Poziom konkurencyjności polskich firm i produktów na rynku międzynarodowym w świetle historycznych doświadczeń

Pełen tekst

(1)mU' 585. 2001. Janusz Grabowski Katedra MikroekonomII. Poziom konkurencyjności polskich finn i produktów na rynku międzynarodowym w świetle historycznych doświadczeń Przełom wieków oraz doświadczenia dekady przebudowy systemu polskiej gospodarki skłaniają do nieco szerszej refleksji nad obecnymi realiami. Pozwoli to, jak się wydaje, bardziej realistycznie i szerzej postrzegać procesy dostosowawcze, których jesteśmy świadkami. Gospodarka światowa to zwarty system ekonomiczny, w którym ma miejsce zarówno wzajemne oddziaływanie poszczególnych elementów (subsystemów), jak i gospodarki globalnej jako całości na poszczególne człony układu . Pomimo że nie ulega wątpliwości, iż sposób i zakres tego wzajemnego oddziaływania jest zróżnicowany, to jednak mamy w tym względzie do czynienia z coraz bardziej wyraźnymi i sukcesywnie nasilającymi się współzależnościami. Są one konsekwencją włączania się gospodarek narodowych poszczególnych krajów w procesy produkcji i wymiany o głobalnym zasięgu. Obserwowane mechanizmy łegły u podstaw sformułowanej przed łaty i weryfikowanej w czasach współ czesnych tezy, że jedną z podstawowych tendencji w nowoczesnej gospodarce światowej jest wyraźna skłonność do otwierania się w wyniku postępującego podziału pracy, będącego rezultatem różnicowania produkcji'. Analiza danych statystycznych dła poszczególnych regionów z ostatnich kiłku dekad potwierdza powyższy trend. Dynamika wzrostu produktu globał-. t Z. Kamiccki J, Soldaczuk, W. Sicrpiński, MiędZYllarodowe sfó.\'IlI/ki ekonomiczne. Zarys teorU j polityki, PWE. Warszawa 1971, s. 40; J. Klecr. Gospodarka .rwiawwa. Prmvidlowo.1ci /'Olwoju, PWE, Warszawa 1975,5,33; J. Bognar, TlI(! Eigll/jol' li New System oj lnlematiollal Rclfllioll.\', I. Economy, Budupcst 1977, s. 6-13; J. Grabowski,. Zwięk. szanie się otwartego cllaraktem gospodarki jako obiektywna globalna prawidlowość wc czesllym świecie, Zeszyty Naukowc AE w Krakowic, Kraków 1984, nr 201, s. 147-157 .. współ. Hungnizan Scicntific Courcit for. Worłd.

(2) I. Janusz Grabowski. nego, produkcji przemysłowej, oraz wymiany towarowej z zagranicą są wyż sze w krajach rozwijających się niż w krajach rozwini ętych (por. tabela I) , Tabela I , Wybrane. wskaźniki. ekonomiczne św i ata (ceny stale , rok J 990 = 100). Wyszczególnienie. Lłlta. 1980. 1990. 1995 11 998". 73 76 69. 100 100 100. 117 109 131. 122 115 139. 81 82 79. 100 100 100. III. 120 11 6 135. 63 63 62. 100 100 100. 137 126. Produkt krajowy brutto Świat. Kraje rozwinięt e gospodarczo Kraje rozwijające Produkcja. się. przemysłowa. Świat. Kraje. rozwini ęte. gospodarczo. Kraje. rozwijające się. 108 124. Import - cir. Świat. Kraje Kraje. (bez krajów Europy Środkowowschoclnicj i b. ZSRR) gospodarczo. rozwinięte. rozw ijające się. 173. 153 155 176. Import - rob , Św i at. Kraje Kraje nW. (bez krojów Europy Środkowowschodn iej i b, ZSRR) gospodarczo. rozwinięte. rozwijające s ię. 65 66 59. 100 100 100. 135 127 159. 