Nowości wydawnicze

; .

'

i.

NOWOŚCI<

.

WYDJXWNICZ

·

E

.

'

RECENZJE

·

fimROWCE

1WNERALNE SWIATA.

BÓHDANOWICŻ, K.~.

SUro\Vce mmeriilne świata.

Wydawnictwa

Państwowe-. go Instytutu GeologicznegoPaństwowe-.

Warszawa 1952. Tom I, str.

476, .cena 100 zł, Tom II.

str. 367, cena 100 zŁ - Tom III. cz. 'I, str. 331, cena 47 zł. ~ Surowce mineralne.

świata. "Wydawnictwa

Ge-ologiczne",. Warsza~a 1953, T. III,

cz

:

2, str. 465,

cena

82 zł. ·

"Już . po za nami jest czas, gdy.' naukowe re- .

zultaty osiągane były na drcdze · indyWidual-·

nych wysiłków. Nastąpiła ep'oka prac . innego.

rod,zaju, .pr.ac, których powodzenie · zależy .od .

· planowo i· umiejętnie ·zorganizowanych · badań··

zarówno terenowych jak -i praktycznych, ·ba-. dań wykonywanych przez zespoły

pracowni-ków naukowych, ożywionych wspólnymi dąże­

niami i wspólnymi anibicjami osiągni~"· . ·

Karol Bohdanowicz

.----··--··"'-·~- -. Myśli. powyższe zostały wypowiedziarie przez

Ka.,

.

··

rola Bohdanowicza ·w rokU 1946, kiedy u schyłku ··

swego długiego życia patrzyl na przebytą drogę, dla

ktąrej przewodnią gwiazdą była nauka. · .

Głębię i znaczenie tej myśli można. ocenić, gdy zwa- . . ży się;' że Bohdanowicz działał na przełOl!Ilie od czasów,

, kiedy geologia ·rozwijała się jedynie dzięki.

indywi-dualnym wysiłkom od epoki współczesnej, kiedy

ze-społowość stała się ~asłem. naczelnym twórcze

i

pracy

na~owej.. . · ·

· .. Profesor Bohdanowicz. wielokramie 'podkreślał, że

·.· .. jest szczęśliwy, iż może w uwieńczeniu całego nauk~

w ego.· wjrS!.łku ;p:r:acować. nad dziełem zawierającym ·

wyniki pracy calego życia,. Jakżeż rzadko zdarzało się

to naszym uczońym, którym wstrząsy historyczne

uda-remniały .lub przerywały prace nad wielkimi dziełami . o ogólDym znaczeniu. Parniętamy los świetnego

ge<>lo-. ga profesora Jana Nowaka, któremu przedwczesna

śmierć w obOzie hitlerowskim nie opoizwoliła dokoń~

czyć zamierzonej syntetycznej "Geologii Polski" :, -·Niemal podobny los spotkał Karola Bohdanowicza. Z żywym wzruszeniem· 'Wspominam, jak odwiedzałem.

_ go w· czasach oklJ,pacji hitlerowsltiej w Warszawie ..

• w. na poły zrujnowańym domu przy ul.

NoakOwskie-• go. Przyjmował mnie ~cigodńy profesor otulony

·

w

palto, siedząc. na zydelku przed . żelaznym

piecy-. kiem, do. którego . dorzucał oszczędnie· odmierzane ka-•

wałki drzewa. W tych warunkach rozpoczął Bohdano-.

wicz pracę ·n!ld dziełem ,;Surowce mineralne świata";

· ., . Po upadku powstania . warszawskiago nadeszła tra-·

giczna chwila wyrzucania pn:ez hitlerowskich

opraw-.· ców ludności z Wan;zawy. Znalazł .ą1ę wśród niej

schorowany profesor Bóhdańo'wJez. Ze straszliwym

· · wysiłkiem wyszedł ze swego mieszkania i udał się

w tragiczny pochód.· W chwili tej pamięta,ł Bohdano.,. wicz tylko o jednym: aby ocalić swe najWiększe n

a-110

···. -..

,.·

ukowe dZieło .. Nie starczyło mu

sil:,

·

aby dźwigać cały

potężny manu.skrYPt . Zał?F·ał ze sobą przyna:fniriiej

jeden tom.··

· ·.

I>rzyjechał

z

łiliń

do Krakowa. Gdy ;;toczony tro.

-skliwą opieką lekarską wrócił nieco do sił odbyliśmy

-naradę· co do dalsżych losów j.ego dzieła. Praca nad ·

dzi-ełem nie mogła być całkowicie \lk(}ńczona, gdyż.

póCZUcie obowiązku ~tawiło w. 1945 r. K.

