Złoża rud żelaza rejonu częstochowskiego

(1)

RliX liCCJie,goBaH!ift !3TOH TeppHTOpHH. B HHX Ha6JIIO-,gaeTCH 3aROHOMepHOCTh, BbipalReHHaH OTiepe,gHhiMH STaTiaMM: nepBOHatiaJihHOrO 03HaROMJieHHH, ycTaHOBJie-HHH JIHTOJIOrHTieCROft CTpaTHrpa<l>HH, pa60T TIO TO'IHO-MY onpe,geJieHRID B03pacTa oT,geJihHhiX CJioeB Ha na" JieOHTOJIOrHTieCROit OCHOBe, li3YTieHMH paCTIOJIOliteHHH

<Pa~Hft H BOCTipOH3Be,geHHH TiaJieoreorpa<l>HTieCRiiX

yc-JIOBiiH H, HaROHe~, B TIOCJie,gHeM STane • - M3ytieHHH COCTaBa H CTpoeHHH rJiy6HHHOrO OCHOBaHHH, 0,gHOBpe-MeHHO, Bce STaTibl reOJIOrMTieCRHX pa6oT BTIOJIHe OTTieT-JIH!l{) B3aHMOCBH3aHbl C · pa3BiłTHeM ropROił ,go6hltiH H TIPOMhliiiJieHHOCTH, Tipe,gocTaBJIHH HM BCe 6oJiee IIIH-poRHe ocHOBhl H o6ecneTIHBaH HX ,gaJibHelimee · pas-BHTHe.

&N'l\ONI 1BIAŁAOZE\WSKI

Główny geolog Ministerstwa Przemysłu Ciężkie,go ~t..OtA

RUD f;ELAZA

REJONU

CZĘSTOCHOWSKIEGO

R

OZWOJ . ~U.'l\N!JCTW A j_aiko ~łównej g~łęrzi prze'-YISłu męiik1ego łączy s11ę śmśJ.e z kiraJOWą baJZą suromcxwą, na ~tó>I"ej mQfŻ!na bUldOIWać rodziime gó~r n:ilctwo rud żclt~JZa. DotyciiJczJa.SIOIWe r:02JPorzJillaiilii.e złóż o chara:k!tet"IZe Jl!!.'ZemyJSłoiwym zemvail:a na piolk.rycie zap011lmebcxwam;ia hurtm.-ic'twa za[edrwie w }50/o i wy-maga daLSZYICh ililtoosyW!nych ~s·zukiw:ań geoil.ogilcz-nych dla. znaJlezienia ncxwych, Jlogaills·zY'Cih obsz·aa:ów ruidny]Ch.

Na terenie nam;eg;o lm-aju zmane są złoża rud żela

za tYIP'U osadowego, w:ietl.'IZOOioweg'o, ma.gnetyczn~ i metaanorfiloz:nego, kltóre w różmy;dh. . oklres'a.ch były ze ZJm:i.enny;m :Qa.tężem:iem ~rpl'O'alboiwane. Najwtięks~ jednak znaczenJie pr:zemyJsoŁcxwe mają rudy typu osa-d\oiWego, stanowiące głÓWlilą ba1zę iJś'tni.ejącego

gór-nictwa, a w:&ód nkh sy!deryty ilaSite re~onu czę.<;Jto choWJSk!ie,go. WY'sitEWOIW!IIIIie ich jesrt; z;wiąiZaiile z jll["ą brunatną, kltóra na tyJm te~renie jest w znaczeniu przemysłowym rUJdonośna.

Ozęs<lloohOWLsl~i rejon rudonośny obejmuje ueyary od retY'ku do maillmu, kltóre wy>chodtzą tu na

po-wiel'i:zJCłmię jaiko .plołudn~owo-:zachodnie skr:zydło niecki łód2lko~iechtcxws;kliej. Str,op stan:cxwią natom:l:ast

wa-pienie juxy białej,. kltóre twlar!zą wyrarźny morfoR;o-giK:imie .pa1s wzm:iesień, znany ja~o J·UTa

K!rrukow'sk.o-Ozęs·1lodh.OIW1Ska. Wychodiillie wyilllii.eniionych utworów przebiegają prawie równolegle do siebie, natomiast· ogóllny profil stratygraficzny pr-zedstawia się nastę pująco:

balbon

dQ~gger.

