Różnice w postrzeganiu oszczędzania i inwestowania wśród studentów z Polski i USA

Pełen tekst

(1)640. 2003. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Dariusz Fatu³a Katedra Analizy Rynku i Badañ Marketingowych. Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania wœród studentów z Polski i USA 1.. Wprowadzenie. Oszczêdzanie i inwestowanie – te dwie formy rezygnacji z bie¿¹cej konsumpcji, maj¹ce ze sob¹ wiele wspólnego posiadaj¹ tak¿e odmienne oblicza. W oszczêdzaniu tkwi postawa biernoœci, inwestowanie zaœ to przejaw przedsiêbiorczoœci. Oszczêdzanie to zapewnianie sobie bezpiecznej przysz³oœci, z inwestowaniem ³¹czy siê ryzyko. Powstaje pytanie, jak w tym kontekœcie postrzegane s¹ poszczególne formy lokat wolnych œrodków na rynku finansowym. Opis poni¿szych badañ jest czêœciow¹ prób¹ odpowiedzi na to pytanie. W pierwszym etapie badania przeprowadzono paŸdzierniku 2001 r. w Stanach Zjednoczonych wœród studentów Grand Valley State University po³o¿onego w po³udniowo-zachodniej czêœci stanu Michigan. Nastêpnie za pomoc¹ przet³umaczonego na jêzyk polski kwestionariusza ankietowego przeprowadzono badania wœród studentów Akademii Ekonomicznej w Krakowie. £¹cznie próba liczy³a 200 respondentów (po 100 z ka¿dego kraju). W kwestionariuszu wymienionych zosta³o 20 mo¿liwych form lokowania wolnych œrodków, a respondenci mieli okreœliæ na skali punktowej od 0 do 4 jak silnie dana forma zwi¹zana jest z oszczêdzaniem lub inwestowaniem. Skale dla oszczêdzania i inwestowania zosta³y po³¹czone punktem zerowym. Wybór wartoœci po lewej stronie skali wskazywa³ na si³ê zwi¹zku z oszczêdzaniem, a wybór wartoœci po prawej stronie skali wskazywa³ na si³ê zwi¹zku z inwestowaniem. Wybór zera wskazywa³ na brak zwi¹zku zarówno z oszczêdzaniem, jak i inwestowaniem. Wybór czwórki po odpowiedniej stronie skali wskazywa³ na bardzo silny zwi¹zek z oszczêdzaniem b¹dŸ inwestowaniem. Koñcowe pytania dotyczy³y sposobu rzeczywistego zachowania respondenta w kwestii oszczêdzania, oraz identyfikowa³y p³eæ respondenta. W trakcie analizy.

(2) Dariusz Fatu³a. 9 2. rozdzielono skalê dotycz¹c¹ oszczêdzania od skali inwestowania, co dla ka¿dej formy lokaty da³o dwie osobne skale. Jedna pokazywa³a zwi¹zek danej formy lokaty z oszczêdzaniem druga z inwestowaniem. Tabela 1 podaje nazwê zmiennej oraz œredni¹, medianê i odchylenie standardowe wskazañ punktowych najpierw na skali wskazuj¹cej zwi¹zek z oszczêdzaniem, a nastêpnie na skali wskazuj¹cej zwi¹zek z inwestowaniem. Tabela 1. Miary statystyczne zwi¹zku z oszczêdzaniem lub inwestowaniem Miara w punktach (4 to bardzo silny związek, 0 to brak związku) Forma lokaty. odchyleodchyleśrednia mediana nie stan- średnia mediana nie standardowe dardowe związek z oszczędzaniem. Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista) Kupno papierów wartościowych Założenie bankowego wkładu długoterminowego Odkładanie pieniędzy w skarbonce Kupno akcji Kupno obligacji Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych Spekulowanie pieniędzmi Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu) Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód Odkładanie pieniędzy na emeryturę Kupno mieszkania, domu Kupno samochodu, motocykla Kupno jachtu Kupno antyków, dzieł sztuki, biżuterii Kupno ubezpieczenia na życie Spłata kredytu konsumpcyjnego Pożyczenie pieniędzy komuś innemu Inne Źród³o: opracowanie w³asne.. związek z inwestowaniem. 3,14. 3,25. 1,09. 0,05. 0. 0,32. 1,11 0,24. 1 0. 1,23 0,78. 0,12 2,66. 0 3. 0,49 1,32. 1,52 1,97 0,07 0,29. 1 2 0 0. 1,52 1,51 0,45 0,89. 0,62 0,04 3,26 2,60. 0 0 4 3. 1,13 0,28 1,10 1,35. 0,24 0,20. 0 0. 0,83 0,69. 2,71 1,34. 3 1. 1,34 1,40. 0,53. 0. 1,12. 0,96. 0. 1,24. 1,90 1,93 0,15 0,11 0,04 0,07 0,35 0,49 0,10 0,83. 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0. 1,37 1,56 0,65 0,53 0,29 0,45 0,86 0,99 0,39 1,42. 0,09 0,84 2,41 0,98 0,99 1,82 1,48 0,25 0,38 1,42. 0 0 3 0 0 2 1 0 0 0. 0,45 1,41 1,22 1,19 1,24 1,30 1,42 0,64 0,80 1,83.