153 141 169. niektórych przypadkach wykorzystano dane dla roku 1997. Żródlo: opracowanie własne na podstawie: Rocznik Statystyczny - Przcglqd międzynarodowy. GUS, Warszawa 1999, s, 592-594, L, LI ,. Mamy świadomość, że posługiwanie się wartościami u średnionymi dla dużej grupy pm\stw wiąże s ię ze znacznym uproszczeniem, W jednej grupie krajów rozwiniętych gospodarczo znajduj ą się zatem zarówno gospodarki "wschod zące", jak i dynamicznie przekształcające s ię, w drugiej - kraje rozwijające się - kraticowo "peryferyjne", generujące coraz w iększe ubóstwo , O skali ciągle istniejącego dystansu pomiędzy obydwoma grupami gospodarek może świadczyć fakt, że pomimo znaczących przetasowali w międzynarodowym podziale pracy, na kraje . które fa zę rozwoju indu stria lnego mają już za sobą i znajduj ą się w zdecydowanej mniejszości, przypada c iągle ponad 50 % global nego produktu krajowego brutto (PKB), W dziedzinie świ atowe go eksportu ten udzial sięga aż 75%, Eliminowanie narosłych dys proporcji nie jest możliwe w izolacji, lecz wymaga intensyfikacji powiązali ekonomicznych pomi ędzy poszczególnymi gospodarkami i szczególnego uwzględniania transferów kap itału i technologii. Przepływ technologi i najczęściej reali zowany jest przez obrót towarami o zaawansowanej technice, sprzedaż licencj i i patentów, ud os tęp nianie know-how ,.

(3) I. Poziom konkurencyjności polskich firm i produktów /la rynku ... realizację. zagranicznych inwestycji bezpośrednich czy wreszcie przemieszczenie się ludzi o wysokich kwalifikacjach'. Jednym z pierwszych i najłatwiej uchwytnym symptomem wiązania się gospodarki krajowej z zewnętrznym otoczeniem są obroty towarowe w handlu zagranicznym, pozostające w funkcjonalnej zależności ze wzrostem ekonomicznym w ramach sprzężenia zwrotnego:. wzrost ekonomiczny. otwieranie. się. na zewnątrz. Na ile przykład Polski może być potwierdzeniem tych zależności, przynajmniej częściowo powinno odpowiedzieć niniejsze opracowanie. Pomimo trudnych historycznie uwarunkOWalI możemy przyjąć, że należymy do grona gospodarek "aspirujących" i podejmujących coraz to nowe wyzwania mające na celu zmniejszenie dystansu dzielącego nas od krajów bardziej rozwiniętych'. Efektywność tych przedsięwzięć, pomimo wymiernych korzyści, skłania do krytycznych refleksji, kOI\czyły się bowiem one często głęboką fluktuacją procesów ekonomicznych, protestami społecznymi i spadkiem poziomu życia. Przyczyn niepowodzeI\ poszukiwano najczęściej na zewnątrz. Zdecydowanie mniejsze znaczenie przypisywano uwarunkowaniom wewnętrznym. W tym miejscu przeanalizujemy jedną z takich przyczyn - proces angażowania Polski w międzynarodowy podział pracy. Uprzedzając późniejsze szczegółowe wnioski, można stwierdzić, że na przestrzeni całego okresu po II wojnie światowej udział nasz w podziale korzyści komperatywnych był niewielki i nie odpowiadał potencjalnym możli wościom. Teza ta dotyczy nie tylko epoki obowiązywania państwowego monopolu w handlu zagranicznym, ale i w znacznym stopniu okresu transformacji (por. tabela 2). W latach 1950-1970 impulsy dla aktywizacji powi~IZUl\ zewnętrznych były znacząco tłumione lansowaną wówczas koncepcją biernej roli handlu zagranicznego, charakterystyczną dla gospodarki rozwijanej ekstensywnie, quasi autarkieznej. W systemie takim często ma miejsce prymat produkcji antyimportowej nad produkcją proeksportową. Świadczyło to o braku dostatecznego zrozumienia zarówno dla wzrostotwórczej roli handlu zagranicznego jak i prowymiennego charakteru wzrostu ekonomicznego, szczególnie w dłuższym okresie. 2 Międzynarodowe stosunki gospodarcze, pod red. A. Budzikowskicgo i E. Kawcckie}Wyrzy~ kowskicj, rWE, Warszawa 1996, s. 40. :1 Nauka - tec/lIl%gia - gospodarka. Wzajemne powiązania i globalne tel/dencje rozwojowe, KBN, Wmszawa 1995..

