STĄNISLAW CZĄRNIECKI
Anthracoceras , discusFrech z piaskowców " w 'Gołonogu
i pozycja , stratygraficzna tych warstw
STRESZCZENIE: Ąutor opisuje dwa okazy goniatytów, znalezione w utworach kar-
bońskich,' odsłoniętych w przekopie kolejowym w miejscowości Gołonóg na Gór- nym Sląsku. Goniatyty tę należące do' gatunku Anthracocer4S 'disci.Ls Frech wska~
zują, iż odsłonięte w Gołonogu warstWy 'należą do namuru, a nie do' najwyższej
, części wizenu, jak to dcitychcŻas 'powszechnie przyjmowano.
WSTĘP
W listopadzie 1957 r. otrzymałem od mgr. S. Aleoxandrowicza dwa goniatyty znalezione przez ~iego w warstwach karbońSkich z Gołonoga.
Są to pierwsze okazy goniatytów pochodzące z tych warstw, znalezione w stanie zachowania pozwalającym na dokładniejsze oznaczenie. Chciał
bym na tym miejSCU, podziękować 'mgr. S. Alexandrowiczowiza przeka-, zanie mi ich do opr~coWania.
Zn:aczenie ustalenia pozycji stratygrafIcznej, piaskowców z Gołonoga, wiązące, się z zagadnieniem dolnej granicy górnego karbonu w rejonie śląsko-krakowskim, ',podkreślane 'było, wielokrotnie zarówno 'przez geo- logów polskich jak inierriieckich. Dokładne poznanie obfitej fauny wy- stępującej w tych piaskowcach ma zasadnicze znacOOIiie dia rozstrzygnięcia, czy, nale'Żąone do naj~yższejczęŚci :wizenri, czy 'też, stanowią osad którejś' z ingresji ", morza namurskiego.
SkamieniałośCi z Gołonoga zostały opracowane, dwukrotnie: przez R. Cramera (1910) i " S:- Weignera, (1938). W obu wymienionych opraco':' waniach, autorzy wspominają o występujących w GołónogU szczątkach goniatytów. R.Cramer (1910, str. 151) dysponował jedną ośródką, której zły stan zachowania nie pozwalał,·nawet 'na' przybliżone oznaczenie.
S.Weigner opracowując swoją mórlOgralię żgromadził bardŻo liczne ma-
teriały z istniejących już, kolekcji' i, sam, zebrał dużą ilość okazów z 'obu znanych odsłoIiięć, tych warstw. W praGyswej pisze ón'\(1936"gtr. 51):
_'l.cta Geolag1ca Polanica, vol. IX - 28
434 STANISŁAW CZARNIECKI·
" ... szczątki goniatytów są w Gołonogu. niezbyt rzadkie. W zbiorach, które mia-'
· lem do dyspozycji, znalazła się pewna ilość fragmentów; oznaczenie ich jednak.
nawet w przybliżeniu jest w większości przypadków' niemożliwe".
· . \ . . . '
Spośród zebranych fragmentów ' oznacza dwa jako ci. Anthracoceras aiscus Frech= Goniatites diadema ROemer. DWa dalsze uważa za po-
· dobne. do GZyphioceras' truncatum Phill. Kilka małych, zdeformowanych.
oŚródek poróWnuje z małymi okazami wą.skopępkowej odmiany GZyphio- ceras diademu' Beyr~ Oznaczenia te uważa jednak za tak niepewne, iż nie bierze' ich pod uwagę w ocenie położenia, stratygraficznego piaskowców z Gołonoga .. Jak podkreśla wydawca jego pracy (1938, str. 2) S. Weigner
· do końca życia stał na stanowisku; iż należą one do dolnego karbonu ..
Ok~, które obecnie mamy do dyspozycji, pochodzą z dwóCh pr~
kopów kolejowych, polożonych na wschód od miejscowości Gołonóg.
· Okaz A zastal znaleziony w dolnej . części profilu warstw odsłoniętych
w przekopie kolei Ząbkowice-.--Strzemieszyce. Okaz B - w pOłożonym okola 300' m na zachód przekopie linii kolejowej Golonóg-'-Striemieszyce.·
· S~aly odslonięte w obu .przekopach . leżą .niemal .• poziomoz. niewielkiin .
· upadem . 5~1O°· ~upoludniowemu zachodow( Dokładny opis. powyższYch.
warstw podają S. Alexandrowicz i Z. Alexandrowicz (1959) w pracy O. utwo- '.
· rach triasowych z okolic Strzemieszyc i Sławlrowa. Porównując ' badane okazy' z opisem profilu podanym w· tej pracy, dochodziiny do wniosku,.
iż pochodzą one z dwu różnych warstw, na co wskazuje odmienny charak-
ter litologiczny skal. .. .
