FOLIA OECONOMICA 274, 2012
Magdalena Jasiniak*
Radosław Pastusiak**
WPŁYW CZYNNIKÓW EKONOMICZNYCH
NA EFEKTYWNOĝû TOWARZYSTW UBEZPIECZENIOWYCH DZIAŁU II W POLSCE
1. WPROWADZENIE
EfektywnoĞü towarzystw ubezpieczeniowych działu II w Polsce jest bardzo róĪna, co moĪna wywnioskowaü, obserwując wskaĨnik rentownoĞci kapitału własnego, który dla poszczególnych towarzystw ubezpieczeniowych w 2010 r. wahał siĊ od –47,14% do 49,5%. Tak duĪe zróĪnicowanie efektywnoĞci działa-nia towarzystw ubezpieczeniowych składziała-nia do zastanowiedziała-nia nad przyczynami takiego stanu rzeczy. UĞredniając wyniki osiągane przez towarzystwa ubezpie-czeniowe w latach 2000–2010, oraz odnosząc je do najwaĪniejszych zmiennych charakteryzujących finanse towarzystw ubezpieczeniowych oraz gospodarkĊ krajową, moĪna dostrzec pewne prawidłowoĞci pozwalające na wyciągniĊcie wniosków co do wpływu otoczenia gospodarczego na sytuacjĊ finansową towa-rzystw ubezpieczeniowych działu II.
Celem artykułu jest próba oceny wpływu czynników makro- i mikroekono-micznych na sytuacjĊ finansową polskich towarzystw ubezpieczeniowych działu II. Artykuł bĊdzie weryfikował hipotezĊ mówiącą, Īe sytuacja finansowa towa-rzystw ubezpieczeniowych działu II jest zaleĪna od czynników ekonomicznych charakteryzujących kondycjĊ gospodarki. Dla zweryfikowania postawionej hipo-tezy zostanie wykorzystana analiza statystyczna szeregów czasowych charakte-ryzujących najwaĪniejszej dane finansowe towarzystw ubezpieczeniowych oraz wybranych zmiennych gospodarczych.
*
Dr, Zakład Finansów Korporacji, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, 90-214 ŁódĨ, ul Rewolucji 1905 r. nr 39.
**
Dr, Zakład Finansów Korporacji, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, 90-214 ŁódĨ, ul Rewolucji 1905 r. nr 39.
2. EFEKTYWNOĝû SEKTORA UBEZPIECZEē – ANALIZA LITERATURY
EfektywnoĞü sektora ubezpieczeniowego, skutecznoĞü działania towarzystw ubezpieczeniowych, budowanie pozycji na konkurencyjnym rynku, czy podat-noĞü na przejĊcia jest przedmiotem analiz od wielu lat. W tej perspektywie ana-lizując literaturĊ poĞwiĊconą efektywnoĞci sektora ubezpieczeĔ oraz w szcze-gólnoĞci zakładów ubezpieczeĔ działu II, moĪna zaobserwowaü kilka kierunków badaĔ. W wiĊkszoĞci są to podejĞcia modelowe, dziĊki którym po uwzglĊdnie-niu odpowiednich zmiennych moĪna potwierdziü zjawiska finansowe w obrĊbie danego działu ubezpieczeĔ lub w sektorze ubezpieczeniowym w obrĊbie danego kraju czy kontynentu.
Do najwaĪniejszych głosów analizujących efektywnoĞü sektora ubezpieczeĔ oraz czynników na nią wpływających naleĪy praca J. D. Cummins i X. Xiaoying ogłoszona w 2005 r.1 Autorzy analizując sektor ubezpieczeĔ w Stanach Zjedno-czonych dochodzą do wniosku, Īe skala działania towarzystw ubezpieczenio-wych ma znaczenie dla jego efektywnoĞci. Analiza regresji wskazuje, Īe zmien-ne takie jak produkt mix, kanały dystrybucji, forma organizacyjna są waĪzmien-ne dla efektywnoĞci towarzystw ubezpieczeniowych. Analiza logitowa wykonana przez autorów pozwala na oszacowanie skali działalnoĞci przedsiĊbiorstw przy stałej stopie zwrotu.
Kolejnym głosem analizujących Ĩródła efektywnoĞci sektora ubezpieczeĔ jest praca C. P. Bartos i pozostałych2. Autorzy pracy analizują czynniki wpływa-jące na efektywnoĞü sektora ubezpieczeĔ w Portugalii z perspektywy modelu zwanego indeksem Malmquista. Praca ta jest bardzo specyficzna, bowiem anali-zuje nie tyle efektywnoĞü, ale zmiany w produktywnoĞci rozumianej jako zwiĊk-szenie efektywnoĞci technicznej oraz technologicznej w sektorze ubezpieczycieli portugalskich. Praca ma na celu wyłonienie grupy zmiennych odpowiadających za rozwój sektora ubezpieczeĔ oraz zwiĊkszenie produktywnoĞci towarzystw ubezpieczeniowych.
Bardzo ciekawym głosem teoretycznym w analizowanym temacie jest praca P. Zanghieri3. Autor w artykule analizuje przekrojowo sytuacjĊ rynku towa-rzystw ubezpieczeniowych w Europie w latach 1997–2006, starając siĊ wyjaĞniü róĪnice pomiĊdzy efektywnoĞcią towarzystw ubezpieczeniowych w poszczegól-nych krajach, a takĪe wpływ ubezpieczeĔ komunikacyjposzczegól-nych na efektywnoĞü
1
J. D. C u m m i n s, X. X i a o y i n g, Efficiency and scale economies is the US property liabil-ity insurance industry, 2005, niepublikowany skrypt dostĊpny na:
http://test.ccfr.org.cn/cicf2006/cicf2006paper/20060113061602.pdf
2 C. P. B a r t o s, N. B a r r o s o, M. R. B o r g e s, Evaluating the efficiency and productivity of insurance companies with a Malmquist index: A case study for Portugal, „The Geneva Papers” 2005, Vol. 30, s. 244–267.
