Anna Pozarzycka, Wojciech
Nowakowski
Terenowe badania weryfikacyjne
cmentarzysk kurhanowych w
powiecie braniewskim w 1970 r.
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 638-640
638 K R O N I K A N A U K O W A
P o n a d to n ie m a l z u p e łn ie b r a k je s t w lite r a t u r z e szczeg ó ło w y ch in fo r m a c ji n a te m a t sp o so b ó w ic h k o n s tr u k c ji i z e s ta w u fo rm c e ra m ic z n y c h i in n y c h z a b y tk ó w z n a jd o w a n y c h w e w n ą tr z . Z ty c h te ż w z g lę d ó w o b s e r w a c je p o c z y n io n e w czasie b a d a ń k u r h a n u w B ie so w ie n a b ie r a ją w y ją tk o w e g o z n a c z e n ia . N ie z w y k le w a ż n y m s tw ie r d z e n ie m b y ła o b e cn o ść w k o m o rz e g ro b o w e j w y m o s tk i z d re w n ia n y c h b ie rw io n . I n t e r p r e ta c ja je j m o że b y ć w ie lo ra k a . W y d a je się p ra w d o p o d o b n e tr a k to w a n ie je j ja k o sz c z ą tk ó w sz a lo w a n ia d re w n e m w n ę tr z a k o m o ry g ro b o w e j, do k tó r e j w s ta w ia n o p o p ie ln ic e ze s z c z ą tk a m i z m a rły c h . N ie je s t ta k ż e w y k lu c z o n e , że są to p o z o sta ło śc i s to su p o g rzeb o w eg o lu b in n e g o ty p u o g n isk a p a lo n e g o w p r z e d s io n k u k o m o ry g ro b o w e j. W y ja ś n ie n ia f u n k c ji sz c z ą tk ó w b ie rw io n w k o m o rz e g ro b o w e j m o ż n a o cze k iw a ć po o d k ry c iu w ię k sz e j s e r ii p o d o b n y c h p rz y p a d k ó w .
N a leż y jesz c z e z w ró c ić u w a g ę , że k u r h a n w B ie so w ie z n a j d u je s ię w r e j o n i e w y ją tk o w o b o g a to n a sy c o n y m te g o ty p u o b ie k ta m i. N ie s te ty b r a k p u b lik a c ji m a t e ria łó w z a b y tk o w y c h p o c h o d zą c y c h z o d k ry w a n y c h t u d a w n ie j i n a jc z ę ś c ie j n iszc z o n y c h k u rh a n ó w , a ta k ż e f a k t c a łk o w ite g o ic h zn isz c z en ia w czasie o s ta t n ie j w o jn y n ie p o z w a la n a p e łn ą c h a r a k t e r y s ty k ę p rz e m ia n o b y c z a jo w o -k u ltu ro w y c h i o s a d n i czych te g o re jo n u w e w c ze sn ej e p o ce ż elaza.
W O J C I E C H N O W A K O W S K I A N N A P O Z A R Z Y C K A
TERENOWE BADAN IA WERYFIKACYJNE CMENTARZYSK
KURHANOWYCH W POWIECIE BRANIEWSKIM W 1970 R.