(4) I. Janusz Grabowski. Tabela 2. Udzial Polski w handlu Wyszczególnienie Import EkspOlt. światowy m. w okresie 1950- 1998 (w %) Lata. 1950 1,0 1,1. 1960 1,1 1,0. 1970. 1975. 1,1 1,1. 1,4 1,2. 1980. 1985. 1990. 1995. 1998. 0,9 0,8. 0,5 0,6. 0,3 0,4. 0,5 0,4. 0,9 0,6. 2rOO10: oprucowanic wł ns ne na podstawie: Rocznik Statystyki MiędzymŁrodo wcj, GUS, Warszawa 1991, s. 271 -273; Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego , GUS, Warszawa 1999, s. 7; Rocznik Statystyczny, GUS , Warszawa 1999, s. 697-698.. Dekada lat s iede mdzi es iątyc h miała zapoczątkować intensyfikację powią ekonomicznych z zagra nicą. Zapowiedziano proeksportową orientację w gospodarce, rozwój współpracy produkcyj nej z partnerami zagranicznymi, a nade wszystko modernizację i restrukturyzację gospodarki z wykorzystaniem zewnętrznych źródeł fi nansowania' . W rzeczywistości zdoJano jedynie rozpocząć aktywną politykę kredy tową, skutkiem czego było tzw . otwarcie na import. Realizowany przywóz dóbr inwestycyjnych w znikomym stopniu przyczy nił s ię do wykreowania polskiej specjalizacji eksportowej wyrobów o znacznym stopniu przetworzenia. Już wówczas nie był o tajemnicą, iż często zdarzały się chybione zakupy maszyn i urzącl zeó, które de fac to nie mogły uczestniczyć IV mocno nagłośnionym procesie tzw. samospłaty . Mial on polegać na regulowaniu zagranicznych zobowi ąza ń przy pomocy środków dewizowych pochodzących z eksportu wyrobów wytworzonych w nowo powstalych obiektach. Z czasem inwestycje te dodatkowo generowaly rosnącą presję na zwiększ anie importu zaopatrzeniowego. Nie bez znaczenia dla rozwierania się nożyc pomię dzy importem a eksportem byl znaczący wzrost wolumenu przywozu artykułów o przeznaczeniu konsumpcyjnym , z założenia mający częściowo niwelować szybko poglębiające s ię dysproporcje rynko we. Brak znaczącego strumienia artykułów przemysłowych w ofercie eksportowej, przy równoczeRnym ograniczaniu eksportu żywności - tradycyjnej wizyt6wki polskiej na rynk u zachodnim będ ącego konsekwen cją narastania wewnętrzn ych trudności aprowizacyjnych , dodatkowo sprzyjało obniżaniu si ę stopn ia pokrycia importu -ekspo rtem. W rezultacie, w wyniku braku racjonalnej polityki ekonomicznej i malo efektywnego wykorzystania funduszy zagranicznych, w ciągu kilku lat mu sia ło dojść do utrwalenia się zjawiska asymetrii w wymianie z zagran i cą (por. tabela 3). zań. Do Jlolowy lat osiemdziesią tyc h zad łużenie wolnodewizowe wzros ło prnwic 30-krotnic. Jego dewiz. które przekmczaly wpływy z eksportu. Pilne stalo się zatem otwieranie nowych linii kredytowych. na coraz gorszych w:arunkach, aby za pomoc q tych środków regulować zobowi;lzania wobcc wierzycieli (tzw.l'cfillallcing) oraz rcstl'llktmyzacja długu (tzw. resched/llillg). W wfll1mkach izolacji politycznej, po wprowadzen iu slan ll wojennego w ładze jednostronnie <I. obsługn wy magał a. zerwały. kontakty z wicrzyciclmni i zaw i es i ł y sp l a tę zobowiqzmi. Umorzenie 50-70% nominalnego. dlugu przez Klub Paryski i Lo nd y ń ski ornz restrukluryzacja pozostałej jego części byla dopiero w I polowic lat dziewięćdziesiątych.. możliwa.