!WieiZIUl1

śooidlk. tdlo~gerl wearulli 1dioiliny 'baijiQis, aJa!J.en

miąższość ser~ii

w

m

0,5- 90 0-250 pi:t>Jski, g.liny, żwilry

;wa:piende, ma·r~e mullowce, iły

z

:w.kła~dlka-mi 1sy,deryJtów 70-105 Uy, hly <pi;!IJS'ZCZYiSte

stropowy !Pokł. rud łuip\kli

ilaste

~

sierosy-dery!tamii 50- 75

dłY', ł:Uipki il.a.ste s,pą,gowy !POkł. rud piaJSklO!Wce i iplias'ki

ko-śdcl.ils!kie 20- 22

pi:aiski, rupki pia.sZICzyslte, .

ł.t!.1pki .illiaiste !Z. syderytami 80-150 Jaik wymka z taibel!i stll"aty~ra:llilciznej, syderyty itlaJste lub sfer~osyderyrt;y, kltóre da:wnie'j eklsploato-WaJilO, S(IJIOitykaany w retylku i li,ais'ie, natomiast wystę pujące w doggeT\Ze są oboonie pr'zedmLotem zainte-resowania gÓllilliiozego.

Rudy retyku tZ.nane s·ą

w

pasie Siewierz-Kl!uczbork j.a!ko dienlkie !WiklłaJdiki sj11deryttcxwe, WYJStępujące IW

2-3 warstwach wśród szarych iłów i łupków. W cza-sach !historycznych były one eksploa!towaJne zwykle przy wyahodlndach systemem !dUklowym. Wartość przemysłowa tych rudl nie ZOtStała definitywnie·

Slpl"aJWidzona, sądząc jednaik po wiellkości wj11fobi!sik były to obiekty dr:®ne, bez w:ięk!S<Zego :mlla!CzenDa

prze<myslowego.

406.

Rudy liasu WY!SII;ępują na od<iinik:u Zawiercie-Boro-nów-Gor.zów

Sl.

W!Śiród S!Zall"ych iłów i Łu.pków il:aJS-tYJCh· górn~

lia.cm.

Są to sy!de~ryń;y itlaste, kltóre letią pra;wie po~oono. W7ldłiuż bie®u ulegają one częstym zmianom m'i.ąilszości (3-6 palkładów łącznej . mią.ż SZlOści 7-.30 om), 1lwlomąc typ.owe formy płasklulf. W oiklol:iicy Bol"lonotwa i Gor2'J01Wa Śl. były pm;edm'i!o-tem ekls~otalta~cji duJ!clowej w laJta,ch Hl50-70. Ze

względu na ~aśny chatrallcter 1'00, małe ich miąż SZlOŚd oraz 7JIIliermość zalegama nie m01gą być przed-mialtem miln'teresiO/Wan:ia górn~o.

R.udy doggeru WYISrtępują w 1ł8!Ch i łup.kach iLasty!ch, kltóry.ch WYJChladnie ciągną się od ZaJWiierci:a przez żar'kli, Kami.enlilcę PplSiką, K!O!Illopilsika, BLachownię, Panki, Stroje:c aż do Wielunila. Pmemysłowe zna-czenie ma w chwitl.i obecnej pokŁad sp.ągiO!Wy,

na1lo-miast potkład str.opcxwy i sferosyderyty były eklsploa-towane w zaJ.eżnOśc'i od zai!n:teresowania gOO!Podar-czego.

Rudą rej,(mu jest syJdery!t ila!Stty o sklla1~e chemicz-nym· podanym W taibell.i

N atomialSit j eg.o skład syderylt ~ailcyt IIllagtrl eżyrt; ~arre

. mne

nrlnerailiny jest następujący: 72,50/o wag. 7,1 " 7,3 " 3,2 " 9,9 " 100,0

"

·SZlCZegółiOwy profi!l. b t y rudnej tik dla poziomu s,pągow~. j1ak d. dla p,ozilomu s:tropawe@o podaje rydi.na.

Pokład· spągowy ,stanowią ISy!derylty Nas·te, które występują jako tz.w. ["Uda twarda lub mięmkia o łącz nej miąw:oo,ści 1,5-55 cm. Leżą IOI!le pOik!ładOWio,

a

tle WIZ!glęid'u na ["Ómlią~ey się skła!d iCiheindtC!ZIIly są selek-tywrtie ekJstp1oa1)olwlane. W stropie 7Joża SIPOttyikamy iły i łUJPki iitl.a!Site męsto

:z

iWaJ11Silwami syldery!tu piasz-czystego jaitio rtlZiw. T>UJdy ullogie. IW spągu z.łoŻla.

wy-stęputi ą iły pias;z.czyste-pll.ast.yczne zwane glinką o miąż SZIOŚICii 0,2 - 1,5 •ID;, a niż~ sptaitykamy iPLaJsild i

p:l:ru;-kiowce kiośd.e1iislkli.e.