(3) Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania.... 9 3. 2. Zwi¹zek zmiennych z oszczêdzaniem i inwestowaniem W ca³ej próbie najsilniejszy zwi¹zek z oszczêdzaniem respondenci widz¹ w odk³adaniu pieniêdzy na konto oszczêdnoœciowe. Dla nastêpnej pozycji („odk³adanie pieniêdzy w skarbonce”) zaznacza siê du¿y spadek œredniej (o ponad 1,1 pkt.). Kolejnymi formami zwi¹zanymi z oszczêdzaniem s¹: odk³adanie pieniêdzy na emeryturê, wydatki na konsumpcjê mniejsze ni¿ dochód, za³o¿enie bankowego wk³adu d³ugoterminowego oraz odk³adanie pieniêdzy na rachunek bie¿¹cy (ROR, a vista).. Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe Odkładanie pieniędzy w skarbonce Odkładanie pieniędzy na emeryturę Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód Założenie bankowego wkładu długoterminowego Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista) Inne Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu) Spłata kredytu konsumpcyjnego Kupno ubezpieczenia na życie Kupno obligacji Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych Kupno papierów wartościowych Spekulowanie pieniędzmi Kupno mieszkania, domu Kupno samochodu, motocykla Pożyczenie pieniędzy komuś innemu Kupno antyków, sztuki, biżuterii Kupno akcji Kupno jachtu. 0,0. 0,5. brak związku. 1,0. 1,5. 2,0. siła związku z oszczędzaniem. 2,5. 3,0. 3,5. silny związek. Rys. 1. Si³a zwi¹zku (w punktach) poszczególnych zachowañ z oszczêdzaniem w ³¹cznej opinii respondentów z Polski i USA. Z kolei najsilniejszy zwi¹zek z inwestowaniem respondenci widz¹ w kupnie: akcji, jednostek funduszy inwestycyjnych, papierów wartoœciowych, obligacji, mieszkania, domu. Na nastêpnych miejscach zwi¹zanych z inwestycjami s¹: kupno antyków, sztuki i bi¿uterii, ubezpieczenie na ¿ycie, spekulowanie pieniêdzmi. Wœród innych form (18 przypadków) wymieniano najczêœciej wydatki na edukacjê i w³asn¹ firmê (w obu wypadkach identyfikowane z inwestycj¹ – na poziomie œredniej odpowiednio 3,33 oraz 3,5 pkt.)..

(4) Dariusz Fatu³a. 9 4. Kupno akcji Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych Kupno papierów wartościowych Kupno obligacji Kupno mieszkania, domu Kupno antyków, sztuki, biżuterii Kupno ubezpieczenia na życie Inne Spekulowanie pieniędzmi Kupno jachtu Kupno samochodu, motocykla Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu) Odkładanie pieniędzy na emeryturę Założenie bankowego wkładu długoterminowego Pożyczenie pieniędzy komuś innemu Spłata kredytu konsumpcyjnego Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista) Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe Odkładanie pieniędzy w skarbonce. 0,0. 0,5. brak związku. 1,0. 1,5. 2,0. siła związku z oszczędzaniem. 2,5. 3,0. 3,5. silny związek. Rys. 2. Si³a zwi¹zku (w punktach) poszczególnych zachowañ z inwestowaniem w ³¹cznej opinii respondentów z Polski i USA. 3. Ró¿nice w postrzeganiu studentów z Polski i Stanów Zjednoczonych Polscy studenci za najsilniej zwi¹zane z oszczêdzaniem uwa¿aj¹ kolejno: odk³adanie pieniêdzy na konto oszczêdnoœciowe, za³o¿enie bankowego wk³adu d³ugoterminowego, odk³adanie pieniêdzy na emeryturê. Najs³abiej zwi¹zane z oszczêdzaniem s¹ dla nich: kupno akcji, jachtu, antyków, sztuki, bi¿uterii. Studenci z USA jako najsilniej zwi¹zane z oszczêdzaniem wskazali: odk³adanie pieniêdzy na konto oszczêdnoœciowe, odk³adanie pieniêdzy w skarbonce, wydatki na konsumpcjê mniejsze ni¿ dochód. Najmniejsz¹ si³ê zwi¹zku z oszczêdzaniem posiadaj¹ natomiast dla Amerykanów: kupno jachtu, po¿yczenie pieniêdzy komuœ innemu, kupno samochodu, motocykla. Za najbardziej inwestycyjne zachowanie studenci z Polski uznaj¹ kupno akcji, papierów wartoœciowych, innych zachowañ (tu najczêœciej inwestycja we w³asn¹ firmê) oraz kupno mieszkania lub domu. Najmniej inwestycyjne w ich opinii jest odk³adanie pieniêdzy w skarbonce, na konto oszczêdnoœciowe oraz wydatki konsumpcyjne mniejsze ni¿ dochód. Dla studentów z USA najbardziej inwestycyjne jest kupno akcji, jednostek funduszy inwestycyjnych i obligacji. Najmniej inwestycyjny charakter dla m³odych Amerykanów posiada odk³adanie pieniêdzy w skarbonce, na konto oszczêdnoœciowe i na rachunek bie¿¹cy. Najwiêksze ró¿nice w opiniach wystêpuj¹ jednak tak¿e w innych kategoriach ni¿ wymienione o najwiêkszej i najmniejszej sile zwi¹zku z oszczêdzaniem b¹dŸ.

(5) Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania.... 9 5. Tabela 2. Ró¿nice w postrzeganiu form lokat wœród studentów z Polski i USA (ró¿nice istotne statystycznie oznaczono gwiazdk¹) Miara w punktach (4 to bardzo silny związek, 0 to brak związku) Forma lokaty. średnia PL. średnia USA. różnica. związek z oszczędzaniem Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista) Kupno papierów wartościowych Założenie bankowego wkładu długoterminowego Odkładanie pieniędzy w skarbonce Kupno akcji Kupno obligacji Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych Spekulowanie pieniędzmi Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu) Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód Odkładanie pieniędzy na emeryturę Kupno mieszkania, domu Kupno samochodu, motocykla Kupno jachtu Kupno antyków, sztuki, biżuterii Kupno ubezpieczenia na życie Spłata kredytu konsumpcyjnego Pożyczenie pieniędzy komuś innemu Inne. średnia PL. średnia USA. różnica. związek z inwestowaniem. 3,20. 3,09. –0,12. 0,08. 0,04. –0,04. 1,08 0,26. 1,13 0,22. 0,05 –0,05. 0,20 2,71. 0,05 2,61. –0,15 –0,10. 2,06 1,45. 1,13 2,37. 0,70 0,06. 0,08 0,19. 3,10 2,24. 0,56 0,03 3,39 2,87. –0,14 –0,03. 0,06 0,43. –0,93* 0,91* 0,02 –0,25. 0,31 0,29. 0,19 0,13. –0,12 –0,16. 2,25 1,54. 3,06 1,19. 0,81* –0,35. 0,40. 0,62. 0,22. 0,94. 0,97. 0,03. 1,41 1,85 0,22 0,18 0,08 0,10 0,48 0,41 0,18 0,43. 2,27 2,00 0,10 0,05 0,01 0,05 0,25 0,55 0,04 1,09. 0,86* 0,15. 0,14 0,52 2,53 1,21 1,35 2,43 1,49 0,33 0,29 2,57. 0,06 1,08. –0,08 0,55* –0,20 –0,40* –0,62* –1,07* –0,01 –0,14 0,17 –1,89. –0,12 –0,13 –0,07 –0,04 –0,23 0,14 –0,14 0,66. 2,33 0,81 0,73 1,36 1,48 0,19 0,46 0,68. 0,29 0,63*. Źród³o: opracowanie w³asne.. inwestowaniem. Warto je tu omówiæ. W zakresie postrzegania oszczêdzania najwiêksze ró¿nice dla Amerykanów i Polaków (tabela 2) dotycz¹: odk³adania pieniêdzy do skarbonki, wydatki na konsumpcjê mniejsze ni¿ dochód (Amerykanie w wiêkszym stopniu ni¿ Polacy uznaj¹ to za oszczêdzanie – ró¿nica w œrednich 0,91 oraz 0,86 pkt. – istotna statystycznie) oraz za³o¿enia bankowego wk³adu d³ugoterminowego (tu odwrotnie Amerykanie w mniejszym stopniu uznaj¹ to za oszczêdzanie – ró¿nica w œrednich 0,93 pkt. – istotna statystycznie). Przyczyn¹ tego mo¿e byæ to, ¿e Amerykanie tylko niewielki procent swoich oszczêdnoœci lokuj¹ w bankach. W Polsce zaœ ponad 80% oszczêdnoœci jest ulokowane na kontach banko-.

