MAGDALENA SMOLE-WAWRZUSISZYN Katedra J zyka Polskiego KUL
RETORYKA I WhADZA
WARSZAWA, 24-25 LISTOPADA 2011
W dniach 24-25 listopada 2011 r. odbyNa si w Warszawie konferencja
Retoryka i wNadza, której organizatorami byli Polskie Towarzystwo
Retory-czne oraz WydziaN Nauk Humanistycznych SGGW.
To ju! kolejne spotkanie naukowe, skupiaj"ce badaczy retoryki z ró!nych o#rodków akademickich, które #wiadczy o nieustaj"cej dbaNo#ci Towarzystwa Retorycznego o integracj niezbyt licznego #rodowiska retoryków i regularn" wymian ich do#wiadcze$ naukowych. W poprzednich latach przedmiotem dyskusji byNy nast puj"ce zagadnienia: retoryka w komunikacji spoNecznej, retoryka i polityka, retoryka krytyki w dyskursie akademickim, retoryka a hi-storia, retoryka a nauka, retoryka i argumentacja. Tym razem zaproponowano rozwa!enie zwi"zków pomi dzy retoryk" a wNadz" w ró!nych przestrzeniach !ycia spoNecznego: w rodzinie, w szkole, w pracy i w !yciu publicznym. Tak si jednak zNo!yNo, !e prelegenci, których zgNoszenia zostaNy przyj te, skupili si na analizach wspomnianych zwi"zków gNównie w !yciu publicznym. Jed-nak dominacja akurat tego kierunku naukowych docieka$ raczej nie dziwi, bo wNa#nie w !yciu publicznym najbardziej widoczne jest to, jak retoryka sNu!y manifestowaniu wNadzy i jej interesom.
Miejscem konferencji byNa tym razem SGGW i z tej racji obrady otworzyN prodziekan ds. nauki WydziaNu Nauk Humanistycznych dr hab. StanisNaw St p-ka, prof. SGGW.
Podczas dwudniowej sesji wygNoszono 19 referatów. ZabrakNo tylko jedne-go uj tejedne-go w programie prelegenta – dra Jacka Wasilewskiejedne-go (UW), który zgNosiN wyst"pienie zatytuNowane Retoryczne odniesienia do mitu pocz tku
a legitymizacja wNadzy.
Obrady – co jest kluczowym zaNo!eniem Towarzystwa – miaNy charakter wyN"cznie plenarny. Spojrzenie na tytuNow" tematyk byNo, tak jak i dotych-czas, interdyscyplinarne, poniewa! referenci reprezentowali nie tylko ró!ne o#rodki akademickie, ale i ró!ne dyscypliny badawcze: literaturoznawstwo, j zykoznawstwo (polonistyczne i neofilologiczne), antropologi , politologi ,
socjologi , histori , kulturoznawstwo, dziennikarstwo, prawo, a tak!e studia amerykanistyczne.
W pierwszym dniu wygNoszono 13 referatów, które byNy uporz"dkowane w cztery bloki tematyczne. W bloku inicjuj"cym konferencj , zatytuNowanym
WNadza jako retoryczne dziaNanie jednostki, w gronie prelegentów znale%li si
prof. Jakub Z. Licha$ski (UW), dr Monika Kostro (UW) oraz mgr Anna Bend-rat (UMCS).
Prof. Licha$ski w swoim wyst"pieniu Uwagi na marginesie ksi !ki sir
Bertranda Russella „WNadza: nowa analiza spoNeczna” analizowaN trzy przemó-wienia: mow Archidamosa, króla Sparty, mow MikoNaja Reja z 3 stycznia 1559 r., skierowan" do Senatu Królestwa Polskiego, wygNoszon" w Piotrkowie Trybunalskim, oraz mow hetmana Jana Karola Chodkiewicza przed bitw" cho-cimsk". Celem tych analiz byNo pokazanie, jak dobrze dobrana do sytuacji stra-tegia argumentacyjna wpNywa na oratorski sukces. Profesor zwróciN równie! uwag , !e bardzo istotne jest to, aby w wyst"pieniach zawsze dobrze byN okre#-lony status sprawy, poniewa! to gwarantuje wNa#ciwy dobór argumentów.