R o zp o częta o s ta tn io n a s z e ro k ą s k a lę a k c ja w e ry fik a c y jn a s ta n o w is k a rc h e o lo g ic z n y c h n a W a rm ii i M a z u ra c h o b ję ła w ie le o b ie k tó w z a n o to w a n y c h w l i te r a tu r z e W je j r a m a c h p o d ję to b a d a n ia s ta n o w is k k u rh a n o w y c h , o d sz u k a n ie ic h w te re n ie o p is a k tu a ln e g o s ta n u z a c h o w a n ia o ra z e w e n tu a ln e w y p u n k to w a n ie o b ie k tó w do s y s te m a ty c z n y c h p ra c w y k o p a lisk o w y c h . N in ie js z e s p ra w o z d a n ie d o ty c z y re z u lta tó w p o s z u k iw a ń w te r e n ie c m e n ta r z y s k k u rh a n o w y c h n a o b sz a rz e p o w ia tu b r a n ie w sk ieg o . 1. M ł o t e c z n o . M iejsco w o ść p o ło ż o n a p rz y d ro d z e B ra n ie w o -M a m o n o w o w o d le g ło śc i 3 k m od B ra n ie w a . Z n a jd u je s ię t u P a ń s tw o w e G o sp o d a rs tw o R o ln e . W edług, d a n y c h z l i t e r a t u r y is tn ia ło tu n ie g d y ś ro z le g łe c m e n ta rz y s k o k u r h a n o w e z w c z e s n e j e p o k i żelaz a , z k tó re g o d w a o b ie k ty z o sta ły z b a d a n e i o p is a n e p rz e z A d alb erta· B e z z e n b e r g e r a 1. R o zm o w a z m ie s z k a ń c a m i w s i n ie d a ła ż a d n y c h d o d a tk o w y c h w sk a z ó w e k o d n o ś n ie do lo k a liz a c ji c m e n ta r z y s k a . W sk a z an o je d y n ie d w a k o p ce: je d e n n a t e r e n ie d a w n eg o p a r k u d w o rsk ie g o , k t ó r y o k a z a ł się n o w o ż y tn y m g ro b o w cem je d n e g o z b y ły c h w ła śc ic ie li d w o ru , d ru g i p rz y d ro d z e n a s k r a ju la su . K o p ie c p rz y d ro d z e u s y tu o w a n y je s t w o d leg ło ści około 1 k m o d M ło te cz n a w k i e r u n k u M a - m o n o w a . B ez p rz e p ro w a d z e n ia b a d a ń s o n d a ż o w y c h n ie sp o só b stw ie rd z ić , czy jest, to n a tu r a l n e w z n ie s ie n ie , czy te ż u s y p a n e sz tu c z n ie z p o c h ó w k a m i w e w n ą tr z .P e n e tr a c ja te re n o w a p ó l P G R -u n ie d o s ta rc z y ła m a te r ia łu z a b y tk o w e g o m o g ą c e go w p rz y b liż e n iu w sk a z a ć m ie js c e u s y tu o w a n ia w z m ia n k o w a n e g o c m e n ta rz y s k a k u r h a n o w e g o . N a to m ia s t sa m e n a s y p y n a s k u te k in te n s y w n e j g o s p o d a rk i r o ln e j m o g ły u le c do te j p o ry c a łk o w ite j n iw e la c ji.
1 E. H o 11 а с k , E r lä u te r u n g e n z u r v o r g e s c h ic h tlic h e n Ü b e r s ic h ts k a r te v o n O s t-
V re u sse n , G lo g a u -B e rlin 1908, s. 56; A. B e z z e n b e r g e r, H ü g e lg rä b e r b e i H a m m e r s d o r f, K r. H e ilig e n b e il, P r u s s ia , B d. 21, ss. 87— 88.