(6) Dariusz Fatu³a. 9 6. wych. W USA wiêksz¹ popularnoœci¹ ciesz¹ siê fundusze inwestycyjne i emerytalne, akcje, obligacje.. Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe Założenie bankowego wkładu długoterminowego Odkładanie pieniędzy na emeryturę Odkładanie pieniędzy w skarbonce Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista) Kupno ubezpieczenia na życie Kupno obligacji Inne Spłata kredytu konsumpcyjnego Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu) Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych Spekulowanie pieniędzmi Kupno papierów wartościowych Kupno mieszkania, domu Kupno samochodu, motocykla Pożyczenie pieniędzy komuś innemu Kupno antyków, sztuki, biżuterii Kupno jachtu Kupno akcji. 0,0. 0,5. 1,0. 1,5. 2,0. 2,5. 3,0. siła związku z oszczędzaniem. brak związku. 3,5. silny związek. Rys. 3. Si³a zwi¹zku (w pkt.) poszczególnych zachowañ z oszczêdzaniem w opinii respondentów z Polski. Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe Odkładanie pieniędzy w skarbonce Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód Odkładanie pieniędzy na emeryturę Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista) Założenie bankowego wkładu długoterminowego Inne Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu) Spłata kredytu konsumpcyjnego Kupno ubezpieczenia na życie Kupno papierów wartościowych Kupno obligacji Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych Spekulowanie pieniędzmi Kupno mieszkania, domu Kupno akcji Kupno antyków, sztuki, biżuterii Kupno samochodu, motocykla Pożyczenie pieniędzy komuś innemu Kupno jachtu. 0,0. 0,5. brak związku. 1,0. 1,5. 2,0. siła związku z oszczędzaniem. 2,5. 3,0. 3,5. silny związek. Rys. 4. Si³a zwi¹zku (w pkt.) poszczególnych zachowañ z oszczêdzaniem w opinii respondentów z USA.

(7) Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania.... 9 7. Kupno akcji Kupno papierów wartościowych Inne Kupno mieszkania, domu Kupno antyków, sztuki, biżuterii Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych Kupno obligacji Spekulowanie pieniędzmi Kupno ubezpieczenia na życie Kupno jachtu Kupno samochodu, motocykla Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu) Założenie bankowego wkładu długoterminowego Odkładanie pieniędzy na emeryturę Spłata kredytu konsumpcyjnego Pożyczenie pieniędzy komuś innemu Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista) Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe Odkładanie pieniędzy w skarbonce. 0,0. 0,5. 1,0. 1,5. 2,0. 2,5. siła związku z oszczędzaniem. brak związku. 3,0. 3,5. silny związek. Rys. 5. Si³a zwi¹zku (w pkt.) poszczególnych zachowañ z inwestowaniem w opinii respondentów z Polski. Kupno akcji Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych Kupno obligacji Kupno papierów wartościowych Kupno mieszkania, domu Kupno ubezpieczenia na życie Kupno antyków, sztuki, biżuterii Spekulowanie pieniędzmi Odkładanie pieniędzy na emeryturę Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu) Kupno samochodu, motocykla Kupno jachtu Inne Założenie bankowego wkładu długoterminowego Pożyczenie pieniędzy komuś innemu Spłata kredytu konsumpcyjnego Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista) Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe Odkładanie pieniędzy w skarbonce. 0,0. 0,5. brak związku. 1,0. 1,5. 2,0. siła związku z oszczędzaniem. 2,5. 3,0. 3,5. silny związek. Rys. 6. Si³a zwi¹zku (w pkt.) poszczególnych zachowañ z inwestowaniem w opinii respondentów z USA. W zakresie postrzegania inwestowania najwiêksza ró¿nica wystêpuje w zakresie kupna antyków, sztuki, bi¿uterii, kupna jachtu, samochodu i domu – Ameryka-.