Okaz A ,~chowany jest. W · bryle szarego mułQwca, którego po-.
wierżchnię spękań pokryte są rdzawymi nalotami związków żelaza. Rów- . nież powi~rzchnia ośródki goniatyta pokryta jest całkowicie takimi nalo-
· tami. Poza ośródką' goniatyta inne szczątki organiczne w· tym odIamku
. skalynie występują. '. . ' . . .
' . Okaz BzIiajduje się napowierzchni większ~j płyty drobnoziarni- . stego, Wyraźnie. uławiconego' mikowegopiS.skowca, barwy szarej. N a tej samej powierzchni lawicy znajduje się d~yokaz Strobocerassp., oraz ' dwa odIamki ·Orthoceras ci. undatum' i kilka' nieoznaczalilych. fragmentów roślin. Na 'odwrotnej powierzchni płyty z,r;,ajduje się jedynie kilka zwę
glonych fragmentów roślin, Szczątki zwieq:ęce, z wyjątkiem goniatyta żachowanego jako' ośródka, posiadają niewielkie fragmenty skorupek. wa-
piennych. .
. Rodzaj Anthracoceras Frech, 1899
Anthracoceras discus Frech 1899 (p!. XXXIX i XL) :
. . . . .
1863· Goniatites diadema Kon.; F. Roemer, s. 578, tab!. 15, fig. J a-c 1870 . Gonią.titesdiademaKon.; F. Roemer, s.~84,tabl. 8, fig. 14
ANTHRAOOCERAS DISCUS FRECH ZPIASKOWCOWW GOLONOGU 435
~912 Anthracoceras · discus Frech; R. v. KlebęlsQerg, s. 514, tabl.' 23, fig. 7 a,b
1925 Anthracoceras discus Frech;' K. Sch1'nidt, .8. 561, U:ibl. 23, fi.g~ 18, . tabl. .26, fig. 5-7
1937 Anthracoceras discus Frech; M~ Schwarzbach, s. 450, ta:bl. 19, fig .. 31 1938 cf. Anthracoceras discus Frech; S. Weigner, s.52, tab!. 3, fig. 9 1958 Anthracoce.ras discus Frech;A. K. Miller iW. M~Furnish, s .. 685,
tabl. 94, fig. 6-9
Oba. okazy zachowane są jako jednostronne, niemal . kompletne -ośrÓdki z dobrZe widoczną rzeźbą. Okaz A posiada również odcisk ze- wnętrznej powierzchni skorupki. Wskutek płaskiego; żgodnie z ulawice~ .
niem ułożenia uległ on znacznie mniejszej deformacji, aniżeli okaz B.
Poniżej podane są wymiarypószczególnych okazów:
.$redinica
WysOkość'ostatniego zwoju Średnica pępka
,soorokość ostatniego zWoju
Okaz A
'32 .. mm
17;7 mm 2 mm
Okaz B
33
mm '
18 mm
2 mm
ca 8 nim . Skorupka o' przekroju soczewkowatym, bardzo wysoka. Stosunek wyso-
kości do szerokości w ostatnim zwoju ok. 2:1.' Ostatni zwój wykazuje szybki wzroSt wysokości. Pępek wąSki, położony w zagłębieniu pola pęp
kowego, o średnicy ok. 4 mm. Ścianki bOczne skorupki płaskie, pokryte
wyraźną rzeźbą. Strona zewnętrzna (brzuszna) lekko. spłaszczona .. Między częścią boczną, a zewnętrzną skorupki zaznacza się w lepiej zachowanym okazie A wyraźna ~awędź.· Rzeźba dobrze .widoczna na obu zachowanych
ośródkach i na odCisku okazu A" składa się z cienkich linii przyrostowych;
, występującyc:h na całej powierzchni skorupki. Grupują się one w pęczki przedzielane strefami o mniejszej liczbie linii przyrostowych~ Linie te . mają kształt podwójnego" na zewnątrz wygiętego łuku. Wygięcia łuku,
leżące poniżej brzegu zewnętrznego. (brzusznego) skorupki są znacznie silniejsze od luku dolnego, leżącego ponad pępkiem. Wygięcia te zwięk
.szają się, przybierając w pobliżu' ujścia kształt. wysuniętych uszek. Sto-'-'
sunek wysokościłtikuzewnętrznego do wewnętrznego. wynosi około 1:1,5.