Referat kolejnej prelegentki, dr Kostro, zatytuNowany Polityk na czas
kry-zysu – ethos Nicolasa Sarkozy’ego w or"dziach noworocznych 2009-2011,
równie! byN po#wi cony omówieniu trzech wyst"pie$, ale jednego autora i w in-nej metodologii. h"cz"c Arystotelesowe rozumienia ethosu z lingwistycznymi narz dziami analizy dyskursu perswazyjnego, badaczka przedstawiNa sposób, w jaki prezydent Francji wykorzystaN retoryk kryzysu w swoich or dziach noworocznych z lat 2009, 2010 i 2011 w celu zbudowania wizerunku odpo-wiedzialnego przywódcy, który jest w stanie zjednoczy& spoNecze$stwo wokóN przeprowadzanych reform oraz obroni& je przed skutkami kryzysu. Na ethos kreowany przez Sarkozy’ego skNadaN si nie tylko wizerunek przywódcy (ethos
de chef), ale te! wizerunek polityka solidarnego ze spoNecze$stwem (ethos de
solidarité) oraz polityka skutecznego i konsekwentnego (ethos de sérieux).
Z kolei przedmiotem zainteresowania mgr Bendrat – Jak usankcjonowa#
despotyzm w demokratycznym kraju? Analiza retorycznej strategii Lincolna
w $wietle teorii Kennetha Burke’a – staNa si wNadza prezydencka w Stanach
Zjednoczonych. Prelegentka skupiNa si na omówieniu retorycznych aspektów procesów historycznych, które doprowadziNy do znacznego rozszerzenia upraw-nie$ prezydenckich na czas wojny. WedNug niej najistotniejsze zmiany nale!y przypisa& dziaNaniom prezydenta Abrahama Lincolna, którego reakcja na woj-n secesyjwoj-n" utrwaliNa woj-nowy sposób rozumiewoj-nia roli woj-naczelwoj-nego wodza. Z awoj-na- ana-liz autorki wynika, i! Lincoln stworzyN now" definicj wojny po to, aby prze-kona& sNuchaczy, i! jego niekonstytucyjne manewry byNy uzasadnione ze
wzgl du na wewn trzny stan wyj"tkowy. Strategia ta pozwoliNa mu na legi-tymizacj próby uzurpacji wNadzy poprzez przeniesienie prawa rozpocz cia wojny z kompetencji Kongresu do kompetencji prezydenta.
WNadza wiedzy i instytucji – takim tytuNem opatrzono kolejny blok
tematy-czny, w którego ramach gNos zabrali dr Maria ZaN ska (UW), dr MichaN Mok-rzan (UWr) oraz dr Anna Jopek-Bosiacka (UW).
Dr ZaN ska zapoznaNa sNuchaczy ze swoimi refleksjami dotycz"cymi pro-blematyki WNadza ekspertów – eksperci wNadzy. OdwoNuj"c si do Polityki Arystotelesa i koncepcji caNej polityki greckiej, referentka omówiNa relacj mi dzy wiedz" a wNadz" w dwóch typach systemów rz"dzenia: w demokracji (opieraj"cej si na odniesieniu do opinii) i ekspertokracji (opieraj"cej si na wiedzy pewnej). W kontek#cie powi"za$ mi dzy wiedz" merytoryczn", polity-czn" a administracyjn" autorka poruszyNa równie! problem merytorycznej gotowo#ci okre#lonych osób do sprawowania przyznanych im stanowisk.
Jako drugi wyst"piN dr Mokrzan z odczytem Retoryka reprezentacji. O
antro-pologicznej wNadzy przedstawiania innych. Przyjmuj"c za punkt wyj#cia
kry-tyczn" recepcj prac BronisNawa Malinowskiego, prelegent przedstawiN retory-czne strategie i etyretory-czne problemy towarzysz"ce procesowi przedstawiania innych w naukowym dyskursie bada$ antropologicznych. Okazuje si , !e okre#-lone strategie retoryczne (np. ewidencja lub synekdocha) antropolodzy mog" wykorzystywa& po to, aby tworzy& uogólniony i zreifikowany obraz danej kul-tury, co ostatecznie staje si sposobem narzucania wNasnej interpretacji rzeczy-wisto#ci (wNadza przez wiedz ).