(8) 9 8. Dariusz Fatu³a. nie w mniejszym stopniu ni¿ Polacy uznaj¹ to za inwestycje (ró¿nice w œrednich odpowiednio 1,07; 0,62; 0,40; 0,20 pkt. s¹ istotne statystycznie, oprócz ostatniej wartoœci, tj. dla domu). Ró¿nica w przeciwnym kierunku (tzn. Amerykanie w wiêkszym stopniu ni¿ Polacy uznaj¹ za inwestycjê) zachodzi dla zakupu jednostek funduszy inwestycyjnych, zakupu obligacji i odk³adania pieniêdzy na emeryturê (ró¿nice w œrednich odpowiednio 0,81; 0,63; 0,55 pkt. s¹ istotne statystycznie). Wynika z tego, ¿e Amerykanie w wiêkszym stopniu uznaj¹ za oszczêdzanie takie bierne jego przejawy, jak wydatki na konsumpcje mniejsze ni¿ dochód, odk³adanie pieniêdzy do skarbonki, w inwestowaniu zaœ szukaj¹ przejawów aktywnoœci. Kupno artyku³ów luksusowych nie jest tam postrzegane jako inwestycja. Byæ mo¿e wynika to z tego, ¿e amerykañskie spo³eczeñstwo jest zamo¿niejsze i artyku³y te czêœciej posiadaj¹ „przeciêtni obywatele” nie kojarzeni z koniecznoœci¹ prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej. Ponadto amerykañscy studenci odk³adanie pieniêdzy na emeryturê wi¹¿¹ z wiêksz¹ aktywnoœci¹, podobnie jak inwestowanie za pomoc¹ funduszy inwestycyjnych i obligacji. W wypadku obligacji byæ mo¿e wynika to z uœwiadomienia zwi¹zanego z nimi ryzyka. W Polsce najbardziej znane s¹ obligacje emitowane przez Skarb Pañstwa o stosunkowo niskim ryzyku. W USA oprócz obligacji rz¹dowych du¿¹ popularnoœci¹ ciesz¹ siê tak¿e obligacje przedsiêbiorstw (o znacznie wiêkszym ryzyku). Ponadto ceny obligacji na rynku finansowym zmieniaj¹ siê w przeciwnym kierunku w stosunku do zmian rynkowych stóp procentowych, co przy aktywniejszym lokowaniu w te instrumenty (zakup, a nastêpnie sprzeda¿ przed terminem wykupu) zwiêksza ryzyko inwestycyjne. Œwiadomoœæ tego faktu mo¿e wp³ywaæ na postrzeganie obligacji jako instrumentu bardziej zwi¹zanego z inwestycj¹ ni¿ z oszczêdzaniem. Potwierdzenie ró¿nic w postrzeganiu (przedstawionych powy¿ej za pomoc¹ analizy œrednich) mo¿na uzyskaæ tak¿e za pomoc¹ tablic kontyngencji. W tablicy takiej zestawiono w wierszu wskazania punktowe o sile zwi¹zku, a w kolumnie procent odpowiedzi dla kraju, w którym wykonywano badania. Przyk³adowo a¿ 57,41% amerykañskich studentów uwa¿a, ¿e potrzeba odk³adania pieniêdzy w skarbonce jest bardzo silna lub silnie zwi¹zana z oszczêdzaniem, wœród polskich studentów tak¹ opiniê wyra¿a tylko 21,42%. Mo¿na wiêc odrzuciæ hipotezê o braku zale¿noœci (χ2 = 36,95; p = 0,00) miêdzy opiniami w tym wzglêdzie, a krajem respondentów. Opinia studentów z Polski na temat oszczêdzania w skarbonce wynika zapewne z uwarunkowañ makroekonomicznych. Wysoka inflacja w ubieg³ych latach sprawia³a, ¿e oszczêdzanie takie powodowa³o utratê realnej wartoœci gromadzonych œrodków w znacznie wiêkszej mierze ni¿ w Stanach Zjednoczonych. Dzia³anie takie by³oby wiêc marnotrawieniem posiadanych œrodków. Oszczêdzanie natomiast powinno przynamniej chroniæ œrodki przed utrat¹ ich realnych wartoœci lub powodowaæ jej wzrost przy niewielkim ryzyku. Inwestowanie zaœ daje nadzieje znacznego pomno¿enia realnej wartoœci, ale obarczone jest wiêkszym ryzykiem nieosi¹gniêcia zamierzonego wzrostu lub nawet utraty œrodków. Przyk³adem ró¿nic w postrzeganiu si³y zwi¹zku z inwestowaniem, otrzymanych za pomoc¹ tablic kontyngencji jest to, ¿e wœród uznaj¹cych zakup antyków, sztuki.

(9) Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania.... 9 9. i bi¿uterii za bardzo mocno zwi¹zany z inwestowaniem jest ponad 84% Polaków, a tylko 15% Amerykanów. Tu tak¿e mo¿na odrzuciæ hipotezê o braku zale¿noœci (χ2 = 36,5; p = 0,00) miêdzy opiniami w tym wzglêdzie, a krajem respondentów. Podsumowuj¹c omawiane ró¿nice, mo¿na stwierdziæ, ¿e amerykañscy studenci oszczêdzanie kojarz¹ z biernym zachowaniem (wydatki na konsumpcje mniejsze ni¿ dochód, odk³adanie pieniêdzy do skarbonki), inwestowaniu zaœ przypisuj¹ wiêksz¹ aktywnoœæ i ryzyko. Równoczeœnie za przejaw inwestowania nie uwa¿aj¹ zakupu dóbr luksusowych (samochód, jacht, bi¿uteria).. 4. Analiza zachowania respondentów w kwestii rozdysponowania dochodów Interesuj¹cych wniosków dostarcza tak¿e analiza innych zale¿noœci za pomoc¹ tabel kontyngencji. Wybrano zale¿noœci daj¹ce mo¿liwoœæ sensownej interpretacji, w odniesieniu do zamieszczonych w ankiecie pytañ o cechy respondentów i deklarowane zachowania. Zestawienie sposobu zachowania w kwestii oszczêdzania z krajem daje nastêpuj¹ce rezultaty. Wœród oszczêdzaj¹cych regularnie ponad 88% stanowi¹ Amerykanie, a tylko niespe³na 12% Polacy (tabela 3). Polscy studenci w wiêkszoœci oszczêdzaj¹ nieregularnie (52,4%) lub ich wydatki s¹ równe dochodom (29,8%). Podobny procent (10%) Polaków i Amerykanów wskazuje na wydatki przekraczaj¹ce dochody. Wspó³czynnik χ2 = 30 wskazuje, ¿e hipotezê o niezale¿noœci zmiennych prezentowanych w wierszu i kolumnie mo¿na odrzuciæ (p < 0,000). Tabela 3. Rozk³ad procentowy zachowañ w dziedzinie oszczêdzania wed³ug kraju Zachowanie Wydaję więcej niż moje dochody Wydaję całe dochody Oszczędzam nieregularnie Oszczędzam regularnie Razem. Polska. USA. Dany wiersz do ogółu. 10,7 29,8 52,4 7,1 100,0. 10,0 16,4 32,7 40,9 100,0. 10,3 22,2 41,2 26,3 100,0. Źród³o: opracowanie w³asne.. WyraŸnie wiêkszy odsetek regularnie oszczêdzaj¹cych wœród Amerykanów wynikaæ mo¿e z jednej strony z ogólnie wy¿szych dochodów w USA ni¿ w Polsce. Z drugiej jednak strony dochody studentów studiów dziennych (tych obejmowa³y badania) rzadko pochodz¹ z w³asnej pracy zarobkowej. Studenci najczêœciej korzystaj¹ z pomocy rodziców (czêœciej w Polsce) lub z kredytów (czêœciej w USA). Wynika z tego, ¿e Amerykañscy studenci oszczêdniej gospodaruj¹ dostêpnymi œrodkami mimo wspomnianej wy¿szej zamo¿noœci spo³eczeñstwa..