B A D A N I A A R C H E O L O G I C Z N E W W O J E W Ó D Z T W I E O L S Z T Y Ń S K I M 639 2. B o g a t y ń s k i e . M iejsc o w o ść p o ło ż o n a w o d leg ło ści ok o ło 5 k m n a z ac h ó d od O rn e ty , n a d p rz e p ły w a ją c ą w p o b liż u rz e k ą D rw ę c ą W a r m iń s k ą . P o d o b n ie ja k w M ło te cz n ie z n a j d u je s ię t u P a ń s tw o w e G o sp o d a rs tw o R o ln e . O d m ie js c o w e j lu d no ści u z y sk a n o w sk a z ó w k ę , g d zie z n a jd u je się m ie js c e z w a n e „ c m e n ta rz y s k ie m ”, a c z k o lw ie k jeg o opis w sp o só b z a s a d n ic z y o d b ie g a ł od d a n y c h w y n ik a ją c y c h z l i t e r a tu ry . W iad o m o b o w ie m , że k u r h a n y z a in w e n ta ry z o w a n e p rz e z D ie tr ic h a B o h n - s a c k a z n a jd o w a ć się m ia ły w p o b liż u rz e k i P a s ł ę k i 2. N ie m n ie j p o sta n o w io n o p rz e p ro w a d z ić w iz ję lo k a ln ą w sk a z a n e g o m ie js c a . P o d ro d z e n a tr a f io n o n a tr z y k u r h a n y . P o ło ż o n e s ą o n e tu ż p rz y d ro d z e id ą c e j z B o g a ty ń sk ie g o do szosy M o rą g -O rn e - ta . K u r h a n y w z n ie s io n e z o sta ły n a w y so k im b rz e g u rz e k i P a s łę k i w m ie js c u w y ra ź n ie g ó ru ją c y m n a d o k o lic ą . P o s ia d a ją ś re d n ic e ok o ło 20 m , i w y so k o śc i do 2 m . O d le g ło ści m ię d z y n im i d o c h o d zą do 20 m . L i n ia p rz e p ro w a d z o n a p rz e z ic h w ie rz c h o łk i m ia ła b y k s z ta łt n ie c o łu k o w a ty . W sz y s tk ie tr z y o b ie k ty są ś w ie tn ie z a c h o w a n e , nic n ie w s k a z u je , a b y b y ły k ie d y k o lw ie k n a ru s z o n e . L e k k ie z a k lę ś n ię c ia ic h p a r t i i ś r o d k o w y c h m o g ą b y ć w y n ik ie m n a tu r a ln e g o o s ia d a n ia w a r s t w k a m ie n n y c h , z k tó ry c h n a jp ra w d o p o d o b n ie j s ą z b u d o w a n e . N ie m a ż a d n e j p e w n o śc i, p ró c z w p rz y b liż e n iu zb ie ż n e j lo k a liz a c ji, że o d k ry te i o p is a n e t u k u r h a n y p o c h o d zą z w c z e s n e j ep o k i że la z a, z g o d n ie z s u g e s tią z a w a r tą w d o ty c z ą c y c h ic h w z m ia n k a c h . W o b ec je d n a k b r a k u p o d o b n y c h n a s y p ó w w n a jb liż s z e j o k o lic y id e n ty f ik a c ja ic h z p o s z u k iw a n y m i w y d a je się w y so c e p ra w d o p o d o b n a .
3. S ł u p . Z n a jd o w a ło się t u n ie g d y ś c m e n ta rz y s k o k u rh a n o w e p o c h o d zą c e z w c z e s n e j e p o k i ż e l a z a 3. B r a k d o k ła d n e j je g o lo k a liz a c ji n ie p o z w a la ł n a s z y b k ie o d n a le z ie n ie w o b rę b ie w si. R o zm o w a z m ie js c o w ą lu d n o ś c ią n ie d o s ta rc z y ła ż a d n y c h in f o r m a c ji. Z g o d n ie stw ie r d z o n o b r a k p o d o b n y c h o b ie k tó w w o b rę b ie w si. W y p ra w a do le śn icz e g o ró w n ie ż z a k o ń c z y ła się n ie p o w o d z e n ie m , p o d o b n ie z re sz tą j a k p e n e t r a c ja p ó l p rz y le g a ją c y c h do w si. W o b ec te g o n a le ż y u z n ać , że w z m ia n k o w a n e w lite r a t u r z e k u r h a n y b ą d ź u le g ły c a łk o w ite m u zn isz c z en iu , b ą d ź te ż z n a j d u ją s ię w p a r tia c h rz a d z ie j o d w ie d za n e g o la su .
