Szczepan Szydelski
De recto sensu vaticinii Danielis 70
hebdomanum (Dan. IX 24-27) :
(studium apologeticum)
Collectanea Theologica 19/1, 59-114
DE RECTO SE N SU VATICINII DANIELIS
70 H EBDO M ADUM (D an . IX 2 4 - 2 7 ) .
(STUDIUM APOLOGETICUM).
Liber D anielis, praecipue vero contentum in eo vaticinium 70 hebdom adum , inter biblistas et d o cto s tum anteactis saeculis, tum nostris tem poribus, vivacissim e d isp u tab atu r et disputatur, cum sit maximi m om enti: sed inh aerent ei etiam quaedam speciales obscuritates.
In disputatione agitur de v alore huius vaticinii pro apolo getica et theologia, de valore q uo q u e totius libri D aniel. Etenim in hoc libro contin entu r prophetiae de q u atu o r m onarchiis, quae p raecessu rae eran t reg no m essianico (cap. II et VII); e st reve latio Filii hom inis, quo titulo usus est, loquens de se ipso, C hristus D om inus; adest quoque celeberrim um illud 70 hebdom adum v a ticinium .
C hristus D om inus non solum appellationem Filii hom inis ex D aniele sibi assum psit '), sed etiam expressis verbis ad D anielem provocabat, cum d iceret: „Cum videritis abom inationem d eso la tionis, q uae dicta est a D aniele pro pheta, stantem in loco sa n c to “ etc. (M ath. XXIV. 15). Evidens e st his verbis dici de libro D a nielis et de vaticinio 70 hebdom adum , quia v erb a de abom ina tione desolationis in hoc ipso vaticinio occurrunt, p ossequ e inde inferri, C hristum his verbis auctoritate su a authentiam et libri et vaticinii sensum qu e m essianicum huius vaticinii indicasse. Itaque et de au ctoritate huius testim onii et de sen su , qui verbis C hristi tribuen du s sit, porro agitur. P lurim ae igitur quaestiones ratione huius libri m overi p o ssu n t et re v era agitantur.
0 Cfr. Dr. Fritz T i 11 m a n n: Hat die Selbstb ezeich n u n g Jesu „der M en sch en soh n “ ihre W urzel in Dan. VII. 13 ? (Bibi. Zeitschr. 1907, p. 35 ss.).
O m issis tam en ceteris, n os uni tantum q uaestio ni in p ra e senti stu d io incum bem us, qualis scii, sen su s litteralis vaticinii 70 heb do m . p ro recto h a b e n d u s et ten en d u s s it? Nam de ip so se n su ten en d o b ib listae et exegetae non conveniunt.
Alii nem pe accipiunt, in vaticinio ho c revera agi de Jesu C hristo eiu sque o pere et regno m essianico. Alii autem talem sensum illi vaticinio d en eg an t affirm antes, ibi n arrari eventus tem p oris A ntiochi E pip hanis (175— 164 a. C hr.), qui fideles veri Dei m ultum o p p resserit, sanguinem innocentem diffuderit, legalem que cultum in tem plo H ierosolym itano ab stu lerit, locum san ctum i. e. ipsum tem plum et altare, p o n end o ibi statu am Jovis eique m ore gentili sacrificia offerrendo p rofan av erit, abom ination em d eso latio n is eo m odo ibi fecerit. S en ten tiae doctorum in explicand o sen su huius vaticinii itaque in diversum abeunt.
U tique de sen su l i t t e r a l i agitur, non de sensu typico et sp iritu ali. M ulti enim , qui m essianicum sen sum litteralem reiiciunt, sensum m essianicum typicum et sp iritualem adm ittun t, q u o d certo de exegetis catholicis constat. S ed sen su s litteralis q uaeritur.
Q uidam vero vaticinium praed ictu m etiam sen su esc h ato - logico explicant, et n o n sine ratione.
P o n itu r itaqu e a nobis questio m axim e ag itata, u t r u m h o c v a t i c i n i u m p r i m a r i o e t s e n s u l i t t e r a l i C h r i s t u m D o m i n u m , v e r u m M e s s i a m , s p e c t e t , a n e v e n t u s h i s t o r i c o s c u m A n t i o c h o E p i p h i p h a n e e t M a c h a b a e i s c o n i u n c t o s.
H aec est cap italis quaestio a n o b is inten ta et solvenda, om issis m inutis et m inutissim is q u ae stio n ib u s et q uaestiunculis, q uibus sp ecialistae exegetae et philologi occupan tur.
P erm ulti et m agni ingenii viri, incipiendo iam a II et III ch ristian itatis aevo, elucid an d ae et so lven dae huic q uaestion i o peram dederunt, sed nondum inventa est solutio, qu ae om nibus saltem b o n ae vo lu n tatis viris satisfaceret. Etiam n o stris tem p o rib u s et in n ov issim is © peribus ab aliis a ltera sen ten tia p ro p u g n atu r. Etiam in ter ip so s cath o lico s sen ten tia div isa est, in ap o lo g etica autem ab antiqu o ad h oc vaticinium tam q uam ad p ra e- stan tissim u m testim onium p ro m essianitate Jesu C hristi pro vo catu r.
Cum ig itu r hodie m essian icu s sen su s litteralis huius v ati cinii D anielis a m ultis negetur, diligentius etiam ab ap olo g etis C hristianis in v estig an d a est quaestio, utrum in ap o lo g etica p ro p ter
v aria s o p p u g n atio n es et d u b ia ex u su h u iu s testim onii m ota resig n ari d ebeat, an eo fortius, non o b sta n tib u s m otis dubiis, m essian icu s eiu s ch aracter d efendendus et ten en d u s sit. H anc ipsam q u aestio n em p ra esen ti stu d io inv estig are in ten d o , q u ae ren s, si p o ss it inveniri aliqu a via solvendi, q uae cum n ecessitate et tr a ditione ap o lo g eticae m agis conveniat, a tram ite autem v eritatis et p o stu latis rectae criticae h isto ricae n o n discedat.
C A P U T I.
B rev is c o n sp e c tu s in h is to ria m in te rp re ta tio n u m huius v aticin ii.
M ultum iuvabit n o s in so lv en d a in ten ta quaestio n e, si prim o co g n o scatu r, q u o m o d o hoc vaticinium in p ra eterito explicatum sit, id eo qu e h isto riam eius in terp retatio n is b rev iter sed accurate exponem us hoc p rim o capite.
Etenim p rim u s, quem quaestio vaticinii 70 heb d . serio occu pavit, C l e m e n s A l e x a n d r i n u s fuisse v id etu r. Eius in terp re tatio in v estig ata est d iligentissim e cum m ag na eruditione an i- m ique ac rib ia a n o stro b ib lista p. d. V l a d i s l a o H o z a k o w s k i in n o tab ili m o n o g ra p h ia K l e m e n s z A l e k s a n d r i i o 70 t y g o d n i a c h D a n i e l a p r o r o k a (C lem ens Alex, de 70 hebdom . D an. p ro p h .)2).
U sus est C lem ens p ro b a b ilite r versio n e LXX, q u ae ad sp e cialem finem et c o n tra textum hebraicum po su it n u m ero s a n n o rum 7 —(— 70 —f— 62 —f— V2, inde o p p o rtu n u m ei v id eb atu r alio m odo 70 a n n o s explicare et alio ceteros num eros. Illos alios a p p lic a b a t n ativ itati C h risti vel b a p tism o C hristi in Jo rd a n e, cum S p iritu s S an ctu s su p e r cap ite eius ap p aru erit.
Speciali m odo o cc u p a b a n t C lem entem v ersu s 26 et 27, ubi de re b u s, q u ae ultim a h eb d o m ad e , in dim idio eius, fieri debeant, est serm o, quae autem ad p assio n em m ortem que C hristi in cruce firm iter refereb at. Item de ruin a tem pli et u rb is m essianico sen su co g itab at. N ullum dubium in hac ex plicatio ne eum in q u ietab at: sen su m m essianicu m a c c e p ta b a t certo, te sta n tib u s ip sis eius·
2) Poznań 1912. Wydawnictwo „M iesięcznika K ościelnego“, str. 14, duża 8°).
v e rb is in S t r o ni a t i b u s, ubi in ter alia leg u n tu r: „Et D om inus n o ste r C hristus, S anctus S anctorum , cum v en isset et visionem im plesset... in carn e unctus est P a tris sui S p iritu “.
V. 26 de duce v en tu ro cum p o p u lo ap p lica t C lem ens Ves p asian o et ex p u g n a tio n i Jerusalem p er T itum , ideoque lo quitur: „V esp asian u s autem regnum obtinuit. N ero su b la tu s est, O tho et G a lb a et V itelius (evidens allusio ad D an. VII. 8, 24 „tres reg es h um iliab it“... V e sp asian u s et Jerusalem d iru it“ 3). Item versum 27 de confirm ando pacto, C hristo D om ino applicat.
C larissim e igitur ex scrip tis C lem entis litteralis sen su s m es- sian icu s vaticinii 70 hebd. patet, idque H o z a k o w s k i accurate m ultis et evidentissim is testim o n iis p r o b a t 4).
Sim ili m odo H i p p o l y t u s , alius vir eruditissim us, qui prim is decenn iis III s. varia et m ulta o p era ap o lo g etica et th eo lo gica in lucem edidit, etsi alio m odo n ostrum vaticinium inter p re ta re tu r, clarissim e tam en vaticinium hoc sen su m essianico ad C hristum D om inum eiusque eschatologicum trium phum re ferebat.
C ornu parvu m („ m o d icu m “, VII 8, VIII 9) in libro D anielis iuxta H yppolitum est A ntichristus, lap is autem p ercu tien s (II. 35) C h ristu s e coelis veniens et m undo iudicium in d u ctu ru s. „Sanctus sa n c to ru m “ nem o alius nisi so lu s Filius Dei, C h ristu s D om inus, est e i5).
S e x t u s J u l i a n u s A f r i c a n u s , em inens ch ro n o g rap h u s s. III, pulcherrim e ip sis argum entis ch ro n o g rap h icis pro b at, v a ticinium h o c tem p o rib u s C hristi et in p e rso n a ip siu s Christi adim p letu m esse. T erm inum a quo accipit vigesim um annum A rtaxerxis I Longom ani, quia te sta n te libro N e h e m i a e (II. 1 s.) rex P e rsa ru m A rtaxerxes N ehem iae, p in cern ae suo, licentiam dedit, aliisq u e p o stu latis eius ann uit, ut p o sse n t aedificari muri Jeru sa lem ; term inus autem ad quem ipse C h ristus ei erat.
Q u o d h aec de adven tu C hristi d ican tu r — legim us ir^frag- m ento o p eris eius C h r o n o g r a p h i a e — qui p o s t hebdom adas ab hom inibus e sse t videndus, neutiquam dubium est. T em pore enim S alv ato ris n ostri, aut ex illo ipso et an tiq u an tu r delicta] et
3) M i g n e P G VIII. col. 854 s.
4) K lem ens z Aleksandrii o 70 tyg. D aniela j. w. str. 105—107. 5) M i g n e P G X. c, 642 s., 651 s.
p ec cata co n su m m an tu r; p e r rem issio nem autem in iq u itate s cum in iu stitiis exp iatione d elentur, iu stitiaq u e sem p itern a d en u n tiatu r p ra e te r eam , q u a e ex Lege a c q u ir e b a tu r6).
Longum e sse t brevi co nspectu totum h oc fragm entum , atten tio n is n o strae dig nissim um , citare, in quo a u c to r d o cte et acri anim o rem in quirit, thesim q u e suam de m essian ico sensu h u iu s vaticinii p ro b a re conatur. Studium eius in n o stra q u ae stio n e gravissim um fuit, aliisq u e au c to rib u s usque ad n o stra tem p o ra exem plo factum est. In terp retatio eius nec levis nec g ra tuita ce n sen d a est, sed bene fu ndata. A uctor ex ch ron o lo g ia gentili et H ebraeorum p ro b a t, tem p u s a p ro p h e ta p raedictum esse tem p u s C hristi.
S enten tia A fricani facta est exem plaris, m ultique alii in ter p re te s eam su n t secu ti; etiam hodie a p u d exegetas, praecip u e inter exegetas cath o lico s, favoribus utitur, quia et m enti religionis Christianae m ultum co nv enit et validis ra tio n ib u s defendi po test. A fricanus p rim u s a n n o s 70 heb d o m ad u m in contin uo com p utat, vaticinium que totum C h risto D om ino eiusq ue tem p o rib u s app licat. A fricanus est classicu s te stis in terp re tatio n is m essianicae.
S ed et a ltera sententia, q u ae vaticinium n o stru m tem p o rib u s M ach ab aeo ru m p rim ario ap p lica t, iam saec. 111 p ro p u g n ato rem h ab u it, P o r p h y r i u m scilicet, quem s. A ugustinus doctissim u m p h ilo so p h o ru m , q uam vis C hristianorum acerrim um inim icum a p p e lla t7).
P o rp h y riu s in m agno suo o pere C o n t r a C h r i s t i a n o s 15 librorum , im p u g n an d o doctrinam Christianam in ter alia etiam de vaticinio 70 h eb d o m ad u m tractav it, co n a tu sq u e e st p ro b a re, vaticinium h o c exaratu m esse p o st eventus, qui ac cid isse n t tem p o rib u s Antiochi E p ip h an is et M achabaeorum .
D e in te rp re ta tio n e libri D anielis a P o rp h y rio eiu squ e p ro p hetiae 70 hebdom . s. H ieronym us in te r alia s e q u e n tia jd ic it: „C ontra P ro p h etam D anielem duodecim um librum sc rip sit P o r ph y riu s, n o len s eum ab ip so , cuiu s in sc rip tu s est nom ine, esse com positum , sed a quodam , qui tem p o rib u s A ntiochi E pi p h a n is fuerit in Ju d ae a, et n o n tam D anielem fu tu ra dixisse, quam illum n a rra s s e p ra eterita. D en iq u e quid q u id u sq u e ad
6) M i g n e P. Gr., X. col. 79. 7) D e Civitate D ei, XIX. c. 22.
A ntiochum dixerit, veram historiam continere: si quid autem ultra o p in atu s est, quia fu tura nescierit, esse m entitum “ 8).
Cum ad d u cit haec H ieronym i v erb a a u c to r recentissim i et pulcherrim i o p eris La réaction p a ïe n n e 9), D. P ie rre de L a b r i o 11 e, n o tat hypothesim h an c P o rp h y rii b o n am fortunam nanctam esse in ter recen tes exegetas, utique inter sic dicto s exegetas criticos.
N a rra t p o rro H ieronym us, P o rp h y riu m singu la in libro D a nielis ad aetatem Antiochi E p ip h an is p ertinentia d iligenter p e r secutum esse, speciatim tra c ta ss e de bellis A ntiochi co n tra P to lem aeos, q u ae iuxta com m unem opinionem h odiernorum exege- tarum n a rra ta su nt cap. XI libri D anielis.
Viam a P o rp h y rio stratam p rosecu ti sunt, ut infra vid e bitur, m ulti alii, sim ili m odo rem in terp re tan tes, etsi non om nes u tique m entita in vaticiniis D an ielis ad m itteren t vel adm ittant. P o rp h y riu s p rim u s in g ressu s e st viam , q u ae criticae historicae n o stro ru m tem porum v isa e s t recta et acco m od atissim a.
Interpretationem a T ertu llian o factam om ittim us.
S aep issim e a h o d iern is com m em oratur Q u i n t u s J u l i u s H i l a r i a n u s , scrip to r ex fine s. IV, qui e st a u c to r duorum o p u sculorum D e ratione P aschatis et D e C hronologia sive do m undi
duratione.
H ilarian us m ulta saecu la oblivioni datu s, a co n tem p o ra neis n o stris re su sc ita tu s est hac so la h aud dubie ratione, quia in C hronologia 70 h eb d o m ad es annorum D anielis tem p orib us A ntiochi E p ip h an is ap p licat, nihil dicendo de m essian ico sensu vaticinii. Iuxta hunc auctorem totum vaticium 70 hebd. im pletum est anno 148 regni G ra e c o ru m 10), i. e. circa 165 ante Chr., cutn statu a Jovis in tem p lo ab A ntiocho E p ip h an e poneretur.
Studium H ilariani non v idetur fuisse profundum neque con venire cum interp retatio n e aliorum chrono g rap h o ru m et auctorum illius tem p o ris, p ro p te re a in terp re tatio ab eo d ata vaticinii 70 hebd., p ro u t et ipsum opusculum eius, p aru m certissim e ori ginale, m em oria cessit, revixit autem n o stris tem p o rib u s propter sensum m achabaeicum , quo vaticinium 70 h eb d o m ad um inter p re ta tu s est.
8) M i g n e P L XXV. In D anielem Prophetam , coi. 491 s. 9) L’artisan du livre, Paris 1934, 3-m e éd.
S. H i e r o n y m u s , m agnae au c to rita tis b ib lista et exegeta, in co m m entario In librum D anielis collegit sen ten tias prio ru m aucto ru m , q u o m o d o nem pe vaticinium n ostrum ex p lica b an t Julius A fricanus, E u seb iu s P am p h iliu s, H ip p o ly tu s, T ertu llian u s, A polli- n ariu s L aodicenus, C lem ens A lexand rinus, O rigenes, P o rp h y riu s. Ex illa collectione cognoscim us, quam diverso m odo v arii au cto res singula illius vaticinii explicarent et quom odo, excepto tam en P o rp h y rio , q u o ad m entem generalem un anim es e sse n t in tri buen d o v erb is D anielis sen su litterali m essian ico vel e sc h ato lo - g ico -m essian ico .
Ipsi H ieronym o m axim e placu it in terp retatio Julii A fricani, fusius tam en et p ro fu n d iu s rem h anc ex posuit. M entem suam sat clare illis v erb is a p e ru it: „N ullum p ro p h e ta ru m tam ap erte d ixisse de C hristo, non enim solum scrib it illum ventu ru m , qu o d est com m une cum ceteris, sed etiam , quo tem p o re v e n tu ru s sit, docet et re g es p er ordinem digerit et an n o s enu m erat et m an i festissim a sig n a p ra e n u n tia t“ n ).
H ieronym us in m ultis im pugn at in terp retatio n em P o rph yrii, p ro p u g n a b a t autem senten tiam m essianicam , quae tum p ro p te r au ctoritatem m agnam H ieronym i, tum p ro p te r ip sum textum v a ticinii et eventu s h isto ric o s tra n siit ad p o ste ro s et facta e st inter cath o lico s quasi com m unis. T o to m edio aevo vaticinium 70 h e b dom adum sen su m essianico accip ieb atu r. N on utique ita sc rip to re s iudaici, qui com m uniter vaticinium ad ev en tu s A ntiochi et M achabaeorum referebant et referunt.
Etiam seq u en tib u s saeculis haec m essian ica in terp retatio in ter cath o lico s com m uniter vigebat. Q uidam tam en, ut Sixtus S ienensis s. XVI, d u b ia co n tra tale sy stem a in terp re tatio n is m o vebant.
Saec. autem XVIII M a r s h a m (an glican us) et P. H a r- d u i n u s S. J., po tissim u m vero P . C a l m e t , pro in terp retatio ne m achabaeica p u g n ab a n t, e ra n t autem o m nes tre s m agn ae a u c to ritatis viri docti.
S enten tias M arsham i, p ro u t et P . H arduini, A u g u s t i n u s C a l m e t in su a D issertatione de 70 septim anis D a nielis exponit et defendit, defendendo eo ip so in terp retatio n em m ach a b aeic am .
n ) M i g n e P. L. XXV. In D anielem Prophetam . P rologu s 491 s. C e lle c ta n e a T h e o lo g ic a — 1938 5
T o m u s C om m entariorum C alm et, in quo lib er D anielis trac tatu s est, a p p a ru it a. 1 7 9 4 12).
In sua D isse rta tio n e g en eraliter C alm et in terpretation em huius vaticinii in p raeterito inv estigat, ex po nitque ratio nes, quae p ro in terp re tatio n e m ach ab aeica testari p o ssin t. A uctor ipse favet in terp re tatio n i ab M arsham et H arduino p ra estitae. Sed etiam P. L a m y orato rian u m , qui ac riter interp retatio n em H arduini im p u g n ab a t, p o n it ra tio n e sq u e ab eo allatas refert.
P ro H arduino et co n tra Lam y a u c to r scribit, H arduinum de a sse rto M arsham i sy stem ate seipsum egregie p u rg a sse ; H arduinum et ip se C alm et defendit et excusat.
S ecundum P. C alm et 70 hebd. D an. n u m eran d ae su nt ab exitu serm on is Jerem iae (non A rtaxerxis L ongim ani); „C hristu s d u x “ est ei C yrus; o ccid en d u s C h ristu s (IX. 26) sum m us sac er d o s O nias, qui A ntiochiae ré g n an te iam A ntiocho E piphane, sed no n p e r A ntiochum , o ccisu s est (II M ach. IV. 30 ss.); abom inatio d eso latio n is est pro fan atio tem pli altarisq u e , p o sita in loco san c to s ta tu a Jovis et ab latio cultus D ei Jah v e ; san ctu m san ctoru m d e sig n at tem plum H ierosolym itanum , qu o d quidem p ro fan atu m erat, sed etiam D an. VIII. 14 p u rg a n d a et reconcilian da, victis scilicet ab Ju d a M achabaeo h o stib u s.
Iuste ig itu r C alm et ab h o d iern is inter p a tro n o s in terp re ta tio n is M ach abaeicae enum eratur, p ro u t et prof. M i c h a l s k i 13) ad eum p rovocat. Sed cum m ulti h o die ad eius au cto ritatem et exem plum p ro d efendenda in terp retatio n e m ach ab aeica provocent, liceat m ihi in m em oriam rev o care etiam alia testim o n ia in eius p ra e fa ta D isserta tio n e posita.
C alm et de in terp re tatio n e Julii A fricani et system ate eius dicit: „V isum est p lu rim is aliis v iris d o c tissim is“ aptum , „sa- tisq u e co n stat, eius sy stem a p ra e v eterib u s om nibu s com m o dissim um esse, dignum proin d e, q u o d p au cis m utatis p lu res doctissim i n o strae ae ta tis in terp re tes defendendum su sc e p e rin t“ 14).
E t alio loco lo q u itu r: „R ecepta com m uni suffragio n o stra aetate ap u d th eo lo g o s et in terp re tes sen ten tia tenet, ann um
vi-12) A u g u s t i n i C a l m e t , O. S. B., Commentarium litterale in om nes ac sin gu los tum V. cum N. T. libros. T. VI. A ugustae Vindelicorum a. MDCCXXX1V. D e libro D anielis p. 490 ss . D issertatio p. 494 s.
- 13) C ollectanea T h eol. 1935, p. 439.
gesim um A rtaxerxis Longim ani cum prim o septim an arum com - fp o n en d u m ; p o stre m a h e b d o m a d a Jesu s C hristus cruentum sacri icium P atri o b latu s, veteribu s sacrificiis atq u e figuris finem - im p o su it“ 15).
Speciali m odo atten d e n d a su n t se q u e n tia v erb a P. C alm et, q u ib u s su as de intelligendo n o stro hoc vaticinio o b serv atio n e s claudit: „H isce tam en coniecturis, non levibus p lan e nec futi libus, q uib us exitus 70 septim arum in purificatione tem pli p er Ju dam M ach abaeum co n stitu itu r, n equidquam o b sta n tib u s, t u t i u s t a m e n a c o p t i m u m f a c t u c e n s e m u s , si eius p erio d i exitus c o n stitu atu r in o b i t u C h r i s t i , initium vero (un a cum Afri cano) an n o 20-m o A rtaxerxis L o n g im an i“) ,6).
De p ro p ria h y p o th esi, co n n ecten d o eam cum hypo thesi M arsham i et H arduini, haec m o d esta v erb a p ro fert: „N os eandem ideam secuti, alterum system a p ro cu d en d u m suscip im us, forte m inoribus incom m od is o b n o x iu m “ 17).
Et de p ro p ria et de aliorum sen ten tia haec den iq ue v erb a p o su it: „Sed quae, rogo, h y p o th e sis d u b itatio n e s om nes su b d u c a t? “ 18). S eq u u n tu r autem illa alia n o tatu d ig n a v erb a de sen su vaticinii 70 h eb d o n i.: „V erba ip sa vaticinii pron um h ab e n t sen sum in Jesu C hristo et M essia, vero U ncto D om ini, p ro exp ian d is sceleribus Juda, Israel atque om nium denique m ortalium neci trad ito . Cum ip so enim p erp etu o a sse d it iustitia, ip se S an ctus sanctorum in au g u ra tu s est, sive in re, sive in ty po Ecclesiae su a e “.
F usius tractav im us de P. Calm et, qu ia m ag na est a u c to ritas eius et saep issim e ad eum h odiern i defen so res in te rp re ta tionis, quam vocavim us m ach abaeicam , p ro v o c a n t: rev ocan da in m em oriam igitur e ra n t etiam ea, quae ad sensum m essian icum huius vaticinii sp ec ta re videntur. P. C alm et, q u am v is p ro p ria m hypothesim ut com m odiorem recom m en daret, scivit tam en bene ea, quae in ip so textu vaticinii litteralem sensum m essianicum postulant.
Inde facillim e intelligitur, q uare quidam m axim ae au cto ri ta tis biblistae s. XVII. ex. gr. P. D e l a H a y e , cum enth u siasm o
15) Ibidem p. 497. 16) Ibidem p. 501. 17) Ibidem p. 500 a. >*) Ibidem p. 501 b.
de n o stro hoc vaticinio D an ielis tam quam de evidentissim o et celleb errim o vaticinio m essianico d issere ren t. „Q uelle éton nan te précisio n d a n s la célèbre prophétie, qui m arque l’époque de la m anifestation d u M e ssie “ — clam itat P . De la Haye. „Q uelle preuve adm irable cette p ro p h étie (de m onarchia Jesu C hristi et de m o n arch ia A ntichristi, cuius A ntiochus E p ip h an e s typum ge re b at) ne n o u s fou rnit elle p a s en faveur de la religion ch ré tien n e“ ! 19).
R ecen tioribus tem p o rib u s m agis et m agis a u g e b atu r n u m erus eo rum , qui lib ro D anielis eiusque vaticiniis o ccu p ab an tu r. Etiam vaticinium 70 h eb d om adum aliter et aliter ex plicabatur ita, ut iam a. 1883, cum F r a i d l suam d issertatio n em D ie E x e
g e se der 10 W ochen D a n iel in der alten и. m ittleren Z e it p u bli
c a r e t20), iam s u p ra centum v a ria s in terp re tatio n e s h u iu s vaticinii u sq u e ad D ionysium carth u sian u m ( f 1471) nu m erare p o s s e t; n u m era b at u tique sy stem ata in te rp re ta tio n is in ter se in m inutis
et m in utissim is d iscre p an tia ad annum 1470.
N on est intentio n o stra om nes h a s in terp re tatio n e s, an ti qu iores et recentiores, enum erare vel eorum classe s exponere. Sufficit nobis co gn o scere au cto res, qui no tissim i in serie exege- tarum inveniuntur et quam ex d u a b u s fund am en talib us in te rp re tatio n ib u s illi au c to res sibi v indicarent.
N o stris q u o q u e tem p o rib u s d a n tu r gravissim i au ctores, qui in terp re tatio n i m essian icae ut com m o d issim ae favent. H anc sen tentiam m essianicam a rd e n tissim e defendunt in su is com m en tariis P . K n a b e n b a u e r 21) et R. T r o c h o n 22). Eorum C om m entarii libri D anielis m agnam diligentiam et eruditionem exhi bent, iu steque ab om n ib u s catholicis laudan tur.
K n ab en b au er in suo C om m entario in D anielem P rophetam tria p ra e caeteris p ro se c u tu s est, ut scilicet p ro b aret, „librum D anielis nullo p acto ad tem p u s m achabaeicum referri p o sse, quartu m regnum , de quo D aniel agit, esse R om anum , et cele berrim um vaticinium IX. 24—27 ita esse explicandum , ut quae p ro p h e ta e an te D anielem de M essia eiusque regno vaticinati sint,
i®) Scripturae Sacrae C ursus com pletus. Tom . XX. (M igne) coi. 13—14. 20) Gratz 1883 (Hurter. N om enclator III. 1297— 1298).
21) J o s . K n a b e n b a u e r S. J., C ursus Sripturae Sacrae IV, D aniel Propheta. Parisiis. L ethielleux 1891.
accurate an te oculos h a b e a n tu r23). Sim ili m odo T r o c h o n m es sianicum sensum n o stri vaticinii defendit.
E tiam aliqui lu therani, te sta n te no v a editione v ersio n is libri D anielis a L uthero c o n fe c ta e 24), trad itio n alem interp retatio n em libri et vaticinii D anielis accipiunt.
S ed reiiciunt in terp retatio n em m essian icam ju d aei et ra tio - nalistae, qu o d a p rio ri intelligitur, quam vis n on ex eadem ra tione haec in terp re tatio m essian ica reiiciatu r ab u n a et altera p arte . Etenim nequ e Ju d aei pro m p ti su n t ad ac cip ien d a te sti m onia m essian ica p ro p ro b a n d a m essian itate Je su C hristi, neque ra tio n a lista e pro m p ti su n t ad cred en d a m iracu la; vaticinium autem 70 hebd., si est m essianicum , m agnum est m iraculum .
At paru m n o b is in terest h o c loco opinionum ju daeo ruin et ratio n alistaru m n o stro ru m tem porum . Item m inoris m om enti v id en tu r m ihi esse in terp re tatio n e s p ro testan tiu m , in ter q u o s ten - d entiae ra tio n a listicae p raevalent, etsi quidam eorum , ut E d u a r - d u s K ö n i g a u c to r libri D ie M essianischen W e issa g u n g e n 25), m ag nam etiam ex p arte catholicorum atten tion em m ereantur. K önig item p ro m a ch a b aeic a in terp re tatio n e loquitur.
N o b is re s est p raep rim is cum ca th o licis et de catholicis. N otissim um tam en est, etiam catholicis, et m agnae au c to rita tis viris, in terp retatio n em sy ro -m a ch ab a eicam m agis m agisqu e placere.
L egan tu r in h ac re ex. gr. P. M. J. L a g r a n g e O. P r.:
Les prophéties m essianiques cle D a n ie l26), vel P. B u z y : Les sym boles de D a n ie l21), vel P a u l R i e s s l e r s : D a s B uch D a n ie l29) ,
et res cuiqu e patebit.
T o u z a r d an n o iam 1917 de biblistis im prim is cath olicis sc rip sit: „La p lu p a rt d es exégètes so n t au jo u rd ’h u i d ’accord, pour adm ettre, q u ’en d e h o rs des p ro p h é tie s m essian iq u es et e sc h a - tologiques, les visions, q u ’ils renferm ent (le livre de D aniel), concernent su rto u t la p e rio d e g recque et ab o u tisse n t aux
23) Commentarius in D anielem , L egentibus.
2ł) Die Bibel nach der deutschen Ü bersetzung Dr. Martin Luthers. Stuttgart, Bibelanstalt (1934), p. 877—878 adnotationes a d cap. Dan. IX.
25) E d u a r d K ö n i g : D ie m essianischen W eissagu n gen d e s A. T. Stuttgart. B elser 1923.
26) Revue Biblique 1904, p. 494—520. 27) Rev. Biblique 1918, p. 403 — 1931. 28) W ien. M ayer 1902, p. XL 133.
tem p s d ’A ntiochus E p iphane. C ’est m êm e cette constatation , qui est au p o in t de d é p a rt de la co ntroverse relative à l’authenticité d u livre (D a n iel)“ 29).
Sed ne nim is re s p ro tra h atu r, sufficiat n o b is ad co gn os cendam accu ratiu s atten d ere ad librum notissim i b ib listae J o a n n i s G o e t t s b e r g e r : D as B uch D a n ie l30) et ad studium n o stri P olono rum b ib listae G u i l l h e l m i M i c h a l s k i : Quaenam
regna praem essianica libri D anielis visiones s ig n ific e n t? 31).
U terq u e au cto r et pietate cath o lica et eruditione em inet, u terque tam en in exp lican d o vaticinio de 70 h eb d o m ad ib u s ad interp retatio n em sy ro -m ach ab aeicam inclinatur.
Illustris p ro fe sso r G o e t t s b e r g e r non negligit quidem o b se r vare, m essianicam interp retatio n em D an. IX. 24—27 ap u d cath o licos p raev alu isse (tem pore elap so ) et p ra ev alere (hodie): „D ie eigentlich m essianische D eu tu n g ist a b e r die vorw iegen de D eu tu n g von D an. IX. 2 4 —29 in katholischen K reisen g ew esen und g eb lieb e n “. Item non negligit n o tare in ex plicand is singulis huius vaticinii positionem etiam traditionalem m essianicam . A ttam en saep issim e ad v ertit ad opinionem doctorum L ag ran g e, ^Riessler, Szczygieł, M arti, M einhold et aliorum et ad m entem illorum o p i nionem et sententiam p ro p riam form at. M ultis locis unam et alteram in terp retatio n em p o n it et ra tio n e s u triusq ue in terp re ta tionis ex p o n it, sed ab eden d a decisione, quae sen ten tia accip ien da sit, se ab stin et.
A uctor in m ultis q u o a d fundam entalem illam q u aestio nem de m essianico vel non m essianico litterali sensu p ro p h etiae de 70 hebdom . in incerto h a e sita re videtur.
Item n o ste r illu stris p rofessor M i c h a l s k i in in terp re ta tionem litteralem m achabaeicam inclinare censen dus est. V ersu 25 „C h ristu s d u x “ v id etu r ei esse C yrus; „C h ristu s“ versu 26 est ei O nias sum m us sac erd o s, de quo iam su p eriu s serm o e rat; „abom inatio d e so la tio n is“ est sta tu a Jov is ab A ntiochio in loco sancto constituta. Solum k ad o ś kadośim , quae ex p ressio sen su p erso n ali, non reali vel ab stra c to accipitur, clare iuxta auctorem
M) Revue Biblique 1917, p. 123—124, adnotatio 3. 30) B o n n , Hanstein 1928, VIH. 104.
M essiam d esig n at 32). C aete ra ex p lan at au c to r ad m entem in te rp re ta tio n is sy ro -m ach ab aeicae.
S ed illud kado§ kadoSim et G o e t t s b e r g e r et m ulti alii de tem plo H ierosolym itano, sen su vero typico etiam de ecclesia C hristi accipiunt, eo q u e m odo et h o c unicum m essianicum cri térium vaticinii evan escere videtur. M agis placet prof. G o e tts b erger, qui v erb a vaticinii de „iustitia se m p ite rn a “ p ro unico vero criterio m essian itatis hu iu s vaticinii h abet, cetera vero p o tiu s ad tem p o ra M ach ab aeo ru m referend a esse ei viden tur.
„A usser diesem geringen m essian isch en E in sch lag („ew ige G erech tig k eit“) füh rt u n s d e r Id eengan g d ieser W e issa g u n g gleichsam nur an die Schw elle d er neuen Zeit d e s m essian isch en H eiles. Von dem ab er, w a s un m ittelb ar in die A ugen sp rin g t, sp ric h t so vieles sicher D e u tb a re f ü r d i e m a k k a b ä i s c h e Z e i t (ip se a u c to r sig n at haec u ltim a verba), d a ss sie k aum aus dem G esichtsfeld d es P ro p h e te n w e g g ed ach t w erd en k a n n “ 33).
Ex illo brev issim o co n sp e ctu elucet iam a p rim is ch ristia n itatis saecu lis d u a s fu n d am entales et d iv ersa s h u iu s vaticinii explication es sibi o p p o sita s fuisse et secum p u g n asse . A ttam en una d u m tax at litteralis explicatio vera e st p o ssib ilis: au t m essia n ica au t m ach ab aeica. Sed q uae ex u traq u e sit eligenda ut re cta et v e r a ? Hoc est u lteriu s quaerendum .
C A P U T II.
Q uibus ra tio n ib u s u tra q u e in te rp re ta tio fu n d e tu r? C ertum est unam et alteram sententiam seu in te rp re ta tio nem aliq u ib u s ra tio n ib u s fulciri, alias enim non p o ssit a viris doctis statui et defendi. A uctores, qui unam vel alteram se n te n tiam defendunt, etiam ra tio n e s afferunt, p ro p te r q u as sen ten tia ab eis defensa a c c e p ta n d a sit ab aliis.
In terp retatio m essian ica sem p er in E cclesia catho lica p ra e v a lebat; etiam h odie in ap o lo g etica catho lica te sta n te G o e ttsb e r g e r 34) praevalet, q u ae p raev alen tia utique su is ra tio n ib u s carere nequit.
32) C ollectanea T h eologica p. 4 6 4 —467. Leguntur hic inter alia: „Za tem tylko w iersz IX, 24 ma zn aczen ie m esjan istyczn e; tu M esjasz nazyw a się Ś w ięto ść ś w ię to śc i“.
33) D as Buch D aniel u. S. p. 75. 3ł) D as Buch D aniel, p. 75.
Iam s u p ra m entionem fecim us C hristi, qui ad hoc vaticinium appellabat, dicendo de abom inatione desolationis, a p ro ph eta D a niele praedicta (M atth. XXIV. 15). A uctoritas Jesu C hristi, Filii Dei et S alvatoris nostri, est utique omni catholico absoluta et per se sum m a: sed ex rationibus m ethodicis in apologetica ipsum testim onium Christi in quaestio n ib u s disputatis sufficere nequit, quia ipsa v erb a C hristi tali vel alio sensu, pro u t rationes po stu lant, intelligi et accipi possunt. Q uaeren d ae itaque sunt aliae ra tiones, quae etiam v erba C hristi accuratius intelligere nos adiuvent. Principalis ratio, q u a m essianica interp retatio fulcitur, ipse textus vaticinii est. T ex tu s q u a talis loquitur de rebus, quae iuxta com m unem sensum vaticiniorum et librorum Vet. T est. bona m es sianica constituunt, tem pore m essianico et p er futurum M essiam adim plenda sp erab an tu r. Sufficit ipsa v erb a allegare, et character m essianicus huius vaticinii om nibus, qui bonae su n t voluntatis, patebit.
„S eptuaginta hebdom ades abbreviatae sunt... ut consum m etur praevaricatio, et finem accipiat peccatum , et deleatu r iniquitas, et ad d u c atu r iustitia sem piterna, et im pleatu r visio et p ro ph etia et u n g atu r S anctus san c to ru m “ (IX. 24).
In hoc tex tu so la lectio Sanctus sanctorum disputata est, h ebraica enim verb a kadoś kadosim accipi possunt, ut Vulgata ponit, significatione personali et ad perso nam futuri M essiae referri, vel significatione reali Sanctum sanctorum et applicari loco sancto, tem plo, Ecclesiae C hristi, vel etiam significatione ab stra cta sanctitati.
Cum sim us certi quoad ipsa v erb a tex tus v. 24, possum us et de sensu illorum verborum iudicium ferre et bona m essianica in illis agnoscere, quia M essias iuxta exspectationes Judaeorum ante C hristum et iuxta textum aliorum vaticiniorum allatu ru s erat eiusm odi b o n a spiritualia, speciatim i u s t i t i a m s e m p i t e r n a m . Verbis igitur IX. 24 sensus m essianicus trib u en d u s est, con se q uenter autem etiam verb a sequentium versuum (IX. 25— 27) sensu eodem sun t acceptanda, quia versus 24 cum 25— 27 unum vati- cium exhibent et unam m entem revelare videntur.
S ensus m essianicus affirm andus est etiam ex ulterioribus verbis huius vaticinii. „Et post hebdom . 62 occidetur C h ristu s“ (IX. 26): quis nisi C hristus D o m in u s? P o tu it dubitari a n te f Chr. tem pore M achabaeorum , sed difficile est dubitare po st C hristum . Oniam , qui p eriit Antiochiae, volunt hic vid ere quidam , inter eos
et G o ettsb erg er et M ichalski et ex pro testan tib u s König et p e r multi alii.
Sed O nias periit testan te 11 M achab. libro p e r invidiam fra trum suorum , qui volebant sum m um sacerdotium p o st eum obtinere, p er Jasonem scilicet et M enelaum , non p er Antio chum Epiphanem . A ntiochus pro occisione O niae suum p ra e fectum A ndronicum m orte dam navit (II M achab. IV. 23— 38). A ntiochus E piphanes ipse co n tristatu s est anim o p ro p te r Oniam et flexus ad m isericordiam lacrim as fudit. „A ndronicum p u rp u ra exutum in eodem loco sacrilegum vita p riv avit“ (II M achab. IV. 37— 38). Non videtur conveniens, ut p ro p h e ta in vaticinio de m orte Oniae, tali m odo per m alitiam fratrum eius interfecti, tam quam de maximi m om enti eventu in historia V. T. cogitaret. Aliter autem re s est, si hic C hristum Jesum cogitatum esse accipiam us.
N ulla etiam positiva argum enta p ro in terp retatio ne horum verborum de occisione O niae afferuntur. N eque E d uard us König, qui diligentissim e sensum illorum versuum inq uirit atq ue Oniam versu 26 referri accipit, positiva argum enta allegat, com putatio autem , quam et ipse et perm ulti alii huic loco applicant, eviden tissim e hypothesi de O nia repugnat.
G en eraliter loquendo omni interpretationi syro-m ach abaeicae num eri hebdom adum hoc vaticinio positi repugnant. N eque E d u ar dus König propriam com putationem cum factis epocae sy ro -m a - chabeicae scit conciliare, ut eius expositio m em orato iam libro
D ie m essianischen W eissagung en im A lten T estam ent p. 305— 314
facta dem onstrat.
Si enim in explicando vaticinio D an. IX. 24— 27 term inum a quo accipiam us vaticinium Jerem iae de 70 annis (Jerem . XXV. 1 ss) anno 605 ante Chr. pronuntiatum , ab exitu istius p ro p h e tici serm onis ad m ortem O niae, qui a. 171 ante Chr. periit, n u m erarentur non heb d o m ad es 7 et 62, u t tex tu s D anielis postulat, sed solae 62, i. e. 434 anni. P ro p te re a quidam bis n u m erant 7 heb dom ades annorum , una vice applicando illos 49 annos adventui Cyri (König 559, secundum alios 539), altera vice autem addendo eos 62 hebdom adibus, ut ad m ortem O niae perveniam us.
Non m elius res stat, si loco 605 annum 588 accipiam us, quia neque hac com putatione interp retatio O niaca cum num eris in vaticinio positis conciliatur. Facilius autem com putatio cum textu vaticinii conciliatur, si pro term ino a quo serm o A rtaxerxis
Longim ani pro aedificanda et m unienda civitate accipiantur, v erb a autem vaticinii de occidendo C hristo applicen tur ipsi Christo Dom ino.
In interpretatione enim m essianica n u m eran tu r in continuo 70 h eb d om ad es seu 490 anni. T erm inus a quo accipitur decretum A rtaxerxis, ut aedificentur m uri Jerusalem , annus scilicet 20 vel 7 eius dom inationis i. e. a. 458 vel 445 ante C hristum . Addendo his annis adh uc 30— 33 an n o s vitae et publicae actionis Jesu C hristi obtinerem us circa 488—490, respective 475— 478.
Si X erxes fecerit A rtaxerxem iam vita sua corregnantem , p ossit com putatio incipi ab 458 ante Chr. et annus m ortis Christi Domini annus adim pletionis esset 70 hebdom adum . Haec com pu tatio accipiebatur com m uniter et hodie com m uniter inter catholicos accipitur.
P. F r a n c i s c u s K u g l e r S. J., celeberrim us assyriologus, astronom us et chronographus, opere suo V o n M o s e s b i s P a u l u s 35) diligentissim a perquisitione p eracta concludit, E sdram cum com itibus revera anno 458, septim o anno regni A rtaxerxis, B a- bilone in Jerusalem profectum esse. Ecce v erb a eius:
„D am it können w ir g etro st unsere B ew eisführung beschlies- sen. Die T atsach e, dass E sra mit seiner K araw ane im 7 Jah re A rtax erx es’ I (458 v. C hr.) von Babel nach Jerusalem zog, steht jetzt so fest, dass d aran v ernünftiger W eise nicht gezw eifelt w e r den kann. W ir haben an d as in F rage stehende Jah r nicht w e niger als 15 B edingungen gestellt, die sich aus d er N atur der mit den einzelnen T ag d aten des E srabuches verknüpften E reignisse teils m it Sicherheit, teils mit W arscheinlichkeit ergaben... Allen die sen B edingungen genügt d a s (7) Ja h r A rtaxerxes’ I in vorzüglicher W eise und kein anderes irgendw ie in B etracht kom m endes Jahr leistet d ie s“ 3S).
Recte igitur com putari p o ssu n t 70 hebd om ad es D anielis ab illo 458 anno ante C hristum , quia hoc anno rev era Judaei egressi sunt in Jerusalem p raecedente E sdra rev erten tes, et finiuntur h ebd o m ades illae circa annum 32 p o st C hristum , seu circa annum m ortis C hristi. Eo m odo P . K ugler confirm at traditionalem com putationem et interpretationem huius vaticinii.
3S) M ünster in W estph. 1922.
Alio loco P. K ugler ponit et argum entis astron om ico-chro- nographicis p ro b at, alium egressum Judaeoru m sub N ehem ia fac tum esse 21 anno eiusdem A rtaxerxeis I anno 445 ante C h r .37). Sed capi nequit, quom odo num erari p o ssin t 7 hebdom ades et 62 hebd om ades „usque ad C hristum d u cem “ (IX. 25) appli- carique Cyro regi, et non C hristo D om ino. Ab ipso enim anno 605 usque ad 539 soli 70 anni, non 70 h eb d o m ad e s n um eran tu r. U tique etiam in com putatione m essian ico -christian a te sta n te dis putatione v a n B e b b e r con tra R a ś k a 38) difficultates occurunt, sed facilius so lv u n tu r quam si adim pletio 70 hebdom adum ad tem po ra M achabaeica referatur.
C onfirm abit autem pactum m ultis hebdom ade una (IX. 27): quis capiat, haec v erba ad aliquod pactum inter A ntiochum Epi phanem et hellenisticam partem Judaeorum (I M ach. I. 45), non p otius ad sem piternum pactum a C hristo Dom ino in a ra crucis confectum referen da esse ?
S ensus itaqu e obvius ipsius textus com putatioque annorum Jesum C hristum et sensum m essianicum vaticinii postulant.
Etiam p ra en u n tiatio ruinae tem pli et urbis facilius app li ca n tu r ex pugnationi Jerusalem p er V espasianum et Titum , quam profanationi templi tem p o re Antiochi E piphanis.
C hristus videtur retulisse hanc praedictionem ad ruinam a. 70 post Chr. v enturam , non ad tem p o ra Epiphanis.
F acta enim ruina tem pli, desieru n t oblationes et sacrificia Judaeorum , q uae iam an tea ev an u eru n t peracto sacrificio crucis. Quae igitur praed icta sunt a p ro p h eta v. 26 et 27, et in dim idio hebdom adis fu tu ra erant, haec om nia optim e conveniunt m orti Jesu C hristi et sequelis huius m ortis.
Scim us denique, cap. II et VII n arrare visiones de q u atu o r regnis et de regno m essianico, quo d eis erat successurum et in aeternum du raturum . Eodem cap. VII revelatus est Filius hom inis, qui nemo alius p o ssit esse nisi solus Jesus C hristus. H ae visio nes certe sensum m essianicum exhibent et in quo alio adim pletae videantur nisi in p erso n a Jesu C h risti? Et p ra ev isa est (IX. 24) p o st 70 hebd. annorum adim pletio visionis et prophetiae.
37) Von M o se s bis P aulus, M ünster i. W. 1922, p. 224—225.
38) V a n B e b b e r , Zur Berechnung der 70 W ochen D aniels. (Bibi. Zeitschrift 1906, p. 1 1 9 -1 4 1 .
Haec om nia su nt inter se optim e coniuncta et ad futurum M essiam spectant, ideo etiam vaticinium totum 70 hebd. sensu m essianico est interpretandum . Sufficit com p arare hoc vaticinio praen u n tiata cum p erso n a Jesu C hristi eiusqu e so rte et m orte, et sen su s m essianicus totius vaticinii p e r se a p p a r e t39).
Interpretatio igitur m essianica vaticinii 70 hebd., quam iam Julius A fricanus acceperat, etiam hodie ex omni p arte videtur esse com m odissim a et convenientissim a. U tique singula et specialia, p ro u t in toto libro D aniel, ita et in hoc vaticinio vario m odo explicari possunt.
H aec pro in terp retatio n e m essianica su nt dicta. Nunc eruendae su n t rationes, quae pro altera interpretation e, scilicet m achabaeica vel critica dicta ab adh aeren tib u s allegari solent. Rationes pro hac altera interp retatio ne allatae com plexae sunt et m agna ex p arte connectuntur cum eis, q uae cap. IX in libro Daniel p ra e cedunt et seq uu ntur. Paucissim i sollum m odo, ut E d uard us König 40), interpretationem sy ro -m a ch ab a eicam ex ipso textu vaticinii p ro bare co n an tu r: alii autem com m uniter ad probandam thesim de sensu syro-m achabaeico huius vaticinii ad alia capita libri Daniel appellant. In actionem veniunt prae ceteris capita XI et VIII, in q uibus late et accurate n a rra n tu r bella inter reg na Seleucidarum et P tolem aeorum ducta.
A ttentionem nostram sum m e m erentur ea, quae s. H i e r o n y m u s de interp retatio n e P orphyrii et de ration ib us ab eo allatis tradidit, ipsum enim P orphyrii opus periit.
„Nullum p ro p h etaru m tam ap erte dixisse de C hristo — dicit H ieronym us — non enim solum scribit eum venturum , quod est com m une cum ceteris, sed etiam quo tem po re v en tu ru s sit docet et reges per ordinem digerit et annos enum erat et m anifestissim a signa p ra en u n tiat“ 41).
P orphyrium non latuit, perm ultos eventus ex aliis fontibus historicis notos in libro D aniel, praesertim cap. VIII et XI, conti neri. P o rp h y riu s iuxta testim onium Hieronymi vidit se historiae
39) Notandum est, fautores interpretationis machabaeicae, testante etia König (D ie M essian. W eissagungen p. 315—316), brevissim e et levissim e tractare interpretationem m essianicam , etsi rationes pro eorum propria ex plicatione m achabaeica ip sis sufficere minime possunt.
w) D ie m essianischen W eissagungen im A. T., p. 286—316. « ) M i g n e P. L. XXV, col. 491 s.
veritate su p eratu m , vidensque om nia esse adim pleta, coepit id factum prop rio m odo explicare, affirm ando, facta illa in illis ca- pitibus esse post vero s eventus n a rra ta , non a p ro p h eta p ra e dicta. C ognovit P orphyrius, m ulta illorum praedictorum tem poribus Antiochi Epiphanis ipsi A ntiocho eiusque regno esse applicanda.
O ccurunt ex. gr. in cap. VIII et VII sym bola „cornu p a rv ü m “, „p arv u lu m “ vel „m odicum “ 42): sym bola haec viden tu r convenire A ntiocho Epiphani, qui quidem in cap. XI expressis v erbis non n o m inatur, sed ex gestis, q uae hoc capite n a rra n tu r, facile cogno scitur et com m uniter ab hodiernis biblistis, etiam catholicis, rev era agnoscitur. P o te st A ntiochus E piphanes illis capitibus etiam ut typus futuri A ntichristi intelligi, quod H ieronym us et multi alii accip iu nt: attam en a nem ine hodie negatur, in capite p raesertim XI de historica perso n a Antiochi E piphanis eiusque gestis agi.
C larum hoc visum est P orphyrio, inde etiam elavem invenit, q u a potuit sibi aperire viam ad pro p riam interpretationem in tro ducendam contra Christianam religionem . O m nes visiones D a nielis in cap. VII— IX d escriptae visae sun t ei narratio n es historicae eorum , quae acciderunt populo Judaeorum tem p o re potissim um A n tiochi IV, donec v inceretur ab Juda M achabaeo. Igitur et vaticinium 70 hebdom . cap. IX visum est ei eisdem eventibus convenire, quia cum aliis visionibus prop heticae p artis libri D anielis connectitur.
Eo m odo stru x it sibi prim us P o rp h y riu s interpretationem m achabaeicam , quae ob easdem et similes rationes etiam hodiernis criticis m axim e placet et a pluribus, etiam catholicis, ut recta defenditur.
Inde intelliguntu r v erb a Hieronym i ex prologo in librum Danielis de P o rp h y rio : Ea, quae in consum m atione m undi de A ntichristo fu tu ra d icuntur, p ro p te r gesto rum in qu ib usd am sim i litudinem sub A ntiocho E piphane im pleta contendat. T a n ta enim fides fuit, ut p ro p h e ta incredulis hom inibus non v id eatu r p raed i xisse, sed n a rra re p ra e te rita 43).
„ N arrare p ra e te rita “ — affirm abat testante Hieronym o P o rp h y rius, q u ia perm ulta in cap. VIII et XI occurunt, qu ae re v era acci derunt, p ro in d e etiam aliis fontibus proban tu r. C erte tam en his ca pitibus res te rre stre s et facta historica, non eschatologica n arran tu r.
42) Et e cce cornu aliud parvulum est (VII. 8); de uno autem ex eis egressum est cornu unum m odicum (VIII. 9).
Etenim expressis verbis dicitur de M edis et P ersis (VIII. 20); n a rra tu r de hirco caprarum m agno facto nim is, ex cuius fracto cornu orta su nt qu atu o r cornua p er q u atu o r ventos coeli. De uno autem ex eis egressum est cornu unum m odicum et factum est g ran d e contra meridiem et co n tra orientem (VIII. 8— 9). Facile in illo hirco et q uatuo r cornibus cognoscuntur A lexander M agnus et diadochi, cum versu 21 eiusdem capitis angelus D anieli ap paren s explicaret ei, hircum esse regem G raecorum prim um , q uatu o r cornua esse quatuo r reg es de gente eius (G raecos), non in fo rti tudine eius. P o st eos autem su rrectu ru s erat rex im pudens facie et interficiet rob u sto s et populum sanctorum .
In cap. XI iterum n a rra tu r de regibus P ersaru m , p ost qu os su rre ctu ru s e ra t rex G raecorum fortis et dom inabitur potestate m ulta (XI. 2— 3) et regnum eius dividetur in q uatu o r ventos coeli.
In versu 5 et sequentibus n a rra n tu r accuratissim e bella inter Seleucidas et P tolem aeos, expeditiones, victoriae et clades, etiam m atrim onia ex rationibu s politicis contracta. Non nom inantur qui dem reges: serm o est solum m odo de rege „aquilonis“ et de rege „a u stri“, sed omni proxim um est, in illis regibus „aquilon is“ reges Syriae, in regibus vero „ a u stri“ reges Aegypti cognosci.
N a rratu r de am icitia et de dolo inter illos reges. „Et post am icitiam cum eo faciet dolum , et ascendet et su p e ra b it in mo dico p o pulo “ (XI. 23).
„Et rev ertetu r in terram suam (rex aquilonis) cum opibus m ultis et c o r eius ad v e rsu s testam entum sanctum (judaeorum erit); et faciet et re v ertetu r in terram suam . S tatuto tem pore revertetur et veniet ad austrum (in A egyptum ), et non erit priori simile no vissim um. Et venient su p er eum trieres et Romani et percutietur et rev ertetu r et indignabitur con tra testam entum sanctuarii (XI. 28— 30). „Et polluent sanctuarium fortitudinis et au feren t iuge sacrificium et d abunt abom inationem in d esolationem " (XI. 31). „E t docti in populo docebunt m ultos et ruent in gladio et in flam m a“ (XI. 33).
O pe scientiarum profanarum exegetae explicant v erba huius capitis, aliqu and o et m inutissim e, confirm ando eo m odo, in vi sionibus D anielis in cap. VIII et XI veras h istorias, vera gesta n a r ra ri et n a rra ri opressionem gravissim am , quam Judaei ex parte A ntiochi E piphanis passi sint.
Illa o p re ssio Judaeorum p er A ntiochum E piphanem accu ratius d e sc rib itu r in d u o b u s libris M achabaeorum , ubi in ter alia legun tur:
E t co nv ertit A ntiochus, p o stq u a m p e rc u ssit A egyptum in 143 an n o (aerae S eleucidarum ) et asc en d it ad Israel et ascen d it Jerosolym am et intravit in sanctificationem cum su p e rb ia et accepit altare aureum et c a n d elab ru m lum inis et u n iv ersa v a sa eius et factus est p la n c tu s m agnus in Israel et in om ni loco eorum (I M achab. I. 21—26).
Et accep it sp o lia civitatis et su cc en d it eum igni et d estru x it dom os eius et m uros eius in circuitu (I M ach. I. 30 ss.).
S anctificatio eiu s d e so la ta est sicu t solitu d o (1 M ach. I. 41). Et scrip sit rex A ntiochus, u t e sse t om nis p o p u lu s u n u s et relin q u eret legem suam , et p ro h ib e re n t h o lo cau sta et sacrificia et placation es fieri in tem plo Dei. Et iu ssit co in q u in ari s a n c ta et iu ssit aedificari a ra s et tem p la et idola et im m olari ca rn es suillas et relinquere filios su o s incircu m ciso s (I M ach. I. 43— 50).
Die 15-m a m ensis casleu 145 an n o aedificavit rex A ntio chus ab o m inand um idolum d esolationis su p er altare Dei (I M ach. 1. 57).
H aec et alia sim ilia ex lib ro M achab aeorum su n t q u asi com m entarii ad q u asd am p a rte s visionum libri D anielis et fo rta sse etiam ip siu s vaticinii 70 hebdom adum , p ro in d e p ro x im a iam vi debatur su p p o sitio , in vaticinio hoc serm o nem esse de ab o m i natione d esolatio n is, quae facta est p er A ntiochum , totum que hoc vaticinium in m ente in terp re tatio n is m ach ab aeicae esse acci piendum .
Eo m odo gen eraliter sen su s m ach ab aeicu s huius vaticinii, praeeunte P o rp h y rio , p ro p u g n a tu r et defenditur, et eiusm od i in terpretation i n equit a liq u a ratio ab n e g ari, cum a d fa c ta com m u niter hodie ut vera a c cep tata provocet.
Cum ig itur u traque capitalis explicatio vaticinii D an. IX. 24—27 aliquibus ra tio n ib u s fulciri videatur, sed u n a so lu m m od o alicuius tex tu s litteralis expositio sit possibilis, iuste quaeri p o test, q uae ex d u ab u s in terp re tatio n ib u s pro legitim a et recta h abenda sit et q u a via ad inveniendam veritatem venire p o s sim us?
C A P U T III.
Num n e c e ss a rio c a p u t IX e t vaticin iu m 70 h eb d . ad m en tem cap . XI e t VIII e x p lic a n d a sin t?
C ath olica seu m essian ica in terp re tatio vaticinii 70 heb d. ex ipso tenore textus n a sc itu r: in terp retatio vero m achabaeica seu critica p ra ep rim is ex connexione cum aliis p a rtib u s libri D a nielis, speciali m odo cap. XI et VIII, quae ru rsu s n arratio n ib u s librorum M achab aeo ru m illustran tur.
P rim a p a rs h u iu s affirm ationis satis iam nota est ex priori capite, sed n ec essaria vid etu r ac cu ra tio r ex planatio p artis se cundae. A rgum enta ad han c alteram p artem p ro b an d am q u ae re n tu r ap u d h o d iern o s auctores, qui in terp retatio n e critica occu p a n tu r eique ad h aeren t.
A e m i l u s S c h ü r e r in suo m agnae au c to rita tis op ere Ge
schichte des jüdischen Volkes im Z eitalter J e s u C hr. 44) scribit
de libro D anielis, de eius origine et sensu inter alia sequ en tia: „D as A uffallendste d ab e i ist dies, d a ss die W eissagung im m er g en au er u. d etaillierter w ird, je m ehr sie sich d e r Zeit d e s A ntiochus E p ip h an e s nähert. D ie G eschichte d ieses Königs w ird geradezu, ohne d a ss sein N am e g e n a n n t w ird, m it aller G enauigkeit erzäh lt (XI. 21 ss.). Es w ird noch die A bschaffung d es jü d isch en G o ttesd ien stes, die E ntw eihung des T em p els und die A ufstellung des h eidnischen O p fe raltars sow ie der Beginn d e r m ak k ab äisch en E rh e b u n g (XI. 32— 35) gew eissagt. Hiermit ab e r b rich t die W eissag u n g plötzlich ab und d er V erfasser er w artet nun, d a ss u n m ittelb ar nach jenen Käm pfen d as E nde ein- treten und d a s G ottesreich anb rech en w erde. U nd es nicht etwa n u r d a s XI K apitel, w o die W e issa g u n g mit d ieser Zeit abbricht, so n d ern d er G e sic h tsk reis des V erfassers geh t ü b erh au p t nicht ü b er diese Zeit h in au s, auch nicht in den G esichten von den vier W eltreichen.
„A ngesichts d ie se r T a tsa c h e n w ird h eutzutag e von allen A uslegern, die nicht sch lec h terd in g s durch do g m atisch e Gründe g eb u n d en sind, an erk an n t, d a s s u n se r Buch in d e r Zeit der m ak k ab äisch en E rh eb u n g en tstan d e n ist, und zw ar g en au er in
den Jah ren 167— 165 v or Chr., näm lich n och vor d er W ied er einw eih un g d e s T em p els; denn d ieses E reig nis liegt noch a u s se r h alb des G esich tsk reises d es V e rfa s s e rs45). N u r für diese Zeit h a t d a s Buch ü b erh au p t Sinn u. V erstand. D enn sein g an z er In h alt ist auf p raktische W irk u n g eb en in d ieser Zeit b ere c h n e t“ 46).
H aec ad d u c ta verba valen t m ultum , quia p ro c ed u n t ex ore scrip to ris m agnae auctoritatis et eruditionis.
In m odestiori libro E. S e l l i n , E in le itu n g in das A lte T e
stam en t hac de re legitur: „D ie p to lo m ä isc h -seleu c id isc h e Zeit,
desgleichen die G reuel d es A ntiochus E p ip h an e s gegen die Ju den w erd en cap itib u s VII, IX, XI d erartig spezifiziert g eschild ert, d ass es unm öglich W e issa g u n g sein kann, so n d ern G eschichte sein m uss. Ja man kann die A bfassungszeit fast bis auf den M onat bestim m en. N ach VIII. 14 h a t d er V erfasser die E inw ei hun g d es T em p e ls durch Ju d as M ak k ab äu s (vgl. 1 M ach. IV. 4 2 —58) i. J. 165 b ereits erlebt. D en T o d d es A ntiochus E p i p h a n e s im W inter 164 k ennt er ab er n ach XI. 4 0 —45 noch n ic h t“ 47).
In m em orato iam co m m entario prof. G ö t t s b e r g e r , au c to ris catholici b o n ae n o tae, in ter alia legitur:
„Von dem aber, w as u n m ittelb ar in die Augen sp rin g t, spricht so vieles sich er D e u tb a re für die m ak k ab äisch e Zeit, d a s s sie kaum au s dem G esichtsfeld des P ro p h e te n w e g ged ach t w e r den kann. So steh t Kap. IX zw ischen W eissag u n g en , die nach allgem einer A uffassung sich au ssc h liesslich o d er v orw iegen d mit der m ak k ab äisch en Z eit b eschäftigen (vgl. zu Kap. VIII und zu Kap. XI ff.). Z udem lä sst die enge sachliche B eziehung zu Kap. VIII erw arten, d a s s w ir h au p tsäch lich K lärung und E rg än zu n g zu Kap. VIII, also zu ein er m ak k ab ä isch en W eissagu ng , in unserem Kap. IX finden w erden. D ie 2300 A bend-M o rg en VIII. 14 decken sich sachlich u. d er A usd eh n u n g n ach m it d e r h alb en Ja h re s w oche von IX. 27 (vgl. auch XII. 7). „D er F re v e l“ (VIII. 13— IX. 24) „die V oiledung des F re v e ls“ (VIII. 2 3 —IX. 24) „er w ird zu G run de richten“ (VIII. 24. f.—IX. 26) „V erw üstu ng “ u. ä. (VIII.
4ä) A llusio auctoris ad verba Dn. „Et dixit e i: U sq u e ad vesperam et mane dies 2300 et mundabitur sanctuarium “ (VIII. 14).
46) G eschichte des jiid. V olkes, p. 264—265.
47) Dr. E. S e l l i n , Einleitung in das A. T. L eipzig, Q uelle u. Meyer 1910, p. 129.
13—IX. 27; vgl. XI. 31) zeugen nicht b lo ss für A ehnlichkeit von E reignissen , so n d ern im V erein m it so n stig en A nzeichen für Iden titä t d e r gesch ild erten E poche. S chon in a lte r Zeit sah d esh alb Jo se p h u s eine E rfüllung d e r D an ie lw eissag u n g in d er M akka b äe rze it (Antiq. XII. 7, 6) und eine sp ätere zu r Zeit d es T itus (ebd. X. 11, 7). U n d um au to ritativ ere D eu tun gen zu nennen, so entnim m t I M akk. I. 54 nicht o hn e G ru n d „den G reuel d er Ver w ü stu n g “ au s D an. IX. 27, um die U ntat A ntiochus IV zu kenn zeichnen. W ä h ren d der gö ttliche H eiland den gleichen A usdruck mit B erufung auf D aniel geb raucht, um die Z erstö ru n g Je ru sa lem s u n ter T itu s u. die E ndzeit zu sch ild ern “ (M atth. XXIV. 15 f.; Mk. XIII. 14)48).
Sim ili m o do prof. M i c h a l s k i de secu n d a p a rte libri D a - nielis, p a rte p ro p h e tic a, et speciatim de cap itib u s VIII—XII, dicit, ea m o do speciali occu p ari q u a rta m onarchia, quae est m o n arch ia Seleucidarum , et p rin cip ali actore hu iu s aetatis Antiocho E p iphane. A nim advertendum est — lo q u itu r aucto r — cogitationes libri D an ielis cap. IX—XI m overi p rin cip a liter circa E piphanem . A ucto r n o n negligit sig nare, m ortuo E p ip h an e aliam m onarchiam iam n o n su rrectu ram , sed ap p aritu ru m regnum sa n c to ru m “ 49). „VII. 15—28 i IX. 25—27 — ait prof. M ichalski alio loco — m ów ią o tem sam em , co zarazem jest jedynym p raw ie p rz ed m iotem wizyj г. VIII i IX, czyli że osią, około której się o b ra ca ca ły w y siłek m yśli p roroczej, jak w skazuje VII. 19, VIII. 13, 27, je s t ep o k a E p ifan e sa“ 50).
A dverten d a etiam sunt, q u ae P . M. J. L a g r a n g e O. Pr. de lib ro D aniel et de v isio n ib u s h o c lib ro co ntentis po su it: „A vant de p a rc o u rir chacune d es v isio n s eschatolog iqu es, il ne s e ra p a s inutile de m ontrer, q u ’elles conv erg ent tou tes au m êm e point, la p ersécu tio n d ’A ntiochus E piphane, co nsidérée com m e une gran d e épreuve, qui p récèd e l’étab lissem en t du regne de D ieu.
„ T o u t le m onde e st d ’acco rd, que le chap. XI do it s ’in ter p ré te r du tem p s des S eleucides et de Logides et spéciellem ent d ’A ntiochus E p iphane. C ela est concédé m êm e p a r le P. K na b en b a u er, et on s ’en ten d ait là -d e ss u s d éjà au tem p s de sain t
<8) C ollectanea T h eo lo g ica 1935 fase. 4, p. 440. 4β) C ollectanea T h eol. u. s. p. 441.
Jérôm e, au m oins ju sq u ’au v. 21. P o rp h y re , d ev a n çan t avec une m erveilleuse sagacité la critique m oderne, av ait com pris, que D aniel v isait A n tioch us“ 51).
„Ce p rem ier p oint adm is, il faut en conclure logiquem ent, que la p ro p h étie des sem aines (IX. 24—27) s ’ap p liq u e aux m ê m es événem ents, ca r les faits co rre sp o n d e n t p as à p a s “ 52).
Etiam P. B u z y in stu d io Les sym boles de D an iel de d e structione tem pli cap. IX trad it, secundum in terp retatio n em , q uae m ultis vid eatu r p ro b a b ilissim a , agi de d ev a sta tio n e tem pli, facta ab A ntiocho E pip h an e 53). Im m ediate autem p o stea a u c to r loq uitu r de с. XI v. 45, qui lo cu s ad p erso n am E pip h an is referend us est.
A ttulim us o p io n es auctorum , acatholicorum et catholicorum , quae co n c o rd iter te sta n tu r, in terp retatio n em vaticinii 70 hebd., m achabaeicam stricte connecti cum aliis p a rtib u s libri D anielis, speciatim cum cap itib u s XI et VIII, q u ibus adiun gen du m sit etiam VII.
P a rs p ro p h etica, i. e.: cap. VII—XII, distinctam p artem libri constituit. N a rra n tu r in his ca p itib u s facta m o n archiaru m P ersaru m et G raecoru m , A lexandri M agni, S eleucidarum et L agidarum , im prim is autem g e sta Antiochi E p ip h an is, qui m axim e relig io nem M oysis p o p o lu m q u e Legi M oysis fidelem o p re ssit, ideoque Iudaeis optim e n o tu s fuit.
O pin io n es to t et talium doctorum n equ eun t carere aliquo fundam ento obiectivo, hoc clarum est.
D icendo praeced en ti cap ite de in terp re tatio n e m achab aeica, nos ipsi attu lim u s aliq u o s loco s p arallelo s ex lib ro D anielis, praesertim ex eius с. IX, et ex libro I M achab aeorum qui p ro bare v id entur, cap. XI certissim e et p rim ario de A ntiocho Epi phane agi.
E p ip h an es cap XI e st inim icus veri Dei, religionem et cul tum Dei vetabat, o b latio n es et ho lo cau sta ab stu lit, vetuit celeb rari sab b a ta , statuam Jovis O lym pii vel C apitolini in tem plo veri Dei posuit, illique sacrificia m odo gentilium offerri iu ssit, m ul- to sq u e occidit, qui Legi M oysis fideles m an ere v o leb an t. A bstulit A ntiochus etiam v a sa sa c ra de loco san c to in Jeru salem s p o - liavitque tem plum et urbem auro argentoque.
51) R evue Biblique 1904, p. 494 (Les prophéties m essianiques). 52) R evue Biblique 1904, p. 495.
E ius im aginem p in git au cto r libri D anielis, dicend o XI. 36: „F aciet iuxta voluntatem su am rex ; et elevabitur et m agnifica b itu r ad v e rsu s om nem D eum et ad v e rsu s D eum deorum lo qu etu r m ag n ifica“. P ro p te re a A ntiochus E pip h an es ab exegetis Christianis d e c la ra tu r ty p u s A ntichristi, p ro u t iam ap u d s. H ieronym um videm us.
Sed etiam cap. VIII dicitur de q u odam rege origine G raeco, q u i ro b o ra b itu r et p ro sp e ra b itu r et interficiet ro b u sto s et p o pu lum san cto ru m et c o n tra P rincip em principu m co nsu rget (VIII. 23—25).
Eodem capite etiam leguntur haec: „D ixit u n u s san ctu s alteri nescio cui lo q u en ti: U sq u eq u o visio et iuge sacrificium , et peccatum d eso latio n is quae facta est, et sanctuarium et fo rti tu d o co n c u lc ab itu r? Et dixit ei: U sque ad v esp eram et m ane, dies duo m illia trec en ti; et m u n d ab itu r san c tu a riu m “ (VIII.
1 3 - 1 4 ) .
V esperae et m ane d esig n an t iuge sacrificium , quod q u o tidie m ane et v esp ere offerebatur. N um erus dierum 2300 v es peraru m et m ane (a sacrificio iugi) desig nat p len as d ies 1150, i. e. fere 3 l/ 2 an n o s, seu dim idium h ebdom ad is.
Eodem capite ad h u c illa leg u n tu r: D e uno autem ex eis (q u a tu o r cornibus) egressum est cornu unum m odicum et factum e st gran d e c o n tra m eridiem et co n tra orientem . Et m agnificatum est u sq u e ad fo rtitudin em coeli. Et u squ e ad principem fo rtitu d in is m agnificatum est, et ab eo tu lit iuge sacrificium et deiecit locum sanctificationis eius (VIII. 9 — 12).
C onferendo nunc locos ad d u c to s in cap. XI et VIII, quisque cognoscit, agi h is lo cis de eadem h isto rica p erso n a, de rege p o tenti, im p ro b o , im pudico, inim ico cultui D ei veri et sa n c tis Dei. U tique de A ntiocho E p ip h an e ag itu r h is locis.
Sed etiam q u aedam cap itis VII eidem regi a p p lic a n d a esse v identur, qu ia hoc quo q u e capite talia leg u n tu r: Et ecce aliud co rn u parv ulu m ortum et de m edio eorum (decem cornuum ). Et ecce oculi q u asi oculi hom inis e ra n t in corn u isto, et os lo qu ens ingentia (VII. 8).
Idem rex, qui in sym bolo cornus p arv u li re p rae se n tab atu r, d esc rib itu r his v erb is: P o te n tio r erit p rio rib u s et tre s re g es h u m iliabit, et serm o n e s c o n tra Excelsum loq uetur et san c to s Al- tissim i co n teret et p u tab it, q u o d p o s sit m utare tem p o ra et leges.