3
P. Z a n g h i e r i, Efficiency of European insurance companies do local factors matter?, As-sociation of Italian Insurers, 2008.
towarzystw ubezpieczeniowych. RównieĪ P. J. M. Klumpes w swojej pracy4 skoncentrował siĊ na efektywnoĞci, wpływie ekonomii skali oraz fuzjach i prze-jĊciach na europejskim rynku ubezpieczeniowym. Autor dochodzi do wniosku, Īe czĊĞü firm ubezpieczeniowych jest bardziej podatna na przejĊcie, ze wzglĊdu na udział w rynku, koncentracjĊ na okreĞlonych produktach ubezpieczeniowych czy istotnych róĪnicach prawnych pomiĊdzy działaniem towarzystw ubezpie-czeniowych w Europie Kontynentalnej czy w Wielkiej Brytanii.
Czynniki wpływające na efektywnoĞü i konkurencjĊ w holenderskim sekto-rze ubezpieczeĔ Īyciowych, w swoim artykule wyeksponował J. A. Bikker i pozostali5. Autorzy w wyniku przeprowadzonych analiz dochodzą do wniosku, Īe wystĊpuje znacząca nieefektywnoĞü w stosunku do wycen modelowych towa-rzystw ubezpieczeniowych z Holandii. Jest ona spowodowana przez róĪnorakie czynniki, jednym z podstawowych jest struktura rynku towarzystw ubezpiecze-niowych „na Īycie’ w Holandii. Kolejnym waĪnym głosem w analizie efektywno-Ğci towarzystw ubezpieczeniowych jest artykuł J. D. Cumminsa i M. A. Weissa6
. Autorzy koncentrują siĊ na znalezieniu zaleĪnoĞci pomiĊdzy efektywnoĞcią to-warzystw ubezpieczeniowych a załoĪonymi zmiennymi. Posługując siĊ mode-lami regresji, autorzy weryfikują zasadnoĞü postawionej hipotezy. Dochodzą jednak do wniosku, Īe siła oddziaływania analizowanych zmiennych jest róĪna. Ostatnim opracowaniem jakie było przedmiotem analiz literaturowych sta-nowi bardzo ciekawa i obszerna praca S. Kozaka7 ogłoszona w 2011 r. Autor ana-lizuje wpływ zmiennych mikro- i makroekonomicznych na efektywnoĞü poszcze-gólnych polskich towarzystw ubezpieczeniowych. W pracy zostały opisane wyni-ki modelu regresji gdzie wykorzystano zmienne charakteryzujące efektywnoĞü poszczególnych towarzystw ubezpieczeniowych oraz czynników makroekono-micznych. Wyniki wskazują, Īe spadek ubezpieczeĔ komunikacyjnych w portfe-lach towarzystw ubezpieczeniowych wpływa korzystnie na efektywnoĞü działania towarzystw ubezpieczeniowych, jednakĪe porównanie towarzystw ubezpiecze-niowych wzglĊdem grup oferowanych ubezpieczeĔ wskazuje na negatywny wpływ na efektywnoĞü towarzystw ubezpieczeniowych. Ponadto wykazano, Īe wzrost składki brutto oraz wzrost udziału towarzystw ubezpieczeniowych w rynku z wiĊkszoĞciowym zagranicznym kapitałem oraz wzrost PKB wpływa pozytywnie na zwiĊkszenie efektywnoĞci działania towarzystw ubezpieczeniowych.
4
P. J. M. K l u m p e s, Consolidation and efficiency in the major European insurance mar-kets, skypt dostĊpny na http://neumann.hec.ca/gestiondesrisques/dim/Papers/Klumpes.pdf
5
J. A. B i k k e r, M. L e u v e s t e i j n, Competition and efficiency in the Dutch life insurance industry, „Applied Economics” 2008, Vol. 40, s. 2063–2084.
6
J. D. C u m m i n s, M. A. W e i s s, Analyzing firm performance in the insurance industry us-ing frontier efficiency methods, Papers The Warton School, University of Pennsylvania,
http://papers.ssre.com.
7
S. K o z a k, Determinants of profitability of non-life insurance companies in Poland during integration with the European financial system, „Electronic Journal of Polish Agricultural Univer-sities” 2011, Vol. 14, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu,
3. RYNEK UBEZPIECZEē DZIAŁU II W POLSCE
Polski rynek ubezpieczeĔ w okresie przed transformacją ustrojową polskiej gospodarki był zdominowany przez dwa zakłady ubezpieczeniowe: WartĊ (rok powstania – 1920) oraz PaĔstwowy Zakład UbezpieczeĔ (utworzony w roku 1947). Uchwalenie ustawy o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych8 w 1984 r. zmieniło sytuacjĊ na rynku ubezpieczeĔ. Ustawa zezwalała na po-wstanie innych zakładów ubezpieczeĔ, co przełamało monopol dotychczaso-wych liderów na rynku. Istotny wpływ na rozwój polskiego sektora ubezpiecze-niowego miało przede wszystkim nowe prawo ubezpieczeniowe9, uchwalone w połowie 1990 r. uwzglĊdniające rozwiązania zaczerpniĊte w dyrektywach Wspólnot Europejskich, przepisy10 umoĪliwiające z dniem 1 stycznia 1999 r. podejmowanie i prowadzenie działalnoĞci ubezpieczeniowej przez zagraniczne zakłady ubezpieczeĔ oraz regulacje11, których celem było dostosowanie działal-noĞci rodzimych towarzystw ubezpieczeniowych do rynku europejskiego.