(10) Dariusz Fatu³a. 100. W ca³ej próbie brakuje zale¿noœci pomiêdzy p³ci¹ a zachowaniami w dziedzinie oszczêdzania (χ2 = 3,48; p = 0,32). Co prawda wiêkszy odsetek kobiet ni¿ mê¿czyzn wydaje wiêcej ni¿ tylko swoje dochody, ale w pozosta³ych kategoriach ró¿nice s¹ relatywnie niewielkie (tabela 4). Tabela 4. Rozk³ad procentowy zachowañ w dziedzinie oszczêdzania wed³ug p³ci Zachowanie Wydaję więcej niż moje dochody Wydaję całe dochody Oszczędzam nieregularnie Oszczędzam regularnie Razem. Mężczyzna. Kobieta. Dany wiersz do ogółu. 7,3 25,0 37,5 30,2 100,0. 12,5 19,8 44,8 22,9 100,0. 9,9 22,4 41,1 26,6 100,0. Źród³o: opracowanie w³asne.. Tabela 5. Rozk³ad procentowy wœród oszczêdzaj¹cych nieregularnie dla kraju i p³ci Płeć Mężczyzna Kobieta Razem. Polska. USA. Dany wiersz do ogółu. 32,56 67,44 100,00. 61,11 38,89 100,00. 45,57 54,43 100,00. Źród³o: opracowanie w³asne.. Tabela 6. Rozk³ad procentowy wœród oszczêdzaj¹cych regularnie dla kraju i p³ci Płeć Mężczyzna Kobieta Razem. Polska. USA. Dany wiersz do ogółu. 16,67 83,33 100,00. 62,22 37,78 100,00. 56,86 43,14 100,00. Źród³o: opracowanie w³asne.. W rozbiciu na poszczególne kraje zale¿noœæ pomiêdzy p³ci¹ a zachowaniem wystêpuje tylko w poszczególnych przypadkach, mianowicie gdy dotyczy: 1) wydatków wiêkszych od dochodów – wiêcej kobiet ni¿ mê¿czyzn wydaje wiêcej ponad swoje dochody zarówno w Polsce, jak i USA. Ró¿nice miêdzy krajami s¹ jednak nieistotne; 2) wydatków równych dochodom – wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet wydaje równowartoœæ dochodów zarówno w Polsce, jak i USA. Ró¿nice miêdzy krajami s¹ jednak nieistotne;.

(11) Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania.... 101. 3) nieregularnego oszczêdzania – w Polsce nieregularnie oszczêdza wiêcej kobiet ni¿ mê¿czyzn, w USA zaœ wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet. Ró¿nice miêdzy krajami s¹ istotne (tabela 5, p = 0,01; χ2 = 6,44). 4) regularnego oszczêdzania – podobnie jak powy¿ej w Polsce regularnie oszczêdza wiêcej kobiet ni¿ mê¿czyzn, w USA zaœ wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet. Ró¿nice miêdzy krajami s¹ istotne (tabela 6, p = 0,03; χ2 = 4,48). Wobec stwierdzonej wczeœniej zale¿noœci wskazuj¹cej, ¿e wœród regularnie oszczêdzaj¹cych wiêkszoœæ to Amerykanie i w przybli¿eniu równej proporcji w próbie obu p³ci i krajów, mo¿na podsumowaæ wyniki nastêpuj¹co: – w Polsce kobiety albo wydaj¹ wiêcej ni¿ uzyskiwane dochody, albo te¿ czêœciej ni¿ mê¿czyŸni oszczêdzaj¹ regularnie b¹dŸ nieregularnie, rzadko natomiast staraj¹ siê dopasowaæ swe wydatki do dochodów, – w USA mê¿czyŸni s¹ bardziej oszczêdni od kobiet, rzadziej te¿ wydaj¹ ponad uzyskiwane dochody i potrafi¹ dopasowaæ swoje wydatki do dochodów.. 5. Zmienne ukryte w postrzeganiu respondentów Przedstawione studentom do oceny formy lokat ró¿ni¹ siê znacznie od siebie. Mo¿na siê by³o spodziewaæ, ¿e czêœæ z nich bardziej zwi¹zana bêdzie z oszczêdzaniem, inna z inwestowaniem, a co do pozosta³ych wyst¹pi¹ trudnoœci b¹dŸ rozbie¿noœci w zakwalifikowaniu do wspomnianych kategorii. Skale nie mia³y wiêc na celu pomiaru postrzegania „tego samego”, lecz ustalenie ogólnie pojêtego zwi¹zku poszczególnych pozycji z ró¿ni¹cymi siê zmiennymi ukrytymi, które mo¿na w pierwszym etapie uto¿samiæ z takimi kategoriami, jak: konsumpcja, oszczêdzanie, inwestowanie. Analiza czynnikowa zastosowana dla skal oszczêdzania i inwestowania w rozbiciu na poszczególne kraje daje rezultaty przedstawione w tabeli 7 i 8. Dla studentów z Polski pierwsza zmienna ukryta, wyjaœniaj¹ca 15,8% zmiennoœci na skalach oszczêdzania zosta³a nazwana „konsumpcja z oszczêdnoœci”. W jej sk³ad wchodz¹ takie zmienne u¿yte w ankiecie, jak kupno samochodu, motocykla, mieszkania, domu, jachtu. Opisywana wczeœniej analiza œrednich zwi¹zku z oszczêdzaniem wskazuje dla tych zmiennych s³aby zwi¹zek z oszczêdzaniem. Sugeruje to, ¿e respondenci uto¿samiaj¹ te zmienne bardziej z konsumpcj¹ lub inwestycj¹ ni¿ z oszczêdnoœciami. Mog¹ to byæ równie¿ cele gromadzenia œrodków pochodz¹cych z oszczêdnoœci. Drug¹ zmienn¹ ukryt¹ wyjaœniaj¹c¹ 13,5% zmiennoœci na skalach oszczêdzania nazwano „oszczêdzanie aktywne”. Obejmuje ona kupno obligacji oraz jednostek funduszy inwestycyjnych. Zmienne te silniej zwi¹zane s¹ ze skalami inwestowania, co wskazuje, ¿e respondenci uto¿samiaj¹ je z wiêksz¹ aktywnoœci¹ w lokowaniu œrodków. Trzecia zmienna – „kredyty” wyjaœniaj¹ca 12% zmiennoœci najsilniej zwi¹zana jest z ró¿nymi formami kredytu. Znamienne jest, ¿e posiada ona zwi¹zek tak¿e ze „spekulowaniem pieniêdzmi”. Wynikaæ to mo¿e z tego, ¿e przy obecnym wysokim bezrobociu w Polsce, a co za tym idzie mo¿liwoœci¹ utraty dochodów wszelkie kre-.

