Mapy tnetaiogeniczhe przeglądowe .c~iych konty-nentów mają charakter ilustracyjny 1 przeznaczone są do wykazania odrębności poszczególnych pro-wincji metalogenicznych. Głównym zadaniem map szczegółowych jest określenie obszarów perspekty-wicznych, jak najdokładniejsze uzasadnienie poszuki-wań nowych złóż, a nawet wskazanie metodyki i kie-runków poszukiwań. Dlatego też zasady opracowy-wania tych map nie mogą być całkowicie ujednolico-ne. Jeszcze innym wariantem wymagającym osobne-go ujęcia są mapy metalogeniczne jednego
pierwia--stka (np. żelaza, miedzi itp.).
Ponadto należy ściśle określić pojęcia podstawo-wych jednostek metalogenicznego podziału wiekowe-go (epoka metalogeniczna, stadium, cykl, faza itp.) i przestrzennego (prowincja metalogeniczna, rejon
rudny, strefa rudna itp.). ··
Przytoczone w artykule R. Osiki· (ryc. l) "wzory symboli oznaczających formę utworów lub złóż" nie-stety, nie mogły być przyjęte dla Metalogenicznej
Ma-. py Sudetów i, jak-sądzimy, nie mogą być stosowane na innych mapach.
Z tytułu wynika, że symboie mają wyrażać formę występowania ,,utworów lub złóż". Tymczasem z for-mą złóż można powiązać, ·i to nie bez zastrzeżeń, je-dynie symbole:
l (utwory uwarstwione), 4 (żyły i sztokwerki) i 7 (ko-miny i "kompleksy obrączkowe"?). Dlaczego jednak żyły i sztokwerki wyraża się jednym symbolem z podaniem ·kierunku zalegania, skoro sztokwerki" "są to ciała rudne o nieregularnej formie (najczęściej izometryczne ... " (słoWnik geol. pód red. Krisztofowi-cza t. II) i nie może tu być mowy o kierunku. Okre-ślenie: " ... kompleksy obrączkowe (z· zabarwieniem kółka wewnętrznego, jeśli występują dwa kółka)" jest po prostu niezrozumiałe. ·
Określenia: "utwory laterytyczne, eluwialne" bol 2) oraz "aluwialne, fluwialne i morskie" (sym-bol 3) nie wyrażają formy, lecz genezę złóż. A jęśli już mowa . o genezie, to nie widzimy konieczności wprowadzenia tych. terminów na miejsce przyjętych od dawna określeń, wyrażających dynamizm procesów rudnych - · złoża wietrzeniowe, rozsypiskowe i osa-dowe. ·
"Skupienia" (sy-111bol 5) - jest to termin ogólny, wyrażający większe lub· mniejsze wystąpienia rudne dowolnej formy lub genezy.
· .. "Pegmacyty" (symbol 6) - to, jak powszechnie wiadomo, nazwa skal magmowych; mogą one natural-nie być rudonośne,· lecż nie jest to nigdy forma zło ża. Można się i w tym przypadku domyślać, że
cho-dzi tu o genezę. . ·
Pominięto .natomiast bardzo ro:®Qwszechnione for-my występowania ·złóż, jak soczewki i gniazda.
W zalecanych symbolach z jednej strony propo-nuje się podwójne oznaczenie treści rudnej złóż (bar-wa wypełniająca kontury znaku i symbole literowe), z drugiej zaś nie uwzględnia się podstawowych cech, jak geneza ( !) i wiek okruszcowania, dzięki którym właśnie z mapy można odczytać. przebieg procesów rozwojowych danej prowincji r;netalogenicznej.
Pod dyskusję należy poddać również oznaczanie kei-lorami poszczególnych pierwiastków rudnych, co
stwarza ha mapie różnobarwną nieczytelną moza~kę. Kolorami powinno się oznaczać raczej taką cechę, która ma mniej wariantów (geneza, wiek).
Omówione pokrótce zastrzeżenia· do " proponowa-nych zasad sporządzania map metalogenicznych wy-jaśniają przyczynę zastosowania na mapie Sudetów wła.§nych kryteriów i symboli. W części opisowej au-torzy stwierdzają . jednak gotowość przetransporto-wania mapy zgodnie z kryteriami międzynarodowy mi, o ile będą one ustalone w możliwej do przyję cia :fiormie. Zywimy nadzieję, że posiędzenie
w
Za-kopanem określi wreszcie podstawowe problemyba-dań metalogenicznych.
SUMMARY
J:n oonnection with future session of working group Metallogenic Map of East Europe at Zakopane authors sugge~ted some questions those. ought to be discuss·ed on the session. These questions are: to d~ermine and devide the aspect Olf detailed and generał metanogenie map, map of useful raw· ma-terials and map for individual elements; to
de-·termine . the basie units_ for spatial (province, ore region, ·ore zone) and age (epooh, stage, cycle, faze) distribution of the investigated regions.
There is a critical opinion .about ·basi-e Olf making metanogenie maps and conventional · symbols suggested by the parisien conference Subcommittee af Metanogenie Map .of World, described in the paper of R. Osrka.
Symbols mentioned-above does not take considera-tion the essentlał properties of ore deposits - genesis and .age and makes less dear the metanogenie maipS. Therefore authors making the m~llogenic Map of Sudetes {l :100 .000) used tnere own conception and symbols.
PE3IOME
B CBSI3H C npH6JIIDKaiOiqHMCSł COBeiqaHHeM Pa6oąetł rpynnhl MeTannoreHH'łeCKotł KapTbi BocTO'IHOił EBponbi B 3aKonaHe, aBTOpbi BbiABHraiOT HeCKOJibKO BOnpDCOB, KOTOpbie Heo6XOAHM0 06cYAHTb Ha COBeiqaHHH. K HHM
OTHOCSłTCSł: onpeAeJieHHe H pa3rpaHWieHHe flOHSłTHił AeTaJibHaH H o63opHaH MeTaJIJioreHWiecKHe KapTbi, KapTa noJie3HbiX HCKonaeMbiX, KapTbi no OTAeJibHbiM :meMeHTaM; onpeAeJieHMe ocHoBHbiX eAmuru; npoc-TpaHCTBeHHoro (npoBH~HH, PYAHbW patłoH, PYAHaH 3oHa) H B03pacTHoro (:moxa, 9Tan, ~HKJI, cl>a3a) noA-pa3AeJieHHH HCCJie,ąyeMbiX perHOHOB. 06CYJKAaiOTCSł
KpHTH'łeCKH npaBHJia COCTaBJieHHSł MeTaJIJIOreHH'łeCKHX
KapT H o603Ha'łel:fi!H, peKOMeHAOBaHHhie napmKCKHM COBeiqaHHeM ilOAKOMHCCHH MeTaJIJIOl'eHH'łecKOtł KapTbl MJ1Pa, H3Jio:m:eHHbie B cTaTbe P .. OcHKH. YnoMSIHYTbie o603Ha'łeHHSł He yqHTbmaiOT CyiqecTBeHHbiX CBOHCTB .PYAHbiX MeCTOPOJKAeHHił - reHe3HCa . H. B03pacTa, H CHHJKaiOT Hal'JISIAHOCTb MeTaJIJIOreHH'łeCKHX KapT. nosTOMY npH cocTaBJieHHH MeTannoreHH'łecKotł KapTbi CyAeT (l :10()000) aBTOpbi PYKOBOACTBOBaJIHCb co6CTBeH-HbiMH npH~HnaMH H 0603Ha'łeHHHMH.
LUDWIK WATYCHA
Instytut Geologiczny
FLISZ MAGURSKI POLUDNIOWEJ
CZĘSCIGORCÓW
WSTĘP, HISTORIA BADAlit ORAZ PROBLEMNAZEWNICTWA
Q
BSZAR TEJ CZĘśCI fliszu magurskiego, którego budowę geologierzną pragnę przedstawić, rozprze-strzenia się pasem wydłużonym z E na W . między doliną Dunajca kolo Krościenka (granica wschodnda) a doliną potoku Lepietnica (granica zachodnia). Od pólnocy jest on ograniczony ~rzbietem górskim. \Prze-biegającym od Kłodnego (Dunajec) przez Lubań(1093 m), Kotalnicę (921 m), Czubę (916 m) do
·Kil-kuszowej (Lepietnica), od południa zaś kontaktem tektoniczmym z pasmem skalkowyni, biegnącym od Krościenka przeż Czorsztyn - Frydman do Szaflar. Obszar ten pod względem morfologicznym jest bardzo zróżnicowany: od form górsk.ich Gorców do szerokich równin kotliny nowotarSkiej. ·
Ldczne potoki, rorz.cinające ~ie zespoły skalne pódloża poludniowych ·części Gorców, po-zwoliły zebrać bez większych trudności ;prawie pełne
profile geologlezne~ Natomiast rejon między Manio-wami a Krościenkiem tych odsłonięć ma znacznie mniej, a prawie całkowicie jest zakryty rejon ko-tliny nowotarskiej. Na tym odcinku· nieliczne odsło nięcia ·pozostawiają ,pole do interpretacji · geologicz-nej, wspomagahej .rtu !Przez analogię stylu tekto-nicznego, który jest w tym pasie względnie jedno-rodny i regularny. Do stosowania tej analogii upo-ważnia również zgodność jprzebiegu odsłoniętych w ·całości, głównych elementów synklinalnych jed-nootki Turbacza i pólnOCIIlej linii nasunięcia z linią kontaktu tektonicznego (głównego) fliszu magurskie-go z pasem skałkowym. Północna linia nasunięcia przebiega mniej więcej lllliędzy Niwą - Wa'ksmun-dem - Wżarem a Krościenkiem i oddziela formy faldowe "jednostki Turbacza" (18) od form fałdo WYCh "Mrefy przyskał:kowej", a więc obszar między tą linią a Pienińskim Pasem Skałkowym.