Ze W'~ędu na lto, że JW !Ser'ii rt;~ .są pTIOIWadwne gtłÓ'W1ne .wyrobi.sJka lropaJ.ń (dLa lrtórych S'triOipei!Il ·jest ła!W'a ,.c;y!de~rJ'ltu il.aJSltego

o

wytrtzyJmałości 1433 ~lcm2₎ oraJZ że stan•QW'i 0\Ila głó'WIIl.y hiOrymnt Y,odom:ośny, ma duiŻe znaczenie dil.a górtn'i!ollWia. Ogólna

Cihatraiktery-Sityka piasków iklościeldis·k!iich jes,t na:s<tę.pująca: skła!d ~arnotwy - ~na !O śTed!nky 0,100,35 mm -80% mater'ilal!u

wy;br;zyJmałość 1n:a ~nia<taJilie 66-96 ik:g/ICiffiz porawatość 28,4-29,5

Na podstaiWie JWykiOiil.:aiilYJC!h IPIJ."I3!C gJEroiLogilczm.yc,h pOIZiJom ten jest ll"IOIZIP'Qtz;nany do .głębokości 250 m. średnliia miąjiJsz.ość T,UJdy na po,s:z.~czególnY'Cih klopail::-niach waha s:ię 10d 22 do 35 om !PI!ZY wydadoości

ro-dy :z l ·m2 powier:zclmd z.łori:la 1500 - HiOO ,kJg.

Sferosyderyty WyiSitępUiją WIŚ!ród łuPków :ilastych wezwlu dolnęgo d środkiowego ullOI"ŻJO!Ile pJ."Iaiwtie po-kil:aidJOIW-Q- jeden ;QI}jdk: ldrru~ego llruib tiOZil1ZUJCOille dowol,..

(2)

nie wśród całej serli rudonośnej. Miąższość pos.zcze.., gólnych sferosydexytów waha się od 5 db 20 cm.

przy

CZYIIIl w:iel.lkość ildh 'llmienia s!ię od 10 . dJo 50

cm.

W .różnych Okresach czaJS'U były

one

edmpl.Joa'llowane tak na odlklry;Wkę, jaik i IOOib:dtami 1górriiiC'iymi, pmy czym wydaj;n,ość 1"1\l/dy

z

:l

m

8 wynosiła:

01kdi:ce Prnsrz.lki · ·. 150 - {300 kg

K>awmirza k. Ozęstoch!OIWy 180 - 250 kg

Kamienilca Po-lska 230 --' 260 kg .

W obecnej chiwdili

są

one wydobywane

~~C'ZJilie

przy eksploatacji iłów dla celów ce~iel.nianych:

Pokład strnpowy {iZJWany dawrciej środlrowym) obej-muje 3 polkłady syldery;tu iil.aJStego, · ,krt;ó["e w;\nstępują w grubej (5-8 m) serii ŁUiPków i:Lastych. ·Znaczenie I>TZemysl:.owe miał pokład środkowy, kltóry Slkłada się

z

1-3 wa!fstw 1syrleryttu ilastego ora~ 1-2 .warstw syderytu pLaszmY~&teglO sill!Illi.e zasadowęgo z ·dużą ilością fauny. P·Oikład ten był eksploa.tO!Wany spora-dycznie i os·ta.tnio rz:a:niechalillO jego eklsploart;aJC!ji (w ok. Truskołas) ze W'Lg]_ędu na dużą zrniermość

z!oia

oratz: trudne warunki llil"abiania towar.zyszą·cych mu · sy-derytów piaszczystych.

·Cała seria !l"U>dooosna · rejonu częs'llochO'WISkieigo

prrzykryta jesrt; 100 IWY'chodniach utworami czwarto-rzędJOIWymi. MiąŻls:zJOść dch · waha · się· w znacznych ~nicacll od 0,5 do 90 .m i stanowi Iliiera;z p.c:lwamą przeszklodę przy ?Jgłęlbianiu szybów dla oowych lm-palń (Dębowiec, W.ręQz~). W zwią~ z tY'ffi na tych obszarach 5\tosuje się głębienie ,srzy'bów · spds•obem

mroże!Illi.owym. -·

Biorąc natomi'aiSt ,pod uwagę stosunki hydrog.eołio giJC!Zlle, <to na olbs~ .objętyilil· 11oboJtami górniciyilili $poty\ka;my 2 poz!Jomy Wiodonośne w utworach C"ZJWaJI"-to!l"~QWy,ch .oraz w piaskach. I~oś-cielis·k!ich. · ·