Sektor ubezpieczeĔ w Polsce, w tym równieĪ ubezpieczeĔ majątkowych, jest mniejszy, w porównaniu do krajów Zachodniej Europy. Potwierdzają to dane zawarte w tab. 1.
WielkoĞü składki przypisanej brutto zakładów ubezpieczeniowych działu II kształtowała siĊ w Polsce w 2010 r. na poziomie 7 544 mln USD (tj. 22 739 mln zł12). W tej klasyfikacji Polska zajĊła 7 miejsce wĞród wybranych krajów Unii Euro-pejskiej, w czołówce znalazły siĊ: Niemcy (125 555 mln USD), Francja (94 475 mln USD), Włochy (47 936 mln USD), Hiszpania (40 025 mln USD). Warto jednak zwróciü uwagĊ na dynamikĊ zmian wielkoĞci składki towarzystw ubezpieczeniowych w Polsce na przestrzeni ostatnich 10 lat, na tle pozostałych krajów europejskich.
Pod wzglĊdem Ğredniorocznego tempa zmian wielkoĞci składki przypisanej brutto w latach 1999–2010 wĞród krajów dominujących znalazły siĊ: Republika Czeska oraz Grecja (Ğrednioroczne tempo zmian wyniosło w tych krajach odpo-wiednio 112,9% oraz 112,4%), a nastĊpnie WĊgry (110,3%) i Polska (108,9%). W krajach, gdzie wielkoĞü składki przypisanej brutto jest wyĪsza niĪ w Polsce, Ğrednioroczne tempo zmiany składki wynosi przeciĊtnie 105,2% (najwiĊksze w przypadku Hiszpanii – 108,8%, najmniejsze w przypadku Niemiec 102,6%). W roku 2010 wielkoĞü składki przypisanej brutto była w przypadku Polski 2,37- -krotnie wiĊksza niĪ w roku 1999. Zatem jak pokazują dane zawarte w tab. 1, rynek ubezpieczeĔ w Polsce stopniowo siĊ rozwija.
8
Ustawa z dnia 20 wrzeĞnia 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, DzU 1984, nr 45, poz. 242.
9Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalnoĞci ubezpieczeniowej, DzU 1990, nr 59, poz. 344. 10
Ustawa z dnia 1 stycznia 1999 r. o zmianie ustawy o działalnoĞci ubezpieczeniowej z dnia 10 grudnia 1998 r., DzU 1999, nr 155, poz. 1015.
11
Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalnoĞci ubezpieczeniowej, DzU 2003, nr 124, poz. 1151.
12
T a b e l a 1 WielkoĞü składki przypisanej brutto zakładów ubezpieczeniowych działu II
w wybranych krajach UE (w mln USD)
Lp. PaĔstwa 1999 2002 2006 2010 ĝrednioroczne tempo zmian Zmiana 2010/1999 Unia Europejska (15) 319 451 367 737 572 933 308 563 101,8% 96,6% 1 Niemcy 107 971 117 947 153 545 125 555 102,6% 116,3% 2 Francja 47 620 51 036 112 255 94 475 107,7% 198,4% 3 Włochy 30 881 34 001 51 030 47 936 104,6% 155,2% 4 Hiszpania 17 032 21 702 40 359 40 025 108,8% 235,0% 5 Holandia 16 542 18 950 25 144 25 627 105,1% 154,9% 6 Belgia 7 579 7 414 11 093 13 374 105,8% 176,5% 7 Polska 3 179 3 624 5 292 7 544 108,9% 237,3% 8 Finlandia 2 560 2 638 4 119 4 701 106,0% 183,6% 9 Republika Czeska 1 243 1 730 3 316 4 415 112,9% 355,2% 10 Grecja 1 170 1 491 3 123 3 943 112,4% 336,9% 11 WĊgry 714 1 141 1 928 1 899 110,3% 266,1% 12 Luksemburg 757 868 1 272 1 568 107,5% 207,1%
ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie OECD Insurance Statistics – online database, www.oecd.org.
W tab. 2 przedstawiono wartoĞci wskaĨnika gĊstoĞci ubezpieczeĔ w wybra-nych krajach europejskich, który okreĞla stosunek łącznej wartoĞci zebrawybra-nych składek do liczby mieszkaĔców w danym kraju. Dane te równieĪ wydają siĊ potwierdzaü, Īe polski rynek ubezpieczeĔ majątkowych nie jest jeszcze dosta-tecznie rozwiniĊty w relacji do wybranych krajów UE.
Jak pokazują dane w tab. 2 wartoĞü wskaĨnika gĊstoĞci dla Polski wynosi 193,2 USD/osobĊ. W tej klasyfikacji Polska zajmuje dopiero 12 miejsce, wy-przedzając nieznacznie WĊgry, dla których wartoĞü tego wskaĨnika wynosi 187 USD/osobĊ. Do krajów dla których wartoĞü wskaĨnika gĊstoĞci jest najwyĪ-sza naleĪą Luksemburg – 3 154,8 USD/osobĊ (dane za 2009 r.), Holandia – 1 941,1 USD/osobĊ (dane za 2009 r.) oraz Niemcy – 1 901,9 USD/osobĊ (dane za 2008 r.). W przypadku Polski wskaĨnik gĊstoĞci w stosunku do 1999 r. wzrósł 2,4-krotnie. NajwyĪszy wzrost wskaĨnika gĊstoĞci w tym okresie odno-towały Republika Czeska oraz Grecja – 3,4-krotnie, przy czym w przypadku Grecji dane dotyczą okresu do 2007 r.