Wie$cz"ca ten blok prezentacja dr Jopek-Bosiackiej Retoryka wNadzy s
dow-niczej w orzecznictwie Naczelnego S du Administracyjnego byNa po#wi cona
analizie jako#ciowej orzecze$ Naczelnego S"du Administracyjnego pod k"tem ich spójno#ci. Pokazane zostaNy przykNady oraz skutki naruszania owej spój-no#ci. Metodologiczne tNo analiz stanowiNa teoria tekstu rozpatrywana z per-spektywy retorycznej, z uwzgl dnieniem czynników semantycznych, syntak-tycznych i pragmasyntak-tycznych. WedNug autorki taki typ analiz wpisuje si w sto-sunkowo nowy sposób postrzegania prawa w doktrynie jako formy spoNecznego dyskursu – rozmowy mi dzy pa$stwem a obywatelem.
PopoNudniow" cz #& obrad rozpocz Na sesja WNadza – ci gNo$#
retorycz-nych wzorów, podczas której wyst"pili dr hab. Joanna Partyka (UW), dr hab.
Beata Gaj (UO) oraz dr hab. Mariola Jarczyk (U').
W referacie WNadza nad sumieniami: retoryka penitencjaNów prof. Partyka omówiNa strategie retoryczne stosowane w dawnych ksi gach spowiedniczych i poradnikach dla spowiedników. Prelegentka skupiNa si na analizie tych
po-radników, które byNy pomy#lane jako katalog rozbudowanych pyta$ zadawa-nych przy spowiedzi lub dokNadzadawa-nych opisów naganzadawa-nych praktyk i wierze$, sNu!"cych do badania grzesznych dusz ludzi prostych, którzy nie potrafili sami okre#li& wNasnych przewinie$ wobec wiary. Omawiane strategie autorka inter-pretowaNa w kategoriach genus demonstrativum.
Z kolei prof. Gaj – w wyst"pieniu By# %l zakiem, czyli retoryczne
uzasad-nianie odr"bno$ci kulturowej i narodowo$ciowej. Analiza Naci&skich tekstów
z terenu dawnego %l ska – skierowaNa uwag sNuchaczy na kulturowy obszar
'l"ska. W kontek#cie wspóNczesnych dyskusji na temat poj cia narodowo#ci #l"skiej autorka przyjrzaNa si retorycznym sposobom uzasadniania odr bnej narodowo#ci, po jakie si gali dawni 'l"zacy w tekstach zapisanych w j zyku Naci$skim. ZwróciNa uwag na to, !e obecnie w mówieniu o 'l"sku dominuje retoryka problemu, konfliktu i prowokacji, czego w tekstach dawnych w ogóle nie byNo. Okazuje si , !e wówczas dominuj"cym nurtem byNa mityzacja tego obszaru, która pod"!aNa w kierunku bajkowego postrzegania terenów #l"skich.
Natomiast prof. Jarczyk wprowadziNa audytorium w klimat krasomówstwa Polski Wazów. W swoim referacie W cieniu tronu. Zygmunt III Waza w
mo-wach Krzysztofa RadziwiNNa prelegentka mówiNa o wyznacznikach oratorstwa Krzysztofa RadziwiNNa, który byN uwa!any za jednego z najlepszych retorów swoich czasów. MiaN on trudne relacje z królem, poniewa! ró!niNy ich kon-cepcje prowadzenia wojny ze Szwedami. Referentka komentowaNa oratorsk" taktyk RadziwiNNa, pokazuj"c, jakie strategie retoryczne (m.in. powoNywaN si na zasNugi przodków i na wNasne osi"gni cia wojskowe, odpieraN zarzuty prze-ciwników, wykorzystywaN ironi , cytowaN antyczne autorytety) stosowaN ksi"-! w zaleksi"-!no#ci od wzmoksi"-!enia lub Nagodzenia konfliktu z monarch".
Ostatni" cz #ci" posiedzenia pierwszego dnia byN blok Retoryka i wNadza
interpretacji, który obejmowaN referaty dr Oliwii Tarasewicz-Gryt (WZS
„Edukacja” we WrocNawiu), dr Moniki Worsowicz (Uh), mgr Ewy Modrze-jewskiej (UW) oraz mgr Eweliny Turskiej (absolwentka zarz"dzania i filologii klasycznej UW).