Budowa geologiczna tej . części fliszu magurskiego była w całej historii badań geologiamych Pieniń skiego Pasa Skałkowego traktowana marginesowo.
Obecnie po kilkudziesięciu latach badań dokony-wanych dorywczo na małych WYCinkach mamy na omawianym obszarze zamiast jasnego, obraz nie zaw-sze zgodny ze stanem faktycznym. Konfrontacja tychczasowych wypowiedzi dostarcza na to wiele do-wodów.
Qzęściowej konfrontacji · dokonuję przedstawiając na załączonym do tekstu profilu J.itologicmo-Straty-graficznym ,po6ZC"Zlególne odcinki serii magurskiej.
We fliszu magurskim omawianego obszaru V. Uhlig (17) wydziela flisz graniczny oraz leżący nad nim piaskowiec magurski. Ustanawia kryteria po-działl.l, które jak podkreśla St. Mał:kowski (15) przy-sporzyły wiele trudności IPodczas stosowania ich w terenie. Małkowski przedstawiając w tej pracy budo-wę geologiczną okolicy Krościenka. zaznacza, że pias-kowce bryłowe, występujące Zdaniem Uhliga w oko-licy Czorsztyna wśród kompleksu fliszu granicznego należy młiczyć do pias_kowca ma,gursltiego. Autor ten .po szczegółowym opisie kompleksu fliszu gra-ni~ego oraz piaskowca magumkiego podaje, że gramea między tymi . zespołami jest tektoniczna, chociaż nie jest pod tym względem wyraźna. Wska-. zuje, że kolo Kłodnego · jak również w Ochotnicy
w obrębie :piaskowca magurskiego występuje facja fliszu granicznego, :który tu żnalazł się jako
"rezul-tat
nasunięć lub :lokalnych fałdowań" (ibidem str.23).
Ten pogląd r<YZSzerzyl L. Horwitz, Móry w wyn.i-. kach badań geologicznych związanych 2,1 rewizją ar-kuszy NoWY Targ i Szczawnica omawia m. in. sto-sunek tektoniczny płaszczowiny magurskiej do Pie-nin i innych jednostek karpackich (10, 11, 12, 13). Horwitz nazywa flisz graniczny "fliszem przedskał koWYm" określając jego wiek jako paleocen-dolny .lutet; zamacrz;a, że .wśród •kompleksu
lupko-piaskow-cowego tego fliszu WYstępują lokalnie wkładki pias-kowców bryłowych. W opisie fliszu opiera się prze-de wszystkim na "klasycznym" ~ jak go nazywa :-:profi1u odsłoniętym w. Dunajcu między Krościen Idem a KłOdnem. Obserwacje terenowe zebrane w tym rejonie metodą ,,hieroglifową" wiąże ze spo-strzeżeniami oraz .danymi z literatury, zebranymi z różnych części Karpat, podbudowuje je względnie ni-kłymi (w tym czasie) wynikami faunistycmymi i konstruuje schemat .tektonicrz;ny (szereg płasz,c.zo win d dygitacji), zapewne wz.or.owąny na tektonice alpejskiej, naciągając prawdopodobnie pewne fakty do tego schematu.
Schemat ten jako ogólny obraz nie znajdowal po-twierdzenia w faktach już w latach li139 ~ 1942. Na wspólnych terenowych WYdeczkłlcih koło Kroś cienka, podjętych w celu uzgodnienia zarysowują cych się ;rozbieżności ~lądów, przedstawiłem moż liwość innego tłumaczenia obserwowanych faktów. TłumaCzenie odwróconych . hieroglifów - nie jako strony · brzuszn.ej ogromnego, leżącego fSldu, lecz :po-wstałych· w wyniku wtórnych zafaldowań jednego ogniwa normalnego fałdu; :następnie rejonu K~od ·nego ·.·nie jako tektonic:z;nego okna fliszu przedskał kowego, lecz jako Wkładki łupkowo-piaskowcowej w· warstwa~h podmagurskich, Móre są tu ogniwem
37.2
®••-
.
r ... 4d1ob otwondo 40-1011 @U•t-e4;V."" •
:.art;L:!!~o!!:· dolJą/ · - ~oc•a-4•· t~,,...k.,..••••a. r.
Profil litologiczno-stratygraficzny fliszu magurskiego
w facji południowej.
l - piaskowcowo-łupkowe lub łupko-piaskowcowe zespoły
(3()-60'/• ławic piaskowcowych), 2 - cienko I średnioławi
cowe piaskowce, drobno i średnioziarniste, 3 - margle lub dłowce, 4 - · gruboławicowe piaskowce, 5 - piaskowce
zlepieńcowate, 6 - zlepieńce, . mułowce zlepieńcowate,
7 ·'- piaskowce gruboziarniste, --~ - erozyjne braki serii.
Lithologic-stratigr,aphical profile of the Magura
jtysch in the sauthern jacies.
l - sandstane schists ar schist-sandstone complexes (3o-~rl'/o of sandstane. banks), 2 - thin- and medium-bedded· sandstones, fine and medium-grained, 3 - marls or claystones, 4 ....: thick-bedded sandstones, 5 - cong1ome-rat!c sandstones, 6 - conglomerates and conglomeratic sittstones, 7 - coarse-graindt sandstones, - - - - ero-·
sional gaps in series.
przejściowym między warStwami hieroglifowymi (flisz graniczny, przedskalkoWY) a warstwami ma-gurskimi · (piaskowiec magurski) zalegającytni nor-malnie w ogromnej synklinie, której pólnocne skrzy-dło pooiada w Ochotnicy wśród warstw hieroglifo-WYoh wkładki typu "fliszu pr:zedskałkowego" - bu-rzy koncepcję Horwitza.
Mimo tych niezgodności moma znale.źć ;w kon-cepcji Horwitza wiele aktualnych do dziś założeń,
które· po niewielkiej · modyfi.k.acH źna]dują potwi.et'-dzenie w faktach. Tak fakty, jak i wnioski takie zostaną podkreślone w toku dalszych rozważań lub w następnych opracowaniach.
F. Bieda (1, 2, 3) oznaczył wiek faun
otwornioeo-wych znalezionych w kilku miejscach tego obszaru (Kluszkowce, Kowaniec, Niwa) i nazywa :tlisz
przed-skałkowy "fliszem granicznym północnym"
(paleo-cen - dan), a utwory fliszu ma.gurskiego wys.tępują
ce w obrębie Pienińskiego Fasa Skałkowego
zgod-nie z Horwitzem "fliszem międzyskalkowym" (eocen
dolny, irpre.z-Zlatne). Ten ostatni wiążą oni z fli-.
szem granicznym.
Z fliszu granicznego K. Birkenmąjer (!:t) wydzielił
w okolicy Czorsztyna "warstwy kluszkowskie"
(pa-leocen - eocen dolny); określając nimi' jeden z
grub-. szych kompleksgrub-.ów "lupko-piaskowcowych". Horwitza
(12), lecz nie najniższy jak to można wywnioskować z mączonego profilu litologiczno-stratygraficznego. Nad warstwami kluszkowskimi zdaniem tego autora leżą warstwy hieroglifowe (dolny eocen) miąższości
ok. 1000 m. Warstwy te zawierają kom,pleks
pias-kowcowo-lup.kowo-marglowy nazwany później
war-stwami frydmańskimi.. Warstwy hieroglifowe
prze-chodzą ku górze w warstwy podmagurskie (eocen środkowy) i ma.gurskie (eocen górny-oligocen?) lącz nej miążswści ponad 10QO m.
