Roman Bartnicki
"La naissance des Évangiles
Synoptiques", Jean Carmignac, Paris
1984 : [recenzja]
Collectanea Theologica 58/1, 172-173
R E C E N Z J E
J e a n C A R M IG N A C , L a n a is sa n c e d e s É v a n g ile s S y n o p tiq u e s , P a r is 1984, O .E.I.L., s. 102.
O b ję to ś c io w o n ie w ie lk a k s ią ż k a z n a n e g o b ib lis ty fra n c u s k ie g o i tł u m a c z a p is m ą u m r a ń s k ic h , j a k w y z n a je a u to r , je s t r e z u l ta t e m d w u d z ie s tu la t jeg o p ra c y n a d e w a n g e lia m i s y n o p ty c z n y m i. P o n ie w a ż w y n ik i ty c h p o s z u k iw a ń b a rd z o o d b ie g a ją od p r z y ję ty c h ju ż r a c z e j p o g lą d ó w n a te m a t p o w s ta n ia E w a n g e lii s y n o p ty c z n y c h , w a r to je t u t a j p o k ró tc e z a sy g n a liz o w a ć .
A u to r p o w ia d a , że w ła ś c iw ie p rz e z p r z y p a d e k z a c z ą ł z a jm o w a ć s ię t ą p ro b le m a ty k ą . T łu m a c z ą c te k s ty z Q u m r a n s tw i e r d z a ł n ie je d n o k r o tn ie ich z w ią z k i z N o w y m T e s ta m e n te m i z a k a ż d y m r a z e m s p o r z ą d z a ł fisz k ę . P o u k o ń c z e n iu tłu m a c z e n ia m ia ł d u ż ą ilo ść fis z e k d n a w e t m y ś la ł o w y k o rz y s ta n iu ic h i s p o r z ą d z e n iu k o m e n ta r z a N o w eg o T e s ta m e n tu w ś w ie tle d o k u m e n tó w z n a d M o rza M a rtw e g o . C h c ia ł zacząć o d E w a n g e lii M a rk a . A b y u ła tw ić p o ró w n y w a n ie g re c k ic h E w a n g e lii z h e b r a js k im i te k s ta m i z Q u m ra n , sp ró b o w a ł, d la w ła s n e g o u ż y tk u , tłu m a c z e n ia te k s tu E w a n g e lii M a r k a n a ję z y k h e b r a j s k i u ż y w a n y w Q u m ra n . W y o b ra ż a ł sobie, że b ę d z ie to p r z e d s ię w z ię c ie b a rd z o t r u d n e z p o w o d u ró ż n ic p o m ię d z y m y ś le n ie m g re c k im i s e m ic k im . Z e z d z iw ie n ie m je d n a k s k o n s ta to w a ł, że z tłu m a c z e n ie m n ie b y ło p r a w ie ż a d n y c h k ło p o tó w . W y z n a je , że p o je d n y m d n iu ta k i e j p ra c y , w k w ie tn iu 1963 r. d o szed ł do p r z e k o n a n ia , że E w a n g e lia M a r k a n ie m o g ła być z re d a g o w a n a od r a z u po g re c k u , le c z je s t tłu m a c z e n ie m n a g re c k i z ję z y k a h e b ra js k ie g o . O lb rz y m ie tr u d n o ś c i, k tó r y c h s p o d z ie w a ł się a u to r , z o s ta ły ju ż r o z w ią z a n e p rz e z tłu m a c z a z h e b r a js k ie g o n a g re c k i, k tó r y p r z e k ła d a ł b a r dzo d o sło w n ie i z a c h o w a ł w te k ś c ie g re c k im n a w e t k o le jn o ść z w ro tó w , ja k ie j w y m a g a g r a m a ty k a h e b r a js k a . Z d a n ie b o w ie m g re c k ie d o p u sz c z a w ię k s z ą sw o b o d ę sz y k u , n a to m ia s t w ję z y k a c h s e m ic k ic h m ie js c e p o sz c z e g ó ln y c h e le m e n tó w w y z n a c z o n e je s t p rz e z b a r d z ie j p re c y z y jn e re g u ły .
A u to r z a c z ą ł z a s ta n a w ia ć się, j a k w y tłu m a c z y ć f a k t, że te k s t g re c k i M a r k a z a c h o w u je t a k d o k ła d n ie z a s a d y g r a m a ty k i h e b r a js k ie j. C zy w y s ta r c z y p rz y p u s z c z e n ie , że te k s t g re c k i z o s ta ł z re d a g o w a n y p rz e z S e m itę , k tó r y m y ś la ł w sw o im o jc z y s ty m ję z y k u ? A b y o d p o w ie d z ie ć n a to p y ta n ie n a le ż a ło k o n ty n u o w a ć ro z p o c z ę tą r e tr a n s la c ję . T a k ie b y ły p o c z ą tk i p r a c y J . C a rm ig n a c a n a d sy n o p ty k a m i. J e j z a ś r e z u lta ty s a m a u t o r u ją ł w n a s t ę p u ją c e s tw ie rd z e n ia : 1. J e s t p e w n e że E w a n g e lie M a r k a , M a te u s z a i d o k u m e n ty w y k o rz y s ta n e p rz e z Ł u k a s z a b y ły z re d a g o w a n e w ję z y k u se m ic k im . 2. P ra w d o p o d o b n ie ty m ję z y k ie m b y ł h e b r a js k i, a n ie a r a m e js k i. 3. J e s t d o ść p ra w d o p o d o b n e , że d r u g a E w a n g e lia s k o m p o n o w a n a z o s ta ła w ję z y k u s e m ic k im p rz e z św . P io tra .