(12) Dariusz Fatu³a. 102. Tabela 7. Lista zmiennych wyodrêbnionych w analizie czynnikowej dla studentów z Polski (sk³adowe g³ówne, varimax znormalizowany) Zmienna ukryta (procent wyjaśnianej zmienności). Zmienne jawne (ładunki czynnikowe). Konsumpcja z oszczędności (15,8%). – kupno samochodu, motocykla (0,91) – kupno mieszkania, domu (0,88) – kupno jachtu (0,76). Oszczędzanie aktywne (13,5%). – kupno obligacji (0,84) – kupno jednostek funduszy inwestycyjnych (0,72). Kredyty (12%). – spłata kredytu konsumpcyjnego (–0,78) – pożyczenie pieniędzy komuś innemu (–0,64) – spekulowanie pieniędzmi (–0,62) – spłata długu na zakup nieruchomości (–0,51). Oszczędności i wydatki obarczone większym ryzykiem (8,2%). – kupno antyków, sztuki, biżuterii (0,88) – kupno akcji (0,85) – spłata długu na zakup nieruchomości (0,71). Inwestycje bieżące (16,6%). – kupno akcji (0,78) – kupno jednostek funduszy inwestycyjnych (0,76) – kupno papierów wartościowych (0,75) – kupno obligacji (0,70). Inwestycje długoterminowe (14,7%). – kupno ubezpieczenia na życie (0,71) – odkładanie pieniędzy na emeryturę (0,70) – kupno mieszkania, domu (0,65). Inwestycje pasywne (11,9%). – założenie bankowego wkładu długoterminowego (0,76) – odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe (0,66). Inwestycje – spłata długu (7,7%). – spłata długu na zakup nieruchomości (–0,71) – odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (–0,70). Inwestycje w artykuły luksusowe (7,1%). – kupno jachtu (0,80) – kupno antyków, sztuki, biżuterii (0,70). Źród³o: opracowanie w³asne.. dyty wydaj¹ siê obarczone wysokim ryzykiem i postrzegane s¹ przez ankietowanych jak swoistego rodzaju „spekulacja”. Czwarta zmienna „oszczêdnoœci i wydatki obarczone wiêkszym ryzykiem” (8,2% zmiennoœci) wi¹¿e siê zarówno z kupnem akcji, jak i antyków, sztuki i bi¿uterii oraz sp³at¹ d³ugu na zakup nieruchomoœci. Zmienne te, choæ znacznie ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹, generalnie silniej zwi¹zane s¹ z inwestowaniem ni¿ z oszczêdzaniem. Ich wspólna cecha mo¿e mieæ zwi¹zek z du¿ym ryzykiem lokowania w ten sposób oszczêdnoœci lub celem ich ostatecznego przeznaczenia. £¹cznie cztery powy¿sze zmienne ukryte wyjaœniaj¹ ok. 50% ogó³u wariancji. Œwiadczy to o trudnoœci i niejednoznacznoœci w zakwalifikowaniu okreœlonego zachowania do omawianych kategorii..

(13) Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania.... 103. Tabela 8. Lista zmiennych wyodrêbnionych w analizie czynnikowej dla studentów z USA (sk³adowe g³ówne, varimax znormalizowany) Zmienna ukryta (procent wyjaśnianej zmienności). Zmienne jawne (ładunki czynnikowe). Oszczędzanie aktywne (16,2%). – kupno akcji (0,85) – kupno jednostek funduszy inwestycyjnych (0,81) – kupno obligacji (0,73) – kupno ubezpieczenia na życie (0,68). Konsumpcja z oszczędności (14,8%). – kupno jachtu (–0,92) – kupno antyków, sztuki, biżuterii (–0,89) – kupno samochodu, motocykla (–0,77). Kredyty (9,6%). – spłata długu na zakup nieruchomości (0,83) – spłata kredytu konsumpcyjnego (0,77). Oszczędzanie pasywne (8,2%). – odkładanie pieniędzy na emeryturę (0,71) – odkładanie pieniędzy w skarbonce (0,68). Inwestycje bieżące (18,7%). – kupno jednostek funduszy inwestycyjnych (0,86) – kupno akcji (0,83) – kupno obligacji (0,73) – kupno papierów wartościowych (0,68). Konsumpcja z inwestycji (13,3%). – kupno jachtu (–0,93) – kupno samochodu, motocykla (–0,91) – kupno antyków, sztuki, biżuterii (–0,63). Inwestycje pasywne (8,1%). – odkładanie pieniędzy w skarbonce (–0,79) – pożyczenie pieniędzy komuś innemu (–0,79) – wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód (–0,70). Inwestycje – nieruchomości (6,9%). – spłata długu na zakup nieruchomości (0,75) – spekulowanie pieniędzmi (0,58) – kupno mieszkania, domu (0,52). Źród³o: opracowanie w³asne.. Dla skal dotycz¹cych zwi¹zku z inwestowaniem uzyskano piêæ czynników ukrytych wyjaœniaj¹cych ok. 58% ogó³u zmiennoœci. Pierwszy czynnik ukryty nazwano „inwestycje bie¿¹ce”, wyjaœnia on ponad 16% ogó³u wariancji. Zwi¹zany on jest z takimi zmiennymi, jak kupno akcji, jednostek funduszy inwestycyjnych, papierów wartoœciowych i obligacji. Analiza œrednich wykazuje silny zwi¹zek tych zmiennych z inwestowaniem i s³abszy z oszczêdzaniem. S¹ one wiêc najpopularniejszymi formami lokat wolnych œrodków na rynku finansowym postrzeganymi jako bardziej ryzykowne od oszczêdnoœci. Z drugiej strony lokaty w te instrumenty zwi¹zane s¹ z krótszym okresem ni¿ lokaty koreluj¹ce z kolejn¹ zmienn¹ ukryt¹, czyli z „inwestycjami d³ugoterimnowymi”. Wyjaœnia ona 14,7% zmiennoœci i zwi¹zana jest kupnem ubezpieczenia na ¿ycie, odk³adaniem pieniêdzy na emeryturê i kupnem domu b¹dŸ mieszkania. Trzecia i czwarta zmienna ukryta: „inwestycje pasyw-.