Bir:kenmajer wydziela również we fliszu
mięPzy-. skałkowym jeden z jego kompleksów
;piaskowcowo--'Zlepieńcowych (naj-niższy w rejonie Zlatnego) na-zywając go "warstwami ·zlatniańskimi" (eocen dolny,
ipre.z). Odpowiadają one jego · zdaniem warstwom
klUJSZkowskim i ku górze przechodzą w warstwy
hie-roglifowe z pstrymi lupkami.
W 1962 r. · Birkenmajer (5) w rejonie Czorsz.tyna
WYdzdęła W miejsce warstw ·~Uszkowskich "warstwy
szczawnickie w facji pólnocnej (warstwy
kluszkow-skie)''. Warstwy te, o miąższości 100 m, mają
wklad-ki ;piaskowców zbliżonych wykształceniem do
pias-kowca magurskiego i warstw podmagurskich.
Przy-dziela on .im na podstawie fauny otwornicowej wiek:
górny paleocen-dolny eocen. Ku górze wiążą się one
z warstwami podmagurskimi (miąższości 50-100 m,
eocen .środkowy), które znów z kolei przechodzą
bez-pośrednio w "piaskowiec magur:ski" .miąższości
1000 . m, ;przypuszcZalnie wieku eocen
górny-oligo-cen?, gdyż piaskowiec ten :ldaniem autora nie
do-. starczył fauny {5 str. 203 - 205). ·
W 1959 r. B. Halicki (8) wydziela
w
okolicyNowe-go Targu warstwy inoceramowe i przydzielając im
wiek cenoman-turon,. lecz po ·sprawdzeniu
znalezi-. ska (Spirophytcm) rezygnuje ~ nazywania ich .
war-stwami inoceramowymi (9); ,I)ozostaje przy nazwie
pierwotnej, -tj. "warstwy beloweskie" odstępując od
ich wieku kredowego.
Poludniowym rejonem fliszu magurskiego na
ob-szane między Ohabówką - Mszaną Dolną -
No-wym Sączem - · Krynicą - Szczawnicą a Nowym
Targiem zajmowałem się w latach 1937 - 1963.
Wy-niki pracy szerzej ujęte w sprawozdaniach częścio
wo zaginęły w czasie wojny, częściowo znajdują się
w Archiwum IG (18, 19).
Przed omówieniem budowy geologicznej tego
ob-szaru pragnę .poruszyć problem nazewnictwa ogniw
stratygraficznych tego rejonu i uzasadnić swoje
sta-nowisko. .
W geologii utarło się, że mianowanie pewnego
ze-społu skalnego nazwą lokalną powinnó się wiązać
z typowym, charakterystycznym: dla niego wykształ
ceniem w danej miejscowości lub miejscu. Będzie
to reper nieprzypadkowy, lokalny lecz wzorcowy.
Na !Pytanie czy nazwy poszczególnych zespołów
skalnych obeanie stQsowane w opisy.wanym rejonie
odpowiadają ·tej zasadzie można częściowo
odpowie-dzieć przeglądając ich zeStawienie na .profilu
litolo-giczno-stratygra!ic:znym. Wlaściwą O<%>owiedź daje
dopiero przedstawienie możliwości ich stosowania
przez zobrazowanie zmienności litologicznej tego
re-jonu · zarówno w kierunku .po rozciągłości WarJStw
(z W na E), jak i w kier~nku poprzecznym, tj. z S
na N, albo innym słowem przez .podanie rLasięgu
re-gionalnego -poszczególnych facjesów.
Jak wynika z ·badań największe nasilenie
zmien-ności litofacjalnej w tym rejonie . występuje z S na
N, mniejsze · iub niewieikle
po
rozdągłośd, tj. mmeJwięcej z W na E. Nazwa lokalna będzie więc miała zasięg pasowy ograniczony do wąskiego (kilka km)
raczej krótkiego pasa. Zmiennopść głównych cech li~
tologicznych ·i innych takich, jak: uziarnienie,
bar-wa, ilość i wzajemny stosunek lawie piaskowców,
łupków, margli itp. w poszczególnych zespołach
skal-nych, które· decydują o przynależności do poziomów
litostratygraficznych przedstawia się DOZmaicie.
Spośród wydzielonych tu .. poziomów naj•bardziej
sta~e cechy i stosunkowo najrnniejszą, zmienność wykazują kompleksy łupkowo-piaskowoowe i pias-kowcowo-zlepień·cowe części stropowej warstw
ino-ceramowych, należące do najwyższej kredy oraz do
warstw magurskich (eocen. górny), ·BardzO ·wielką
zmienność tyoh cech wykazują warstwy
hieroglifo-we i podmagurskie ~paleocen górny - eocen środ
kowy).
Wśród tych zmiennych po rozciągłości i
poprzecz-nych do niej elementów litologiczpoprzecz-nych warstw hi~
roglifowych i podrnagurskich stwierdziłem, stosując
różne kryteria podzialu litostratygraficznego, :że
naj-bardziej stalym ich elementem na calej rozciągłości
tych warstw są łupki, a właściwie kompleksy
lu-pko-wQ>-JPiaskowcowe (10 - 400/o piaskowców); Stalnowią
one miejscami (jak w Dejonie pólnocnym fliszu
ma-gurskiego) glówny składnik tych poziomów,
miejsca-mi zaś (jak w rejonde :południowym) wkladki wśród
kompleksów piaskowcowo-marglowo-zlepieńcowych.
Kompleks. łupkowo-.piaskowcowy ·można wyłowić
wszędzie, nawet w przeważającej masie piaskowców.
Składają się na niegQ ·w warstwach hieroglifowych łUi>ki ilaste, niebieskie, zielonawe, o odcieniach · sza-,rych, niekiedy pstre, przedzielone na przemian
cien-kimi ławicami drobnoziarnistych piaskowców, mają
cych tak w spągu, ja:k i w stropie rozma_ite
hierogli-fy oraz bioglihierogli-fy ·w ·różnej ilości.
W warstwach Poctmagurskich zespoły
piaskowco-wo-łupkowe (50 - 70% piaskowców) o miąższości
nmiejszej w porównaniu z warstwami hieroglifowy-·rni, ·o oliwkowo-zielonym zabarwieniu ilastych łup
ków a szarym piaskowców be.zwapnistych, po zwi~
trzeniu brunatnych występują przeważnie wśród
la-. wic piaskowcowych lub ich . kompleksów,. a tylko
miejscami są w przewadze lub prawie wyłącznie.
Fiaskowce są ubogie w h~ eroglify .
Wśród kompleksów cienkowarstwowanych WYStę pują w tym rejonie, idąc z N na S i ku górre
wspomnianych poziomów, coraz liczniejsze ławice
piaskowców, margli, zlepieńców wzrastające na S
do dużyoh komplekSów zawierających . lokalnie
roz-maitą ilość piaskowców, zlepieńców, margli ląc
kich oraz iłowców podobnych do łąckich.
Ta lokalna zmienność poszcżególnych
przewarst-wień piaskowcowo-zlepieńcowych warsitw
hieroglifo:-wych znalazla swój oddźwięk w licznych nazwach
lokalnych, np. warstwy ciężkowickie, pasierbiec.kie,
krynickie, szczawnickie, zlatmdańskie. Tyle nazw
na-dano piaskowcom wystę-pującym w jednym .poziomie
między Jordanowem a Krynicą, natomiast zespoły
łupkowo-piaskowoowe na ogól zgodnie nazywa się hieroglifowymi.
Ze względu na to, że element hieroglifowy jest
w pewnym sensie przewodni dla tego rejonu nazwą
"warstwy. hieroglifowe.., objąłem w rejonie Gorców
i w strefie pr.zyskalkowej te serie skalne, w których
występują kompleksy i wkładki łupkowo-piaskowco
we typu hieroglifowego bez 'względu · na lokalną
przewagę zespołów piaskowcowo-zlepieńcowych.
Tym sposobem unika się sztucznego rozbicia bryły
osadowej fliszu magurskiego, ·Móre implikują
wtór-nie różne nazwy w gruncie rzeczy ·tych samych· osa-dów.
Obecnie nazwy poziomów skalnych tego rodzaju
jak inoceramowe, hieroglifowe, podmagurskie lub
rnagurskie (lecz nie piaskowiec magurski) stały się
już pojęciami stratygraficznymi o znaczeniu
szer-szym niż to bylo pierwotnie. Nazwy te jako
nie-związane z miejscem mają przewagę nad lokalnymi
takimi, jak "beloweskie", "szcżawnickie" i inne, któ-:.
