ć system in fo r m a c y jn o - k o n tr o ln y , by ju ż w t r a k c i e r e a l i z a c j i s t r a t e g i i w z ro s tu u zysk iw a ć s ys te m a tyc z n e in fo rm a c je o fak tycz n ym p rz e b ie g u i o w y s tę p u ją c y c h o d c h y le n ia c h od u- s ta lo n y c h prognoz i p lo n ó w ? .
Tą a n a liz ą i z a p ro je k to w a n ie m system u in fo rm a c y jn o - k o n tr o l- nego n a le ż y o b ję ć n ie t y lk o samo p r z e d s ię b io r s t w o i je g o je d n o s t k i w ew nętrzn e, a le i o t a c z a ją c e ś ro d o w is k o , k tó r e noże wy kazywać n ie p rzew id yw ane przedtem r e a k c je na w z ro st p r z e d s ię b io r s tw a . System in fo r m a c y jn o - k o n tr o ln y w in ie n w ię c u m o ż liw ia ć s te r o w a n ie planowym rozwojem p r z e d s ię b io r s t w a i e w e n tu a ln e ko ryg o w an ie p lanów we w łaściw ym z a k r e s ie i w łaściw ym c z a s ie .
2 w yżej p rz e d sta w io n e g o kom pleksu pyťart w yn ik a p r z e d s ta w io ny ąa r y s . 1 schemat system u p la n o w a n ia w zrostu*
Szczegó łow e ro zp ra co w yw a n ie d y s p o z y c y jn y c h planów za k re só w , a w ię c u s t a la n i e szcz eg ó łó w w ykonaw czych, n ie w ch od zi ju ż w s k ła d s t r a t e g ic z n e g o p la n o w a n ia w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w a .
N ie z m ie rn ie ważnym, a le i trudnym z a d a n ie » a n a l i z y m ożliwo ś c i s t r a t e g ic z n e g o p la n o w a n ia i w z ro s tu J e s t z a p e w n ie n ie o- b le k ty w n o ś c i ty c h p r ö c . Trudność tego zadatyiB w yn ik a w dużym s to p n iu z te g o , że wobec is t n ie j ą c e g o dość p ow sz ech n ie pędu do w z ro s tu , w s z y s tk ie p ra w ie p r z e d s ię b io r s t w a i ic h zgrupow ania
R y s . 1 i
chcę e ię wykazywać m o ż liw ie w yso k im i w skaźn ikam i w zro& tu . O la z a p e w n ie n ia s o b ie w z ro s tu s t o s u je s i ę różn orod n e a rg u m en ty, c z ę s to Je d n o s t r o n n ie s e l e k c jo n u ją c t y l k o t e , k t ó r e w sk azu ję np. na s i l n e s t r ó n y , by u zysk ać prew o i ś r o d k i d la w z ro s tu . Ważnw® w i® c zadaniem je d n o s te k n ad rzęd n ych ( m i n i s t e r s t w w s t o sunku. do Z je d n o c z e ń , a zje d n o cz e ń w sto su n k u do p rz o d a ię - b io r a t w ) J e s t z a p e w n ie n ie o b ie k ty w n o ś c i t a j a n a l i z y , by n ie do p u ś c ić do w z ro s tu p r z e d s i ę b io r s t w , k t ó r e w g r u n c ie r z e c z y n ie p o s ia d a ją po temu warunków, k t ó r y c h w zro e t b ę d z ie m ożliw y t y l k o w w arunkach n iż s z e j e fe k t y w n o ś c i i d ocelow o p r z y n i e s i e » n i e j k o rz y s tn e w y n ik i. A n a liz a w inna w ię c p rz e d e w szystk im w y s e le k c jo n o w a ć te p r z e d s ię b io r s t w a , k t ó r y c h w z ro s t p r z y n i e s i e n a jw ię k s z e 1 d łu g o fa lo w o k o r z y ś c i o g ó ln o g o sp o d a rcz e i s p o łe
c z n e . Sama a m b ic ja k ie r o w n ic tw a do p o w ię k s z a n ia p r z e d s ię b io r s t w a n ie może być w y s ta rc z a ją c y m c z y n n ik ie m w z ro s tu .