4. Z d r ó j . C m e n ta rz y s k o k u rh a n o w e w r a z z p la n e m k o n s tr u k c ji w e w n ę tr z n e j j e d n eg o z k u r h a n ó w b y ło sze ro k o o m a w ia n e w l i t e r a t u r z e 4. W e d łu g z a w a rty c h w n ie j in fo r m a c ji c m e n ta rz y s k o m ia ło się z n a jd o w a ć w p o b liż u d w o ru lu b n a p o la c h d w o r sk ic h . P o s z u k iw a n ia te re n o w e p rz e p ro w a d z o n e w o k o lic y d w o ru w Z d r o ju n ie d a ły ż a d n y c h re z u lta tó w . D o w ie d z ia n o się n a to m ia s t, że w o d le g ło ści 2,5 k m od w si z n a j d o w a ł się n ie g d y ś d ru g i d w ó r, lecz w je g o p o b liż u k u r h a n y ta k ż e n ie w y stę p u ją .. P o n ie w a ż p o s ia d a n e in fo r m a c je n ie o r ie n tu ją , k tó r y z ty c h d w o ró w s ta n o w ił p u n k t o d n ie sie n ia w lo k a liz a c ji k u rh a n ó w , n ie sp o só b p o w ie d zieć , czy n a p e w n o o b ie k ty t e z o sta ły ju ż c a łk o w ic ie zniszczone.
5. S k r o j t y - P i ó r k o w o . W e d łu g d a n y c h z l i t e r a t u r y n a te re n ie le ś n ic tw a P ió r - k o w o z n a jd o w a ło się ro z le g łe c m e n ta rz y s k o k u rh a n o w e . C z te ry k u r h a n y z o s ta ły n ie g d y ś p r z e b a d a n e i o p is a n e w ra z z p u b lik a c ją m a te r ia łó w z a b y tk o w y c h p rz e z A d a lb e r ta B e z z e n b e r g e ra 5. P o d a w a n o ta k ż e , że p o d o b n e c m e n ta r z y s k o o d k ry to te ż n a te r e n ie p o b lis k ie j w s i S k r o jty . J e d n a k ż e d a lsz e in fo r m a c je w sk a z y w a ły , że c h o d zi tu o to sam o c m e n ta rz y s k o , k tó re w c z e ś n ie j o z n aczo n o ja k o w y s t ę p u ją c e w P ió r
-2 D. B o h n s a c k , N e u B o d e n fu n d e , A ltp re u s s e n , J g 3, 1938, H . 1, s. 57. 3 E. H o 11 a c k, op. cit., s. 144. 4 Ib id e m , s. 145; A . B r i n k m a n n , H ü g e lg ra b b e i S c h ö n b o rn , P r u s s ia , B d. 22, ss. 253 n. (1909). 5 A . B e z z e n b e r g e r , H ü g e lg rä b e r in d e m F ö d e r sd o r fe r F o r s t K r . B r a u n s b e r g , P r u s s ia , Bd. 22, 19Ό9, ss. 1 n.
«640 K R O N I K A N A U K O W A
k o w i e G. N ie u le g a w ą tp liw o śc i, że c m e n ta r z y s k o to , lic z ąc e p o n a d 20 k u rh a n ó w , n ie zo sta ło w cało śc i p rz e b a d a n e , d la te g o te ż w a ż n ą s p ra w ą b y ło u z y s k a n ie d o k ła d n e j je g o lo k a liz a c ji i s tw ie r d z e n ie a k tu a ln e g o s ta n u z a c h o w a n ia .