T a b e l a 2 WartoĞü wskaĨnika gĊstoĞci w wybranych krajach europejskich (w USD na osobĊ)
Lp. PaĔstwa 1999 2002 2006 2010 Zmiana 2010/1999 Unia Europejska (15) 713,3 768,9 1 251,9 1 374,0*** 192,6% 1 Luksemburg 1 741,9 1 940,5 2 763,7 3 154,8* 181,1% 2 Holandia 1 018,9 1 150,1 1 532,1 1 941,1* 190,5% 3 Niemcy 928,0 909,6 1 324,9 1 901,9** 204,9% 4 Francja 695,5 718,1 1 609,9 1 303,3 187,4% 5 Belgia 671,8 677,8 1 013,3 1 227,5* 182,7% 7 Finlandia 463,9 473,1 750,9 845,8 182,3% 8 Hiszpania 400,5 491,7 844,1 835,8 208,7% 9 Włochy 497,2 546,9 826,3 781,1 157,1% 10 Republika Czeska 120,3 168,2 321,0 408,8 339,9% 11 Grecja 104,6 133,7 272,8 353,4** 338,0% 12 Polska 80,0 93,4 135,7 193,2 241,5% 13 WĊgry 69,5 111,8 189,8 187,6 269,8% * dane za 2009 r., ** dane za 2008 r., *** dane za 2007 r. ħ r ó d ł o: jak do tab. 1.
Jak juĪ wczeĞniej wspomniano wielkoĞü składki przypisanej brutto na pol-skim rynku ubezpieczeĔ wyniosła w 2010 r. 22 739 mln zł. Do najwiĊkszych towarzystw ubezpieczeniowych, pod wzglĊdem wielkoĞci składki, w 2010 r. naleĪały:
• PZU SA – składka 7 784 mln zł,
• STU ERGO HESTIA SA – składka 2 345 mln zł, • TUiR WARTA SA – składka 1 996 mln zł,
• TUiR ALLIANZ POLSKA SA – składka 1 734 mln zł,
• INTERRISK TU SA Vienna Insurance Group – składka 1 046 mln zł13. Udział w rynku ubezpieczeĔ wymienionych wyĪej spółek łącznie stanowi 65,5%, przy czym dominującą pozycjĊ zajmuje PZU SA, którego udział w pierwszej piątce zakładów ubezpieczeniowych wynosi 55,2%.
Rysunek 1 przedstawia udział w polskim rynku ubezpieczeĔ najwiĊkszych spółek w latach 1999–2010.
13
Rys 1. Udział w rynku najwiĊkszych Towarzystw Ubezpieczeniowych w Polsce w latach 1999–2010
ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych KNF, www.knf.gov.pl
W latach 1999–2010 na polskim rynku ubezpieczeĔ najwiĊksze udziały w rynku miały wymienione wczeĞniej spółki, tj. PZU, STU Ergo Hestia, TUiR Warta, TUiR Allianz Polska, Interrisk Vienna Insurance Group (do 2006 r. TUiR Cigna STU TUW). Pozycja PZU na rynku ubezpieczeĔ, mierzona warto-Ğcią zebranej składki, umacniała siĊ do roku 2001, w którym udział PZU na ryn-ku wyniósł 57,3%. Jednak od 2002 r. PZU znacząco traciło swoje udziały, do poziomu 34,2%. RównieĪ udział Towarzystwa Ubezpieczeniowego Warta obni-Īył siĊ w analizowanym okresie z 13,3% w 1999 r. do 8,8% w roku 2010. ZwiĊkszyła siĊ natomiast konkurencyjnoĞü pozostałych towarzystw ubezpiecze-niowych. Wzrost udziału w rynku STU Ergo Hestia oraz TUiR Allianz Polska SA wyniósł w przypadku obu spółek 5,7 punktu procentowego. Obecnie Ergo Hestia zajmuje drugą pozycjĊ na rynku pod wzglĊdem wielkoĞci zebranej skład-ki. Stopniowo swoją pozycjĊ na rynku umacnia takĪe Interrisk TU SA, którego udział wzrósł od 0,6% w 1999 r. do 4,6% w 2010 r.
Jak pokazują powyĪsze dane dekoncentracja rynku ubezpieczeĔ w Polsce nastĊpuje stopniowo. Mimo utraty udziałów w rynku dwóch dominujących to-warzystw ubezpieczeniowych oraz zwiĊkszającej siĊ roli pozostałych, PZU nadal kontroluje jedną trzecią rynku ubezpieczeĔ majątkowych. JeĞli działania podejmowane przez zarząd spółki, mające na celu zwiĊkszenie udziału w rynku, przyniosą pozytywne rezultaty – spadek udziału PZU w rynku ubezpieczenio-wym powinien ulec zahamowaniu. Najmniejszy udział w rynku ma spółka
Inter--10,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 PZU SA
STU ERGO HESTIA SA TUiR WARTA SA TUiR ALLIANZ POLSKA SA INTERRISK TU SA Vienna Insurance Group
risk, o ile jednak zachowa dotychczasowe relatywnie wysokie tempo wzrostu dystans wobec pozostałych towarzystw na przestrzeni kliku najbliĪszych lat ulegnie zmniejszeniu.