D łu g o ść h o r y z o n t u 'p la n is t y c z n e g o d la w z ro s tu p r z e d s i ę b io r stw a może być z ró ż n ico w a n a d l a p o s z c z e g ó ln y c h b ro n ż . Im w o l n i e j s z e zm iany w t e c h n ic e i t e c h n o lo g i i d a n e j b r a n ż y , im d łu ż s z y
o k re s ż y c ia podstawowych in w e s t y c ji, * o k r e ś la ją c y c h z d o ln o ś ć p r o d u k c y jn y , tym d łu ż s z y o k re s może być o b j ę t y planem ro z w o ju .
O kres u b ie g ły p r z y j ę t y da a n a l i z y , s ta n o w ią c y podstaw ę do p la n o w a n ia w z ro s tu , w in ie n w z a s a d z ie być tak samo d ł u g i , ja k o k re s p la n o w a n y. Je d n a k n a le ż y te z u w z g lę d n ia ć w a ż n ie js z e wy d a r z e n ia , nawet j e ś l i m ia ły one m ie js c e w c z e ś n ie j (n p . i s t o t n e zm iany t e c h n o l o g i i czy p o w a ż n ie js z a r e k o n s t r u k c ja p a rk u maszy now ego).
Sara w ła ś c iw y p r o c e s s t r a t e g ic z n e g o p ła n o w a p ia w z ro s tu p rz e d s ię b io r s t w a w in ie n p r z e b ie g a ć zg o d n ie z w yże j p rzed staw io n ym schematem system u . Je g o podstaw ę s ta n o w ić w in n y opracowywane r ó w n o le g łe j a n a l i z a o t o c z e n ia , a n a l i z a p r z e d s ię b io r s t w a (w ra z z e w en tu a ln ą a n a li z ę p r z e d s ię b io r s t w , z k tó r y m i p r z e w id u je a ię p o ł ą c z e n ie ) o ra z p ro c e s u s t a l a n i a c e ló w .
Dużą wagę n a le ż y p rz y w ią z y w a ć do a n a l i z y o t o c z e n ia zew n ę trz n e g o . ’ P r z e d s ię b io r s t w o może bowiem s ię r o z w ija ć t y l k o p r z y u w z g lę d n ie n iu rozw o ju o t o c z e n ia . O c z y w iś c ie o t o c z e n ie z e w n ę trz ne i je g o wpływ p r z e d s ta w ia s ię in a c z e j i ma z u p e łn ie in n y z a s ię g w p rzyp ad ku p r z e d s ię b io r s t w a d z i a ł a j ę c e g o d la rynku lo k a ln e g o a i n a c z e j . J e ś l i w z ro s t p r z e d s ię b io r s t w a r o z s z e r z y s f e r ę d z i a ł a n i a na c a ł y k r a j . Rów nież p r z y p r z e d s i ę b io r s t w ie e k s p o rtu ją c y m o t o c z e n ie ze w n ę trz n e s t a n o w i/ z u p e łn ie in n y kom p le k s problem ów . Je s z c z e b a r d z ie j skom plikow ana s t a j e s i ę s p ra wa p r z e d s ię b io r s t w a m iędzynarodow ego.