Wody lllltw!Orów CZIWartorzędowych stanowią jedy-nie prneszklodę IPT".Zy głębien~u 1samych szybów, nato-miast już pmy ;pll"O'Wadzen.iu ekSIPloaJtacji . łączą ,s,ię z pooiomern wody

w

piaskach klościelisk.ich, i te właś nie IW·ody spotykamy w ;wyrobilskach górnic-zych. Wo-dy · WY'.sitępujące w ;piaisklowca:ch :łub piaskach kościle lisklilch na noiVVych :obisZ>aJr~arch, nie 9bjęty~eh r®.otami górniczymli, dają po ;]ch n:awierceni.u wy;płYJWy sa,mo-czynne, które z czasem powoli zanikają. Jeżelt

w

po-pmednilch latach poziom teri s.tanow.ił poważmą pTZeszklodę -PTZY .p11owad'zeniu r10bót górn'LClZY!Ch, to obecnie po odwodlnd€1llliu /tej seri:i można stworzyć korzystne warunki dla pracy górnika. '

ruorąc p.ód uwagę ltekttlonikę -zioża, to pl'IZY pr~owa dz~miu robót gÓI'Inkti:Yich spotylkiamy 3 l!'lodzade uslro-•ków:

1) pOip!I'IZeCzne do biegu rzloża o małej amp.l!itudzie zrzutu 1-7 m ,często &po.Jtylkane przy wychodni złoża, po-WS!tanie .Lch !Wiążemy ,z drzń:ałailnością lodoWca na tYIIIl

o

bsZJarZe;

2) rpiOipl'ZeC7lile O WYISIOkOŚICi zrrz:utu 15-40, a nawet do 80 m, •kltórych i!s.tndenie decyduje nieraz o wiel-kości rzJalkładu gfu:n.klzego i ~Siobu udlos!tęprtienda

~*;

.

3) rÓWllioległe do wychodni li!.tlb inne, które spoty-kane są ~ej i nie madą IW1i.~zego maozenia ,dilJa prowadzendia r®ót górni.azycll:

NIAJ1Sil'J\JRSZE S1LADY WYTAIP!lA'NIJ!A ·ZELA.ZIA ,z rudy ma !l;ym olbsmlr.ze pooh1Jidlzą rz XJ!I

w.,

.gdzie w mitE!I~SCO!WIOLŚ1C!i Rru!d:a lk. W!iielu111da :ma:lezJilonio. S;l;aJI"e 'SiZilalkii. h'uit!Mc:ze, !PiD1C'hD1dzące ;pil".a!WidqpodJOibnile z

pirroo--'ralbianila. II'IUid dalmi!oiwy.c!h. !Naillolrn1ialat lkieldy TfOZ!POtCZęto elkiSjpllJoaltaJoję Slfeo:iosyide:rylt~ ffiulb syideryttów -

liJlaJstY'ch-dok,liadlllJie ·n·ie i\VIilaidollno. iPi~:zą hils,torJ11(lmą .. rw.iaJdio-mość · o kb!Palhn:i!dtiwlile rud rże1aJza Iw tym ~re~jon ile

znati •

dujemy w dokumencie wydanym -dnia 3 V 1377

·,r.,

kltóry nad'cl(je 1braicilom Jaśklcxwi i Nilc2Jk<J1V17.i. lhnlltę żelalza

w

IPOibl!iliJu OZęiSiboichowy z <JibO!Wią:llkiean odldiaiWJMJJia:,'OO &O!bo,tę ~ lila dWia ~gi, Ek\!U)loaillo!wano ilru jWBIW-diO!Pddidbnlie 1Sferosylderylty,, lkltórych ~!it®dw.a:Jnile,. deiSt lżnane !W Ollro1!~cy Gna:szyiila,

Gómwd

K:aiWIOidirz.Y -i ~dy

Wal'\py. -Z. innych danycll 'Wyiil.iika, ~

w

o\kres·ie

tYm

powstaje ISIZereg kutmc j.aik: błes·zyń.ska (m. Błeszno) 13'77 II"., 1gJ~yńslka 11382 II". or.az !t.21W. lflalhryki. :belaza

jaGro Z-akłaidy iPiaJlllloolwisikde IW 'Bainka;ch 15.66 :r., dilla

kltórY'Oh ~atwldqpodQbnie 1dldstancza·no SY'derytty jj],aste

poziomnl S!PągowegiOł ek:Jsip]JoarowaJne 'W ,naijibliższe.j

ollmffiilcy.