Bohda-. no~ na ~le naszej czołowej placówki, Pań&two­

wego Instytutu Geologicznęgo, a dwa lata ,pó2ln:iej

w

roku 1947 nieubł~gana śril'iei'ć p~erwała pasmo· jeogo

.·życia. ·. ·

· . W · spuściźnie P<)ślniertnej P<> · PI'9fEooi'z.e . POWstał

. riiedok.o_ńczony rękopis zawierający gotowe w

więk-szości ·dzieło i illbrzyini materiał. · ·

· Rząd .Polski ·Ludowej, doceniając· w· pełni olbrzy

-mie zasługi i wy'soką wartość dzieła makornitego

uczonego, powOłał osobny :Komitet Wydawniczy dla

opublikowania dzieła Bohdanowic.za. · . ·

Z ramienia Komitetu powierzóno pracę nad

wyda-. niem dzięła dr E. RUhlemu i mgr . M. Tyskiej,

'którey przy· współudziale liC2lllych· WSpólpra'cownik:ów

przeprowadzili · rozległą pracę wykończenia . dżieła~

;,Surowce" rozpoczął w roku· 1952 wydawać

Państwo-.· · wy Instytut Geologiczny, a dokończyły w roku 1953

,·~'Wydawni'ct~a:·. Gęologiczne".

Dzięki tej akcji mamy przed sobą wielkie dzieło

{1639 stron

w

duzej czwórce), które jest chlubą

pol-, skiej'\p.ai.lki. · · ·

-___ "Surowce mineralne. świata'!. choci!lŻ mają ze -względu ;na swój układ charakter wielkiego

pOdręcz-nika, nie .są pódręcznikiem. Sani Bohdanowicz · pisze

----o -tYJll---W-cprzedmo:W.ie~-.-·--·-___ -'-'---···---. ---.---- --- _____ __;,_ ... __ _ ;jPraca .· niniejsz~ J;lie_ · jest jednak , . podręcznikiem,

zawiera ·bowiem wiele. uwag )qytyC'znych, dotyczą­

cych_ samego pochodzenia. złó~ i ich klasyfikacji; oraz

duro surowego materiału, ' zaczerpniętego . częściowo

z osobistych spostrzeżeń autora .. Zadanieii,l; autora by-ło· rozszerzenlę wiadomości· . przyrodnicZYch_.· i

gospo-darczych (lotyczących złóż surowcowyCh: .

w

ta1dm

ujęciu poszczególne_ fakty łatwo trafiają do śWiado­

mości geologa, górn~ka i hutriiką w czasie ich współ­

pracy w pr:z~:myśle. gór:tiiczym L hutniczym": .·.

1.

Tak skromnie określa B.ohdanowicz charakter·

swe-go c:łzreła. W neczywistośc:i "Surowce mineralrie ·

śwla-. ta" są dzdełem na wskroś oryginalnym, przepojonym

właściwym: K. BQhdap.pwiczowi. sposobem twórczego

myślenia i opartym ną olbrzymim doświadczeniu,

na-. byty:m w długoletniej pracy ;na\lkowel i podrMach

po całej kuli . ziemskiej .. · · ·

'Gdy Bohdanowlcz syst(imatycznie i· wyczerpująco

opisilje złoża mineralne różnych cżęści kuli ziemskiej,

cz:ilje

się, że człowjek, który z taką przenikliwością

· finaiizuje ·stosunki geologiczne i gospodarcze

najodle-glejszych .części ziemi, mibył doświadczenia i krytyez-·

nego paglądu w swych-' własnych ekspedycjach .i

po,:-dióżach . naukowych_ Pl,>· ·Europie,· :Azji, Ameryce Pół

-.. noc;:nej

t

Afryce. W.szak tylko Ameryki Porudniowej

i _Australii nie zna!!: Bohdanow:W::z 'z własnych podró~.

. .. ~Niesłychanie ważną zaletą dzieła Bohdanowicza

jest gos:pQdarcze podejście do zagadnień surowcowych,

które "Surowce mineralne świata" ·czyn'i pozycją

zu-pełnie wyjątkowet wartości dla naszej geologii, Wsz~k

głównym błędem wykształcenia i sposobu pracy na-szych geologów kapitalistyCznej Polski ro:?biorowej

i międzywojennej, był brak wyszkolenia i podejścia gospodarczego do zag!idnień geologii.

Profesor Bohdanowicż, który pod tym względem

miał już ogromne zasługi z czasów, gdy był ·dyrekto-:

< .

. . .. . ·. :....: .. -~

.. -

·.:·.