O c z y w iś c ie o d r ę b n ie r o z p a tr z e ć n a le ż y wpływ o t o c z e n ia bez p o ś r e d n ie g o , a z w ła s z c z a r e l a c j e w b ra n ż y ( p o z y c j e danego p r z e d s ię b io r s t w a w b r a n ż y , z a m ie rz e n ia in n y c h p rod ucen tó w podob nych wyrobów, rozw ó j b ran ż s u b s t y t u c y j n y c h ) i p e rs p e k ty w y J e j ro z w o ju . O d rę b n ie n a to m ia s t t rz e b a poddać a n a l i z i e o g ó ln e, o to c z e n ie s p o łe c z n o - g o s p o d a rc z e (n p . p rzew id yw ane p e rs p e k ty w ic z n e k s z t a łt o w a n ie s i ę dochodów i k o n s u m p cji lu d n o ś c i, s z c z e g ó ln ie r o z w i ja j ą c e s ię b ran że p rz e m y s łu , p o s tę p t e c h n ic z n y , p o sta w y i sto su n e k do p r a c y p o s z c z e g ó ln y c h s p o łe c z n y c h grup lu d n o ś c i, teo - d e n c je ro zw o ju r o d z in y i g o sp o d arstw a domowego, wpływ d z i a ł a l n o ś c i organów państw ow ych i s p o łe c z n o - p o lit y c z n y c h na d z i a ł a l ność p r z e d s i ę b io r s t w i t p . ) . .
S z c z e g ó ln e z n a c z e n ie w a n a l i z i e o t o c z e n ia me ocena ryn ku z b y tu i p o z y c j i p r z e d s ię b io r s t w a na tym ry n k u . Pie rw sz ym
zagad-n ie zagad-n ie m j e s t ocezagad-na z a k re s u , w ja k im p r z e d s ię b io r s t w o w p o sz cz e g ó ln y c h g ru p ach wyrobów w y s tę p u je na ryn k u , c z y l i j a k i j e s t je g o a k t u a ln y u d z ia ł w ogólnym z b y c ie p o s z c z e g ó ln y c h b ra n ż . Ko le jn y m , bardzo trudnym z r e s z t ą problemem, z w ła s z c z a w p rzyp ad ku p r z e d s ię b io r s t w e k s p o r t u ją c y c h , j e s t ocena e ta n u na ryn kach p o s z c z e g ó ln y c h k ra jó w o ra z ocena p o t e n c ja łu i s t r a t e g i i rozwo jo w e j n a jw a ż n ie js z y c h konk uren tów .
A n a liz a zew n ętrzneg o o to c z e n ia p r z e d s ię b io r s t w a pozw ala na o p ra c o w a n ie p rog no zy rozw o ju o t o c z e n ia . D o p ie ro w o p a r c iu o tę p ro g n o z ę , u jm u ją cą główne c z y n n ik i w z ro s tu , k t ó r e w p ły w a ją ze s t r o n y o t o c z e n ia na s t r a t e g i ę p r z e d s ię b io r s t w a , może mieć m ie j sce op ra co w a n ie p raw id ło w e g o p la n ú . O c z y w iś c ie n a le ż y zdawać so b ie sprawę z te g o , że w p r z y s z ł o ś c i w y s t ą p i s z e re g cz yn n ik ó w , k tó r y c h p o ja w ie n ia s ię i s i ł y d z i a ł a n i a n ie da 6 ię p r z e w id z ie ć . Dednak o p a r te na m o ż liw ie n a j p e łn i e j s z y c h i w ia ryg o d n y c h i n fo rm a c ja c h o ra z opracowywane w o p a r c iu o p ra w id ło w e metody p ro g nozy s ta n o w ią je d y n ą n ie r a z podstawę d łu g o fa lo w e g o , s t r a t e g i c z nego p la n o w a n ia w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w i ic h grupowań. W r a mach n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia n ie ma ju ż je d n a k m o ż liw o ś c i wcho d z e n ia w szczeg ó łow e ro z w a ż a n ia m etodyczne w t e j k w e s t i i .