4. CZYNNIKI EKONOMICZNE WPŁYWAJĄCE NA SEKTOR UBEZPIECZEē MAJĄTKOWYCH – ANALIZA ILOĝCIOWA
Korespondując z rozwiązaniami zastosowanymi w literaturze, zdecydowano siĊ na podjĊcie analizy polskiego rynku towarzystw ubezpieczeniowych działu II w latach 2000–2010, przy czym uwzglĊdniono pewną specyfikĊ rynku polskie-go. Rynek ubezpieczeniowy jest opisywany przez dane finansowe pochodzące z towarzystw ubezpieczeniowych i te dane są dalszym przedmiotem analizy. WyodrĊbniono podstawowe parametry mogące mieü znaczenie dla prowadzone-go badania, zmienne te moĪna podzieliü na trzy grupy, pierwsza grupa charakte-ryzuje skalĊ działalnoĞci towarzystw ubezpieczeniowych, naleĪą do nich suma bilansowa, składka przypisana brutto oraz liczba ubezpieczonych. Wybrane zmienne pozwalają na oszacowanie wielkoĞci towarzystw ubezpieczeniowych, oraz kierunku jej zmian. Suma bilansowa pozwala na okreĞlenie moĪliwoĞci kapitałowych towarzystw ubezpieczeniowych, przyrost zysku a takĪe dynamikĊ rozwoju. Z kolei składka brutto dostarcza informacji pozwalających odpowie-dzieü na pytanie w jakim stopniu nabywcy ubezpieczeĔ chcą przetransferowaü ryzyko na towarzystwa ubezpieczeniowe, a takĪe czy posiadają na to Ğrodki finansowe. Natomiast liczba ubezpieczonych w ubezpieczeniach grupowych okreĞla, grupĊ osób objĊtych ubezpieczeniami, co moĪe byü argumentem po-Ğrednim Ğwiadczącym o ĞwiadomoĞci ubezpieczeniowej oraz kierunku rozwoju rynku.
Druga grupa to wybrane wskaĨniki rentownoĞci. Zaliczono do nich rentow-noĞü kapitału własnego, rentowrentow-noĞü działalnoĞci lokacyjnej a takĪe kategoriĊ wyniku finansowego netto. Fundamentalne wielkoĞci pozwalają na oszacowanie efektywnoĞci wykorzystywanego kapitału, dziĊki nim analiza bĊdzie okreĞlała trendy w zakresie rentownoĞci. PosłuĪono siĊ równieĪ wskaĨnikiem charaktery-zującym sprawnoĞü inwestycji lokacyjnych, co moĪe pokazaü skalĊ ryzyka ak-ceptowanego przez towarzystwa ubezpieczeniowe przy lokowaniu wolnych Ğrodków finansowych.
W trzeciej grupie znalazły siĊ wskaĨniki kosztów. NaleĪą do niej wskaĨnik szkodowoĞci brutto, wskaĨnik kosztów akwizycji, wskaĨnik kosztów admini-stracyjnych. Te wskaĨniki są wielkoĞciami charakteryzującymi sprawnoĞü dzia-łania towarzystw ubezpieczeniowych. WskaĨnik szkodowoĞci jest to stosunek odszkodowaĔ i ĞwiadczeĔ, z uwzglĊdnieniem zmiany stanu rezerw na nie
wy-płacone odszkodowania i Ğwiadczenia, do składki zarobionej14. Analiza tych wskaĨników pozwoli na okreĞlenie trendów w zakresie kosztów jakie muszą ponieĞü towarzystwa ubezpieczeniowe w celu zwiĊkszenia bazy klientów. Szko-dowoĞü brutto jest wielkoĞcią, dziĊki której moĪna poznaü jakoĞü portfela ubez-pieczeĔ posiadanych w towarzystwach ubezpieczeniowych i dziĊki temu odpo-wiedzieü na pytanie czy towarzystwo ubezpieczeniowe swoją ofertą przyciąga klienta szkodowego czy teĪ dokonuje pozytywnej selekcji klienta. Analizując zagregowany rynek, duĪą wartoĞcią bĊdzie analiza trendów wystĊpujących w tych wskaĨnikach w powiązaniu ze zmiennymi makroekonomicznymi.
Chcąc okreĞliü przyczyny zmiennoĞci danych charakteryzujących towarzy-stwa ubezpieczeniowe posłuĪono siĊ najwaĪniejszymi zmiennymi makroekono-micznymi, do których naleĪą:
• inflacja,
• stopa bezrobocia, • PKB,
• sprzedaĪ detaliczna,
• dochody realne ludnoĞci do dyspozycji, • nakłady inwestycyjne,
• kursy walut USD, EUR, CHF, • stopa zwrotu z indeksu WIG.