(14) 104. Dariusz Fatu³a. ne” i „sp³ata d³ugu” wyjaœniaj¹ce odpowiednio 11,9% i 7,7% ogólnej zmiennoœci s¹ uto¿samiane z oszczêdzaniem. Wskazuje na to wy¿sza wartoœæ œredniej zwi¹zku tych zmiennych z kategori¹ oszczêdzania i sam charakter zmiennych: za³o¿enie bankowego wk³adu d³ugoterminowego, odk³adanie pieniêdzy na konto oszczêdnoœciowe, sp³ata d³ugu na zakup nieruchomoœci, odk³adanie pieniêdzy na rachunek bie¿¹cy. Dwie ostatnie wymienione tu zmienne jawne i zwi¹zana z nimi zmienna ukryta uto¿samiane mog¹ byæ z etapami pozyskania w³asnego mieszkania. Znamienne jest, ¿e zarówno kupno domu, mieszkania, jak i sp³ata d³ugu na te cele postrzegane s¹ w wiêkszym stopniu jako inwestycja ni¿ jako oszczêdzanie. Równoczeœnie jednak w wypadku sp³aty d³ugu na te cele znacznie wzrasta zwi¹zek z oszczêdzaniem, a spada z inwestowaniem. Wyjaœniæ to mo¿na w nastêpuj¹cy sposób: jeœli kupujemy, to mamy na to wystarczaj¹ce œrodki, inwestujemy je wiêc (niezale¿nie czy je wczeœniej uzyskaliœmy na skutek oszczêdzania czy w inny sposób), co zwi¹zane jest z pewnym ryzykiem; jeœli zaœ sp³acamy kredyt, to nie mamy wystarczaj¹co du¿o pieniêdzy na zakup, musimy wiêc oszczêdzaæ. Jednoczeœnie charakter inwestycyjny zakupu nieruchomoœci zwi¹zany jest z mo¿liwoœci¹ jej odsprzeda¿y po wy¿szej cenie. W wypadku sp³aty d³ugu na zakup nieruchomoœci czêœciej s³u¿y ona za miejsce zamieszkania ni¿ do odsprzeda¿y, traci wiêc wspomniany charakter typowo inwestycyjny. Ostatnia zmienna ukryta – „inwestycje w artyku³y luksusowe” (7,1% zmiennoœci) obejmuje kupno jachtu, antyków, sztuki i bi¿uterii. W odniesieniu do Polaków te kategorie s¹ silniej zwi¹zane z inwestycjami ni¿ w odniesieniu do Amerykanów. Nieco inny uk³ad zmiennych zachodzi w wypadku studentów ze Stanów Zjednoczonych. Te same trzy zmienne jawne wi¹¿¹ siê z pierwsz¹ zmienn¹ ukryt¹ zarówno na skalach oszczêdzania jak skalach inwestowania. S¹ to kupno akcji, obligacji i jednostek funduszy inwestycyjnych. Czwarta zmienna jawna zwi¹zana ze zmienn¹ ukryt¹ na skalach oszczêdzania („oszczêdzanie aktywne” 16,2% ogó³u zmiennoœci) to kupno ubezpieczenia na ¿ycie. W wypadku skal inwestowania czwarta zmienna to kupno papierów wartoœciowych. Zmienna ukryta nazwana w tym wypadku „inwestycje bie¿¹ce” wyjaœnia 18,7% ogólnej wariancji. Wymienione zmienne jawne mo¿na wiêc uto¿samiæ z aktywnym lokowaniem oszczêdnoœci, bardziej zwi¹zanym w opinii respondentów z inwestowaniem ni¿ z oszczêdzaniem (wskazuje na to analiza œrednich z tabeli 1 i 2). W wypadku drugiej zmiennej ukrytej, podobnie jak poprzednio, zarówno na skalach oszczêdzania jak i inwestowania koreluj¹ te same zmienne jawne: kupno jachtu, samochodu, motocykla, antyków, sztuki i bi¿uterii. Zmienna ukryta „konsumpcja z ...” dla skal oszczêdzania wyjaœnia 14,8% zmiennoœci, a dla skal inwestowania 13,3% zmiennoœci. Trzecia zmienna ukryta na skalach oszczêdzania („kredyty”) wyjaœnia 9,6% ogó³u zmiennoœci. Koreluje ona zarówno z kredytami na nieruchomoœci jak i kredytami konsumpcyjnymi. Czwarta zmienna ukryta „oszczêdzanie pasywne” (8,2% zmiennoœci) zwi¹zana jest z odk³adaniem pieniêdzy na emeryturê i do skarbonki. Mo¿na s¹dziæ, ¿e.