A n a liz a p r z e d s ię b io r s t w a wymaga zgrom adzenia w s z y s tk ic h waż n ie j s z y c h d a n y ch , k t ó r e sk o n fro n to w a n e p ó ź n ie j z e n a liz ą wpływu o t o c z e n ia będę s t a n o w iły podstawę s tr a t e g ic z n e g o u s t a l e n i a ce ló w p r z e d s ię b io r s t w a . A n a liz a ta w inna dać n ie t y l k o s y n t e t y c z n y -obraz p r z e d s ię b io r s t w a w je g o c a ł o k s z t a ł c i e , a l e i Je g o p o d s ta
wowych c z ę ś c i s k ła d o w y c h . S z c z e g ó ln e j o s t r o ż n o ś c i wymaga tu je d nak o b ie k ty w n o ś ć ty c h a n a l i z z w ła s z c z a j e ś l i są one opracowywane p rz e z p r z e d s t a w i c i e l i z a in te re s o w a n e g o p r z e d s ię b io r s t w a .
Dużą r o lę w t e j a n a l i z i e odgryw ać winno p r z e ś le d z e n ie te n d e n c j i rozw ojow ych danego p r z e d s ię b io r s t w a w od p o w ied nio d łu g ie o k r e s ie . N a le ż y s t a r a ć s i ę p r z y tym w ykrywać w a ż n ie js z e z w ią z k i p rz y c z y n o w e , w ychwytywać w s z y s t k ie c z y n n ik i przypadkow e, s k a lę 1 s i ł ę wpływu p o s z c z e g ó ln y c h cz yn n ik ó w o ra z Ic h d łu g o fa lo w ą waż n o ś ć , a ta k ż e szacunek w ystę p o w a n ia i s i ł y o d d z ia ły w a n ia tych czyn ników w p r z y s z ł o ś c i . D la w y r o b ie n ia s o b ie w y jś c io w e j koncep c j i p r z y s z ł o ś c i p r z e d s ię b io r s t w a n a le ż y z a cz ą ć od o d p o w ie d z i na p y t a n i e t j a k i e b y ło b y nasze p r z e d s ię b io r s t w o w o k r e s ie doce lowym, j e ś l i w s z y s tk o b ę d z ie p r z e b ie g a ć Ja k do t e j p o r y ? A n a
li-zę t e n d e n c j i rozw ojow ych u z u p e łn io n ą p o s ta w ie n ie m powyższego p y t a n ia n a le ż y p rz e p ro w a d z ić d la w s z y s tk ic h podstaw ow ych za kresów i Je d n o s te k o r g a n iz a c y jn y c h p r z e d s ię b io r s t w a .
B a d a n ie a k tu a ln e g o e ta n u fa k ty c z n e g o p r z e d s ię b io r s t w a p o le g a w g r u n c ie r z e c z y na p rze p ro w a d ze n iu " p e ł n e j , kom pleksow ej a n a l i z y ekon om icznej d z i a ł a l n o ś c i i p o z y c j i p r z e d s ię b io r s t w a p o s z e rz o n e j i p o g łę b io n e j o d ia g n o z ę o r g a n iz a c y jn e n iez b ęd n ą d la o ce n y sp rá- w no áci k ie r o w n ic tw a i system u k ie r o w a n ia . Bowiem zarówno s ta n o r g a n iz a c y jn y p r z e d s ię b io r s t w a . Ja k i spraw ność k ie r o w n ic tw a maję duże z n a c z e n ie d la o k r e ś le n ia p e rs p e k ty w w z ro s tu p rz e d s i ę b i o r s t w a . W p rzyp a d k u przew id yw anego w z ro s tu p rz e z i n t e g r a c j ę , n a le ż y a n a li z ę tę o b ję ć ta k ż e w s z y s tk ie J e d n o s t k i p r z e w i d z ia n e do p o łą c z e n ia .
