BoĪena Wierzchowska 1923-1980 Janina GardziĔska, Alina Maciejewska Akademia Podlaska
ĝp. Profesor BoĪena Wierzchowska
BoĪena
Maria z
Gáowac-kich Wierzchowska urodziáa siĊ 7 wrzeĞnia 1923 roku w MiĔsku Mazowieckim w rodzinie inteli-genckiej. Jej ojciec byá urzĊdnikiem, a matka nauczycielką. Do szkoáy Ğredniej uczĊszczaáa w rodzinnym mieĞcie. Tam teĪ w roku 1940 uzy-skaáa Ğwiadectwo dojrzaáoĞci w Gimnazjum Ogólnoksztaácącym typu humanistycznego, na tajnych kompletach. Studia polonistyczne rozpoczĊáa w 1942 roku na konspi-racyjnym Uniwersytecie Warszaw-skim. W pierwszych miesiącach 1945 roku kontynuowaáa je na Uni-wersytecie JagielloĔskim, a od je-sieni ponownie w Warszawie. Jej kolegami w czasach studiów byli miĊdzy innymi: Krzysztof Kamil BaczyĔski, Wacáaw Bojarski i Ta-deusz Borowski, a profesorami wybitni uczeni – Halina Koneczna, Witold Doroszewski i Julian KrzyĪanowski. Bo-Īena Gáowacka, obdarzona zdolnoĞciami muzycznymi i recytatorskimi, uczestniczyáa w czasie studiów w podziemnym Īyciu kulturalnym okupowanej Warszawy, braáa równieĪ udziaá w niepodlegáoĞciowej konspiracji.StopieĔ magistra uzyskaáa po wojnie w roku 1948 na podstawie pracy po-ĞwiĊconej staropolskiemu sáownictwu áowieckiemu, którą napisaáa pod kierunkiem prof. Witolda Doroszewskiego. Fragmenty tej pracy zostaáy opublikowane w „Porad-niku JĊzykowym” (WyraĪenia potoczne w gwarze áowieckiej, 1949, nr 2) oraz w „Sprawozdaniach z posiedzeĔ Komisji JĊzykowej TNW” (Uwagi o staropolskim sáownictwie áowieckim, 1949). Zainteresowania badawcze máodej adeptki nauki kie-rowaáy siĊ ku fonetyce. Jeszcze jako studentka podjĊáa w 1947 roku pracĊ na stanowi-sku asystenta, a póĨniej starszego asystenta i adiunkta w Instytucie Fonetycznym Uniwersytetu Warszawskiego (póĨniejszy Zakáad Fonetyki) kierowanym wówczas przez prof. HalinĊ Koneczną. We wczesnym okresie pracy naukowej BoĪena
Wierz-158
chowska zajmowaáa siĊ takĪe dialektologią. Braáa udziaá w terenowych badaniach gwaroznawczych prowadzonych pod kierunkiem prof. Witolda Doroszewskiego, wystĊpowaáa teĪ w funkcji konsultanta w zakresie fonetyki w Zespole Dialektologicz-nym przy Katedrze JĊzyka Polskiego UW. Jej praca doktorska (Mowa trzech pokoleĔ wsi WiĞniew w powiecie MiĔsk Mazowiecki), obroniona w 1951, jest nowatorskim stu-dium opartym na iloĞciowej analizie faktów mowy i stanowi cenną pozycjĊ w polskiej dialektologii. Nawiązują do niej badacze gwar ludowych. Gromadzone przez BoĪenĊ Wierzchowską podczas badaĔ gwaroznawczych materiaáy jĊzykowe do dzisiaj są waĪnym i wiarygodnym Ĩródáem w pracach nad sáownikami i atlasami gwarowymi przygotowywanymi przez pracowników Instytutu JĊzyka Polskiego PAN w Warsza-wie.