W 'Ciiąlg!u nal'lltę,pnych •lalt po!WI.s'ta:je IS'zereg Olślrodików, gJd:zie IProw,a;tizlooo e!klspLo:aitaJCję rudy, jaik: PI'IaiS!Zlka,

QO

at

Cl28 Op2 Q75 1,00 !70 ł.l ~

..

~8-_~..,;~-~

_-=

~-

....

--

----~~

-=

-=-==--=-=

_-=

r-

_--====

-~-z[:-.:-j~

~

4 - - 5 .--· ..

~

_{- -}

---

~-- ~- ~-···aG-·

_{· . ·}. ·· 6 - -

_-

7 .

_....

-·~

--

- . ' o . . Furta rudna

a __::pokład stropowy, b - c;>okład spągowy; l - syderyt illasty twall"'dy, 2 - syderyt ilasty, miękki, 3 - sy.dery:t piaszczysty Gruda uboga) pokładu stropowego, 4 - syderyt piaszczysty (rUda uboga) pokład\1 spągowego, 5 - iły łup kowe, 6 - iły piaszczyste, 7 - . iły piaszczyste - glinka,

8 - plaski i pias·Irowce kościeliSkie, 9 - fa-una

Ore layer p;ofile

a - upper bed, b - lower bed; l - har-d clay ironstone, 2. - SO!f.t clay dronstone, 3 - sandy olay ironstane (!poor ore) of the uppeu:- bed, 4 - sandy clay i,ronstone (poor ore) of the lower 1bed, 5 - argillaceous slates, 6 - sandy clays, 7 - sandy clays (clays), 8 - Kościellska sands and

sand-stones, 9 - tauna

;Ru,dntki, Klr:z~e~Pilce, fuzyt.Sitań, KuŹI.'lica Str., 'Drulśloo

llaisy, 'Wil"ęcz:ylea, !BiLa;ch,OfW!nila, K<motPi'Sika, Poc:ueSill!a, Kamienilela IPdlS!ka o1 Zarlki SiUaly IWIZJI'IOSt wydobY'cia rudy !Ila 10b~arze ozęstoohowSJkdm :r-00'4liOOZyna się tz jpiO!dz.ąJtjkiem XiiX tw., l!l IW G.alba.Cih 1830-1;840 ICZy.Illlle były 3 odi~Lalły ~~dylreikiQje), kltórym podlegały po

-lli7Jć!zegó1Jne lkio[pallm:ie, ti ltalk:

OddZLał PJialdQ;a t(jpcm. iZalw'ierlcie) 7 ki$alń,

Odidziaił B1aclrolwnlila. (jpcxw. Częśtooho!wa) •LO iklcJ!pal1ń, Qdid:zJila•ł iP.am;kd .(jpolw. K'kl;budk) 5 ~atlń. .

LiC7Jllie ld~ze jplmeimlilamy IP01Dty!CI7lne .i I\JI1:JI"alba

ISiallllO-'Clizdelinloiści ~~ \byiły !Pl'ZY'dZylną U(p8.od:Jru

.g(tr-lllJiiatwa II'"Uid.

. P;OIW!stailie [pO I IWiolj•nie śiwta1Jowej pan'ils;'lmo IIJIOlskie lilie bYiro · rw LS!tainiie :romilnąć IW'~a1sln~ pmzemysfu

ll"lllldnego, !gld~ !isbnieljące zaBdaldy ·gÓ11niiCZie były

!Willa-iSIIlOŚ•aią <Jibcyte'h ikloncernóiw •lub -dltiOlbn)'lch prylwaJbnYioh wWa'śiCilcieLi, lkitórzy rw zalle:imości od !konilu~Illk!tiwry

II'IOIZ-twitj al!i

•liuJb

~raiiiiilc:?Jall!i ekl~altadję lliU.dy. T:alkie

11'\DIZ-dlrobnienie gÓI'Illlildtwla 1i IC'hęć IWYICiągnięci'a

z

!Il!ielg\0 ll!alj!Wię'kiszy1ch

zYiskl6lw

~tOidioiwalły ib.raik ogólineij

lron-ICelPoj.i \POISztUikiłwlań ~OilQgiJCIZmY'Cih :i lblldiOIWy n.OlwyiCfh

!kiopallń. · ·

Olm"iels U

lWIOOmY

~wlila1bolwelj !Il.ie 'wie[e •:zmienilł

ilstlruie-dące !sbOISIUIIllki·. ·S!PuJści7lila, jatką od:ZJieid7llldzytła Pot1lslka iLu;dJOIWa, [pr2JeldlsitaJWiila•~a olbraz 21Il'is.Zic:zenLa 1il