Okaz B wykazuje ponadto kilka nieWyraźnych fałdów zbiegających I
się promieniście w okolicy pępka. Linie spiralne nie występują na żad- \ . nym z opisywanych okazów. Okaz A nie wykazuje śladów linii przegro-
dowej. Okaz B' uległ częściowemu zgnieooniu w czasie diagenezy osadu, niektóre z pęknięć skorupki nastąpiły, jak się wydaje, na liniach wzmoc- rrlonych ścianką przegroclową. Przebieg tych pęknięć jest w pewnych fragmentach podobny do zarysu linii przegrodoW'ej,~idocznej ~a holo.-
"typie reprodukowanym VI pracy A. K. Millera iW: M. FUrnisha (1958),
436 'STAN'IS~AW CZARNIĘCKI
, W związku z brakiem w opisywanych okazach kompletnej linii prze- grodowej, nasuwa się pytanie, czy możliwe jest oznaczenie tych ~kamie
niałości z prawdopodobieństwem pozwalającym na wyciągnięcie wniosków
stratygrafić~ych. ' ' , , '
Jak wynika z podanego ,po,~yż~j opisu ifotografiL(pl. XXXIX i XL).,
" okazy z Gołonoga pozwalają na 'zaobserwowanie wszelkich, poza liriią przegrodową, elementów morfologicznych 'skorupki., Rodzaj Anthracoceras, którego typowym gatunkiem' jest AnthracocerlL$,discus, posiadao~dzo charakterystyczną rzeźbę i kształt skorupJ.ą wyróżniające go od innych goniatytów-' k~bońskich. Najwi-ększe podobieństwo ~kazuje z rodzajem Sudeticeras, utworzonym przezPatteiskyego (1929). Różnice oprócz od":
miennej linii przegrodowej polegają na peWnych szczegółach rzeźby sko- rupki. Rodzaj Sudeticeras posiada wyraźnie zaznaczóne linie spiralne, a przebieg linii przyrostowych jest odmienny od 'obserwowanych U rodzaju Anthracoceras.Linie te w stadiach młodocianych przebiegają niemal pro- sto,
w
stadiach dojrzałych linia przyvostowa przebiega od pępka w kie..,runku brzegu żewnętrznego skorupki przez znaczną część śdanki bocznej . niemal prosto,
a
dopiero w ,pobliżu ściariki zewn-ętrznej (brzusznej) przy-biera kształt zbliżony do linii występującyc~ w ,rodzaju Anthracocer,as.
Obie wymienione cechy wyraźnie' różnią opisywane okazy od goniatytów z rodzf1ju Sudeti'ceras.
Od innych gatunków rodzaj\! Anthracoceras różnią się' również opi:"
sywane okazy ksżtałtem, względnie rzeźbą skorupki. Gatunki A. atratum ,(Gldf.) Beyr. i A. arcuatilobum Lud'wig posiadają pępek callrowide zam-
. knięty.Gatunek A. vanderb~ckei Ludwig wykazuje odrruenny przebieg linii przyrostowych. Wysokość łuku zewnętrznego tych Unii przekracza połowę wYsokości całej skorupki. Duże podobieństwo wykazują opisywane okazy z gatunkiem A.aegiranu~ Schmidt. Różnicę stanowi mniejszy niż u tegogaotunku pępek i występowanie poła pępkowego, którego gatunek , A. aegiranum nie posiada. H. Schmidt (1925) podkreśla bliski związek obu
tych gatunków., . ' , ' "
Jak z 'powyższego przeglądu wynika, cęchy, morfo,logiczne opisywa- nych okarow wskazują wyraźnie na przynależność ich do gatunku Anthra-
coceras discus., , ' . ' "
Występowanie: ,rodzaj Anthracoceras należy według V. E. Ruzen- oova (1958) do zespohl goniatytów ch?rakterystycznych dlanamuru.' Pierwsi przedstawiciele tego rodzaju pojaWiają się i końcem wiienu.' Z wizenu znany, jest tylko jeden gatunek - AnthracoceraS atratum Beyr.
" Gatunek A. diseus Frechzostał opisany po raz pierwszy z morskiego po- ziomu ,;Roemera" w górnej, części warstw grupy brzeżnej na G6rny,m Sląsku. Według A.K :Mi1lerai W. M., Furnisha (1958) gatunek ten, ~stę
puje w pozio~ch z Tylanautilus, Craw.enoceras :i Eumorphoceras czyli'
.AlIf'i'HRACOCERAS DISCUSFRECH Z PIASKOWCOW W GOLONOGU : . ' . '. . . ' . 437 '
, , ,
. . . . .
w poziomach ·Arnsbergian - Chesterian (nainur A). Gatunek Anthraco-·
ceras'
di8cus występuje zarówno w karbonie Górnego Śląska. i ZagłębiaOstrawskiego, jak też w warstwach górriokarbońSkich zachodniej Europy~, R. v. Kiebelsberg '(1912) i V. Susta (1928) podają występowanieteg.o ga-
, tunku niemal we wszystkich pozi.omach m.orskich warstwbrżeżnych,' za, ,,' '
·wyjątkiem:Poziomów najniżsŻYch. Wedle uprzejmej informacji uzyskanej
od.' prof .. L. S. Libroviea, A. di8cUs dotychczas nie ziootał znaleziony na.
terenach Zwi~ku Radzieckieg.o.