W Zakáadzie Fonetyki Uniwersytetu Warszawskiego pracowaáa BoĪena Wierzchowska do 1961 roku. W tym czasie braáa udziaá w organizowaniu laborato-rium fonetycznego, zapoznawaáa siĊ teĪ z eksperymentalnymi metodami badaĔ w Ka-tedrze Fizyki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz w laboratorium fo-netycznym Uniwersytetu Karola w Pradze (1957). W latach 1961-1964 zatrudniona byáa jako adiunkt w Zakáadzie Fonograficznym UAM w Poznaniu, a w latach 1964- -1968 w Katedrze JĊzyka Polskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skáodowskiej w Lubli-nie. Prowadziáa wykáady z zakresu fonetyki w PaĔstwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (1955-1974), początkowo na stanowisku starszego wykáa-dowcy, póĨniej na stanowisku docenta. Uczestniczyáa takĪe w pracach zespoáu do ba-daĔ nad ksztaátowaniem mowy dzieci z uszkodzonym sáuchem przy Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie (1964-1974). Przez ostatnie lata pracy, od 1974 roku aĪ do Ğmierci, BoĪena Wierzchowska zatrudniona byáa na stanowisku docenta w Instytucie Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego.
Dziedziną, w której ta uczona uzyskaáa najwiĊksze osiągniĊcia, staáa siĊ fone-tyka eksperymentalna. Na Jej liczne publikacje z tego zakresu badaĔ powoáywali siĊ miĊdzy innymi tacy uczeni, jak: Noam Chomsky, Morris Halle i Roman Jakobson. W 1964 roku BoĪena Wierzchowska opublikowaáa studium o charakterze podrĊczni-kowym Wymowa polska – poszerzona i uzupeániona wersja tej pracy ukazaáa siĊ dru-kiem w roku 1971. Autorka w peáni uwzglĊdniáa aspekt artykulacyjny i akustyczny jĊ-zyka, a takĪe Ğcisáe powiązanie w opisie fonetycznym jĊzyka polskiego faktów artyku-lacyjnych z akustycznymi. Opracowaáa nową klasyfikacjĊ fonetyczną dĨwiĊków mo-wy, uwzglĊdniáa suprasegmentalne elementy mowy oraz zagadnienia akcentu we wspóáczesnym jĊzyku polskim. Gruntowna monografia zatytuáowana Analiza ekspe-rymentalno-fonetyczna polskich dĨwiĊków nosowych (Lublin 1966) staáa siĊ podstawą habilitacji, którą BoĪena Wierzchowska uzyskaáa w 1971 roku na Uniwersytecie Ma-rii Curie-Skáodowskiej w Lublinie. W roku 1967 ukazaáa siĊ drukiem inna waĪna mo-nografia Opis fonetyczny jĊzyka polskiego. W wymienionych pracach autorka daáa systematyczny i bardzo dokáadny opis dĨwiĊków mowy polskiej, wykorzystując takĪe wyniki badaĔ kinorentgenograficznych. W 1980 roku ukazaáa siĊ ostatnia z monogra-ficznych prac BoĪeny Wierzchowskiej o charakterze podrĊcznikowym Fonetyka i fonologia jĊzyka polskiego. Zawiera ona nowe ujĊcie zagadnieĔ fonologii i mimo upáywu lat naleĪy do kanonu lektur w polonistycznej dydaktyce uniwersyteckiej.
159
Eksperymentalne badania dĨwiĊków mowy zbliĪyáy BoĪenĊ Wierzchowską do zagadnieĔ fonetyki stosowanej, zwáaszcza w zakresie logopedii – w tym rozwoju mowy dzieci z uszkodzonym sáuchem i korygowaniu ich wymowy – oraz w zakresie glottodydaktyki. Przez pewien czas BoĪena Wierzchowska pracowaáa równieĪ jako logopeda w jednej z podstawowych szkóá specjalnych.Profesor BoĪena Wierzchowska byáa czáonkiem wielu stowarzyszeĔ i komi-tetów naukowych polskich i zagranicznych, braáa udziaá w kongresach, zjazdach i seminariach w Polsce oraz na Ğwiecie. W opinii swoich przyjacióá, wspóápracowni-ków i uczniów byáa znakomitym organizatorem Īycia naukowego, pedagogiem i na-uczycielem akademickim wielkiej klasy, ale teĪ uosobieniem dobroci i áagodnoĞci, a jednoczeĞnie kobietą o silnym charakterze. Byáa Īyczliwym, przyjaznym i wspania-áym czáowiekiem.