4. J e s t m o żliw e, że św . M a te u sz z re d a g o w a ł Z b ió r m ó w lu b sp o rz ą d z ił Ź ró d ło w s p ó ln e , w y k o rz y s ta n e p rz y re d a g o w a n iu p ie r w s z e j i tr z e c ie j E w a n g elii. 5. N a w e t je ś li n ie b ie r z e się p o d u w a g ę w s k a z ó w e k D ru g ie g o L is t u do K o r y n tia n , n ie n a le ż y u m ie sz c z a ć r e d a k c j i E w a n g e lii Ł u k a s z a po g r e c k u n a o k re s p ó ź n ie js z y n iż ła t a 58— 60, n ie n a le ż y u m ie sz c z a ć o s ta te c z n e j r e d a k c j i w ję z y k u s e m ic k im n a s z e j p ie r w s z e j E w a n g e lii w c z a sie d u to p ó ź n ie js z y m n iż p o w s ta n ie e w a n g e lii Ł u k a s z a , n ie n a le ż y p rz e s u w a ć r e d a k c j i w ję z y k u s e m ic k im n a s z e j d r u g ie j e w a n g e lii n a c zas p ó ź n ie js z y n iż ro k 50.
6. J e ś li s ię w e ź m ie p o d u w a g ę w s k a z ó w k i D ru g ie g o L is t u do K o r y n tia n , n ie n a le ż y u m ie sz c z a ć r e d a k c j i e w a n g e lii Ł u k a s z a p o g r e c k u w c z a sie p ó ź n ie js z y m n iż la t a 50— 53; n ie n a le ż y u m ie sz c z a ć o s ta te c z n e j r e d a k c j i w ję z y k u s e m ic k im n a s z e j p ie r w s z e j e w a n g e lii w c z a sie d u żo p ó ź n ie js z y m n iż p o w s ta n ie e w a n g e lii Ł u k a s z a ; n ie n a le ż y u m ie sz c z a ć r e d a k c j i w ję z y k u s e m ic k im n a s z e j d ru g ie j e w a n g e lii w o k re s ie p ó ź n ie js z y m n iż l a t a 42—45.
R E C E N Z J E 1 7 3
czo n a n a ję z y k g re c k i, b y ć m oże z p e w n y m i a d a p ta c ja m i , p rz e z M a r k a w R z y m ie , n a jp ó ź n ie j w r. 63; je s t to n a s z a d r u g a e w a n g e lia , k tó r a z a c h o w a ła im ię tłu m a c z a , a n ie a u to r a .
8. J e s t m o ż liw e , że tłu m a c z g re c k i M a te u s z a k o r z y s ta ł z te k s tu Ł u k a s z a (por. s. 95 n.). J . C a rm ig n a c n ie je s t je d y n y m b ib lis tą , k tó r y o p o w ia d a się za b a rd z o w c z e sn y m z re d a g o w a n ie m e w a n g e lii w ję z y k u se m ic k im . W ro z d z ia le s z ó s ty m sw e j p ra c y c y tu je o n c z te rd z ie s tu sz e ś c iu a u to r ó w , k tó r z y z a ję li p o d o b n e s ta n o w is k o . J . C a rm ig n a c w ie o ty m d o s k o n a le , że ty c h 46 a u to r ó w to ty lk o n ie w ie lk a m n ie js z o ść w o b e c w ie lk ie j lic z b y ty c h , k tó r z y o p o w ia d a ją się za r e d a k c j ą e w a n g e lii w ję z y k u g re c k im . A le — p o w ia d a J . C a rm ig n a c — k a ż d y z ty c h a u to r ó w z d a je so b ie s p r a w ę z teg o , że z a j m u je s ta n o w is k o w b r e w o g ó ln e m u p rą d o w i; a b y w ię c g ło sić in n y p o g lą d , m u s z ą b y ć p e w n i, że p o s ia d a ją p rz e k o n u ją c e a r g u m e n ty lin g w is ty c z n e . B a rd z o z n a m ie n n a je s t o b ecn o ść w ś ró d n ic h sz e ś c iu I z r a e litó w (Z .H .P. C h a je s , H .J. S c h o n fie ld , P . W in te r, P. L a p id e , D. F lu s s e r , S.T . L a c h s), k tó r y c h z d a n ie je s t w ty m w y p a d k u c e n n e z k ilk u p o w o d ó w : 1. z n a ją b a rd z o d o b rz e ję z y k h e b r a js k i, 2. n ie m o ż n a ic h p o d e jr z e w a ć o fa w o ry z o w a n ie j e d n e j lu b d ru g ie j te n d e n c ji eg zeg ezy c h r z e ś c ija ń s k ie j, 3. w ie d z ą , że p rz e c iw s ta w ia ją się w te n sp o só b w ie lu in n y m I z r a e lito m , k tó r z y p r ó b u ją , n a ile to ty lk o m o ż liw e , p o m n ie js z y ć w a rto ś ć h is to ry c z n ą E w a n g e lii (por. s. 91).
P o d o b n e s ta n o w is k o z a ją ł te ż o s ta tn io p ro f e s o r h is to r ii filo z o fii ś r e d n io w ie c z n e j n a S o rb o n ie C la u d e T r e s m o n ta n t, z n a ją c y d o s k o n a le ta k ż e ję z y k i g re c k i i h e b r a js k i, w p a s jo n u ją c e j k s ią ż c e L e C h r is t h é b r e u (O .E.I.L., P a r is 1983), w k tó r e j z g ro m a d z ił sz e re g p rz y k ła d ó w , b y p o k a z a ć , że b y ło b y n ie ro z s ą d n e p rz e s u w a ć d a tę k o m p o z y c ji E w a n g e lii n a o k re s p ó ź n ie jsz y i że je s t n ie w ia r y g o d n e , b y e w a n g e liś c i c h c ie li w y ra ż a ć się po g re c k u , co szo
k o w a ło b y u szy ty c h , k t ó r3'c h ch c ie li p rz e k o n y w a ć . C. T r e s m o n ta n t dow odzi, że c z te ry E w a n g e lie z o s ta ły z re d a g o w a n e w ję z y k u se m ic k im , lu b — w w y p a d k u Ł u k a s z a — w o p a rc iu o ź ró d ła se m ic k ie (por. s. 90).
T rz e b a p rz y z n a ć , że te o r ia J . C a rm ig n a c a i in n y c h a u to r ó w , p r z y j m u ją c y c h b a rd z o w c z e sn e z re d a g o w a n ie e w a n g e lii w ję z y k u se m ic k im , w y w r a ca d o ść r a d y k a l n ie u tr w a lo n e ju ż i r a c z e j p o w s z e c h n ie p r z y ję te o p in ie n a te m a t p o w s ta n ia e w a n g e lii sy n o p ty c z n y c h . C a rm ig n a c w o s ta tn im z d a n iu . sw e j k s ią ż k i w y r a ż a n a d z ie ję , że p o g lą d y t e s ta n ą się b a z ą d la eg zeg ezy r o k u 2000. J e ś li d o ż y je m y , p rz e k o n a m y się, czy p r z e w id y w a n ia te się s p e łn ia ją .
k s. R o m a n B a r tn ic k i, W a rs z a w a P h ilip p e R O L L A N D , L e s p r e m ie r s É v a n g ile s . U n n o u v e a u re g a rd s u r le
p r o b lè m e s y n o p tiq u e , P a r is 1984. L es E d itio n s d u C e rf, s. 260 (L e c tio D ivin a ,
t. 116).
W ie le ju ż b y ło p r ó b ro z w ią z a n ia tr u d n e g o p r o b le m u sy n o p ty c z n e g o i o d tw o rz e n ia p ro c e s u f o r m o w a n ia się E w a n g e lii sy n o p ty c z n y c h . W a rto w ię c p o k ró tc e p rz e d s ta w ić jeszcze je d n ą , n o w ą te o rię .
Z d a n ie m P h . R o lla n d a ź ró d łe m n a s z y c h o b e c n y c h E w a n g e lii b y ły c z te ry d o k u m e n ty : 1. te k s t s e m ic k i z re d a g o w a n y w J e r o z o lim ie , tzw . E w a n g e lia D w u n a s tu (D); 2. w e r s ja ro z b u d o w a n a n a p o d s ta w ie te j E w a n g e lii p ie r w o t n e j, sk o m p o n o w a n a w A n tio c h ii, tz n . E w a n g e lia h e lle n is ty c z n a (H ); 3. d r u g a w e r s ja te g o sa m e g o d o k u m e n tu , s p o rz ą d z o n a w E fezie lu b F ilip p i, tzw . E w e n g e lia P a w ło w a (P); 4. k la s y c z n e ź ró d ło Q, z re d a g o w a n e w C e z a re i, cz y li E w a n g e lia B o ją c y c h się B oga.
P h . R o lla n d w y c h o d z i o d s tw ie rd z e n ia , że p o ró w n a n ie m ię d z y M a te u sz e m a M a r k ie m z je d n e j s tr o n y o ra z m ię d z y M a r k ie m i Ł u k a s z e m z d ru g ie j, p r o w a d z i do s tw ie rd z e n ia , że M a r e k zale ży od d w ó c h te k s tó w p a ra le ln y c h , d o