POZYCJA STRATYGRAFICZNA WARSTW Z GoU>NOGA
, Wobec stwierdzenia, występowania
w
warstwach z GołonOga f.ormy typowej dlji 'd.olneg.o, mimuru' nasuwa, się potrzeba" roz'Ważehia' d.otych- czas.owych poglądów na faunę i wiek tych warstw. Pierwszym" któryopublikował Wiadomość Q występujących w piaskowcach z. Gołonoga ska ... ·, , mienial.ościach,był F.' Roemer (18~6).Już wcześniej jednak odsł.onięcie
warstw z fa1iną znane było L. Zejsznerowi, któreg.ozbiory, jak podaje J. SiemiradZ'ki (1922), zawierają szereg skamieniałości: z tych, warstw.
F: Roemer ·wymienułz Gołonoga następująCe skamieniał~: Chonetes- nardrensis, Streptorhynch~CTenistria,·BeLZerophon urii~ Orthoceras unda~
tum, Phillipsia sp~ i Littorina, obscura (?) (1866). Faunę z Gołon.oga uważa.
F. Roemer,za ,anaJ.ogiczną 'do faUny wkładek morskich w warstwach.pod-'-
siodłowych. W 1888r. A. Michalski po razpterwszy: podał wiadom.ość.
o drugiej odkrywce warstw z Gołon.oga. w przek.opie kOlei dąbrowsk.o
odęblińskiej. Wymienia z tego odsłonięcia trzy znane już uprzednio ska- mieIiialości .oraz wspomina o występujących tuk.oralach. Pod.obnie jak 'F. Roemer uważa on piaskowce z Gołon~ga za utwór górn()ik~n"boński, wstrzymując. się jednak. od wypOwiedzi, czy stanowią o~e jeden' poziom niorskiz wkładkami m.orskirriiOdsłonięty:pń w innych punktach.·Zagłę':"
.bia (1888)~ W r.oku1895 T.' Ebert, opie:rającsię na danych dostarczonych
przez szereg 'wierceń, 'przeprowadzonych przeważnie w pd.~zachodniej
',części Zagłębia w .okolicach Rybnika, 'wykaruje niesłuszność poglądów
y..
R.oemera o istnieniu jednego ·tylko poziomu z fauną morską,' stanowiącego jakoby dolną granicę warstw produktywnych. Znaczenie takiej 'gra~
nicy T.' EQert przyznaje tylk.o, warstWom z K.ozłowej Góry i. Goł.onoga~
które uważa za przynależne d.o tego. sa,mego J;>Oziomu m.orskiego i zalicza z pewnymi żaStrżeżeniaW do kulmu. P.ogląd ten przyjęło również szereg'
późniejszych geologów, jak F. Frech, R. Michael i S. Czarnocki.
. Pierwsze, pełniejsze' opracowanie f~uny występując~j w 'Gołon.ogu
zostalo opublikowane w 1910 r. przez R. Cramera. Oznaczył o~ gatunkow~
. dwanaście skamieniał.ości, w czym czteryf.oriny nowe. N~est~ty ,z pozo-.
438 STANISŁAW CZARNIECKI
stałych ośmiu gatunków, dwa (Carbonieola .ovalis i Anthracomya pulehria)
zostalyokreśloneblędnie. Analizując występowanie poszczególnych forih, R Crarrier (1910) dochodzi do wniosku, iż piaskowce z G<>lonoganależy
zaliczyć do najwyższej części dolnego ka.rbonu. Decydujące znaczenie przypisuje' brakowi w zespole opisywanej fauny form wyraźnie gorn6- . karbońskich, oraz stWierdzeniu w tym zespole gatunków: . Gryffithides
mUcTondtus M'Coy i Palaeacis.antiqua M'Coy, które uznaje za gatunki ,dolilokarbońskie . . Odm:iJenne' stanowisko .w sprawie wi~ku piaskowco-\v z G<>łonoga zajął W. Petrascheck. W pracy swej (1919) podaje tabełę, w któ"::
rej' umieszcza '23 gatunkowo . oznaczone skamieniałości, maj~ce' jakoby .
występować w G<>łonogu. Nie podaje jednak a.IIli opisów; ani też' fotografii
· wymienionych form. Pomimo, iż w liś~ tej wymienia kilka gatUnków dolnokarbońskich, których V{ystępowania' nie potwierdziły pózniejsze ba- dania, W.Petrascheck uznaje warstwr z G<>lonoga. za·' przynależne' do warstw ostrawskich, Sta.IIlowisko jego pozostało jednak odoSobnione. PC?- gląd R. ' Cramera 'na dolnokarboński wiek warstw z Gołonoga poparł swym autorytetem J. Jarosz (1926), uważając za decydującewystępo
wanie tu gatunków Gryffithidesmucronatus M'Coy, oraz Productus sca- . :.bricuIUs Mart. Również S. Cza1"nocki w monografii ;,Polskie Zagłębie Wę
glowe" (1935) analizując dotychczasowe .poglądy na wiek warstw z
G<?-
łonoga przychyla się do zaliczenia ich do karbonu dolnego.'