·re wyrażają lokalne . 211lliennośoi. facjalne · o małym
~6bzr.Ał. S'I'RATYGRAFiCZNY
W omawianej części fliszu magurskiego wydzie-. lam jako :najniższe:
a) warstwy :nowotars·kie ~bo warstwy inoceramo-we w facji !POludnioinoceramo-wej wieku turon ? -mastrycht-da:n;
b) warstwy hieroglifowe w facji !l)Oludniowej wieku paleocen-eocen dolny;
. c) warstwy podmagurskie w facji południowej wjeku eocen środkowy;
d) warstwy magurskie w facji :południowej, - górna część eocenu środkowego-eocen górn)·.
Facja poludniowa obejmuje -cPas :f!ism Iriagurskie-g<,> budujący "jednostkę Turbacza" oraz strefę przy-skałkową (a więc Gorce - Radziejowa część 'kotliny nowotarskiej). Natomiast · jednostki, które otaczają okno tekltoniczne Mszany Dolnej i Szczawy od S
i N, rozci·ągające się między Rabką a Jaworzyną Krynicką będą składały się na pas facji przyokien-nej ewentualnie środkowej fliszu · magurskiego. Jed-nostki występujące na N Od tego pasa aż do czoła płaszczowiny będą tworzyły pas facji północnej.
Gra-nica między tymi pasami jest bardzo nierówna
i przyjęta tylko dla peW:nego porządku.
a) Warstwy ·nowotarskie albo warstwy inocera-Inowe w facji południowej - turon - mastrycht -dan.
Wychodnie tych warstw są najlepiej odsl&nięte w stromym brzegu Dunajca kolo Nowego Targu (Sa-morody), a śledzić je można w licznych potokach aż do Maniów. Na E od Klusz!towiec zacierają się prrzez upodobmenie się do fliszu typu hieroglifowego (gra-nicznego), .gdzie prawdqpodobnie będzie występowa la tyłko ioh część stropowa. W .profilu Dunajca mo-gą już nie występować, gdyż po przejściu zgięcia poprzecznego wypiętrzenia (Marszałek . - Trzy Ko-rony) tak bardzo obniża się oś · fałdów, że na po-wierzcilmi występują tylko warstwy hieroglifowe. . Warstwy nowotarskie, globalnej miąższości ok. 600 m, skladflją się z zespołów lu!l)kowo-jpiaskowco-wych miąŻiS.ZÓŚci wahającej się· od kilku do kilku-dziesięciu metrów oraz z zespołów piaskowcowo-zlepieńcowych podobnej · miąższości rozdzielających
je· nierówno, a ścieniających rz; W na E.
Zespoły łupkowo-piaskowcowe składają się z ryt-micznie na przemian przekładających ·się ·warstw łupków i piaskowców, przy czym ilość lawie piasko-wcowych nie :przekracza 5f!J/o. L~ki są szare, niebie-skawe, żółtawe, zielonoszare; wyjątkowo pstre, wapni-ste, a: nawet margliste, rzadko ilaste. miękkie, :NY-kształcone w postaci cienkich (l - 10 cm) warste-wek niekiedy o soczewkowatym układzie. Fiaskowce
N
6orce Hubo
.•• ownie cienkoławicowe (1 - iO cm); drobnoziarni-ste, wapnidrobnoziarni-ste, ·szare, zbite, są nd.erzadko warstwowa-ne drobnoliściasto i zaburzone spływami. Ostro za-znaczony spąg ławic pokrywają liczne, ro~maite hie-roglify. Na górnej powierzchni widoczne są liczne ślady zerowania, m. in. również ·krabów, ~tępnie fukoidy oraz soczewkowate przewarstwienia· piasz-czyste. Plaszczyzny warstwowania wewnątrz ławicy obfitują jeszcze w muskowit oraz zwęglony detrytu~ roślinny. lokalnie skoncentrowany. Grubsze ławk-e. (5 ~ 15 cm) pojawiają się rzadko w. tym zespole. Wśród łupków występują je~zcze twarde, Szaa."ozie-lonawe, bezwapienne · lub slabowapniste iłowce w warstwach od l - 3 m (podobne do łąckich).
Zespoły piaskowoowo-zlepieńcowe składają . się z !lawie piaskowców (ilość lawie waha się od 80 -100%), głównie różnoziarnistych, często zlepieńcowa tych lub re wstęgami zlepieńców. Lawlee te grubo-ści najczęgrubo-ściej 15 - 60 cm przekraczają miejscami kilka metrów. · Zlepieńce występują · najczęściej w spągu ławic, rzad~ej w innl[ch miejscach. Wap-niste, lokalnie ilaste spoiwo pias!kowców wiąże ziar-no nie calkowioie. W skład petrograficzny wchodzi głównie kwarc· o różnym zabarwieniu, średnio obto-, czony, często źle; następnie kwarcyty, czarne lidyty, trochę wapieni, dolomitów, jasnycll łupków krysta-licznych, :pirytu, ZW!i.ązków żelaza, musk.owitu, lo-kalnie nieco resztek skaleni i jasnych s'kał krysta-licznych. Jasnoszare, niebieskawe wietrzeją(! 2Jlllie-. niają barwę na zielonawo-brudno-szarą aż do
żóŁta-wej. ·
W spągowej części tych piaskowców występują hieroglify spływowe, wśród piaskowców spirophytony i Z<>Q~Phycusy, ślady żerowania i kanaliki przebijające tę skałę, następnie ślady wysychania błota. Wśród materialu skalnego występują jeszcze nielicme okru-chy skorup inoceramów oraz ostryg. .
W zespole skalnym składającym się z łupków i cienkolawieowych piaskowców (łupkowo-piaskow cowych) występującym w okolicy Nowego · Targu, w dużej odkrJ7Wce rozciągającej się poniżej zląc:ze nia się Dunajca . Czarnego z Bi{łlym Z06tała znale-ziona pr,zez J. Blaicller (7) mikrofauna zawierająca następujące kredowe okazy: Globotruncana
Lappa-renti tricarinat>a ·(Q u er e a u), G. cf. globigerinoides
B r o t z e n, Giimbelina globulosa (E h r e n b er g),
Globigerina indef.
Na tej podst{l.wie autorka bardzo ostroźnie okre.., śla włek tych osadów jako turon - . masirycht, pod-kreślając zly, stan fauny i jej małą ilość. Fauna ta jak to można wywni?Skować z profilu litologiczno-stratygrafiemego została znale.żiona w górnej części tego zespoł-u, nieda:leko od stanowiska z fauną otwornicową (Kowan<iec - 3) wieku paleocen - dan. Stanowiska faunistyczne Niwa, Kluszkowce jak
rów-~\IJC. l l l Kotlina nowotarsko frgdman · Strefa przgskafkowa · ·
s
Niwa -Wiar-Krościenko (Sgnkllna łfarklowęj) (Fałd Mantowyj
Przekrój geologiczny.
l. - zespoły plaskowcowo-zlepleńwwe, 2 - zespoły p! as-·
kowcowo-łupkowe, lokalnie z marglami; w. mg, - warst-wy magurskie, w. pmg. - warstwy podmagurskle, w.h. -warlitwy hieroglifowe, w.n. - warstwy nowotarskie (Ino-·
ceramowa facji połudnlo'fej).
Geotogical cross section.
J...· - sandstone-conglomerate complexes, 2 - sandstone--schlst ·complexes wtth marls, at places, w.mg. - Ma-gura beds, w . .pmg. - Sub-Magura beds, w.h. - hlero-gly.phlc beds, w.n. - Nowy Targ beds (lnoceramlan beds
nież Dębno (U&tna wiadomość uzyskana od prof. F. Biedy) potwierdzają ioh wiek. Można więc powie-<W.eć, że górna część omawianych warstw między ,,punktami Kowaniec - Samorody (Nowy Targ)
nale-ży do dartu.
Mikrofawta mastrycllt - turon (7) występuje w :z1e-· spole skalnym, w którym takie zjawiska, jak: ślady
wysychań ·błota, duże osuwiska, hieroglify splywo-we, ślady żerowania krabów, kropli deszczu i inne wskazują, .że znalazła się ona wśród osadów litoral-nych, odzwierciadlających fazę wahnięcia się brzegu morskiego w dół. Mogła ona być również przynie-siona wiatrem i osadzona w plaski~ rozlewiskach nadbrzeżnych podobnych do :lagwtowych. Tym trzeba usprawiedliwić zły stan j~j zachowania oraz małą jej il<JSć. Tłumaczenie tego zjawiska tym, że wystę puje ona .na wtórnym złożu nie ·znajduje uzasadnie-nia w innych przejawach, które w takich razach powinny się pojawić (np. okruchy odpowiednich skal).
. Dlatego uważam, że mastrycht jest dla tego pozio~u wiekiem zupełnie uzasadnionym, natomiast turon rue-wyklucronym, gdyż nieznany jest spąg tych warstw.