(5) Poziom. konkurencyjności. I. polskich firm i produktów IW rynku .... Tabela 3. Obroty handlu zagranicznego Pol ski w latach 1950-1999 Rok 1950 1960 1970 1980 1990 1995 1998 1999'. Obroty w mln USD (ceny bieżące). Udzi ał. ImpOlt (cif.). Eksport (fob.). Saldo. 668,2 1495 ,0 3607,5 19089,3 9527,7 29049,7 47053,6 45900,0. 634,3 l 325,5 3547,6 16996,8 14321,6 22894,9 28228,9 27400,0. -33,9 -169,5 -59,9 -2092,5 +4793,9 -6154,8 -18824,7 -18500,0. salda. w wat10ści w%. ekSpOt1U. -5,3 -12,8 - 1,7 -12,3 +33,5 -26,9 -66,7 -67,5. Dynamika realna 1990 = 100 (celly 'tale) Import. EkspOlt. 8,9 20,2 51,0 67 ,9 100,0 254,1 454,7 443,4. 7,0 12 ,5 33,5 67,9 100,0 129,9 177,3 171,6. Źródło:. opracowanie własne na podstawie: Dali e szac/łllkowI!. Rocznik Stalystyczny, GUS, Warszaw. 1999, s. L, LI, 442, "Rzeczpospo1ila" 2000, nr 414.. W toku dekady lat osiemdziesiątych stand ing Polski w międzynarodowym podziale pracy obniżył się niemal o 50 %. Pamiętając o całej złożoności ówczesnej sytuacji społeczno-politycznej należy przyjąć, że było to przede wszystkim konsekwencją pogłębiania się kryzysu strukturalnego w gospodarce. Co prawda radykalne cięcia w imporcie pozwoliły na spektakularny "statyczny" sukces w postaci krótkotrwałego dodatniego salda w bilansie handlowym, ale odbywalo się to kosztem szybko postępującej dekapitalizacji majątku i deregulacji wszystkich obszarów działalności gospodarczej. Wysoki udział salda w wartości eksportu (+33,5%) dla 1990 r. stanowi swoisty paradoks polskich doświadczel\ w stosunkach gospodarczych z zagranieli, w calym minionym 50-leciu objętym analizą. Proces transformacji od gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej okazał się bardzo bolesny dla przedsiębiorstw i spoleczcl\stwa. Trzeba by odczekać trzy lata, aby można bylo zaobserwować pierwsze symptomy ożywienia w gospodarce, możliwego w wyniku dokonywanych przeksztalcel\ strukturalnych, lepszego wykorzystania mocy produkcyjnych oraz dzięki kreatywnym postawom Polaków. Pomimo tych niewątpliwie sprzyjajl)cych warunków wewnętrznych jak również dobrej, przez większą część omawianego okresu, koniunktmy w gospodarce światowej i życzliwego, zewnętrznego nastawienia do polskich przemian systemowych, nie udalo się w zadawalającym stopniu zmienić naszej pozycji w handlu światowym. Nadal jesteśmy zdecydowanie bardziej otwarci na import, co w warunkach poglębienia się tej dysproporcji musi budzić niepokój (tabela 3). Dodatkowym groźnym symptomem jest obniżanie się eksportu. W roku 1999 był on niższy według wstępnych szacunków o okola 3,1 %, a po dwóch miesiącach obecncgo roku wartość eksportu, w stosunku do analogicznego okresu w roku ubieglym ulegla obniżeniu aż o 13,4%' . 5 Jeżeli. deficyt obrotów. bicżflcych. po dwóch micsiljCach obecnego roku. przekro czy ł. wctllllg.