W r. 1938 zostala wydana nieukończona praca S. Weignera poświę
·cona faunie piaskowców z Gołonoga. W pracy tej S. Weigner podaje opis
· i podobizny 66 gatunków z różnych grup.' zwierzęcych. występujących w tych warstwach~ Z zupełną pewnością oźnacz8. 46 gatunków, w tym' 11 występujących tylko w GQłonogu. Przy każdej formie, którą udało mu
· się zidentyfikować ze znanymi dotychczas, podaje zasięg i miejsca wy- . stępowania. Spciśród 35 takich' gatunków 25 występuj~ zarÓwno w dol- nym jak i w górnym karbonie. Jeden ---':'MicTocyathus antiquus M'Coy - nie ma podanego dokładnie zasięgu występowania. Pozostaje 10 gatunków, 'co do których znane S. Weignerowi były tylko występowania ich w kar- ,bonie.dolnym. Są ~o:
li '.).
Eumicrotis hemisphaericus· Phill.
Pseudamuss'iiLm ellipticum Phill. . '. Parallelodon reticutatus.M'Coy
Nucula scotica Hind
. Protoschizodus subaequalis Kon.
Sanguinolites.vexiHum }\jon .. Dentalium priscum Miin.ster Gyroceras tessellatum Kon.
. Hoplonch-us parvuiiLs J. S. Newb.
(1 okaz) (1 okaz) . . (2 okazy)
(kilka okazów) . (2 okazy)
.' (1 okaz) .
(kilka okazÓw) . .. (1. fragment)'
(2okaży)
" :',
. ,J • •
ANTHRAOOCERAS DISCUS FRECH Z PIASKOWCÓW W GOLONOGU 439
Na liście tej nie figurują gatunki Productus (Buxtonia) scabriculus :Mart. i Gryffithides (Weberides) mUCTonatus M'Coy, uznane przez R. Cra- mera i J. Jarosza wyłącznie za dolnokarbońskiJe, a znane już S. Weignerowi . z utworów karbonu górnego.
Nie wdając się w ocenę poprawności oznac7Jeń S. Weignera musimy
,stwierdzić, iż gatunki wymienione przez niego jako występujące wyłącz
nie w dolnym karbonie, oznaczone zostały przeważnie na podstawie poje- ,dynczych okazów, zachowanych jako ośródki, względrne fragmenty sko- rupek. Jedynie dwi,e formy (Nucula scotica Hind i Dentalium priscum Miinster) reprezentowane są w zbiorach przez kilka okazów.
P. Ł. 8ulga (1956) wymienia z namuru karbonu nadbużańskiego
gatunek Nuculavus scoticiformis Tschern., który wyda.je się być bardzo
zbliżony o ile nie identyczny z formą opisaną przez S. Weigne.ra jako R ucula scotica Hind.
Poe:ostałe gatunki wymienione przez S. Weignera jako dolnokar-
bońskie są wszystkie formami znanymi jedynie z nielicznych oka.zów, nie
posiooającymi wyraźnie określortego rozprzestr7Jooienia stratygraficznego.
W żadnym przypadku nie mogą stanowić one podstawy do określenia
wieku warstw z' Gołonoga.
S. Weigner nie zakończył swej pracy o warstwach z. Gołonoga i nie
opa.trzył jej ostatecznymi wnioskami stratygraficznymi. Jak wynika :z . przeprowadzonych powyżej rozważań, zespół form oznaczonych przez S. Weignera podstaWy takiej nie daje. Stwierdzenie w Gołonogu 'YYstę
,powania goniatytów typowych dla namuru A pozwala obecnie
na
zali--czenie tych warstw do karbonu górnego. Wobec szerokiego rozprzestrze- nieniaga.tunku Anthracoceras discus we wkładkach morskich karbonu
Zagłębia Górnośląskiego trudno jest sprecyzować dokładniej przynależność
warstw z Gołonoga do określonego poziomu morski.ego tego rejonu. Zespół występującej tu fauny, ze względu na duże zróżnicowanie i bogactwo, oraz
występowanie licznych form wspólnych, wykazuj.e największe podobień
stwo do fauny wymienionej przez V.8ustę (1928) z morskiego poziomu Franciszka warstw ostrawskich. Wśród małżów występujących w poziomie Franciszka znalazł A. Piibyl (1953) również formę Euchondria tenuidentata Cramer opisaną po raz pierwszy z warstw w Gołonogu. '
Pracownia Geologiczno-Stratygraflczna Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
Kraków, w marcu 1958 r.