W :z:wiązku z tym powstaje pytanie, jakie są szan-se znalezienia w tym rejonie w obrębie fliszu ma-gurskiego starszych ogniw od_ turonu? Można od razu powiedzieć, że są one bardw znikome, gdyż w spągu nasunięcia się jednostki Turbacza na fałdy przyokienne nie zaobserwowałem starszych ogniw niż równorzędne stropowej części warstw
dnocera-mowych. W rejonie . okien tekJtonicznych (Mszana Dolna - Szczawa) w spągu warstw inoceramowych · występują strzępy czamych łupków fukoidowych, lokalnie z rogowcami, które mogą sięgać najwyżej do ems-z.eru, gdyż leżące nad nimi piaskowce inoce-ramowe z pstrymi lupkami należą prawdopodobnie do turonu. Skąpa mikrofauna znaleziona w tym
ze-spOle przez W. Gerocha chociaż nietypowa jest jego zdaniem ogólnie· górnokredową (Badania mikrofau-nistyczne wykonane dla UZ<k. Pol. w 1957 r. w re-jonie Rabki).
Wydaje się, że w miarę postępu z N na S od re-jonu sedymen·tacji śląskiej w stronę brzegu obasenu sedymentacyjnego fliszu magurskiego występują co-raz mlodi.-ze jej ogniwa, co prawdopodobnie jest wy-razem zwężania się bariery lądowej (kordyliery pra-;pienii'lskiej czy też pragorców).
Zasygnalioowane prrez W. Sikorę (16) znaleziSko starszych elementów kredowych tzw. "warstwy ze sztolni" występujące w rejonie Szczawnicy w
obrę-Szkic geologiczny poludniowej czę~ci fliszu
ma-gurskiego·
1 - warstwy magurskie, 2 - warstwy podmagurskie, 3 -warstwy hieroglifowe, 4 - warstwy nowotarskie lub ino-ceramowe facji . południowej, 5 - wkładka
piaskowcowo--łupkowa w w. magurskich, 6 - andezyty, - . - . - granica terenu, - - - - gfanica geologiczna, Linie · nasunięcia
kontaktów tektonicznyeh, uskoki, A - B przekrój ge-ologiczny.
bie skalek lub też w strefie ;pogranicznej ze skalka-rni i stwierdzenie ich przynależności 4o fliszu ma-. gurslciego tylko -na podstawie podobieństwa trzsba
będzie zaliczyć do twierdzeń ·za wcześnie wygłoszo nych. Pomijając to, że występowanie opisanego przez Sikorę (ibidem) typu osadów w cenornanie &kalk~ wym jest znane już dawno (L. Horwitz) w tym te-renie występuje możliwość tektonicznego przetaso-wania poszczególnych zes,polów skalnych i stworze-nia lokalnego . profilu geologicznego, podobnego do
warstw ze Sztolni.
b) Wars~-y hieroglifowe w facji poludnioweJ paleocen-eocen dolny.
Granica między warsilwami hieroglifowymi a · no-wotarskimi jest calkowicie umowna. Składają się.
one podobnie jak te ostatnie z zespołów piaskowoo-wo-zlepieńcowycll (70 - 100% piaskowców) przedzie-lonych . zespolami pi<ls'kowcowo-lu,pkowymi, w k!tó-rych nad łupkami przeważają piaskowce (50 . - 70%). Poziom ten o miąilswści dochodzącej do 450 m w zacllodnim rejonie zwęża się na wschodzie do dk. 350 m. Warstwy te występują od Kilkuszowej do Kraścienka z W na E ciągłym pasem poprZerzuca-nym lokalnie (np. kolo Waksmundu) popr.zeczpoprZerzuca-nymi uskokami. Pas ten· rozdzielony jest wychodniami młJOdszych ogniw na . kilka odnóg. ·
W opisie tych warstw, -re względu na ich znaczne podobieństwo facjalne do warstw nowotarskich, szczególnie w rejonie zachodnim tego obszaru, streszczę się do wykazania różnic. Lupki na ogól szare, szaro7lielonawe, w spągu . z wkładkami ozar-nych stają się w stronę stropu coraz częściej żółta we i wapnistość if:h szybko zanika ·tak, iż przewa-żają ilaste. W piaskowcach cienkolawieowych .o ~po!'"' wie wapnistym pojawiają się Ławice o spoiWie krzemionkowym. Piaskowce w spągowej części ma-ją obfite, -różnorodne hieroglify. Niektóre ławice drobnowars·twowa.ne są zaburzone spływami. W czę ści wschodniej (tzn. f.l!isz graniczny, pr7Jedskalkowy, warstwy szczawnickie) łupki WYkazują coraz licz-niejsze przewarstwienia ciemnych, czarnych łupków a ciemnoszare wapniste, zbite piaskowce zawierają w swym składzie liczne ziarna dolomitu i wapienia oraz czarne skupienia związków żelaza. Po zwietrze-niu pokrywają się Cllle obarakterystyczną korą bru-natnoochrowa.
Od W ku E cienieją .ławice i zespoły piaskowcowo-zlepieńcowe na rzecz piaskowcowo-łupkowych, które w okolicy Krościen,ka już mecydowanie przeważają.
Geotogicat sketch. oj the southern part
of
theMa-gura jtysch.
l - Magura beds, 2 - Sub-Magura beds, 3 - hieroglyphic beds, 4 - Nowy Targ or inoceramian beds in the southern facies, 5 - sandstone-schist intercalation in the Magura beds, 6 - andesites, - . - . - boundary of region, geological boundary, Jdne of overfolds of tecto-nic contacts; faults; A - B - geological cross section.
W tym poziomde występują jeszcze z rzadka ławice
ciemnoszarych iłowców lub margli podobnych do
ląckich (odpowiadających im raczej stratygrBlf:ic:znie niż barwą). Lawice te wzrastają na miąższości !i
ilo-ści międcy Maniowami a Krośeien'kiem (od 2 do 6 m).
Warstwom tym na podstawie fauny otwornicowej
znalezionej na Kowańcu, Niwie, Kluszkowcach, a
ozna-czonej przez Biedę (3), następnie przez Birkenmajera
w pobliżu Mizernej w 1962 r. (5), przydzielono wiek
paleocen-eocen dolny. Fotwierdzają go również
bada-nia mikrofaUJI1istyazne Blaieher (7). Część stropowa
tego .poziomu odpowiada warstwom zlatniańskim
Wy-stępującym wśród skalek.
c) Warstwy opodmagurskie w facji południowej,
eocen środkowy.
Warstwy hieroglifowe w częŚci zachodniej
omawia-nego obszaru przechodzą w warstwy ;podmagurskie
bardm n~ewyraźnie, natomiast kolo iKlodnego granica ·
między nimi jest wyraźna. Jako granicę przyjml,lje się
pierwszy; gruby (kilkud:ziesięciometrowej miąższości)
kompleks piaskowoowo-zlepieńoowy, który· ku górze
wiąże się z kompleksem składającym się z różno
barwnych, przeważnie oliwkowożóltawych, pasiasto ·
przewarstwiających się, ilastych łupków oraz z
roz-dzielających je cienkolawieowych piaskowców;
drob-noziarnistych, ciemnoszarych, wietrzejących l;lrunatno.
Zespól ten miejscami zawiera wkładki iłowców
ty-pu ląckich lub margli ląckich; miejscami lupki !Pl"Ze-chodzą w te utwory.
W strefie stropu tego poziomu wkłady zespołu
piaskowoowo-łupkowego zmniejszają swą miąższość
do ·kilku metrów, a zespoły :piaskowcowo-zlepieńoowe
wzrastają, aż stają się wyłąc.ine.
Ogniiwo t.o mią;ż'S'WŚci maksymalnej ok. 500 ;m
roz-ciąga się pasem z W na E wzdłuż południowych
7Jbo-~ GQr.ców, a w strefie przyskałkowej wypełnia
syn-klinalne części fałdów lub też tworzy stropowe
ele-menty lusek. ·
Typowe dla tych warstw są zielonoszare
piaskow-ce, najczęściej drobnoziarniste i średnioziarniste;
zwarte, rozpadające się kanciasto, o słabo wapnistym
niekiedy krzemion'kowym spoiwie. Fokrywają się na
ścianach · spękań nalotami manganowymi. Wietrzeją
bl'Ul!latno. Zlepieńoowatość występuje w nich
Tzad-ko, a l;lard7;o często ziarno ułożone jest w
warsiew-soo.
.
Inną cechą charakterystyczną jest rozpoczynanie się c~klu od zlepieńców, które prrechOdzą ku gór.ze
po-przez piaskowce do piaskoweo-łupków z marglami.