(6) I. Janusz Grabowski. Powiązania zewnętrzne w całym okresie transformacji spełniały znaczącą rolę dla gospodarki polskiej pozwalając na jej stopniowe wychodzenie z głę bokiej depresji oraz częściową modernizację. Zastanowienia wymaga jednak rozwieranie się "nożyc" związanych z udziałem importu i eksportu w PKB, szczególnie w ostatnich latach, kiedy znaczącemu przyrostowi udziału importu towarzyszy I spadek eksportu. Bez wątpienia stanowi to wyraz narastania dysproporcji w stosunkach handlowych z zagranicą, pomimo iż udało się zbudować zręby systemu rynkowego. Podmioty wygenerowane przez ten system partycypują w wytworzeniu 45-50% PKB, zaś cały sektor prywatny powyżej 60%'. Potwierd za to również bardzo niska wartość eksportu na 1 mieszkańca i rosnąca dysproporcja w stosunku do importu. Wyrazem tego są dane empi-. ryczne z tabeli 4. Tabela 4. Rola handlu zagranicznego Polski w jej w okresie transformacji (ceny bieżąc e) Wyszczególnienie impoltll Wwal10ści PRB w % Udział eksportu w wartości PRR w % Wartość importu na l mieszkańca w USD Wartość ekspaltu na I mieszkańc a w USD Udział. przeobraże niach. gospodarczych. Rok 1990. 1992. 1994. 1996. t998. t4,9 16,5 257,0 376,0. 19,3 15 ,7 415,0 344,0. 23,3 18,6 559,0 447,0. 27,8 18,3 961,0 633,0. 29,6 17 ,9 1217,0 730,0. Żródło: opracowanie własne na podstawie: Polski hllndel zagranicZ/lY IV /995 r" [KC HZ, Warszawa 1996; Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa 1999, s. 442, 539, 697-698.. Można w tym miejscu przytoczyć tezę, że w okresie zasadniczych przekształcet\ w gospodarce, a okres polskiej transformacji niewątpliwie do takich należy, "normalnym" jest wzrost deficytu w obrotach towarowych. Przyspieszony rozwój często z udziałem kapitału zagranicznego, kreuje zawsze znaczący wzrost popytu, którego w żaden sposób nie może zrównoważyć podaż krajowa w dotychczasowej strukturze. W pierwszym okresie powinien to być popyt inwestycyjny, stwarzający szansę modernizacji gospodarki i tworzenia nowych miejsc pracy. Z czasem w takich realiach trzeba się liczyć również ze wzrostem importu zaopatrzeniowego, spelniającego wymagania zastosowanych technologii, jak również i popytu konsumpcyjnego, jako swoistej retorsji wzrostu zamożności części społeczeństwa. Owocem takiego pakietu przed sięwzięć powinna być ostatecznie atrakcyjna oferta eksportowa pozwalająca sukcesywnie równowa żyć obroty bieżące', Pro-. analityków Wami & Company 8% PKB, to mamy do czynienia z bardzo ośrodków. powużnym sygnałem. kierujqcych decyzje gospodarcze. Wyniki te są niemal 2·krotnic gorsze niż rok i 4·krotnic gorsze niż w lutym 1998 r. (por. "Parkiet" 2000,4 kwietnia).. din. wcześniej. 6. Rocznik Statystyczny 1999 ... , s. 544 .. 1. Istnieje pogll.)d, że każdy kierowany z zagranicy do gospodarki dolar wymaga po czątkowo 40. centów imporlu, ale zcznscm generuje średniorocznie 2 dolary eksportu (por. M . Balicka, Doczekać.