440 STANISŁAW CZARNIECKI
LITERATURA CYTOWANA
ALExANDROWlCZ S. & ALEXANDRiOWICZ Z, .11959. Utwory triasowe w okoli- .. -cach . strzemies~c i Sławkow!l ('l'riassic deposits. in the vicinity of Strzemie- - sZyce and Slawków). W.: Materiały do geologii obszaru Sląsko-Krakowskiego,
t. V (In: Contributions to the geology of the··Silesian and CracovianRegionś, vol. V). - Biul. I. G. (Bull. Inst. Geol. Pol.) :11512. Watszawa. (W druku).
CRAMER R. 1910. Die Fauna von Golonog. ~ Jb. Preuss. Geol. Landesanst. Bd. XXX.
Berlin.
CZARNOCKI S. 1909. Budowa geologiCzna utworów węglowych w Zagłębiu Dą
browskim. - Przegląd GÓrn.-Hutn. 5. Dąbrowa.
1006. Polskie Zagłębie Węglowe w świetle. badań geologicznych ostatnich lat dwudziestu. W: Mapa Sz'czegół.Pol. Zagł. Węgl. z. 1. Państw. Inst.· Ge01.
Warszawa.
EBERT T. l€l!ll5..Die stratigraphische Ergebnisse d~r neueren Tiefbohrungen im ober- Bchlesischen Steinkohlengebirge. - Abh. Preuss, Geol. Landesanst., N. F., H.19.
Berlin.
JAROSZ J. 1006. Obecny stan badań nad stratygrafią dewonu i dolnego karb~nu w okręgu krakowskim (Der gegenwartige. Zustand der Forschungen fiber di,e Stratigraphie des Devons und des Unterkarbons in der Umgebung von Kra- kau). -'- Rocz. P. T. Geol. (Ann. Soc. Geol. Pol.), t. :DEI. Kraków.
KLEBELSBERG v. R. 1912. Die marine ~auna der Ostrauer Schichten, - Jb. Geo1.
Reichsanst., Bd. 62, H. 3. Wien.
MICHĄLSKI Ą 1888. Zarys geologiczny południowo-wschodniej częśd gubernii piotr- kowskiej. - Pam. Fizjogr., t. VIIL Warszawa.
MILLER A. K. & FURNISH W. M. 19158. The goniatite genus Anthracoceras. - J. Paleont., vol. 32, no. 4 .
. PATTEISKY K. 1929. Die Geologie und Fossilffihrung der Mahrisch-Schlesischen
rachschiefer- und Grauwackenformation. Troppau.
PETRASCHECK W. 1919. Geologische Studien am. Ostrande des polnischen und des Krakauer Steinkohlenrevieres. - Jb. Geol. Reichsanst., Bd. €'B, H.l-2. Wien.
P1UBYL A. 100C:!, The Pectinacea of the Ostrava Beds (Namurian) and their strati- graphical "importance. - BulI. Int. Ac. Tcheque Sci., vol. 53. Praha.
ROEMER F. :L800. Ueber eine marine Conchylienfauna im productiven Steinkohlen- gebirge Oberschlesiens. - Ztschr. D. Geol. Ges., Bd .. 15. Berlin.
1866. Neuere Beobachtungen fiber das Vorkommen mariner Conchylien in dem oberschlesisch-poinischen Steinkohlengebirge. - Ibidem, Bd. 18.
1870. Geologie von Oberschlesien i/iI. Breslau.
RUZENCEV V. E.1958. NamjUTSkij jaI"ilS IW' mdrovQj LStrattig~aficeSkoj skale. iBjl.j1.
Mosk. ObSi':. Isp. Prir. Otd. Geol., t, 33, vyp. 5.
SCHMIDT H. 1925. Die carbonischen Goniatiten Deutschlands. - Jb. Preuss. Geol.
Landesanst. Bd. XLV. Berlin.
SCHWARZBACH M. 19317. Biostratigraphische Untersuchungen im marinen Ober- karbon (Namur) Oberschlesiens. - N. Jb. Min. etc. Beil,-Bd. 78: Abt. B. . SIEMIRADZKI J. 1922. Katalog systematyczny zbiorów paleontologicznych. Muzeum
im. Dzieduszyckich we Lwowie .. Ramienioplawy (Brachiopoda). - Rozpr. Mu- zeum Dzieduszyckich, t. V-VI. Lwów.
SULGA P. Ł. 1956. Płastincatozabernye molluski. Fauna i flora Kamennougolnych
Otłozenij Galicyjsko-Vołynskoj Vpadiny. Kiev.