ZJa•nletdlba-!ti·ia,

a

lkQPa.1niile WiSlk<uteik lb11aku ,dJqpłytwtu prąidu

iUllto-pi-one. W Okire!Sie llalt ·l<!H!5-47 !PJ.ize:IJ1101Waldzooo•

od'lla-iPilaind.e ~opa'lń i IW!łąc:wniie .~ch da eks!p1101art;-a\Cijii. ~decyldJowaJna \ZII!liLaJna 1W DO\llWIOiju .górn~aUwa III!lld

!JiaiSttpuje dopie110 w 1951 r., kiedy to zakrojone na !W'.1eliką 1:ikallę IPT".aJce gooiLogtc2'no-.r~OIZ!larw.cze

:ze-z;wa-łalją lilia za/belzjpi;eczel!1ie .ilSitLnie}ją~eych mlkla:d.Ó!W w

odpo-wliiedinlie IZaJSOby ,orarz umoż.lrl:wiają blidlowę s'1JeTe~u

!IliOIWY'<fu

ikqpa/lń we[cNluig ZlaiSiaJd 1TIOWIOICZeS1n.ej 'techn.i!lci

górn&!!Żielj. W •1•945 ·r. lbyro ·czynnych zaledlwie 7 ma-iyeh lklopailń, lk:tóryl(!'h wylddbycie lwyloolsiło

nieco

po-407

(3)

Wy-k.]

100

.000 t

rudy. W

cią!g!U

i4

lai\; twytdlolbyde

w'zrastaillo !i rw bielżącym. ll'10i1ru ooią®n•ie Olk. 2 · mO.n

1t 'ruldy. Old 1950 •r. 100·~o~o lbuicfulwę ,115 kiotpa[ń,

MóryJclh p!IIotjek!borwama moc ~IttQdlulkeytjna fWYIIliOSl

2,8 mln i1; rudy ['!Ocznie. ChiaTaiktterYJSitylczny j·ElSit fa;klt,

tże rw ostallm.iidh 'l:a~tach 1dolkicmalnJo lWielu ;pOISUndęć, kltÓire

matją 1na oellru szeTIOikie fWipOOIW'adize;nJe poo.tępu

teclh-IIlilczn~o.

BtOil"ą'c \POd Ulwlagę eały okires disilmien:i!a gólnn~dtlwa

w

tym

Tedon.ie morżerny ślledz:ić, jjtaik !kis:z~t~waQ\a Się

myśl ·teC!łmiJc:Zina •i ij&ltie ts\tą!d rwYIJ,lłYIWaqy k.Oir'Zy'Śei:

l) dn XliX rw. etk$illoaJtaJCij.a 01dkr~orwa i

wiello-&zyibinrow.a .Qdh.i!roliowa) syiS!teim oclhotllnilC'ZY,

2) •do ·1·933

rr.

~oaJtaJCija twitelloiS!Zyfbilkotwa

~dluk:lo-wa) illimlitotwa.,

3) od 1:933 11". twprO!W1aJdtren.ie enetl'!gii eleik.1lry.cz:nej,

4) od 11934 rr. elklsiPlioaltaJdj,a szylbaJm.i. {cetnlllra'1nYmi),

5) od 1947 r. wprowad:ren,ie tr:mcj:i. spalinO"nej, a w

1955 r. śtl!i!ZigJorw~j,

6) 1952 r. w;prowarlrr.ende !Zjazdu ludzi do kopalni,

7) 1953

rr.

mecblallllirzaJCija u;r.abia~nia, łaJdorwania

iJIIroans-!piOr.till,

8) 1958 tr. lW)protwa<dizeiil•ie otbuidorwy !Sta•l()IWed dlo

gór-n.itcstlwta.

D?Jils·ietj~ze lgó=i!cllwo rud rżela~a :ptl'O!WiaJdm

eksJP'loa-ltację na :głębOik!oiŚioi ~0-1'00 m 1 ma zap'Looze

ro.Zipi0-17li!Ja1IlY'C!h

·zaJSolbów geo!liogliczny.ch d'o gl:ębokoś:ci ~o

m.

Ogóill!l!a :iłlo.ść wytdobytted rudy !Za teały dk.res

'i&tnlie-tntila gÓtl'nilclJw.a ,n,a tym. •l'edtO'l1ie tWY'I!oOIS:i lOk. 35 ~

t.