W ieś S k r o jty p o z a w ie ru s z e w o je n n e j p rz e s ta ła istn ie ć , z n ik ła ta k ż e w św ia d o m o ś c i o b e cn y c h m ie s z k a ń c ó w n a z w a le ś n ic tw a P ió rk o w o . O b ie n a z w y m ie js c o w e d o ty c z y ły o s a d n ic tw a u lo k o w a n e g o n a p o łu d n io w o -z a c h o d n im b rz e g u o b e cn ie is tn ie ją c eg o J e z io ra P ie rz c h a lsk ie g o . L u d n o ść o k o lic z n y ch w si n ie p o tr a f i ła w sk a z a ć m ie j sca w y s tę p o w a n ia k u rh a n ó w , k tó re ze w z g lę d u n a s w ą p ie r w o tn ą lic z b ę m u s ia ły b y ć z au w a ż o n e. W ro z m o w ie z J o a c h im e m W e l k e z p o b lis k ie j w s i W ie trz n o W ie lk ie, m ie s z k a ją c y m t u od 1935 r. u z y sk a n o je d y n ie p rz y b liż o n e in f o r m a c je o p ie r w o tn e j lo k a liz a c ji w si S k r o jty , n a to m ia s t ro z m ó w c a n ic n ie w ie d z ia ł o z n a jd u ją c y m się tu c m e n ta r z y s k u k u rh a n o w y m . W d a lsz y m c ią g u s ta r a n o się u z y sk a ć w ia d o m o śc i od lu d n o ś c i m ie js c o w e j. N a d le śn ic z y z Z a p o ro w a o p o w ie d ział o k o p c a c h , k tó r e w id z ia ł n a te r e n ie la s u w c h o d z ą c e go w s k ła d o b e cn e g o r e z e r w a tu b o b ró w . W m ie js c u w s k a z a n y m p rz e z n a d le śn ic z eg o rz e cz y w iście stw ie rd z o n o is tn ie n ie k u rh a n ó w . U s y tu o w a n e s ą po o b u s tro n a c h le ś n e go d u k tu w n ie w ie lk ic h lic z e b n ie s k u p ie n ia c h . Ic h ś re d n ic e w a h a ją się od 15 do 25 m , z aś w y so k o śc i od 1,5 do 2,5 m . Sześć k u rh a n ó w z a c h o w a n y c h je s t, j a k s ię w y d a je , w s ta n ie n ie n a ru s z o n y m . D w a w y k a z u ją ś la d y p la n o w e j a k c ji b a d a w c z e j, p rz y czym m ie js c a w y k o p u z a b e z p ie cz o n e są d e s k a m i p rz y s y p a n y m i z ie m ią. P r z y n a jm n ie j 10 o b ie k tó w b y ło ro z k o p a n y c h c a łk o w ic ie , a j a k n a le ż y się d o m y śla ć, z a w a rto ś c i ich w n ę trz z o sta ły c a łk o w ic ie w y e k sp lo r o w a n e . P o z o s ta łe k u r h a n y n o szą ś la d y b e z ła d n y c h w k o p ó w .
O d n a le z io n e c m e n ta rz y s k o k u r h a n o w e zało żo n e z o sta ło n a w y so k im , z a c h o d n im b rz e g u J e z io ra P ie rz c h a lsk ie g o , n a k o ń c u b r u k o w a n e j d ro g i d łu g o ści ok o ło 3 k m łą c z ą c e j w sie C h ru ś c ie l i S ta r e S ie d lis k o . D u k te m le śn y m , p rz e c in a ją c y m c m e n ta rz y s k o p ro w a d z i s z la k tu r y s ty c z n y (c zerw o n y ) w z d łu ż całeg o je z io ra u tw o rz o n e g o sztu c z n ie w ro z le w is k u rz e k i P a s łę k i.
P o s u w a ją c się w z d łu ż s z la k u , w o d le g ło ści ok o ło 0,5 k m od c m e n ta r z y s k a i około 50 m od b rz e g u je z io ra n a tra fio n o n a s to ją c y s a m o tn ie k u r h a n . J e g o k s z ta łt, w ie l k o ść i sp o só b u s y p a n ia p o z w a la ją n a w id z e n ie w n im jeszcze je d n e g o o b ie k tu , b yć m oże n ie z w iąz a n e g o z o m ó w io n y m w y ż e j c m e n ta rz y s k ie m . K u r h a n p o s ia d a ś re d n ic ę ok o ło 15 m , w y so k o ść 1,2 m . N ie z a u w a ż o n o ś la d u je g o n a ru s z e n ia .
W y d a je się b a r d z o p ra w d o p o d o b n e , że o d s z u k a n e c m e n ta rz y s k o o d p o w ia d a o b ie k to w i z a n o to w a n e m u w lite r a t u r z e p o d n a z w ą P ió rk o w o lu b S k r o jty . D u ż a lic z b a k u r h a n ó w n a c m e n ta rz y s k u , z czego część n ie w ą tp liw ie n ig d y n ie b y ła b a d a n a , k w a lifi k u j e s ta n o w is k o do sze rs z y c h p ra c te re n o w y c h .
G E. H o l ł a c k , o p . cit., s. 147; C. E n g e l , V o r g e sc h ic h te d e r a ltp r e u s s is c h e n