SUSTA V. 1928. Fauna der Ostrauer Schichten. - Dt. Kohlenbergbau Ostrau - Karviner Steinkołrlenrevier, Bd. 1. Miihrisch Ostrau.
ANTHRAOOCERAS DISCUS FRECH
z
PIASEOWCÓW W GOLONOGU 441ANTHRACOCERAS DISCUS FRECH
B BEC'IABOKAX 03 rOJIOHOrA O BPOBJIEMA CTPATOI'PA«IJO'lECKOrO BOJIOlKEHOa: 3THX CJIOEB
(Pe31O:Me)
B Jf3iBelCII1HOM ol5H1aJKeHlIDf Klł!P6olHOiBbIX orrJIo2Ke!HiJ1i1: IB M~H ro~
.1I0H9'T (BepXiHiHR Cl1'JDe!3'Ji:tH), oą7*P~M OÓM..JIbIHYIO :MOPOKyIO cpayHy, B ILÓIC~e apeMR Obl'JIH !HIaM,żJ;i€lHbr, Ol'. A.7:EeKC~'o.BWleJM:fĘBa XÓplÓillO OO~pammi1W1leCR O'KO[JJ]eana:' (~e.m1IKM) ~.!3TO 6bI.7m1 rreplBbI!e 1'0- HHaTHTbI, HaH,Zl;eHHbIe B rreC'laHJ1KaX H3 I'OJIOHOra, CTerreHb COXpaHeHJ1H KOrroIPbIX lIT0390iJLHIeT Ha 60Jl'€1e TO~ l1X OILpeA'eJIemre.
, _ Pa3:M1eplbI,cpoplMa palKO!BJ1lH, a TaIOIre p~be4l ,~, rotm1ia'l'M-::
TOIByu<:aGblIBaIOT Ha 'I101, 'lm' OIHM iIIipJ1IHąn;Jlle:>Karr iK p~ Anthracoceras Frech~
CYTYpH!bre J1lJ1iHlID:[ B OrriJ1!CbllBaJeMbIX
CPOipM'aOC
He OOXpaJWro1lJ1JCb, O~O yno-MHJHyTbIie MO!P<i>ovIOrt1HJtIeCKMe 9JrelMeIH'I1hl pa!KÓIB.łfIH, a a::vpe~ BCieTO, IIlP000r JI~ iI1J»1lPOIC'l1a, n'OOiBo.JrJiIOTJtPlHiJJ.f!CillJiJ1rb9'l1J1 <ł>opMbI K BlV{y Anthracoce- 'ras discus Frech.Anthrac;oceras discus Frech 6bIJI omrealH BrrepB.bIe J13
BępXHeH _ 'laCTH 'OCTpaBCKHX ', CJIOeB B BepXHeH CHJIe3m1. C6r~aCHO
A. K MHJIJIepy M-B.M. <PypHHnry (1958), 9TOT BH,ll; BbIcTyrraeT B ypOBH.RX Arrisbergian H Chesteriah H' BCTpe'laeTCR paBHOB BepxHeJł CH.rre3YCi1:
H OCTpaBCKIOM BacceHFie, KaK j1 B' Kap60HOBbIX OTJI02KeHJ1RX '3aiIa,ti;iłoH EBporrbI. !3TOT BHA
He '
6bIJI ,Zl;0 HaCTO.ffn:r;ero BpeMeHJ1'Ha:t1:,Zl;eH Ha TeppwropHH COBeTCKoro COI03a.'OOlI'JD81aHJO cy~elCTJ:iylO~ ,Zl;OIHlaCTO.H~rO BpeMerHM BOG3p€IHImtM, Bbl- pa2KeHHbIM B pa60Tax P. KpaJM.€pa (1910), .fI. RpoiIIa (1928). C. "LlapHO:QKo..:.
1'0 (1935) iM C. Befu1Ht€lpa (1939):'- rieic~'l1:3
roillOlH'Oi'a
rrp~.ffJIHCbK HaMOOiJ1iee Bb]C~oJ]ematn:r;eH-YffiICTK
moK:aJepo'
KapÓOlHa.AHa.rrH3 <pa~i H3 9Tl1X CJIOeB, orrHcaHHoH CT. Be:i1:rHepoM (1938) nOKa3biBaeT, 'lTO 'OTCyT-:- CT.BJ1Ie B HeH PY'KOiBO,Zl;RIIĘmC <f>opM iHMdimrero KapOOHa, a cpe.i:w1 46 0II1Mica!H~RbIX HM' Blr1',Zl;IOrB - 3Hla~R "la<n'b B~C.H paJBlHlO iB mmKHJeIM, KaK M 18 HlIDKe paicno.JlIOOK€IHlHbIX 'IalCTRX iB€I(JX:H'ero iKiaip60Ha.
lIpH'IHcJreRHe C,JIOeB H3 I'OJIOHOra K RH1KHeMy Kap6cmy BbI3BaHO Obt- JIOom:troo'IH'OH mri'eprrpeTa.qH"eH <pOpM: Productus (Buxtonia) scabriculu.s
Mart, a TaK2Ke GTyffithides (Weberides)mucrortatus M": Coy KaKB1i1:,Zl;OB;
Ol'lpaIHM"ł!€IHIHbIX B CBO€!M Bb~ J1ICKJIIOT.!WOO.JI:bHO lIIJ IHIIDKEJero !Kap, 6oRa.