(7) I. Poziom konkurencyjno"ci polskich firm i produktów na rynku .. ,. ces taki jest możliwy, a zrealizowały go z dużym powodzeniem tzw, "tygrysy azjatyckie", Polska rzeczywistość, jak wynika z wcześniejszej analizy, do takiego scenariusza z całą pewnością nie przystaje, Nie mniej niż ujemne saldo w obrotach towarowych z zagranicą musi niepokoić obniżanie się międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki w trakcie dekady lat dziewięćdziesiątych (wskaźniki przewagi komporatywnej liczone według zmodyfikowanej formuły B, Balassa), co wynika przede wszy tkim z koncentracji polskiego eksportu na wąskiej grupie towarów o niskim stopniu przetworzenia, Średnie wskaźniki ujawnionej przewagi względnej w polskim handlu zagranicznym wykazują przy tym wyraźniejszą tendencję spadkową w odniesieniu do artykułów pochodzenia przemysłowego niż rolnospożywczego' , Tabela 5, Struktura geograficzna handlu zagranicznego Polski (ceny bieżące, w %l Import. Wyszczególnienie Kraje. rozwinięte,. w tym:. Kraje UE. Kraje rozwijające się Kraje Europy Środkowowschodniej ib.ZSRR. Eksport. 1980. 1990. 1995. 1998 1980. 1990. 1995. 1998. 37,3 21,1 13,1. 65,3 47,2 13,3. 74,3 64,6 10,5. 74,9 65,9 11.7. 34,S 22,4 19,2. 67,1 45,6 10,6. 76,0 70,S 7,5. 73,5 68,3 5,3. 49,6 21,4 15,2 13,4 46,3 22,3 16,5 21,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0. Razem. Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Grabowski, Zewll{!frznc powiązallia ekonomiczne Polski lV okresie tra1l.~formacji [w:] n'alls/arlllacja gospodarki polskiej. Doświadczenia i wyzwania, PAN, Kraków 1996, s. 117, Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 1999, s, 442, Powyższe fakty nie świadczą dobrze o strukturze asortymentowej dotychczasowej wymiany towarowej z zagranicą (por, tabela 5), Przypomina ona niezmiennie, że w międzynarodowym podziale pracy uczestniczymy ciągle z pozycji gospodarki zacofanej, Udział wyrobów zupełnie nie przetworzonych (np, surowce) oraz przetworzonych w niskim stopniu (np, nawozy sztuczne, kostki brukowe, pręty stalowe) przekracza 60% eksportu, Jednocześnie konkurencyjność wielu artykułów z grupy rolno-spożywczych, tradycyjnie i przez lata cenionych przez odbiorców, ulegała obniżeniu, Pomiędzy rokiem 1992 a 1998 udział tej grupy w globalnym eksporcie zmniejszył się o około 3%, Po uwzględnieniu poziomu cen transakcyjnych w eksporcie i imporcie tymi wyrobami pojawi! się problem ujemnego salda w handlu tym asortymentem, Z kolei wyroby technożniw,. "Polityka" 1997, nr 45, s, 76).. Odnosząc. to do polskich realiów, kapital zagraniczny winien. po roku 2000 (uwzglQdniollo dwulelnią karencje) przyrost eksportu 78 mld USD. Tym~ czasem cały eksport polskiej gospodarki za rok 1999 jest szacowany na poziomic 27,4 mld USD wywołać. (por. "Rzeczpospolita" 4 kwietnia 2000 r.).. 81.. Misała,. A. Kisiel. B. Baranowska, Zewnętrzne powiązania gospodarcze Polski w okresie materiały Ru)dowcgo Ccntrtlll1 Studiów Strategicznych, Warszawa 1998, s. 3-4.. tramfarlllacji,.

(8) I. Jallusz Grabowski. logicznie zaawansowane mają śladowy udział (niektórzy twierdzą, że mieści się on w granicach błędu statystycznego) w polskim eksporcie. Udział ten nigdy nie przekroczyl5%, z tego wyroby trudne do imitowania stanowią 0,6-0,8%'. Tabela 6. Struklura polskiego imporlu i eksportu' wed lug grup lowarówklasyfikacja SITC (ceny bieżące, w procentach) Wyszczególnienie. t994. 1985. t998. ImpOlt EksJlOlt Import Eksport ImpOit Eksport. Towary rolno-spożywcze Surowce z wyją tkiem paliw Surowce mineralne, smary i materiały. 9,2 10,2. 8,2 7,4. 9,6 5,2. 11,5 4,7. 7,0 4,1. 10,4 3,0. pochodne Produkty przetwórstwa przemysłowego Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy. 22,2 27,9 30,5. 15,7 29,3 39,4. 10,5 45 ,7 28,5. 9,1 54,9 19,8. 6,3 43,8 38,5. 5,5 52,7 28,4. '" import cif. , eksport fob. Źródlo: opracowanie wlasne na podstawie: Handel Zagraniczny, styczeń-grudzień 1994, GUS ,. Warszawa 1995. s. 17 i 124, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego, GUS, Warszawa 1995, s. 8. Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 1999, s. 700.. Swoisty efekt mnożnikowy wywołała gruntowna przebudowa struktury geograficznej polskiej wymiany towarowej z zagranicą (tabela 6). Przez kilka dekad realizowaliśmy umowy oparte w dużej mierze na wymianie barterowej. Udział gospodarek realnego socjalizmu zarówno w naszym imporcie,jak i eksporcie w okresie największej intensyfikacji współpracy zbliżał się do 60-70%'''. Stworzono nawet na mocy decyzji politycznych zręby specjalizacji wewnątrz gałęziowej. Z końcem lat osiemdziesiątych uklad ten rozpad ł się. Wytłumiona została również nasza wymiana z krajami rozwijającymi się i to szczególnie wyraźnie po sU'Onie eksportu. Dokonaliśmy reorientacji na kraje wysokorozwinięte, Ich udział w naszym handlu zagranicznym pomiędzy rokiem 1980 i 1998 podwoi! się. W przypadku Unii Europejskiej mamy do czynienia z ponad trzykrotnym wzrostem udziału tak w imporcie jak i w eksporcie. Dzisiaj, bogatsi o te doświadczenia, mamy świadomość, że taka zmiana partnerów pociąga za sobą bardzo wysoki koszt alternatywny. Stanowi go deficyt handlowy, który w ostatnich dwóch latach wynosi! odpowiednio 18,8 i 18,5 mld USD, z czego ponad 13 mld USD przypada na kraje rozwinięte, w tym 10,5 mld USD na Unię Europejską. Zdaniem analityków ING Barings jest to najgorszy efekt calego dziesięcioletniego okresu transformacji. N ad deficytem handlowym przekraczającym 2/3wartości rocznego eksportu nie można przejść do porządku. 9 Do wykonanin szacunków wykorlys!<mo uane RZI}dowcgo Centrum Studiów Statystycznych oraz Rocznika Statystycznego 1999, g. 700. 10. Por. Rocznik Sfatystyczny, GUS, Warszawa 1987, s. 610..

(9) Poziom. konkurencyjności. polskich firm i produktów no rynku .... I. dziennego . Stan ten należy uznać za odlożony efekt kumulowania się niekorzystnych tendencji w dłuższym okresie. Nałeży do nich zaliczyć m.in.: - opóźnienie technologiczne rodzimego kupitału , - brak środków finansowych na restruktury zację gospodarki (z 39 mld USD skierowanych w ciągu ostatnich 10 lat do Polski w postaci inwestycji bezpośrednich, znaczna część uczestniczyła w prywatyzacji i została przyjęta przez Skarb Państwa), - niewłaściwą strukturę importu: - udział importu inwestycyjnego w całym okresie przekształceń systemowych nie przekroczył 16%, - import zaopatrzeniowy stanowi! około 2/3 przywozu i był związany przede wszystkim z realizacją porozumień produkcyjnych koncernów samochodowych, tzw. obrotem uszlachetniającym oraz konfekcjonowaniem towarów dla sieci zagranicznych supermarketów prowadzących d ziałalność handlową w naszym kraju" , - nieskuteczne narzędzia aktywizacji eksportu . Przeszkody powyższe okazały się na tyle znaczące, że zablokowały oczekiwany proces otwierania gospodarki połskiej pomimo zasadniczych i w dużym stopniu udanych przekształceń systemowych w obszarze sfery realnej podjętych z początkiem łat dziewięćdziesiątych. Prywatyzacja