Cykli tych ·jest kilka d ksztalltują się rozmadcie tak
w.zrlluż rorz.ciąglości waor.stw, jak i pod względem miąższości. W stropie tych warstw coraz częściej
po-jawiAją się piaskowce zlepieńcowate, szare, kruche
(typu magursk!ioh). Ostatnia ławica margli sygnalizuje
pdbliże granicy nowego :poziomu.
Skład mineralny piaskowców · i zlepieńców j~t
urozmaicony, pl'7leWaża kwarc (80 - 90%) o
zabar-wieniu od prrzejrzystego do czarnego, w pozostałym
procencie uC"ZJeStniczą rogowce, szare wapienie, ,piryt,
dolorrut, :zJWiązkti. żelaza, żółtawe margle, crerwonawy
granit, ciemne lupki !krystaliczne, czarne lidyty,
kwar-cyty, piaskowce kwarcytowe ł ltwareyty z pi.cytem.
Okruchy tych skal dochodzą niekiedy do dużych
wy-. iniarów (2 - 25 cm), szczególn!ie w lawieach
mulow-oow zlepieńcowatych, dość częstych w rejonie
Ma-niów. W tej okolicy występują równiez regularne .
oto-czaki kwarcowe lub kwar,cytawe, :posiadająee w czę
ści przypowierzcihniowej grubą otoczkę
brunatnoczer-woną, świadczącą o dłuższym przebywaniu ich na lą drzie w kolimacie tropi·kalnym.
Na podstawie fauny otwornicowej występującej
w ~opie tego :poziomu (Mizerna), można przydzielić tym warstwom wiek eocen środkowy-lutet (3). Wydaje się, że dolna część tych warstw obejmuje wiekowo
jeszcze eocen dolny. Fotwierdza to
w
pewnejmie-rze fauna znaleziona w okolicy Frydmana w zespole piaskowoowym typu podmagurskiego :prrez Birken-majera (6).
W tyoo warstwach, jak też
w
pewnej częścinad-leglego im . ogniwa magurskiego, wzrasta
zlupkowa-376
cenie (frakcja Howo-pylowa), a ~nuneJsza się grubość
ziarna piaskowców od Kluszkowiec w stronę Kłod
nego i od Knurowa w stronę LE!!Pietnicy. Podobne.
zjawisko przebiega generalnie biorąc z S na N.
W rejonie Lubań - Kłodne zaznacza się w
war-stwach podmagurskioh, jak też w warstwach .
ma•gur-skich względne ujednostajnienie sedymentu oraz
spo-sobu jego układania. W.m-astają wkładki luplrowe
i prżeławicenia ilaste w obydwu poziomach. Warstwy
magurskie są w ·tym rejonie reprezentowane 'tyłko
częścią spągową.
d) ·warstwy magurskie w facji południowej, eocen
górny ·
Wamtwy te tworzą zespól skalny· niemal jednolicie
piaskowcowy (95 - 100% piaskowców) dochodzący
w okolicy Kotelnioy do 1000 m miąższości. Z nich
zbudowany je5t główny grzbiet tej części e&rców,
która ciągnie się od Wielkiej Góry przez Lubań do
Klodnego. Wypełniają one wielką syn·klinę Lu/bania,
tworząc klasyczną inwersję morfologiczną.
Warstwy magurskie składają się z różnej gmbości
przeważnie średniolawieowych · i grubomwicowych,
piaskowców, wśród których nierzadkie ·są ławice
do-chodzące do 10 m grubości. Ławice piaskowcowe
od-. dzielają cienkie (l - 5 em) wstęgi, niectiągłe,
piaszczy-sto-pylastych łupków, 'Żółtawych lub brunatnych od
związków żelaza oraz od sieczki roślinnej pomieszanej z muskowitem; miejscami zielonyeh, ilastych . .Ponadlto
frakcja pylowo-iłowa (lupki) w tym poziomie
Ironcen-truje się w cienkich przewarstwieniaoo
piaskowoowo--łupkowych rozdzi"'lających z rzadka piaskowce. W tych przewarstwieniach cienkolawioowe,
drobno-ziarniste, szare piaskowce; wietrzejące zielonkawo,
o ni'klych śladaoo hieroglifów prądowych przedzielają
zielonkawa$ólte ilaste lupki.
J?ooa wy•tnien•ionymi w tym poziomie niepodzielnie
panują zlepieńcowate, różnoziarniste piaskowce
o 7lllliennym uk!ladzie ziarna wewnątrz ławicy, często.
bezładnym, bardzo ,rzadko ułożonym ftakcjonalnie.
Fiaskowce te zawierają wstęgi zlepieńców,
umieszczo-nych w różnych częściach lawie. Wśród nich
miejsca-mi (w rejonie Kluszkowiec występują dość często
ławice przypominające zlEl!Pieńoowate mułowce,
zbu-dowane z ciemnoszarej masy pylastopiaszczystej
me-00 ilastej, w której bezładnie tkwią otoczaki lub
ikra-wędziste okruchy różnych skał o średnicy do 15 cm. Na spągowej i stropowej powierzchni ławic prawie nie zauważa się śladu żerowania, pełzania lub
prze-pływu wody. . .
W skladzlie ziarnowym tyoh piaskowców przeważa
kwarc, głównie szklisty, na dalszym miejscu brudny,
ćiemny, mleczny i ceglasty. Znajduje się jeszcze
w nillll trochę skaleni, dolomitu, wapieni, ~warcytów,
rogowców, dalej zieJonych łupków · krystaliC7JUych,
czarnych lidyltów, ciemnych związków żelaza, piry!tu.
Lolmlnie występują dość obficie okruchy zielonych
i szarych łupków rozsypane w piaszczystej masie
skały.
. Ziarno jest na ogól słabo obtoczone, a częSto,
szcze-gólnie we frakcji żwi.rowej (zlepieńcawatości), jprawie
nieobtoczone. Spoiwo piaskowców zlepieńcowatych
jest na ogól Skąpe, wapniste, miejscami ilaste lub
krzemionkowe. Gdzieniegdzie jest ono tak· skąpe, że
piaskowce łatwo się ,rozsypują. ilość jego w ~
gólnych ławicach 1oraz w poszczególnych kompleksach
:po rozciągłości jest zmienna. Rejon między ~usz ną a Osotrawskiem oraz ·rej<llll · Lubania są odcinkami,
w ·k!tórych przeważa spoiwo .krzemionkowo-wapienne .
powodujące, że skala jeSt bardziej zwarta niż w
po-zostałych :rej<maeh. ·
Fauna otwornicowa znaleziona w Sieniawie, tj.
w przedłużeniu ·tycll !Warstw na zachód op<YZ.Wala
określić ich wiek na górny eocen (3), a ściślej -
bio-rąc pod UlWagę stanowisko w Mizernej ·- na górny
lutet-barton. . · ·
w
rejonie Ochotnicy znalazłem stanowisko faunydużych otwornic, która jeszcze nie została oznaC2JOila,
lecz na podstawie z grubsza określonych niektóry<:h
okazów można sądzić, że strop tych warstw
ZARYS PALEOGEOGRAFII ORAZ TEKTONIKA
POł.UDNIOWEJ CZĘSCI GORCOW
Elementy krYstaliczne osadów :Dliszu magurskiego
jak to zaznaczają badacze tego rejonu począwszy
od Małkowskiego (15)-należą do grupy, która nie wią
że się z żadnymi obecnie występującymi w sąsiedz
twie starszymi masywami. Horwitz (11) uważa grupę
magurską jako najbardziej,zbliżoną pod względem
pe-trograficznym do wspomnianej grupy, IZ tym że część
tego masywu, która dostareżala materiału, została
za-kryta w czasie ruchu płasZC2JOw.inowego.
Na i!l:iezależność rejonu sedymentacyjnego fliszu
magurskiego od basenów występujących na południe
od niego w okresie paleocen-eocen gót;ny wskazuje
3ieda (3) w stwierdzeniu, że fauna otwornicowa /tego
rejonu należy w stosun'ku do faun znajdywanyc;h we
fliszu podhalańskim "do . odmiennej prowineji
zooge-. og.raficznej". !Późniejsze ~iany układu mórz nie
ma-ją już znaczenia dla tego rejonu. ·
W skła<me zlepieńeów i piaskoweów
poszczegól-nych poziomów :filiszu magurskiego i podhalańskiego
.nie notuje się dkru·C!hów skał Pienińskiego Pasa Skał
kowego. Wyjątkiem mogą być pojedyncze okruchy
jasnyoh wapieni podobne do neokomskich, występu
jąe-e w okoliey Maniów w warstwach hieroglifowyeh,
następnie wapienie jasnoróżowe, zbite, podobne do
tytanu serii czo~tyńskiej, występujące w warstwach
podmagursldch okolicy RadlZiejowej jako rzadkie,
du-że okruchy.