KOHCTaTHpb:eaHHe' B MeCTJł:OCTH rOJIOHOr rOHJ1aTHTOB, TmTI1:TIHbIX JJ;JUi H:anv.oopa A IlOOIBO.mRJerr B mC'l1O~ IBpewr :rqmq.Kc.nMTb 9'liH CJIOIl1·,ttt lSepx- HlerMy Kap6rury. KoMnJreiKIC iBCTPe'laIO~C.H 3~Cb qw.ym,I IT0Ka3bJJBae'l'-,- y"MI'bliBaJIÓOJIbmylO~<p~1O ,K 60raTOOBO; a 'J:'aIOKe !HIa.rnr.rime
442 STANISLA W . CZARNIECKI
MH'OI1O~CJ.IJeHlH:E,I.X 06~ <Po!PlM - Ha!H6o.rrbIIree CXO,ItC'I1BO C cpaYHoH, npH-
Bte(Il;e.:HlHIOH B. CycTOH (1928) H3 MopoKOro YpoBiHH cPpaH.qJ1lCKa OC'I1paJBCKJOC CJroeB.
S. CZA,RNIECKI
ANTJIRACOCERAS
inscus
FREOD FROM THE GOWNOG SANDSTONE ANi> THE AGE OF THIS ROOK(Summary)
ABSTRACT: Two specimens of Goniatites are described. They have been collected from an outcrop of Carboniferous rocks in a railway excavation at Golonog (Upper·
Silesia). These Goniatites, belonging to species AnthTacoceTas discus Frech, indicat~'
that the Golonog sandstones are referable to the Namurian and not to the uppermost Visean, as has been heretofore postulated.
In an outcrop of the Carboniferous rocks at Golon6g (Upper Silesia) S. Alexandrowicz found recently two internal moulds of Goniatites. These are the only specimens of Goniatites from the Golonog sandstone suf- ficiently well preserved to allow exact determination.
Dimensions, general shape,and sculpture of these specimens suggest that they belong to the genus Anthracoceras Frech. Though sutures are not preserved, the growth lines and other morphological characters allow to include the specimens in the species Anthrococeras discus Fr~ch.
Anthracoceras discus Frech had been found for the first time in the upper part of the Ostrawa beds in Upper Silesia. According to A. K. Miller
& W. M. Furnish (1958) it occurs in the Arnsbergian-Chesterian zones. It has been collected in Upper Silesia, from the vicinity of Ostrawa, also in Western Europe, but has not as yet been reported from the Soviet
Union.
It has been thought that the Golon6g sa.ndstone is of the uppermost Lower Carboniferous age (Cramer 1910; Jarosz 1928, Czarnocki 1935, Weigner 1938). However, the majority of f?pecies de$cribed by Weigner (1938) from this sandstone. may occur both in the Lower Carboniferous' and in the lower part of the Upper Carbonif,erous,but no exclusive~y Lower Carboniferous species are described. The Lower Carboniferous age of the Golon6g sandstone has been established on the presence of Productus (Buxtonia) scabriculus . Mart. and Oryffithides (Weberides) mucronatus M'Coy. These sped~,however, may occur alx>ve the Lower Carboniferous.
ANTHRACOCERAS DISCUS ,FRECH Z PIASKOWCOW W GOLONOGU 443
The presence in the Golonog sandstone of Goniatites ~haracteristic
for Namurian A suggests the Upper Carboniferous age of this sandstone.
The Golonog fauna resembles most closely the fauna listed by V. Susta {1928} from the marine FrantiSek horizon in the Ostrawa beds. Diversity, abtmdance and the presence of several species are the common characters of these' faunas.
Laboratory of Geology
-of the Polish Academy of Sciences, Cracow Branc"
Krak6w, March 1958
4CTA GEOLOGIC A POLONICA, VOL. IX, PLo XXXIX S. CZARNIECKI
Anthracoceras discus Frech, okaz (specimen) B x4
ACTA GEOLOGICA POLONICA, VOL. IX, PLo XL S. CZARNIECKr
I ·
Anthracoceras discus Frech, okaz (specimen) A X4