(15) Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania.... 105. takie zestawienie zmiennych jawnych wynika z opinii, ¿e emerytura mo¿e pochodziæ zarówno ze œrodków inwestowanych aktywnie (zale¿nie od naszych decyzji), jak i ze œrodków z naszego punktu widzenia biernych, których pomna¿anie niezale¿ne jest od naszych decyzji (jak odk³adanie pieniêdzy do skarbonki). Na skalach inwestowania trzecia zmienna ukryta „inwestycje pasywne” (8,1% zmiennoœci) to typowe oszczêdnoœci: odk³adanie pieniêdzy w skarbonce, wydatki na konsumpcje mniejsze ni¿ dochód, po¿yczenie pieniêdzy komuœ innemu. Ostatnia pozycja w tym zestawieniu sugeruje, ¿e w opinii Amerykanów po¿yczenie pieniêdzy wi¹¿e siê raczej z niewielkim ryzykiem. Czwarta zmienna ukryta „inwestycje – nieruchomoœci” (6,9% zmiennoœci) wskazuje na zwi¹zek z zakupem nieruchomoœci. Wydaje siê, ¿e postrzegane tu ryzyko jest znacznie wiêksze, na co wskazuje stosunkowo wysoka korelacja ze zmienn¹ spekulowanie pieniêdzmi. Mo¿e to wi¹zaæ siê z opini¹ o zakupie nieruchomoœci z myœl¹ o póŸniejszej odsprzeda¿y.. 6. Zakoñczenie Porównuj¹c zmienne ukryte i skorelowane z nimi zmienne jawne dla obu grup studentów, mo¿na stwierdziæ, ¿e w wypadku studentów amerykañskich bardziej zbli¿ony do siebie uk³ad zmiennych jawnych wystêpuje dla skal oszczêdzania i inwestowania. Przyk³adowo zmienna ukryta na skalach oszczêdzania „oszczêdzanie aktywne” i zmienna ukryta na skalach inwestowania „inwestycje bie¿¹ce” koreluj¹ prawie z tymi samymi zmiennymi jawnymi. Mo¿na wiêc uznaæ, ¿e obie wskazuj¹ na aktywn¹, zwi¹zan¹ z ryzykiem, formê lokowania wolnych œrodków i uto¿samiæ je z inwestycjami. Podobna sytuacja zachodzi dla zmiennych okreœlonych jako „konsumpcja z oszczêdnoœci lub inwestycji”. Taka struktura zmiennych wskazuje na spójny obraz postrzegania poszczególnych zachowañ, które mo¿na uj¹æ w piêæ kategorii: konsumpcja (konsumpcja z oszczêdnoœci i inwestycji), oszczêdzanie (oszczêdzanie pasywne i inwestycje pasywne), kredyty, inwestowanie (oszczêdnoœci aktywne i inwestycje bie¿¹ce), inwestycje specyficzne (inwestycje nieruchomoœci). Dla studentów z Polski uk³ad zmiennych jest nieco mniej jednoznaczny. Nie da siê wskazaæ grupy zmiennych, które na obu skalach zachowuj¹ podobny uk³ad. Mo¿e to wynikaæ z braku wykrystalizowanych opinii na temat niektórych zachowañ. Przyk³adowo zmienna „kupno antyków, sztuki, bi¿uterii” na jednej skali jest „blisko” „kupna jachtu”, a na drugiej „kupna akcji”. Trudno wiêc wskazaæ jednoznacznie konsumpcyjny b¹dŸ inwestycyjny charakter tej zmiennej. Przyczyny wspomnianych ró¿nic tkwi¹ zapewne w uwarunkowaniach historycznych, dochodowych i kulturowych spo³eczeñstwa polskiego i amerykañskiego, o czym wspomniano w treœci artyku³u dla poszczególnych wyra¿anych w ankiecie opinii. Ponadto w Polsce ponad 80% aktywów finansowych ludnoœci ulokowanych jest na kontach bankowych, ok. 10% w papierach wartoœciowych i po ok. 5% w funduszach powierniczych i ubezpieczeniach na ¿ycie. W USA proporcje te s¹ odwrotne. Amerykanie.

(16) 106. Dariusz Fatu³a. ponad 80% aktywów ulokowali w ró¿nego typu funduszach i papierach wartoœciowych, a tylko niespe³na 20% na kontach bankowych. Inny jest te¿ okres inwestycji. Wed³ug danych z „Pioneera” – jednego z najwiêkszych funduszy dzia³aj¹cych w Polsce, tylko 29% nabywaj¹cych jednostki uczestnictwa utrzymuje je ponad 5 lat, 32% lokuje w ten sposób oszczêdnoœci na okres od 1 roku do 5 lat, pozostali zbywaj¹ jednostki przed up³ywem jednego roku. W Stanach Zjednoczonych a¿ 85% obywateli lokuj¹cych swe oszczêdnoœci w funduszach utrzymuje jednostki ponad 10 lat, czêsto a¿ do samej emerytury. Podsumowuj¹c, mo¿na stwierdziæ, ¿e opisywane tu ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania maj¹ dwie p³aszczyzny. Po pierwsze, zarówno studenci z Polski jak i ze Stanów Zjednoczonych dostrzegaj¹ istotne ró¿nice pomiêdzy poszczególnymi formami zachowania na rynku finansowym. Po drugie, istniej¹ rozbie¿noœci w opiniach na ten temat pomiêdzy Polakami i Amerykanami. Oprócz uwarunkowañ spo³eczno-gospodarczych w obu krajach, to konkretne zachowania kszta³tuj¹ opinie i odwrotnie – opinie kszta³tuj¹ zachowania. Ogólnie wydaje siê, ¿e dojrzewanie rynku finansowego wp³ywa na krystalizowanie opinii na poszczególne tematy. Przedstawione wnioski mog¹ pos³u¿yæ do lepszego kszta³towania oferty lokat wolnych œrodków na rynku finansowym. Literatura Olson J.C., Peter J.P., Consumer Behavior and Marketing Strategy, Irwin McGraw-Hill, Boston 1999. Schor J.B., The Overspent American, Upscaling, Downshifting, and the New Consumer, Basic Books, Chicago 1999. Warneryd K.E., The Psychology of Saving, A Study on Economic Psychology, Edward Elgar Publ., Inc., Northampton, Massachusetts 1999.. Perceptional Differences in Saving and Investment Amongst Polish and American Students The paper discusses the issue of being aware of varied forms of saving surplus resources. This is based on surveys conducted among Polish and American students. First, various differentiated behaviours as per saving and investing were analyzed. Next, existing differences in this respect in both countries were checked. The perceivable differences were deemed to be due to social economic conditions of both countries. Stated behaviours in the area of saving and its interrelationship with other variables were also analyzed. The last part of the paper is devoted to reducing variables using the factor analysis in order to expose common elements connected with a given form of saving..

(17)