Analizowane zmienne zostały przedstawione w formie wektorów, pozwala-jących na Ğledzenie zachodzących zmian oraz wykonanie niezbĊdnych obliczeĔ. Wybór zmiennych takich jak: inflacja, stopa bezrobocia czy PKB ma za zadanie wykrycie zaleĪnoĞci pomiĊdzy wzrostem gospodarki jako takiej czy dynamiką zmian na rynku pracy a sytuacja finansową towarzystw ubezpieczeniowych. Kolejne zmienne dotyczą moĪliwoĞci finansowych ludnoĞci, są to sprzedaĪ deta-liczna oraz dochody realne ludnoĞci. Znaczenie tychĪe zmiennych dla towa-rzystw ubezpieczeniowych wydaje siĊ istotne a korelacja wystĊpująca pomiĊdzy nimi a analizowanymi danymi bĊdzie podstawą do wciągniĊcia wniosków. Ko-lejna grupa to zagregowane nakłady inwestycyjne w gospodarce oraz zmienno-Ğci najwaĪniejszych kursów. Ma to byü pomocne w znalezieniu zaleĪnozmienno-Ğci po-miĊdzy trendami inwestycyjnymi oraz transferami walut popo-miĊdzy gospodarką krajową a zagranicą. Jedyną zmienną charakteryzującą rynek kapitałowy jest stopa zwrotu z indeksu WIG.
DziĊki wykorzystaniu wskaĨnika korelacji Pearsona, zbadano zaleĪnoĞci poszczególnych zmiennych w szeregach czasowych. ZałoĪono, Īe siła oddzia-ływania zmiennych opisywana przez korelacjĊ bĊdzie okreĞlana jako:
• bardzo silna w przypadku wartoĞci bezwzglĊdnej 0,7 i powyĪej, • silna w przypadku wartoĞci bezwzglĊdnej od 0,5 do 0,69.
14
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28.12.2009 r. w sprawie szczególnych zasad ra-chunkowoĞci zakładów ubezpieczeĔ i zakładów reasekuracji, DzU 2009, nr 226, poz. 1825.
Natomiast wartoĞci poniĪej 0,5 bĊdą traktowane jako brak wpływu zmien-nych na analizowane dane.
W wyniku analiz danych za lata 2000–2010 powstała matryca zaleĪnoĞci analizująca wpływ wybranych zmiennych na sytuacje finansową towarzystw ubezpieczeniowych. Szczegóły zawarte są w kolejnych tab. 3, 4, 5. Analizowane zmienne okreĞlające wielkoĞü towarzystw ubezpieczeniowych są ze sobą mocno powiązane, najsłabszą korelacjĊ wykazuje suma bilansowa oraz liczba osób ubezpieczonych.
T a b e l a 3 Matryca korelacji zmiennych okreĞlających wielkoĞü towarzystw ubezpieczeniowych
Składki brutto w tys. zł
Suma bilansowa w tys. zł
Liczba osób czonych w ubezpie-czeniach grupowych
Składki brutto w tys. zł x 0,977 0,724
Suma bilansowa w tys. zł x x 0,522
PKB 0,101 0,257 –0,527
Inflacja –0,329 –0,416 0,461
Nakłady inwestycyjne 0,337 0,527 –0,473
Bezrobocie –0,764 –0,768 –0,417
SprzedaĪ detaliczna 0,119 0,287 –0,395
Dochody realne ludnoĞci 0,565 0,652 0,030
WskaĨnik szkodowoĞci brutto –0,256 –0,419 0,802 Indeks WIG –0,065 –0,070 0,071 Kurs USD –0,819 –0,901 –0,181 Kurs EUR 0,009 –0,009 0,063 Kurs CHF 0,333 0,210 0,560 ħ r ó d ł o: analizy własne.
WielkoĞü towarzystw ubezpieczeniowych jest zaleĪna od zbieranego przy-pisu oraz sumy bilansowej, zaleĪnoĞü ta jest uwypuklona dodatnią korelacją. PomiĊdzy przypisem a liczbą osób ubezpieczonych w ubezpieczeniach grupo-wych (LOU) wystĊpuje korelacja 0,72, wskazująca bardzo silną zaleĪnoĞü. Z kolei LOU nie wpływa tak znacząco na sumĊ bilansową, oznacza to, Īe ubez-pieczenia grupowe nie oddziałują znacząco na wielkoĞü towarzystw ubezpiecze-niowych. Zaskakuje fakt, Īe zmienne makroekonomiczne opisujące wzrost go-spodarki krajowej oraz jej stabilnoĞü ekonomiczną (inflacja) nie wpływają na wielkoĞü towarzystw ubezpieczeniowych, pomiĊdzy zmianami PKB oraz
anali-zowanym zmiennymi nie ma znaczącego powiązania. Tak samo jak w przypad-ku nakładów inwestycyjnych.
Ciekawym faktem jest informacja, Īe wartoĞci zmiennych makroekono-micznych opisujących sytuacjĊ ludnoĞci, jak: bezrobocie, czy dochody realne ludnoĞci mają wpływ na wielkoĞü towarzystw ubezpieczeniowych. Współczyn-nik korelacji ma wysokie wartoĞci ujemne w przypadku bezrobocia, a takĪe wystĊpuje dodatnia korelacja z dochodami ludnoĞci. KoĔcowe analizy wskazują, Īe wskaĨnik szkodowoĞci wpływa na LOU, co wydaje siĊ logiczne, poniewaĪ czym wiĊksza populacja jest brana pod uwagĊ tym rozkład szkód w próbie jest bardziej rozległy. W przypadku kursów walutowych jedynie kurs USD jest ujemnie skorelowany ze składką i sumą bilansową.
W tab. 4 pokazano korelacjĊ zmiennych charakteryzujących rentownoĞü towarzystw ubezpieczeniowych z analizowanymi zmiennymi makroekonomicz-nymi. Na uwagĊ zasługują nastĊpujące fakty, rentownoĞü działalnoĞci lokacyjnej nie jest opisywana w statystycznie istotny sposób przez jakąkolwiek z analizo-wanych zmiennych.