Osobną uwagą należy objąć okruchy wapieni. k!tóre
wyst~pują w okolicy Złatnego. ·
W konsekwencji porównywania zlepieńeów
UdJO-hlawskich i jarmuckich z nowotarskimi, a
szczegól-nie jarmuckich (mastrycht) bogatych· w elementy
pie-ruńskie, zarysowuje się w kredzie górnej bariera,
która oddzielała basen sedymentacyjny magurnki od
pienińskiego. Bariera ita dostarczała warstwom
nowo-tarskim i młodszym ogniwom skaly osadowe
repre-zentowane przez skały starsze od jurajskich.
Rejon tatl"Zańsl\i (Tatry i .Podhale) stanowiący po
fazie fałdowania duży blok lądowy był od pieniń
skiego blOku oddzi.elQ!ly jakąś barierą ·lądową, która
nie pozwol·iła ,tatrzańskim elementom skallllym
mie-szać się z pienińskimi. Bariera· ta istniala oo
naj-mniej aż do końca eocenu.
Między paleocenem a oligocenem albo dolnym
miocenem utworzył się w tym rejonie nie tylko
po-tężny ponad 2 km miążswśd IZeSPół osadów
fliszo-wych, lecz n.aStąpił olbrzymi skrót podłoża
podfli-swwego i podskałkowego wskutek . czego odległe od
siebie bloki :IDiSzówe ma~urs~i i podhalański zbliżyły
się do siebie o kilka .!kilometrów. Skrót ten należy
mierzyć dziesiątkami kilometrów. Biorąc bowiem pod
uwagę okna osadów tYJPu śląskiego znajdywane w ·
po-bliżu pasa skałkowego_ będzie on równy szerokości
rozprostowanego płaszcza osadów. magurskich
po-większonej o barierę lądową rmagurską, dzieląeą flisz
magurs~i od osadów skałkowych oraż o tę ezęść
pod-łoża podsk.allrowego, z którego serie skałkowe 2'J06tały
zdarte, jak !też o barierę dzielącą te ostatnie od fliszru
podhalańskiego. · ·
Skrót ten powstawał w kilku fazach
przyogotowu-jącyeh się już od turonu, a za:kończył się w
general-nych .zarysach z początkiem miocenu.
Bariera ilądowa niagu.rska, .krtóra powstała w
wy-nilru ruchu wypiętrzającego spowodowanego sfałdo
waltiem się pasa skałkowego (późne ruchy fa:zy
sub-hercyńskiej) połąozyła się z wielkim elementem lą
dowym tatrzańskim poprzez pieniński ląd w jeden
duży blok lądowy. ·
Blok ien podzielony był wielklimi, głębdkimi
H-niami nasunięć na części. Barierę magurską oddziela
od · tblolru pienińskiego płaszczyzna powstała w czasie
idh fałdowanda się.
Należy przypuśdć, iż blok ta·trzański od
pieniń-skiego był również oddzielony podobną linią. .
Bloki te od 11:uronu do eocenu wykonują
samodziel-ne ruchy, kttóre przejawiają się w ten sposób, że ich
południowe części przeważnie flię wypiętrzają, a środ
kowe i północne zanurzają, z tych zaś środkowe wię
cej niż północne. Poza tym w dągu tego ezasu
wy-kazują wielką ruchliwość sejsmiczną (o malej
ampli-tud:z.ie przemies"ZJCZeń), objawiającą się w zmlennośd
linii brnegowej (schematycznie ilustruje to pl'IOd'iJ. li-tostraJtygrafiC2Jlly ).
Ta:ki pr.zebieg ruchliw<JŚC'i tektonicznej omawianego
rejonu powstał jako wypadkowa oddziaływania dwu
sił na podłoże podfliszowe oraz podskałkowe; ja\t też
wzajemnie na siebie. Pierwsza, działająca radialnie
piętrzyła lub obniżała je w eaJości · w pewnych
od-cinkach czasu, przy czym te okresy ehoci~ ogólnie
dość długie nie były równe. Druga kierunkowa,
dzia-łająca w poziomie tangenejonalnie, naciskała z N na
. S. Ta ostatnia w połączeniu z tendeneją podsuwania
się (względny ruch z N na S przedpola Karpat)
stwa-rzała warunki do tworzenia kłerunkowych fałdów
oraz odkłuć i plaszczowinowania. Wywarła ona w
po-czątkowej fazie na podloże pewien nacisk, który ~u
sit poszczególne rucihome bryły podłoża do
przemiesz-czania, odbywająe-ego się :później w · miarę dalej
trwającego nacisku w tym· samym porządku. Po
zaini-cjowaJndu się z czasem ruchów izostatyC'IZOych
kie-runki pl'Zlemieszeza.nia nabrały siły i stały się
ptze-watż.ające.·.
Nakładanie się tyoh dwu sH oprÓCIZ trwałego
przJe-mieszezania brył po wypadkowej siły radialnej i
tan-gencjonalnej, prowadzące do stałego, ·powolnego
skró-tu podłoża przejawiło się na powiei7JChru w postaci
tworzenia zagłębień i wzniesień, które w pewnych
okresach czasu ·były wy:nos:oone nad poziom morza
w eałości (okres lądowy) lub obniżone pod jego
po-ziom (okres morski), ewentualnie }worzyły pośrednie
formy, w których zagłębienia byly zatopione a
wy-niesienia zostałylądem. Ostatni układ w rejonie faeji
południowej trwał najdlużej. ·
:Ba:riera magurska. · od turonu. do eocenu górnego
zwężała się najpierw zatapiana wskutek jej ogólnego
obniżania się, a potem wskutek zwężania się podło
ża fliszowego. Ruoh ten SIZYbszY w mastrycheie i
eoce-nie dollllym między 11:ymi o~resami był powolny.
Wzrasta on d koncentruje się w rejonie południoWYID
w eocenie środkowym i górnym, oo p.rzejaw~a się
na-gromadzelłiem ogromnego rzespołu osadów przeważnie
litoralnych i płytkowodnych.
Na ruchy przygotowujące w tym emsie końoowe
fazy fałdowani~ się tbego rejonu miały niewątpliwie
duży wpływ ruchy izostatyczne, powstałe jako
wtór-ny skutek sedymenltacji przybrzeżnej~
Pod koniec eoeenu w początkach oligocenu powstaje
w bloku magurskim, pienińskim, tatrzańskim stan
daleko posuniętej chwiejności staltycznej
spowodowa-nej napiędami, do jakich dochodzi między ic:h
prey-pOwierzohniowymi elementami odrywającymi się od
systematycznie skracanego podłoża. Nie mieszczą się
one We Własnyoh ramach, pomi'QlO że są . już częścio
WO sfałdowane i naciS'kają na siebie. Znikają pod
po-krywą odkłutyoh osadów szezątki . barier lądowyeh,
a osady pienińskie naciskane przez potężną bryłę
skal-ną fliszu ,podhalańskiego oraz ewentualnie jego
pod-łoża zostają. zgarnięte i pelmięte na pólnoc na
znaj-dujący się tam flisz magurski, · :krtóry w tym .czasiEi
częściowo sfaliCiowany . i wypiętrwny tworzy wielką
bryłę wYkonującą w pewnym sensie ruch wsteczny.
Pienlińskie serie między tymi bryłami ulegają ca:łko
wi,cie ~ażdżeniu, a w strefie przyskałkowej
pomie-szaniu z osadami magurskimi. Nie wykluczone, że
W'kroc:zyly one najpierw (.początek oligocenu) między
skałki, a .potem dopiero uległy rażem sfałdowaniu
największemu w obrębie skałek, zani·kającemu w
stre-fie przyskałlrowej.
Rueh na N przechodzi na bryłę '!DBgurską dopro-.
Wadzając w miocenie dolnym do nasunięcia się jej
na osady serii śląskiej, przedtem już wypiętrZJclne
i częśdowo ęrodowane. Ruchy dosuwające w
mioce-nie środ~wym ·są pdtomriyrni tego ·kierunku. · ·
Flisz magurski, jak przemawiają za tym os&:iy
ko-tliny nowotarskiej i nowosądeckiej, był bardzO silnie
denudowany i erodowany. Brak materiału
riliejsro-wego w osadach kla5tyeznyoh grubych może znaleźć
wytlumacrz:enie w ,procesie wietrzenia •laterytowego.