Milrno !Że tg6r.nilc:ltlwo !t'llJd ·ze IW'.®ędu na eiklstploattatcdę

tcieru1dclh IPOik'baidÓ'iW rutdy '!1iJe może ll"ÓWintać się tZ

ilnny-mi P'I'ZJei!IlY\StłaJilnny-mi ~'l IIl•aJSlzegj() tkmaJjru, 'bo ne,d,nak

ma;jąc ju.ż tz.a wbą .1000-ietl!lią ltretdyaję, zaws.ze bę

dlzie słillżyilio• dlła IPidŻYitJk:IU \Willatsne,go. klra1ju.

SUMMARY

The setd;ilmell1WY

diron oras

aJre the moslt impolrtatnt

'iln iPoLal!lld. 'Dbey a~re .ctolnJSDderetd to• be the

mam

:reoou!"ces fur mli;n:iJng !imdtuiS\t·ry. Ol<ay 11001Il'Stlotnes fiOOilD

rthe CzęslloobOtWa Alreta sbOIUild be m>eiilltloned, albove

:aJ11. i[).eq)otSits O!f cll:ay 1l'oii1StiD'l!JeiS a~re OOtl1JileClted thetre

Wtilth the fe!"l'1iiferoUIS Mlild!di1e ,JI\llrtaiSSilc Stralta. stralta

l1atrll!!litnlg .from Rhaettk ·1lil]!l Mlaltm are develllotped iiil

the OzęStochctwa Atrea. 'Dbey Willld .the S'W -s]Qipe

otf Łódrl - Mlioohów sytiltcllli:notr.inltm. The Mi!dtd!le

J>Ull"aS!silc Sttmata rure co:vel'e'd wilth ltitmesroones ocf Ul~

JUtras::~ic. 'Dhe limestones form the distinct

mortpiho-Logi•ca<l chatm otf hlilllls: lthe Kraików - Ozęslbochowta

JUI'a

Cham.

The delbalilled deSim:łi\p1lioo Otf thron ores

O•COUtrl'e'lliOOS ~n didifereiillt :!io•rmat~ons as wel.IJ. aiS 1lhe

eXIpLo.i"bation data aJl'\e ciltad.

PE310ME

HaH60Jihiiiee rrpoMhiiiiJieHHoe sHaqeHHe HMeiDT

B IlOJibiiie meJie3Hhie PYAhi ocaAoqHoro THrra,

rrpeA-CTaBJUIID~He OCHOBHYJO 6asy cyru;eCTBYIO~eil: ropHOit

IIpOMhiiiiJieHHOCTH, a cpeAH HHX l"JIHHHCThle CHAępHThi

qeHCTOXOBCRoro perHoHa. Hx rrpoHBJieHHH csasaHhi

C 6ypołt IOpO:II:, ROTOpaH B 3TOM perHOHe HB.&HeTCH py-AOHOCHO:Ii:. 'l!eHCTOXOBCRHH PYAHhi:Ii: paHOH OXBaThiBaeT

o6pa30B8HHH OT p3Ta IIO M8JlhM, 06HaJRaiO~HeCH 3AeCh

Ha IIOBepXHOCTH B BHAe roro-3aiiaAHOrO RpbiJia

JIOA-3HHCRO-MeXOBCRO:Ii: MYJihAhi. HpoBJiefi HBJIHroTca

H3-secTH.IIRH 6eJiofi rophl, o6pasyro~He MopcpoJiomqecRH

OTqeTJIHBYJO IIOJIOCY B03BhiiiieHHOCTe:ll:, H3BeCTHYID IIOA RassaRHeM HpiUwBcRo-'lleHcToxoscRoil: IOphr. CTaTba COAeplKHT IIOAp06Hoe OIIHCaHHe lKeJie30PYAHhiX

IlpO.IIB-JieHRH B OTA'eJibHbiX cpOpMa~H.IIX H 3RCIIJiyaTa~HOHHbie

CBeAeHH.II.

408 S. Z.

RÓŻYCKI

O NAZWĘ JURA POLSKA ZAMIAST WY1:YNA

KRAKOWSKO.;czĘSTOCHOWSKA

Na przedpolu a:kpidów, ;poczyn8ijąc od pogranicza

Francji i Szwajcariti, ciągnie s.ię strefa niewysokich

g'ór, które noszą nazwy "Jura". Rozpoczyna ten szereg

Jura Szwajcall'"Ska, macierzysta dila nazwy formacji

jurajskilej, skąd zaczerpnął ją w 1829 r. Brogniart dd'ąc

w

ślaldly . Humboldt~ k!tóry juri;

w

1795 !!.". mówił

o "wapieruiach jurajtskich". Na jej przedłużeniu ku E

lerl.y JUtra Szwabska i Jura Frankońska, ~ęki pracom

Quenstedta i Oppela, tereny klasyczne; na których

obok Anglii i Francji była formowana stratygrafia

formacji jurajskiej.