T a b e l a 4 Matryca korelacji zmiennych okreĞlających rentownoĞü towarzystw ubezpieczeniowych
Wynik finansowy
netto w tys. zł WskaĨnik ROE
RentownoĞü działalnoĞci lokacyjnej Liczba osób ubezpieczonych
w ubezpieczeniach grupowych 0,19 –0,15 0,32
Składki brutto w tys. zł 0,825 0,243 0,081
Suma bilansowa w tys. zł 0,870 0,275 –0,037
WskaĨnik szkodowoĞci brutto –0,504 –0,288 0,409
PKB 0,296 0,098 –0,087
Inflacja –0,474 –0,569 0,362
Bezrobocie –0,569 0,125 –0,053
SprzedaĪ detaliczna 0,193 –0,165 –0,463
Dochody realne ludnoĞci 0,618 0,099 0,083
Nakłady inwestycyjne 0,577 0,229 –0,112 Indeks WIG 0,021 0,325 0,073 Kurs USD –0,798 –0,289 0,244 Kurs EUR –0,112 –0,074 –0,099 Kurs CHF 0,073 0,036 0,188 ħ r ó d ł o: jak do tab. 3.
Dane w tab. 4 wskazują na silne bądĨ bardzo silne powiązanie wiĊkszoĞci zmiennych z wynikiem finansowym netto. Co ciekawe wskaĨnik ROE oraz ren-townoĞü działalnoĞci lokacyjnej nie wykazują zaleĪnoĞci od wybranych zmien-nych.
Tab. 5 charakteryzuje korelacje wskaĨników sprawnoĞci działania ze zmiennymi makroekonomicznymi. Uzyskane wyniki są zastanawiające, bowiem wyraĨnie widaü, Īe szkodowoĞü jest związana z LOU oraz kursem USD w spo-sób dodatni, ale ujemnie ze sprzedaĪą detaliczną oraz nakładami inwestycyjnymi.
T a b e l a 5 Matryca korelacji zmiennych okreĞlających koszty TU
WskaĨnik szko-dowoĞci brutto WskaĨnik kosz-tów akwizycji WskaĨnik kosz-tów administracji Liczba osób ubezpieczonych
w ubezpieczeniach grupowych 0,80 0,65 –0,62
Składki brutto w tys. zł –0,256 0,973 –0,959
Suma bilansowa w tys. zł –0,419 0,965 –0,974
PKB –0,401 0,222 –0,273
Inflacja 0,475 –0,409 0,435
Bezrobocie –0,072 –0,658 0,714
SprzedaĪ detaliczna –0,585 0,159 –0,223
Dochody realne ludnoĞci –0,307 0,538 –0,507
Nakłady inwestycyjne –0,696 0,437 –0,486 Indeks WIG –0,026 0,102 –0,020 Kurs USD 0,572 –0,850 0,868 Kurs EUR –0,028 0,119 –0,116 Kurs CHF 0,300 0,351 –0,327 ħ r ó d ł o: jak do tab. 3.
WskaĨniki kosztów administracji oraz kosztów akwizycji są powiązane z LOU, wartoĞcią składki oraz sumą bilansową, przy czym korelacja jest od-wrotna. Dodatkowo na te wskaĨniki wpływa równieĪ bezrobocie i dochody real-ne ludnoĞci a takĪe kurs USD.
Wyciągając wnioski odnoĞnie siły korelacji pomiĊdzy trzema grupami wy-branych wskaĨników, a zmiennymi wziĊtymi pod uwagĊ, naleĪy zaznaczyü, Īe nie moĪna wyróĪniü jednego procesu, który wpływałby generalnie na wszystkie analizowane zmienne charakteryzujące sytuacjĊ finansową towarzystw
ubezpie-czeniowych. Tak wiĊc zmiany zachodzące w gospodarce w róĪny sposób od-działują na sytuacjĊ finansową towarzystw ubezpieczeniowych.
5. PODSUMOWANIE
Analizując uzyskane wyniki, moĪna pokusiü siĊ o wyciągniĊcie pewnych wniosków. Pierwszym analizowanym obszarem jest wielkoĞü towarzystw ubez-pieczeniowych. WskaĨniki okreĞlające wielkoĞü towarzystw ubezpieczeniowych (suma bilansowa czy składka brutto) zaleĪą od bezpoĞredniego działania opera-cyjnego. PrzedsiĊbiorstwa ubezpieczeniowe są tym wiĊksze im wiĊcej zbierają przypisu, natomiast ubezpieczenia grupowe i liczba osób w nich uczestniczących nie mają wiĊkszego znaczenia dla wielkoĞci towarzystw ubezpieczeniowych.
Dane makroekonomiczne takie jak bezrobocie są istotne dla towarzystw ubezpieczeniowych działu II, wskaĨnik ten jest skorelowany odwrotnie z warto-Ğcią sumy bilansowej oraz przypisem składki brutto. Czym wyĪsze bezrobocie tym wartoĞü sumy bilansowej spada, maleje równieĪ składka brutto. Spadek bezrobocia wpływa na wzrost tych wielkoĞci. DuĪe znaczenie dla rynku towa-rzystw ubezpieczeniowych mają równieĪ realne dochody ludnoĞci, ich wzrost powoduje wzrost sumy bilansowej. Wynika z tego, Īe grupą klientów szczegól-nie istotną dla polskich towarzystw ubezpieczeniowych są osoby fizyczne, bo-wiem to one decydują o ich prosperity. Na to wskazuje równieĪ brak powiązania z PKB oraz nakładami inwestycyjnymi, czyli kondycja przedsiĊbiorstw oraz sam wzrost gospodarki jest tutaj wskaĨnikiem drugorzĊdnym. Kurs USD jest skore-lowany ujemnie z sumą bilansową i przypisem, czyli czym silniejszy złoty tym sektor towarzystw ubezpieczeniowych wzrasta.