R ó w n o le g le , choć w ś c i s ł e j k o o r d y n a c ji z a n a l i z ę o t o c z e n ia zew nętrznego- i a n a l i z ę w ew nętrznę p r z e d s ię b io r s t w a p r z e b ie g a ć w in ie n p r o c e s o k r e ś le n ia c e ló w Je g o d z i a ł a l n o ś c i . C a ły w z ro s t p r z e d s ię b io r s t w a bowiem m usi być n a s ta w io n y na o k r e ś lo n e c e l e i d ostosow an y do ic h r e a l i z a c j i . Z u s t a lo n y c h n ad rzę d n ych zadań p r z e d s ię b io r s t w a wyprowadzone być muszę c e l e d la p o s z c z e g ó l nych zak resó w i Je d n o s te k o r g a n iz a c y jn y ę h . Rzecz bowiem w tym, że każda c z ę ść p r z e d s ię b io r s t w a i każdy je g o z a k re s fu n k c jo n a ln y m usi mieć o k r e ś lo n e c e l e , w y n ik a ję c e z zadań c a łe g o p r z e d s ię b io r s t w a .
Celem nadrzędnym , ogólnym p r z e d s ię b io r s t w a j e s t z a d a n ie J a k i e taa ono do s p e ł n i e n i * w g o s p o d a rc e , ja g o p r o d u k c ja i ś w ia d c z e n ia od n ie g o o c z e k iw a n e . T rz e b a to w id z ie ć je d n a k d o s t a t e c z n ie ftzaroko i e y s te e o w o , bý n ie " p o o b c in a ć “ m o ż liw o ś c i roz- ' w ojow ych p r z e d s i ę b io r s t w a . W d o ty c h c z a s o w e j bowiem p r a k t y c e u- trz y m u j* a ię n a d a l te n d e n c ja do z b y t w ę sk ie g o p a t r z e n ie - ńa k w e s tię p r z y n a le ż n o ś c i b ran żo w ej p r z e d s ię b io r s t w a i je g o a s o r t y m entowej s p e c j a l i z a c j i . T y lk o p r z e d s i ę b io r s t w a , k t ó r e na d łu ż s z ę metę mogę p racow ać z wysokę e fe k ty w n o ś c ią i s p e ł n ia ć w o p i n i i s p o łe c z e ń s tw a sensowne z a d a n ia , maję szanse ro z w o ju .
Poza celem p r z e d s i ę b io r s t w a , w y n ik a ję c y m d la ń z w y z n a cz e n ia mu zadań w g o sp o d arce n a ro d o w e j, trz e b a te ż u w z g lę d n ić w ła s n e c e le p r z e d s ię b io r s t w a ( o c z y w iś c ie po ic h z w e r y fik o w a n iu i u s t a l e n i u z g o d n o ś c i z c e la m i n a d rz ę d n y m i). U s t a lo n e c e l e w in n y w ię c być u j ę t e w o k r e ś lo n a h i e r a r c h i ę , tw o rz ę cę p r i o r y t e t y . N ie
można bowiem d o p u ś c ić , ab y na p ie r w s z y p ia n w y s u n ę ły s ię c e le uboczne, m n ie j ważne. T rzeb a te ż zdawać s o b ie spraw ę z te g o , że m iędzy n ie k tó r y m i c e la m i i s t n i e j ę a n ty n o m ie ; np. p la n u ją c w z ro s t p r z e d s ię b io r s t w a w o p a r c iu o r o z s z e r z e n ie ryn ku e k s p ortow eg o i u trz y m a n ie w y s o k ie j s to p y zysku możemy doprowa d z ić do s i l n i e j s z e g o z a o s t r z e n ia k o n k u r e n c ji na ty c h ryn k a ch i n a c ie k u na c e n y , co noże p r z e k r e ś l i ć szanse o s l ę g n i ę c i a p o s t a w ionego c e l u . U s t a l e n i e ce ló w w z a k r e s i e « o b r o t u , re n to w n o ś c i i z y s k u , u m a c n ia n ia s i ę i z a b e z p ie c z e n ia na ryn k u o ra z w za k r e s i e s o c ja ln y m p o z w ala na o p ra c o w a n ie zasad s t r a t e g i i d la ic h r e a l i z a c j i .