Wyst"pienie dr Tarasewicz-Gryt Nieprzystawalno$# paradygmatów. Debata
po katastrofie smole&skiej jako próba narzucania sposobu interpretacji
rze-czywisto$ci byNo – zgodnie z tytuNem – analiz" medialnej debaty po katastrofie
smole$skiej. Referentka postawiNa tez , !e uczestnicy tej debaty, mimo dekla-rowanej ch ci porozumienia, nie byli w stanie go osi"gn"& i wskazaNa przy-czyny tej niemo!no#ci. Jak si okazuje, autorzy opinii, które pojawiNy si mi dzy 10 a 20 kwietnia 2010 r. na Namach czoNowych polskich dzienników, usiNowali narzuci& czytelnikowi wNasn" interpretacj rzeczywisto#ci, a ka!da
strona sporu ro#ciNa sobie prawo do prawdy. Poza sporem o prawd autorka dostrzegNa te! inne typy konfliktów: spór o racj , spór o przeszNo#&, tera%niej-szo#& i przyszNo#& i wreszcie spór o „my i wy”.
Przedmiotem zainteresowania dr Worsowicz staN si jeden tekst, którego analizy pod k"tem tzw. stosowno#ci wewn trznej dokonaNa w prelekcji
Kohe-rencja verba i res a dziennikarska interpretacja rzeczywisto$ci – wokóN tekstu
Pranie.pl Tomasza Kwa$niewskiego. Publikacja ta zostaNa ukazana
dwupNasz-czyznowo: jako tekst ukazuj"cy niemo!liw" do osi"gni cia spójno#& nazywa-nia gNównych tematów publicznego dyskursu (m.in. katastrofa smole$ska, ocena prezydentury i osoby L. Kaczy$skiego) przez strony konfliktu oraz jako j zykowa i gatunkowa próba przekroczenia przez dziennikarza bariery braku wspomnianej koherencji. Wskazanie i opis zastosowanych przez Kwa#niew-skiego i jego rozmówc mechanizmów sNownego „dociekania” sensu nada-wanego przez obie strony gNównym formuNom j zykowym byNa dla autorki podstaw" do wst pnej diagnozy trudno#ci, które towarzysz" dziennikarzom jako komentatorom publicznego dyskursu.
Z kolei mgr Modrzejewska – Retoryczna strategia sporu politycznego a
kon-cepcja framingu. Na podstawie dzienników opinii z lat 2005-2009 – opieraj"c
si na materiale z trzech ogólnopolskich dzienników: „Gazety Wyborczej”, „Rzeczpospolitej” oraz „Dziennika. Gazety Prawnej” z okresu 2005-2009, po-kazaNa, !e na podstawie analizy publikacji prasowych po#wi conych polityce mo!na wyodr bni& retoryczn" (rozumian" jako perswazyjnie skuteczn" i atrak-cyjn") strategi komunikacji, polegaj"c" na relacjonowaniu bie!"cych wydarze$ w kategorii sporu. W referacie autorka odwoNaNa si do – istotnej w badaniach nad mediami – koncepcji framingu (uramowienia), mówi"cej o tworzeniu ram interpretacyjnych, które „nakNadane” s" odbiorcom tekstu, i omówiNa jej reali-zacje na konkretnych przykNadach.
Wie$cz"ce obrady pierwszego dnia konferencji wyst"pienie mgr Turskiej, zatytuNowane WNadza jako udziaN w rynku. Retoryczne metody interpretacji
rzeczywisto$ci wykorzystywane przez wspóNczesne przedsi"biorstwa, przybli!yNo
rozumienie wNadzy jako udziaNu w rynku. W jej opinii wspóNczesne koncerny handlowe sprawuj" wszechobecn" wNadz „dusz i ciaN”. Prelegentka postawiNa tez , !e posNuguj"c si retorycznymi sposobami interpretacji rzeczywisto#ci, mo!emy zwi kszy& sprzeda!, a wi c udziaN w rynku. Opieraj"c si na Retoryce Arystotelesa, badaczka analizowaNa przekazy reklamowe, aby ostatecznie udo-wodni&, !e stosowanie retoryki wspomaga sprzeda! oraz znacznie umacnia po-zycj rynkow" przedsi biorstwa.
Podczas drugiego dnia obrady podzielono na dwa bloki tematyczne. Do pierwszego z nich – Retoryka prawomocno$ci wNadzy – zostaNy wN"czone refe-raty dra hab. Marka Skwary (USz) oraz dr Agnieszki Kampki (SGGW).