RentownoĞü kapitału własnego oraz rentownoĞü działalnoĞci lokacyjnej praktycznie nie jest związana z jakimikolwiek zmiennymi makroekonomiczny-mi. W przypadku działalnoĞci lokacyjnej jest to o tyle zrozumiałe, Īe jest to działalnoĞü o charakterze uzupełniającym czy pomocniczym w stosunku do pod-stawowej działalnoĞci towarzystw ubezpieczeniowych, natomiast kapitał własny podlega innym zaleĪnoĞciom, których nie objaĞniają zaproponowane zmienne. W przypadku wskaĨników rentownoĞci jedynie wynik finansowy netto jest za-leĪny od przypisu oraz sumy bilansowej. ZaleĪnoĞü ta jest wyraĨna. Oznacza to, Īe wiĊksze przedsiĊbiorstwa na rynku towarzystw ubezpieczeniowych działu II są efektywniejsze. Co ciekawe LOU nie wpływa na wynik finansowy, tak wiĊc liczba osób ubezpieczonych nie ma znaczenia operacyjnego dla towarzystw ubezpieczeniowych, tym bardziej Īe dodatkowo powiązana jest ze zwiĊkszoną szkodowoĞcią.
WskaĨnik szkodowoĞci jest związany z wynikiem finansowym korelacją – 0,50 co wydaje siĊ wartoĞcią małą. Jest to dziwne, bowiem oznacza, Īe szkodowoĞü odnotowywana przez towarzystwa ubezpieczeniowe nie ma
rady-kalnego wpływu na ich zyskownoĞü. Dodatkowo wyniki finansowe towa-rzystw ubezpieczeniowych są zaleĪne od kondycji finansowej ludnoĞci i po-ziomu zatrudnienia.
Zaskakuje ujemna zaleĪnoĞü wyniku finansowego od kursu USD, co moĪe oznaczaü, Īe silny złoty to wiĊksza zyskownoĞü towarzystw ubezpieczeniowych. Ten proces moĪe wiązaü siĊ z kosztami reasekuracji lub innym trendem repre-zentowanym przez umacniającą siĊ polską walutĊ, który tutaj nie został ujaw-niony.
Ostatnia grupa zmiennych uwydatnia jeszcze inne procesy. Koszty admini-stracyjne zachowują siĊ tak jak czynniki wpływające negatywnie na wielkoĞü i dochodowoĞü towarzystw ubezpieczeniowych. WskaĨniki kosztów akwizycji są pozytywnie skorelowane z bezrobociem, czyli zmienną wpływającą na spa-dek efektywnoĞci towarzystw ubezpieczeniowych. Ponadto wykazują silną kore-lacjĊ z kursem USD, czyli tutaj mamy do czynienia z podobnym trendem, wzrost kursu USD to wzrost wskaĨnika kosztów administracyjnych. Koszty akwizycji w wiĊkszym stopniu zaleĪne są od wielkoĞci składki, w związku z tym są silnie skorelowane z LOU, składką brutto oraz sumą bilansową. Ujemna kore-lacja wystĊpuje w przypadku bezrobocia oraz kursu USD. MoĪe to Ğwiadczyü o zmiennoĞci kosztów akwizycji, które są specyficzną pozycją kosztową „za sukces”, wystĊpującą jedynie w przypadku pozyskania klientów, tak wiĊc ta pozycja bĊdzie skorelowana ze zmiennymi wpływającymi na wzrost lub spadek składki w towarzystwach ubezpieczeniowych. Ostatnim wskaĨnikiem w tej gru-pie jest wskaĨnik szkodowoĞci, który wykazuje znaczącą korelacjĊ jedynie z LOU. Oznacza to, Īe pozyskując wiĊkszą liczbĊ klientów w ubezpieczeniach grupowych, towarzystwa ubezpieczeniowe zmuszone są do zakładania wyĪ-szych rezerw m. in. na wypłacenie potencjalnych odszkodowaĔ.
Przeprowadzone analizy wskazują, Īe sformułowanej hipotezy nie moĪna w pełni udowodniü. Nie ma prostego przeniesienia kondycji gospodarki na efek-tywnoĞü towarzystw ubezpieczeniowych działu II. Powiązania ekonomiczne są bardziej skomplikowane. Jedynie czĊĞü z wybranych zmiennych, tj. opisujących kondycjĊ ekonomiczną ludnoĞci, silnie oddziałuje na efektywnoĞü towarzystw ubezpieczeniowych.
Magdalena Jasiniak Radosław Pastusiak
IMPACT OF MACROECONOMIC FACTORS OF INSURANCE COMPANIES EFFICIENCY IN POLAND
The main aim of the article is a description of financial situation of Non-life Insurance Companies in relation to macroeconomic circumstances. To examine the strength of correlation between the analyzed variables authors used Pearson's correlation coefficient. The analysis was
realized among three groups of indicators characterizing the Insurance Companies depending on chosen macroeconomic variables. The analysis was performed on aggregated data for the entire non life insurance sector. The results are not unequivocal. It cannot be established an unitary process that has an influence on Non-Life Insurance Companies financial situation. But the indicators of the population economic situation may be distinguished as clearly correlated with Non-Life Insurance Companies financial situation.