Z r e a liz o w a n ie t r z e c h w yżej s c h a ra k te ry z o w a n y c h zadań a n a l i - t y c z n o - p la n is ty c z n y c h o podstawowym s tr a te g ic z n y m c h a r a k t e r z e p o z w ala na d o k o n an ie a n a l i z y s i l n y c h i s ła b y c h s t r o n (z a g a d n i e n i e to z o s t a ło s z e r z e j opracow ane p rz e z a u t o r a n in ie js z e g o a r t y k u ł u w o p ra co w a n iu "O r g a n iz a c y jn e p rz y g o to w a n ie łę c z e n ia p r z e d s ię b io r s t w w k o m b in a t y " )1 a n a s t ę p n ie na s fo rm u ło w a n ia i wybór w ła ś c iw y c h s t r a t e g i i ro zw o ju o r a z na z a p la n o w a n ie p rz e d s ię w z ię ć o d n oszęcych s i ę do z r e a liz o w a n ia w a ż n ie js z y c h ce ló w cz ąstk o w y ch (c e ló w p o s z c z e g ó ln y c h zak re só w 1 p o s z c z e g ó ln y c h J e d n o s te k o r g a n i z a c y jn y c h ) .
Sę to Je d n a k z a g a d n ie n ia b a r d z ie j s z c z e g ó ło w e , wym*
9
« | « c a odrębnego p o t r a k to w a n ia .□ erzy K o rta n
STRATEGIC PLANNING OF COMPANY GROWTH
The a u th o r p o i n t s a t p r o g r e s s iv e e v o l u t i o n o f the company b e in g e x p re s s e d in th e p r o c e s s o f c o n c e n t r a t io n and i n t e g r a t i o n o f com panies in t o com plex, m u l t i l e v e l econom ic o rg a n ism s w it h th e l e t t e r assum ing d i f f e r e n t fo rm s . T h is e v o l u t i o n i s o f t e n not a cco m p an ied , h o w e v e r, by p r e c e d in g i t o r even pa r a l l e l w it h i t p r o c e s s o f p r e p a r in g o r g a n i z a t i o n and b u s in e s s
1
3. K o r t a n , O r g a n iz a c y jn e p rz y g o to w a n ie łę c z e n ia p r z e d s i ę b io r s t w w k o m b in a ty , "P ro b le m y O r g a n i z a c j i " 1978, n r i .
a d m in is t r a t io n to f u n c t io n in g in n o v e l c o n d it io n s . H ence, in numerous in s t a n c e t h e r e can be o b s e rv e d n o t o n ly ab sence o f th e s y n e r g e t ic e f f e c t of com panies f u s io n but in t e g r a t e d o r ganism s a re even c h a r a c t e r iz e d w it h lo w e r e f f e c t l v e n s e s s . T h is i s l a r g e l y clue to f a i l u r e to u n d e rs ta n d t h a t a l l more e ss e n t i a l c o n c e n t r a t in g and i n t e g r a t i n g d e c is io n s p o s s e s s s t r a t e g i c s i g n i f i c a n c e w h ile t h e i r e f f e c t s a lth o u g h d i f f i c u l t in a n a l y t i c a l d e f i n i t i o n a re of lo n g - t e r » n a t u r e .
A c c o r d in g ly the a u th o r s t r e s s e s the n e c e s s i t y o f u nd er ta k in g p la n n in g and a n a l y t i c a l s t u d ie s o f s t r a t e g i c c h a r a c t e r , w h ich s h o u ld p re c e d e the c o n c e n t r a t io n and i n t e g r a t i o n p r o c e s s oo s t r a t e g y o f th e company develop m ent cann ot be d e t e r mined w ith o u t ta k in g in t o a c c o u n t th e e x i s t i n g an tin o m y b e t ween com panies Cor t h e i r g r o u p in g s ) p la n n in g t h e i r develop m ent