Po wschodlniej stronde Bloku Czeskiego, już na

te-rytorium Pruski, jak odibicie lustrzane Jury Framkoń

skliej a w dużym sto!l;m>i.u jej analogia podl względem

bwdowy geologicznej i wielu cech rzeźby, letży strefa

wychodni ultwOfl"'Ów jura.j!~kich rorz.aiągająca się 'C!ługą

wstęgą od oikolic Krakowa ku Częstochowie i

prze-dłużająca się dalej w k!ierunku Wielunia i Kalisza.

Jeslt to zdecydlowanie zarysowująca się jednositka

geologiczna, w obrębie której wyraźnie wyodrębnia się

wyniesiona wapienna strefa z licznymi rozrzuconymi

na niej malowniczymi skałkami.

W przeszłości nie uzyskała ona żadnej tradycyjnej nazwy.

Nie ma również okreąlającej ją lokalnej nazwy ludowej.

Ludność sąsiadujących nizin mówi o niej po prostu "góry"

- utrwalając to jedynie w nie~órych nazwach wiOBek

leżących na skraju wyżyny (Góra Lelowska Góra

Wło-dowska itd.~. · '· ·

Na wyrÓżniający się od sąsiedztwa chaJraktar rzeź

by tej strefy, jako jeden z pierwszych, zwraca uwagę

S~szic (1806 r.} opisując: "podarte, połupane,

wa-piennych skał Cypliska". Jednak ok!reślone pojęcie

geograficzne, obejmujące teren wyśtępowania wapieni

jurajskich twOil"zy dopieTo B. Pusz., który w swoim

geognostycznym opisie Polski (1836 r.) wielokrotnie mówi: "dar grosse Zug de·s Jurak:alksteins von

Kra-kau bis Wieluń", lub "Zu2 des Jurakalks von

Kra-kau bis Czenstochau", czy też po prostu "der

Haupt-zug des Jurakalksteins". Określeń tych używa jednak

Pusz jako omówień tekstowych, bez świadomości że

kładzie podwaliny pod przyszłą nazwę geog'rafic;ną.

Dopiero w latach BO-tych ubiegłego wiekUl w

pra-cach Siemiradzkiego, Michalskiego i innych geologów

pojawia się już jako nazwa geograficzna "pasmo

Krakowsko-Częstocihows:kie" lub .,Wie-luńskie", a nieeo: później nawet "pasmo

Krakowsko-Kaliskie". W 1887 r. St. Nałkowski wprowadza nową

nazwę, bal!"dziej nawiązującą do tradycji Pusza

-"Jura Krakowskd-Częstochowska". Nazwa ta przyjęła

się populanlie, choć nie. wyparła poprzedniej nazwy

"Pasmo". Toteż u St. Kotkiewkza w 1892 r. czy

:-tamy: "pasmo formacji jura ;między Częstochową i

Krakowem", u Przesmyckiego (1908 r.) -

Krakow-sko-Wieluńskie

pasmo

górskie", a u A.

sujkowskie-go ~1918 r.) znajdujemy używane równolegle: "grzbiet

Częstochowsko-Klrakowski", "grzbiet Wieluńsko-Kra

kowski", "grzbiet jury Krakowskiej" i "Wyżyna

Częstochowsko-Klrakowska". St. Lencewicz już po

pierwszej wojnie światowej w 1921 r. pisl!'Je: ,.pasmo

Jury Krakowsldej". ·

W 1922 r. Zjazd Geograficzny, jak podaje L.

Sa-wieki na podstawie referatu St. Pawłowskiego, dla

interesującego nas obszaru przyjmuje nazwę: •. .IPłyta

Krakowska". Nazwa ta nie uzyskała s:zers.zej

popu-la;rnoścl wśród geo,gra:fów, a geologowie zignorowali

ją zupebnie, gdyż suge~rowała typ budowy geołogicznej

odmiennej niż ta, którą w ·rzeczywistości ma ten

te-ren. W bieżącym użytku nadal pozostały różne weJrSje

nazwy, wyżej prz.ytaczane. ·

W 1946 r. geografowie dążąc do usystematyzowania

podziału i nazewnictwa fizjograficznego Polski, na

· wniosek M: Klirn&'>zewskiego, pll"zyjęli dla całej

wy-niosłości od Krakowa po Wieluń nazwę "Wyżyna Krakowsko-Częstochowska", dzieląc ją na wyżyiil.y: