Kierunki dzia³añ w dziedzinie geologii surowcowej (na lata 2009–2015)
Ewa Zalewska
1, Stanis³aw Speczik
2Pierwszym doku-mentem precyzuj¹cym zadania resortu œrodo-wiska w dziedzinie geologii surowcowej by³a Polityka resortu w dziedzinie poszuki-wañ, rozpoznawania i eksploatacji surowców mineralnych, opraco-wana w 1994 r. Kilkunastoletni okres, który min¹³ od opracowania polityki z 1994 r., znaczny stopieñ realizacji zaplanowa-nych zadañ, radykalne zmiany, jakim podlega³y œwiatowe ceny niemal wszystkich kopalin w ostatnich latach, istotny ubytek zasobów oraz zwiêkszone zapotrzebowanie na surowce energetyczne spowodowa³y koniecznoœæ opraco-wania nowej polityki dotycz¹cej geologii surowcowej.
W lutym bie¿¹cego roku zosta³ przyjêty przez kierow-nictwo Ministerstwa Œrodowiska dokument — Kierunki badañ w dziedzinie geologii surowcowej (na lata 2009–2015), w którym uznano, ¿e niezbêdne jest dokona-nie oceny wystarczalnoœci bazy zasobowej, racjonalizacja wykorzystania z³ó¿ kopalin, eliminacja nielegalnej eksplo-atacji kopalin, rzetelna i aktualna informacja o istniej¹cej bazie zasobowej oraz danych geologicznych. W nowym dokumencie przyjêto, ¿e niezbêdna jest likwidacja barier legislacyjnych oraz zwiêkszenie ochrony zasobów z³ó¿ kopalin (w tym niezagospodarowanych) w procesie plano-wania przestrzennego.
W zwi¹zku z tak nakreœlonymi celami sformu³owano trzy podstawowe kierunki dzia³añ: 1) racjonalne gospoda-rowanie posiadan¹ baz¹ zasobow¹, 2) ochrona z³ó¿ kopalin oraz 3) gromadzenie, przetwarzanie i udostêpnianie infor-macji geologicznej.
Racjonalne gospodarowanie baz¹ zasobow¹ z³ó¿ kopalin i jej rozpoznawanie
Wobec nieuchronnego zmniejszania siê wielkoœci potencja³u zasobowego z³ó¿ kopalin w Polsce, postê-puj¹cego na skutek wieloletniego wydobycia oraz wp³ywu uwarunkowañ œrodowiskowych i gospodarczo-spo³ecz-nych, podstawowym zadaniem w dziedzinie geologii surowcowej sta³o siê racjonalne gospodarowanie pozosta³¹ baz¹ zasobow¹.
Najwa¿niejszym instrumentem racjonalnej gospodarki z³o¿ami kopalin i ich ochrony jest reglamentacja
wyko-rzystania bogactw poprzez system koncesjonowania. Narzêdziem wspomagaj¹cym prowadzenie polityki w za-kresie gospodarowania baz¹ zasobow¹ jest m.in. bilanso-wanie stanu zasobów i jego weryfikacja. W perspektywie najbli¿szych lat nale¿y kontynuowaæ coroczne dzia³ania zwi¹zane z prowadzeniem rejestru zasobów i przygotowy-waniem materia³ów do bilansu. Poza bie¿¹cym monito-rowaniem stanu rozpoznania i zagospodarowania zasobów z³ó¿ kopalin w Polsce niezbêdnym elementem pra-wid³owego ukierunkowania dzia³añ w dziedzinie geologii surowcowej jest wiedza na temat wielkoœci aktualnego wykorzystywania surowców mineralnych i zapotrzebo-wania gospodarki na najbli¿sze lata. W tym celu bêd¹ kontynuowane prace zwi¹zane z aktualizacj¹ bilansu zasobów kopalin oraz bilansu gospodarki surowcami mineralnymi.
Oprócz prowadzenia ewidencji zasobów udokumen-towanych z³ó¿ kopalin niezwykle istotna jest kwestia okreœlenia perspektyw wystêpowania, a tak¿e mo¿liwo-œci zagospodarowania zasobów kopalin w obszarach dotychczas nieudokumentowanych lub dopiero wstêpnie rozpoznanych. Dostêp do bie¿¹cej informacji o perspekty-wicznych zasobach kopalin jest elementem niezbêdnym do prawid³owego kszta³towania polityki pañstwa w zakresie racjonalnego wykorzystywania krajowych zasobów kopa-lin. Zebrane i wizualizowane dane dotycz¹ce przypusz-czalnych miejsc wystêpowania oraz prognozowanych wielkoœci zasobów pozwol¹ ukierunkowaæ plany dalszych prac geologicznych oraz zoptymalizowaæ proces konce-sjonowania prac poszukiwawczych i rozpoznawczych. Ponadto uzyskane wyniki bêd¹ wykorzystywane podczas opracowywania planów zagospodarowania przestrzenne-go, w celu ochrony stref wystêpowania zasobów perspek-tywicznych przed innymi formami zagospodarowania, które mog³yby uniemo¿liwiæ ich przysz³e wykorzystanie. Niezbêdne sta³o siê jednoznaczne okreœlenie metodyki prognozowania geologicznego i sposobu obliczania zaso-bów oraz przeprowadzenie inwentaryzacji obszarów per-spektywicznych i prognostycznych wystêpowania z³ó¿. Bêd¹ tak¿e kontynuowane prace geologiczne maj¹ce na celu pog³êbienie naszej wiedzy o obszarach interesuj¹cych dla polityki koncesyjnej.
Ochrona zasobów z³ó¿ kopalin
Jednym ze sposobów ochrony zasobów z³ó¿ kopalin jest racjonalne nimi gospodarowanie, ten cel jest zatem œciœle powi¹zany z pierwszym kierunkiem badañ. Stosu-nek zasobów z³ó¿ zagospodarowanych do ca³oœci zasobów z³ó¿ udokumentowanych pozwala stwierdziæ, ¿e istniej¹ rezerwy surowców mo¿liwych do zagospodarowania w przysz³oœci. Obraz ten wymaga jednak korekty, gdy¿ nale¿y uwzglêdniæ dodatkowe uwarunkowania zagospoda-rowania z³ó¿ — mo¿liwoœæ ich wykorzystania bowiem 416
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 5, 2009
E. Zalewska S. Speczik
1
Departament Geologii i Koncesji Geologicznych, Minister-stwo Œrodowiska, ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa; ewa.zalewska@mos.gov.pl
2
Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; stanislaw.speczik@pgi.gov.pl
bywa ograniczana, m.in. przez zapisy w miejscowych pla-nach zagospodarowania przestrzennego oraz istniej¹ce i projektowane obszary ochrony przyrody, w tym Europej-skiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.
Z³o¿a kopalin stanowi¹ czêœæ œrodowiska naturalnego, s¹ nieodnawialne i zlokalizowane w konkretnych miej-scach, dlatego te¿ w wielu aktach prawnych przewidziano ich ochronê. Jednak¿e obowi¹zuj¹cy system planowania przestrzennego nie zawiera wystarczaj¹cych instrumentów do zabezpieczenia z³ó¿ kopalin przed ich zabudow¹. Dotych-czasowe wieloletnie doœwiadczenia zwi¹zane z funkcjono-waniem systemu planowania przestrzennego dostarczaj¹ licznych przyk³adów œwiadcz¹cych o braku informacji na temat udokumentowanych z³ó¿ w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Z wymienionych powo-dów za niezbêdne uznano inicjowanie nowych regulacji prawnych w tym zakresie, a tak¿e opracowanie zasad i kryteriów racjonalnej gospodarki z³o¿ami i ochrony z³ó¿ niezagospodarowanych. Pomocne bêdzie przeprowadze-nie wielokryterialnej oceny i waloryzacji udokumento-wanych z³ó¿ kopalin oraz sporz¹dzenie ich rankingu w zale¿noœci od znaczenia dla gospodarki krajowej. Na tej podstawie mo¿liwe bêdzie wydzielenie najwa¿niejszych z³ó¿ do obligatoryjnej ochrony ich zasobów przed zabu-dow¹.
Gromadzenie, przetwarzanie i udostêpnianie informacji geologicznej
Skuteczna realizacja dzia³añ w zakresie geologii surowcowej i gospodarczej nie jest obecnie mo¿liwa bez wykorzystania bogatych zasobów informacyjnych zgro-madzonych przez lata w licznych archiwach i bazach danych geologicznych. Dostêp do pe³nej i wiarygodnej informacji geologicznej (bêd¹cej w wiêkszoœci w³asno-œci¹ Skarbu Pañstwa) jest niezbêdny zarówno administra-cji publicznej czy jednostkom naukowo-badawczym, jak i przedsiêbiorcom posiadaj¹cym koncesjê oraz innym potencjalnym u¿ytkownikom. Upowszechnianie informa-cji na temat potencja³u geologicznego Polski powinno zaowocowaæ zwiêkszeniem aktywnoœci inwestorów (kra-jowych i zagranicznych) zainteresowanych prowadzeniem dzia³alnoœci w zakresie poszukiwania, rozpoznawania oraz wydobywania kopalin. Przyspieszone tempo rozwoju tech-nologii teleinformatycznych wykorzystywanych do gro-madzenia, przetwarzania i udostêpniania informacji geologicznej, a tak¿e potrzeba zapewnienia mo¿liwoœci rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego sprawiaj¹, ¿e dotychczas prowadzone dzia³ania w tym zakresie powinny zostaæ rozszerzone i zintensyfikowane. Ró¿norodnoœæ typów informacji i form noœników, na których jest ona przechowywana (dokumentacje geologiczne, wyniki badañ geofizycznych, próbki trwa³ego przechowywania, w tym rdzenie wiertnicze, profile geologiczne otworów wiertniczych i innych wyrobisk oraz mapy i zdjêcia geo-logiczne), a tak¿e pewne uwarunkowania odziedziczone z czasów gospodarki centralnie sterowanej spowodowa³y, ¿e archiwalny zbiór informacji geologicznej znajduj¹cy siê w posiadaniu administracji geologicznej jest rozproszony, niedostatecznie skatalogowany i niepe³ny.
W celu zapewnienia dostêpu do podstawowych narzê-dzi wykorzystywanych w kreowaniu polityki w zakresie geologii surowcowej, a tak¿e w celu stworzenia optymal-nych warunków rozwoju krajowej bazy zasobowej
zapro-ponowano m.in.: kontynuacjê realizacji tematów ci¹g³ych (w tym prowadzenie Centralnego Archiwum Geologiczne-go; Centralnej Bazy Danych Geologicznych; Rejestru Obszarów Górniczych; Infogeoskarbu; Systemu Gospo-darki i Ochrony Bogactw Mineralnych Polski MIDAS). Strategia ministerstwa zak³ada wykorzystanie istniej¹cych systemów do stworzenia nowoczesnych narzêdzi, które maj¹ na celu zewidencjonowanie i dostarczenie wiary-godnych informacji o miejscu, zakresie i efektach prac geologicznych prowadzonych na podstawie koncesji geo-logicznych. Zaplanowano komputeryzacjê zbiorów archi-wów dokumentów geologicznych, w tym digitalizacjê wiêkszoœci dokumentów geologicznych zgromadzonych w CAG, oraz wsparcie rozwoju wojewódzkich i powiato-wych archiwów geologicznych.
Przedstawione g³ówne kierunki badañ s¹ wzajemnie ze sob¹ powi¹zane oraz zbie¿ne z innymi kierunkami badañ resortu, zw³aszcza w zakresie g³êbokich badañ geologicz-nych. Dotyczy to w szczególnoœci modeli struktur wg³êbnych u¿ywanych w poszukiwaniach wêglowodorów oraz wykorzystania wyeksploatowanych z³ó¿ kopalin do tworzenia podziemnych magazynów gazu, paliw oraz mo¿liwoœci sekwestracji CO2. G³ówne za³o¿enia
Kierun-ków badañ w dziedzinie geologii surowcowej s¹ œciœle zwi¹zane z zapisami ustaw Prawo geologiczne i górnicze i Prawo ochrony œrodowiska oraz Polityk¹ Ekologiczn¹ Pañstwa, a ponadto mog¹ stanowiæ istotn¹ czêœæ Polityki Surowcowej Kraju pozostaj¹cej w gestii Ministerstwa Gospodarki.
Przygotowuj¹c dokument, kierownictwo Ministerstwa Œrodowiska wziê³o równie¿ pod uwagê potrzebê rozwoju nowych metod badañ, wspomagania administracji publicz-nej oraz gromadzenia i udostêpniania informacji geolo-gicznej. Wytyczone kierunki daj¹ jednoczeœnie mo¿liwoœæ realizacji strategii okreœlonej w projekcie Polityki Energe-tycznej Pañstwa, w którym za³o¿ono, i¿ w zwi¹zku ze stop-niowym wyczerpywaniem siê eksploatowanych zasobów surowców energetycznych konieczna jest ochrona z³ó¿ niezagospodarowanych oraz poszukiwanie nowych zaso-bów (dziêki u¿yciu najnowszych technologii) i jednocze-sne zabezpieczenie prawne przed ich zabudow¹.
Integraln¹ czêœci¹ przyjêtego dokumentu jest zestawie-nie tabelaryczne zawieraj¹ce listê zadañ, z okreœlezestawie-niem pil-noœci i okresu ich wykonania oraz przewidywanych odbiorców, które w zale¿noœci od mo¿liwoœci finansowa-nia bêd¹ wybierane i realizowane. Nowe i kontynuowane przedsiêwziêcia z dziedziny geologii maj¹ byæ realizowane w systemie tematów zamawianych przez ministra œrodowi-ska, a ich wykonywanie bêdzie powierzane Pañstwowemu Instytutowi Geologicznemu (w ramach zadañ Pañstwowej S³u¿by Geologicznej) oraz innym podmiotom wy³onionym w postêpowaniach zgodnych z przepisami o zamówieniach publicznych. Przewiduje siê, ¿e wiêkszoœæ prac bêdzie finansowana ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej.
Nale¿y mieæ równie¿ na uwadze fakt, ¿e jeœli uwzglêd-nimy zmiennoœæ rynku gospodarczego i bie¿¹ce potrzeby, to mog¹ siê pojawiaæ nowe zadania, które w miarê zapo-trzebowania i mo¿liwoœci finansowych winny byæ realizo-wane.
Pe³ny tekst dokumentu jest dostêpny na stronie inter-netowej Ministerstwa Œrodowiska pod adresem: http://www.mos.gov.pl/dgikg/kierunki_dzialan/kierunki_ badan_geologia_surowcowa.pdf
417