Ten wniosek nasUillęły ślady zlateryzowanych ·
piaS-kowców znalezione koło Huby, a poehodzące ZB/Pewne
z
miocenu. .W ostatecznyni wyni'ku· procesów sedymentacyjnych
i 'tekrtxmicznych działających
w
tym ·rejonie międzyturonem a miocenem powstał zespół osadów
fliszo-wych, sfałdowanych silnie w strefie nazwanej "przy-.
skałkową" a słabiej w "jednostce Turbacza" wystę
pującej od niej na N. W strefie przyskałkowej
utwo-rzyły się wąskie, przechylone fałdy, lokalnie· łuski,
o mocno za·burzonych elementach· antyklinaLnych,
sil-nie spękane tektonicznie. Nie wyklucza się
zaklino-wania się wśród niob serii Pieruńskiego Pasa
Skal-kawego.
Jednostka Turbacza, której głównym elementem
tek-tonicznym w jej południowej części jest synklina
Lu-bania, wydaje się jakby pOdsuwała się pod fałdy
strefy przyskałkowej wslru.tek czego ta ostatnia
na-suwa się na nią. Na linii tektonicznej typu nasunięcia
(Niwa - Wżar - Krościenko) występują liczne
!Zja-wiska. ·Jak: wylewy andezytów, aureola
zaczerwie-nienia skał (przez ·c02), źródła mineralne, ~r)'ltyu.o
wanie ;i inne, świadczące o jej głębokim zasięgu
i wielkim znaczeniu tektonicznym. Można ją nawet
w_iązać ze stre~ą skałkową, co poszerzałoby pas skał
kowy o strefę przyskalkową.
LITERATURA
1. B i e d a F."- Nummulity tl'IZeciorzędu Pienińskie
go Pasa Skałkowego .. .,Rocznik · PTG", t. 6, ·
Kra-ków 1929.
2. B i e d a F. - Sprawozdanie z badań nad
otwor-nicami fi~u pienińskiego. Pos. Nauk. PIG, nr 42.
Warszawa 1935.
3. B .i e d. a F. - Stratygrafia fliszu na podstawie
dużych otwornic. "Roczni.k PTG" 16. Kraków 1946.
4. B i e d a IF., H o r w i t z L. - Próba
stra-tygrafii trzecd~u Podhala. Spr. · PIG., t. VI,
z. 4, Warszawa 1931.
5. B i r k e n m a ~ e r K. - Forma geologiczna
andezytów Wżar.u. "Acta Geol. 'Pol." vol. XII,
z. 2. Warszawa 1962.
6. B i .r·k e n m aj e r K.- Przewodnik
Geolo-gicmy po pienińskim pasie· skałkowym, część I
i II. Warszawa 1958.
7. B l a i c h e r J. - Sprawozdanie naukowe za
rok 1959. Wyniki badań mikrófaunistycznych
serii magurskiej. Arch. IG. Warszawa 1959.
8. H a l i c k i B. - Nowe opracowanie
geologicz-ne Podhala Biul. IG 149, WarSzawa 1959.
9. H a l ;i c k i B. - Z ·badań nad fliszem
podha-lańskim i magurskim na. Podhalu. "Acta Geol.
Pol." vol XI, t. 3. Warszawa 1961. ·
10. H o r w i t z L . -Nowy przekrój schematyczny
IPI':lJeZ pieruński pas skatkowy. Spr. Pol. Inst.
Geol., t. VIII, z. 3, Warszawa 1935.
11. H o r w i t z L. - P.róba powiązania
wschod-nich .karpackich jednostek tektonicznych z
za-ehodnimi. T. VIII. z. 3, Warszawa 1935.
12.. H o r w i t z L. - Spostrzeżenia z okolic
Szczawnicy.. Sprawozdanie ·PIG, t. III, z. 1-2,
Warszawa 1925.
13. H o r w i iiJ z L. - Sprawozdanie z badań
geo-logicznych, związanych z rewizją a-rkuszy Nowy
Targ i Szczawnica. Pos. Nauk. PIG, 1931, nr 29.
H.
M a. ł k o w s k i St. - O stosunku żyłande-zytowych do budowy geologicznej okolic Pienin.
Spraw. PIG, t. U, z. 1-2, Warszawa i923.
15. M a ł k o w s· k i St. - Sprawozdanie z ·badań
fliS7J.l magurskiego i fliszu granicznego w okolicy
Xrościenka nad Dunajcem. Spraw, PIG. t. II, z.
1-2, Warszawa 1923.
16. S i k o ·r a W. - Nowe dane o stratygrafii serii
magur.sklej w okolicy Szc~awnicy. "Kwart. Geol.'~,
1962, t. 6, z. 4.
17. U ih l i g· V.·- Ergebni:sse geologischer
Aufnah-men in der westgalizischen Karpaten. Jbb. d.
geol. Reichsamst. II Teil. 1890.
18. W a t y c h a L. - Sprawozdanie z badań
geo-logicznych wykonanych na terenie ark. Zak9pane;
Szczawnica, Nowy Sącz w latach 1941 - 1949. Rę
·kopis. A·rch. IG, Warszawa 1949.
19. W a t y oc h a L. - Własności geologiczne oraz
charakterystyka skał serii magurskiej, serii
Pie-nińskiego Pasa Skałkowego oraz serii fliszu
pod-halańskiego, wstępujących na obszarze ark.
Nowy Targ i Krościenko. Arch. IG Warszawa 1'962.
SUMMARY
· The area under discussion comprises the southern
part of Gorce, be'tween Lepietnica and Dunajec
ri-vers, near Krościenko.
The area in study belongs to the south.ern facies
of the Magura lflysch. The facies embraces here
a bełt, in whioh two tectonic units have ·been formed,
viz: Turbacz unit and "near-klippen zone". The first
uni't comprises ·Gorce and the group of Radz.iejowa,
the seoond one embraces a bełt south of the overlold
line Niwa- Wżar- Krościenko.
'i"he sediments ol the Magura flysch of the southern
facies are dharacteristic of :the predominance of
sandstones· over the schists. Th.is series · being of
Turonian? - Maest'richtian - Danian age, bas been
sud!bivl<led, from bottom ·
to
top, into the NowyTarg 'beds or inoceramian beds in the southern
facies and into 'the overlying fuem hieroglyphic bed~
of Palaeocene - Lower Eocene age.
The clayey and dusty fraction (schists) increases
in.· t-his series from west
to
east, and from southto north, disappearing, however, almost exclusively toward the top part. Witbln the Sub-Magura beds
of middle Eocęne age, the sandstone sand
conglo-merates prevail over the schists, whereas in the ·
Ma-gura beds (upper Eocene) they are main oonstituent.
Within the older beds than the Magura ones, there
appear marły imerbed<lings of Łąck type, or
inter-beddings of claystones resemlblin.g :those of f.ąck.
In sandstones there · occur conglomeratic siltmone
banks of various thickness with ·pebbles of evarious
rocks.
The crystalline cu-m'ponents of these beds belong
to
the oontinental 'barrier, which was not tied upwith the Tatra Mts. The sedimentary formations
belong
to
a group, the rocks of which do· not containthe oomponents of the Pieniny Klippen Bełt. The
great oontinental complex constituted by the Tatra
Mts, Pieniny Klippen Bełt a:nd the Magura barrier,
was cut, before the Senonian time, by overfold
lin~ into huge •blQcks. This complex underwent,
from Turonian up
to
Eo·cene, some movemen-tsi:ha-racteristic of suoh an appearance that' the northern
and central parts .of the blocks mostly plunged',
and the southern parts uplifted. These movements
were the resultanlt of a radial movement, chan.geable
in time and space, and of a constant tangentlal
movement directed toward
tlie
north. The sub-flyschand sub-klippen :bełt basements were divided 1nto
blocks, whic)l moved down. and up, and twisted
under the influence of stress.
Shortening O'f the basement reęches in the upper
Eocene time its critical poi-nt. The newly laid down
and ·partly folded cover of &ediments does .not find
room within its previous fr.ames and enters at first
upon the remnant of the Magura barrier, presses if forward, and then invades the area of the klippen
belt. In the Oligocene, a huge mass of the Podhale
flysch rakes up the klippen belt series, earlier scaled off, and folds them together with the Magura flysch
series. At that time, this latter displaces on the ·
newly . formed Silesian units being destroyed by
e rosi on.
As the reults of such a situation, large shortening ::>f both suMlysch · and sub-klippen bełt basements
followed. In the area south of the overfold Niwa
-Wżar - Krościenko, the final foldin-g process led
to a formatlon of numerous folds and overthrust
sheets, ·tectonically 6trongly distli.rbed, which may
reveal the 'wed.ged in klippen .bel~ elements. Within
the ~:rtbacz unit, a synclinal element has formed
(Lu-bań svncline), as if slipping under the folds of .the
near-klippen bełt zone. Because of the andesite
effusions, co2 mineralization and other . phenomena,
the overfold line is of great tectonical importance
there, and the fact that exactly this line makes only
the boundary of the Pieniny Klippen Bełt may not