r.e.m

·

~orirltetu· Geoiogicznego

·

w

:Petersburgu,

·

dokooał

·

w

Polsc\'! rewolucyjnego_ dzieła Skie+Qwania . ~a tocy

gospodar;cze, sposobu pracy geologii polskiej,· -~iedy

w ·roku l92l zorganizował,_ jako profesor Akademii

-. Górniczej ·w Krakowie, pierwszą w Polsce katedrę

. Geologii_ Stosowanej, a począwszy od . .rokU: ·1938

zreorganizował działalność Państwowego . Instytutu

Geologicznego. · · .. ·

· · .. Gospo~arczy spo:;ób _. rozumowania,.· oparty na

·szczegółowych zestawieniach i tabelach. zbliży

stud-jują'cych ;,Surowce mineralne" ·-do tego ·kierunku

geo-,Jągi.i, któr:Y jest dziś w dobie reęlizac::ji wielkich ·pla.;,

nów rozwojowych Folski Ludowej; opartych na baiie

. ·_śurowców .. mineralnYch nakazem· .. chw1.li. -Bezcenna

· wartbść tych tablic i pracowitych zestawień (a jest

ich 70) polega na ujęctu w przej~y,s.tej formie

z,a;gad"-nień stratygMficmych .i facjalnych, zagadnień

produk-. -cji surowców miner-alnych; ich zasobów, zużycia, .za

-pPatrzenia· w ~ie pos~ó1nych części świata i krajów,

. ekspórtu i importu, statystyk . handlowych 1

przemy-. słowych.. Zagłębienie się w te tabele i bijącą z .. nich

. dynamikę_ gospodarczych wydarzeń . staje . się

me-:

zm.ierńie instruktywną, prawdziwie·_ porywającą

lek-~~- -~ .

-·. Całość . dzieła· Składa się z 4 tomów.·. Tom I poświę:.. ·

. eony jest ·metalom ·c::zarnym i ·kolorowym, II meta~om

kruchym, . szlachetnym i lekkim -oraz surowcom ·

po-tn()Cll.iczym,

m

·

cz. 1 złożom węgla, · t; III cz. 2 złożom

ropy naftowej i gazu ziemnego.

Toni ·I· po wnikliwej przedmowie rozpoezyna się

od pięknego rozdziahl ,.Dzieje zastosowania metali",

·w któryin autor przechodzi keilejno metody.· ba~ań

dziejóW człowieka oraz rozwój zagadnień aurowców

mineralnych w p~licie, mezolicie •. neolicte i epoce

'metali. Już w ·rozdzi-ale tym udzerza głębokie obeznlV

nie Bohdanowicza z kulą ziemską, oparte na włas­

nych, ptzyżyeiach, gcyy. np .. opisuje dzieje wydobywa -nia i !)tosowania nefrytu, którego złoża

>

sam

Bohda-nowicz odkrywał 1 opisywał w swych ekspedycjach

: w C~tralnej Azji. I w tym rozdziale uderza·

kon-ilekwen tny gospodarczy ___sposób-m~ślen.i-a-r.-W----t'ezpa­

'tryw.amu ·.zagadnień zamierzobłich dzj.ejów ludzkości.

Dla naszych prehistoryków rozdział ten ma z tego

·powOdu szczególną wartość.

. .· . 'Począw.szy ~ -części 2

tomu

.

I autor rozpatruje. · · złoża wszelkiego - · rodzaju · ·surowców · . miri.etalnych.

Idą . więc . kolejno

w

tomie I: żel;~zo, mangan, chrom,

. _nikiel, kobalt,·wolfram, _cyna, molibden, wanad, tytan,

i.niedi, ołów, cynk, kadm, piryt, w tomie II: antymo.n,

arsen,. bizmut, złoto,. srebró, platyna, ~; aluminium,

· magnez, magnezyt, grafit, diamenty, siarka, fosforyty

. i saletry, w tomie HI części l: antraeyty. węgle

ka-. wienne,.węgle brunatne i torfy, w tomie III c~ści 2~.

uoża ropy naftOwej . i gazu ziemnego. . •. .

.. Układ każdego rozdzi~łu, opisującego daD.Y

suro-Wiec mineralny "jest· ZWY'kle następujący: warunki

· • geol~e występowania zł9ta, -~~by świaltowe

i lokalrie. zastoSowanie, ~posób otrzymywim:ia,

pro-dukcja światowa i lokalna, zagadnietiia ekonomiczne,

syśtematyczily opis -złóż w poszczególnych ·krajach,

! perspektywy na przyszłość; literatura. Przy metalach

·rozpatruje . Bohdanowicz żagadnienia metalurgii i pr

ze-róbki, przy· węglu .następuje dodatleowe rozważanie

zagadniel1. uwęglania i zdolńoiśct do koksowania, przy

. ropie - zagadnień destylacji. ;:prt;ez wszystkie

roz-działy dzie1a ;przewijają się :roow:ażania na4 gooezą

złóż, ich .poszukiwaniem;.-określaniem. zasobów ·oraz ..

szacowaniem terenów.. · .

·- Wsżystkie tomy są ilustrowane licznymi . mapami

. ł· przekrojami . przez najważniejsze_·. złoża (razem 397 .

rycin), a na końcu znaj_duje się wykaz ogromnej

lite-ratury (1056) oraz. skorowidze mfuerałów i nazw

geo-graficznych. . .

· Całość dzieła stari()Wi unikat w polskiej literaturze

geologicznej, dając

nain

wspaniały, syntetyczny lObraz

~ agadnień sUrOWCÓW . mmeralnych świata. Nie

star-.ceyło już czasu . Bohdapowiczowi, aby dopetirlć · dzieła·

. surowcami chemicznymi i. skalnymi, których był rów.:..

nież ·doskonałym znawci} (pierwszy z /jego klasycznych

PQdręczn:Lków, WYdany w języku rosyjskiin w rok;u

. l

-;

111

l', .