Pierwotnie zaplanowany tytuN swojego wyst"pienia Etyka, retoryka,
poli-tyka prof. Skwara zmodyfikowaN do wersji Mord polityczny – the day after.
Opowie$# o zbrodniach politycznych. Referat ten byN prób" weryfikacji
pro-blemu relacji res (rzeczy, czynu) do verbum (sNowa) w tekstach wypowiedzi prasowych. Autor przeprowadziN studium przypadku – zbadaN, jakie zabiegi retoryczne stosowano w komentarzach do jednego wydarzenia (mordu dziaNa-czy prawicowych w hodzi w pa%dzierniku 2010 r.), które pojawiNy si dzie$ po tym zdarzeniu w „Gazecie Wyborczej” i „Rzeczpospolitej”. Efektem tych rozwa!a$ byNo u#wiadomienie sNuchaczom tego, jak manipulacja sNowem wpNywa na manipulowanie rzecz".
Filarem prelekcji dr Kampki – Retoryka jako manifestacja wNadzy – byNo zaNo!enie, !e wNadza jest potencjalno#ci": my j" mamy, ale nie musimy jej wy-korzysta&. Natomiast szczegóNowe rozwa!ania wi"zaNy si z dwoma pytania-mi: „Jak wNadza manifestuje w sNowach to, !e «rz"dz i mam do tego pra-wo»”? oraz „W jaki sposób retoryka sNu!y manifestacji wNadzy?”. Zasadnicze w tych kwestiach okazuj" si dwa mechanizmy: fakt, !e retoryka jest ele-mentem rytuaNu (w ten sposób sNu!y regulowaniu porz"dku spoNecznego) oraz definiowanie sytuacji (podsuni cie wNa#ciwej definicji zjawisk, wydarze$ czy sytuacji sNu!y z kolei legitymizacji wNadzy). Referentka dokNadniej przyjrzaNa si strategiom retorycznym zwi"zanym z definiowaniem, stwierdzaj"c, i! naj-cz #ciej mechanizm ten opiera si na odwoNywaniu si do emocji, do przy-szNo#ci, do racjonalno#ci, do gNosu ekspertów oraz do altruizmu.
Po przerwie o ró!nych aspektach Retoryki codzienno$ci wNadzy mówili prof. Iwona Bartoszewicz (UWr), dr Artur Mamcarz-Plisiecki (KUL), dr Maria Joanna Gondek (KUL) oraz dr Agnieszka Budzy$ska-Daca (UW).
Wyst puj"ca jako pierwsza z referatem Karta Niemieckich Wyp"dzonych ze
Stron Ojczystych z 1950 r. jako komponent etosu Zwi zku Wyp"dzonych, prof.
Bartoszewicz rozwa!aNa, w jaki sposób Karta Niemieckich Wyp dzonych ze Stron Ojczystych realizuje okre#lone funkcje polityczne i jaka jest jej rola jako elementu wspóNkonstruuj"cego wizerunek Zwi"zku Wyp dzonych. W tym celu przeprowadziNa analiz struktury etycznej tego tekstu oraz opisaNa sposób ulo-kowania tego dokumentu na stronie domowej Zwi"zku, uwzgl dniaj"c odnie-sienia do innych jej skNadników. Dokonana przez prelegentk krytyczna ana-liza tekstu uzasadniNa w pewnym stopniu negatywne opinie na temat Karty, pojawiaj"ce si nie tylko w polskich, ale i w niemieckich mediach.
Dr Mamcarz-Plisiecki zaprezentowaN referat pt. Nowa sofistyka – dyskurs
tzw. postpolityki. Analiza retoryczna. Prelegent zwróciN uwag na to, !e
wspóN-czesne przemiany kulturowe spowodowaNy, i! w ramach retoryki od!ywa sofi-styka, za# w polityce, po epoce ideologii, do gNosu dochodzi jej aideologiczny, ale cyniczny nurt, zwany obecnie „postpolityk"”, w której realn" polityk za-st puje propaganda polityczna. W tym nurcie wspóNczesnej komunikacji wprost mówi si o tym, !e odbiorcy nie s" w stanie zrozumie& otrzymywanych komunikatów i dlatego trzeba dostarcza& im jedynie rozrywki. Egzemplifi-kacj" takich komunikatów byNy trzy spoty wyborcze – Platformy Obywatel-skiej, Prawa i Sprawiedliwo#ci oraz Ruchu Palikota, których intencj" nie byN przekaz tre#ci programowych partii, ale wNa#nie dostarczenie emocjonuj"cych narracji.