gospodarki oraz przedsię biorstw pośredniczących przez lata w organizowaniu stosunków ekonomicznych z zagranicą nie stanowi panaceum na wcześniej s ze niepowodzenia. Skłonność do eksportu jest ciągle bardzo niska. Mierzona stosunkiem wartości eksportu do przychodów firm oscyluje średnio dla całej gospodarki wokół 10%. Prawie dwukrotnie wyższą predyspozycję do eksportu posiadają firmy z kapitałem zagranicznym, ale absorbują one ponad połowę importu, przez co partycypują średnio w 2/3 deficytu handlu zagranicznego w ciągu ostatnich kilku lat, uczestnicząc jednocześnie w wytwarzaniu tylko nieco powyżej 5% PKBI2. Nie uzyskano spodziewanych efektów w wyniku deregulacji wielu instrumentów polityki handlowej: - zniesienia reglamentacji na rynku dewizowym, - wprowadzenia wewnętrznej wymieniałności , - obniżania pełzającej dewaluacji złotego z jednoczesnym poszerzaniem dopuszczalnego pasma wahalI, jako przygotowania do pełnego upłynnienia kursu, - utworzenia strefy wolnego handlu CEFTA, -uzyskania statusu członka stowarzyszonego z Unią Europejską oraz rozpoczęcia procesu akcesyjnego, - sukcesywnego wdrażania postanowień Ruandy Urugwajskiej, - nowelizacji prawa celnego i wprowadzenia nowej taryfy celnej, II Obliczeń. dokonano. wykorzystując. dane z Roczniku Statystycznego Handlu Zagranicznego. 1999, op. ci/., s. 41.. 12 Por. Rocznik Statystyczny 1999, s. 442, 544, M. Bnlicka, op. ci/., s. 74..

(10) I. Janusz Grabowski. - stopniowego obniżania podatków dla firm, - powołania do życia Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych. Nieskuteczność powyższych rozwiązań podporządkowanych, jak się wydaje, przede wszystkim realizacji programu stabilizacyjnego w gospodarce, a w jego ramach tłumieniu inflacji dowodzi, że wyrównywanie deficytu w obrotach bieżących, a w dalszej perspektywie wzrost zaangażowania w międzynarodowy podział pracy wymaga przygotowania takiego pakietu propozycji, który aktywizowałby trwale produkcję proeksportową, stwarzając sprzyjające warunki dla samych producentów, mających możliwość swobody wyboru, jaką daje im wolność ekonomiczna. Należy przy tym wziąć pod uwagę, że w docelowym modelu powiązm\ ekonomicznych z zagranicą partnerami polskich firm muszą być podmioty w krajach o zróżnicowanym poziomie rozwoju. Bezzasadne było w wielu gospodarkach zerwanie bądź znaczące wystudzenie kontaktów gospodarczych z rynkiem wschodnim oraz krajami rozwijającymi się. W miarę postępu technicznego i zaawansowania technologicznego różnych gałęzi polskiej gospodarki można będzie mówić o poszerzaniu się obszarów komplementarności, co stwarza warunki nie tylko do międzygałęziowego podziału pracy. W związku z relatywnie wyższym ryzykiem tych powiązań ekonomicznych powinien być stworzony przy aktywnym, finansowym wsparciu państwa mechanizm ograniczający potencjalne zagrożenia dla polskich podmiotów gospodarczych obecnych na tych rynkacl1. The Competitiveness ol Polish Firm and Producls on the International Market in the Light ol Past Experiences Technical and technological advances in the modern world are leading, for I'casons af efficiency, to all incl'case in the volume af products offered on the market. This, in tum, is resulting in increasing produet differentiatiol1, and as a result to an intcllsification of the international division of labom. As a Hnk in the global economic chain, the Polish economy has experienced many attempts in the last few decades to accelerate economic development. In spite of these efforts, the Polish economy has not to date opened up to any adequate degree. As a result, the country is characterised by a permanent trade deficit, a low level of competitiveness. and an archaic product offer, especially in the export sector. The eountry's laek of suceess in developing ecollomic relatioIlS abroad, in spite of the systemie transformation, is largely due to an inCoIlsistent and non-transparent foreign trade policy..

(11)