Celem wyst"pienia dr Gondek – Argumentacja ad odium (do nienawi$ci)
i jej funkcjonowaniu w j"zyku wspóNczesnej polityki – byNo wskazanie, w jaki
sposób argumentacja ad odium, przybieraj"ca pozory perswazji retorycznej, funkcjonuje w j zyku wspóNczesnej wNadzy i polityki. Inspiracj" do podj tych bada$ byNo m.in. odwoNanie si do klasycznej definicji retoryki Arystotelesa, rozumianej jako umiej tno#& metodycznego odkrywania tego, co w odnie-sieniu do ka!dego przedmiotu mo!e by& przekonuj"ce. Analizuj"c wypowie-dzi wybranych polityków reprezentuj"cych ró!ne opcje polityczne, autorka wykazaNa, !e kluczowym problemem jest obecnie zamiana celów i form argu-mentacji retorycznej na erystyczn". Prelegentka wskazaNa równie!, jakie s" konsekwencje takiej zamiany w #wiadomo#ci odbiorcy i nadawcy komunikatu perswazyjnego.
Natomiast dr Budzy$ska-Daca w referacie zatytuNowanym Debata –
tele-wizyjne pojedynki o wNadz" liderów partyjnych a debaty konkursowe mówiNa
o dwóch realizacjach gatunkowych debat: debatach konkursowych oraz przed-wyborczych z udziaNem politycznych liderów. Przedstawione zostaNy podsta-wowe zaNo!enia omawianych typów debat. S" to oparty na naturalnym porz"dku podziaN (ordo naturalis) w debatach konkursowych i negocjowany porz"dek (ordo artificialis) w debatach przedwyborczych. Autorka analizowaNa debaty w USA, Wielkiej Brytanii i w Polsce.
Na tle nierzadkich w dzisiejszych realiach naukowych konferencyjnych „ma-ratonów” z du!" liczb" uczestników warto#& omówionej konferencji (tak jak i poprzednich spotka$ naukowych organizowanych przez Polskie Towarzystwo Retoryczne) postrzega& nale!y przede wszystkim w starannej selekcji referen-tów i uporz"dkowanej, stematyzowanej strukturze wyN"cznie plenarnych obrad. Taka organizacja naukowego spotkania zagwarantowaNa mu – sprzyjaj"cy
do-gN bnej wymianie my#li – kameralny klimat i stworzyNa mo!liwo#& wyczerpu-j"cych dyskusji na temat przedstawianych zagadnie$.
Dzi ki obecno#ci prelegentów reprezentuj"cych ró!ne dyscypliny badaw-cze spojrzenie na relacj pomi dzy retoryk" a wNadz" byNo wieloaspektowe, co znacz"co podniosNo walor poznawczy warszawskich obrad. MNodsi sta!em badacze mogli weryfikowa& swój warsztat metodologiczny i merytoryczny dzi ki obecno#ci specjalistów wysokiej klasy, o uznanym dorobku, z prof. Licha$skim na czele. Jak wspomniaNam na pocz"tku, w konferencji udziaN brali przedstawiciele ró!nych o#rodków naukowych, nietrudno jednak do-strzec wyra%n" dominacj pracowników Uniwersytetu Warszawskiego. Przy okazji kolejnego spotkania !yczy& by mo!na organizatorom, aby ta dyspro-porcja ulegNa zNagodzeniu i aby obok przedstawicieli warszawskiej uczelni byNa obecna równie liczna grupa badaczy retoryki z innych polskich o#rodków akademickich.
Tak jak w wypadku poprzednich spotka$ i tym razem pokNosiem konferencji b dzie publikacja naukowa, zapowiadana na drugie póNrocze 2012 roku. W lis-topadzie tego! roku jest równie! planowane kolejne spotkanie o tematyce
Reto-ryka sporu. Do udziaNu w nim zaprasza jak zwykle Polskie Towarzystwo
Re-toryczne, tym razem we wspóNpracy z ZakNadem Retoryki i Mediów w Insty-tucie Polonistyki Stosowanej WydziaNu Polonistyki UW.
