Problemy i perspektywy duchowości chrześcijańskiej

Ireneusz Mroczkowski

Problemy i perspektywy duchowości

chrześcijańskiej

Collectanea Theologica 57/1, 167-172

57(1987) fase. I

PROBLEMY I PERSPEKTYWY

DUCHOWOŚCI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

T a k s i ą ż k a 1 je s t n ie ty lk o o w o cem te o r e ty c z n e j r e f le k s j i teo lo g ó w , k tó r z y po S o b o rz e W a ty k a ń s k im II d o s trz e g li n o w e p ro b le m y i z a c z ę li sn u ć śm ia łe p e r s p e k ty w y . F a k ty c z n ie od p o c z ą tk u la t s ie d e m d z ie s ią ty c h u k a z u ją s ię w e W ło szech to m y o p ra c o w a ń , z a ty tu ło w a n e P robie rni e p r o s p e t t i v e ,

w k tó r y c h p r z e d s ta w ia się a k tu a l n y s t a n r e f le k s j i d o g m a ty c z n e j, m o r a ln e j i b ib lijn e j. T a k s ią ż k a je s t ta k ż e ś w ia d e c tw e m z ja w is k a re lig ijn o -s p o łe c z n e g o , k tó r e m o ż n a o b s e rw o w a ć od k o ń c a l a t sz e ś ć d z ie sią ty c h . P r z e ja w ia s ię ono w o ż y w io n y m z a in te r e s o w a n iu te c h n ik a m i m e d y ta c y jn y m i W sc h o d u , w e w z n a w ia n iu k s ią ż e k m is ty k ó w c h rz e ś c ija ń s k ic h , ja k też^ w tw o r z e n iu se k c ji d u c h o w o śc i n a w y d z ia ła c h te o lo g ic z n y c h w ie lu u n iw e r s y te tó w . W a ż n e je s t to, że p o w s ta w a n ie ru c h ó w c h a ry z m a ty c z n o - m o d lite w n y c h i o d k ry w a n ie p r z e s tr z e n i d u c h o w e j ż y c ia p rz e z m ło d z ie ż z b ie g ło się ze s z c z e g ó ln ą r e f le k ­ s j ą te o lo g ó w n a d w ła s n ą p ra c ą . W 1948 r. H . U. v o n B a l t h a s a r p is a ł

o te o lo g ii „ s ie d z ą c e j” z a m ia s t „ k lę c z ą c e j” . W 1964 r. p o d c z a s r e d a k c j i d z ie ­ w ią te g o to m u L e x i k o n f ü r T h e o lo g i e und. K i r c h e p o d h a s łe m „ d u c h o w o ś ć ” o d e s ła n o c z y te ln ik a do h a s ła „ p o b o ż n o ść ” . N a to m ia s t w 1975 r. W . K a s p e r s t w i e r d z a ja s n o : n ie is tn ie je te o lo g ia b ez d u ch o w o śc i.

D u c h o w o ść z a c z ę to p o jm o w a ć ja k o życie w łą c z n o śc i z J e z u s e m C h r y ­ s tu s e m w D u c h u Ś w ię ty m . C h o d z iło p rz y ty m o d u c h o w e ży c ie , o so b y k o n ­ k r e t n ie u s y tu o w a n e j, a w ię c z a le ż n e j od ro z w o ju k u lt u r y , p o z io m u sp o łe c z - n o -c y w iliz a c y jn e g o i p o lity c z n e g o . D u c h o w o ść c h r z e ś c ija ń s k a o k a z a ła się tą d z ie d z in ą w ie d z y te o lo g ic z n e j, w k tó r e j n ie m o g ło z a b r a k n ą ć r e f le k s ji d o g m a ty k ó w , b ib lis tó w , m o r a lis tó w , so c jo lo g ó w i p sy ch o lo g ó w . W iad o m o , że h is to r i a te o lo g ii z o s ta w iła n a m w s p u ś c iź n ie d u c h o w o ść p o w ią z a n ą z te o lo ­ g ią d o g m a ty c z n ą lu b m o r a ln ą . D z isia j c o ra z czę śc ie j m ó w i się o a u to n o m ii te o lo g ii d u c h o w o śc i. O jc ie c B e r n a r d d e f in iu je ją ja k o d y s c y p lin ę te o lo g ic z n ą , o p a r t ą n a p o d s ta w a c h b ib lijn y c h , k tó r a a n a liz u ją c c h rz e ś c ija ń s k ie d o ś w ia d ­ c z e n ie d u c h o w e o p is u je je g o ro z w ó j, s t r u k t u r y i p ra w a .

D u c h o w o ść c h r z e ś c ija ń s k a ja k o d y s c y p lin a te o lo g ic z n a i ja k o fo r m a e g z y s te n c ji lu d z k ie j z n a jd u j e się w s ta n ie z m ia n , p r z e w a r to ś c io w a ń i n o w y c h n a ś w ie tle ń . T rz e b a p rz y z n a ć , że p r ó b a b u d o w a n ia s y n te z y w t a k i c h w a r u n ­ k a c h je s t z a m ie rz e n ie m o d w a ż n y m , m o ż n a p o w ie d z ie ć ry z y k o w n y m , a le p r z e ­ cież n ie p o z b a w io n y m z a le t. W ła ś n ie w ta k i c h w a r u n k a c h m o ż n a u c h w y c ić p e r s p e k ty w y ro z w o ju o ra z ro d z ą c e się p o tr z e b y i z a d a n ia . P robie rni e p r o s p e t t i v e di s p i r i t u a l i t à je s t p r a c ą z b io ro w ą d w u d z ie s tu z n a n y c h te o lo g ó w . J a k p o d k r e ś la ją r e d a k to r z y d z ie ła (T. G o f f i i B. S e ­ c o n d i n) w s z y s tk ie r o z p r a w y p is a n e są z p rz e k o n a n ie m , że u p o d s ta w d z is ie js z y ć h p ro b le m ó w d u c h o w o śc i z n a jd u j e s ię d o ś w ia d c z e n ie . W y n ik a z teg o , że o m a w ia n a p r a c a n ie je s t u k ie r u n k o w a n a n a b u d o w a n ie s y s te m u n o rm a s c e ty c z n y c h , a le r a c z e j n a o p is p rz e ż y c ia d u c h o w e g o c h r z e ś c ija n in a w k o n k r e tn y m z d a r z e n iu h is to ry c z n y m . K s ią ż k a z o s ta ła p o d z ie lo n a n a tr z y o b s z e rn e części, k tó r e p o ś w ię c o n o k o le jn o p r e z e n t a c ji h is to r y c z n o - b ib lijn e j d o ś w ia d c z e n ia d u c h o w e g o , p o d s ta w o m te o lo g ic z n y m teg o d o ś w ia d c z e n ia o raz

k s. IR E N E U SZ M ROCZKOW SK I, PŁO CK

1 P ro b ier n i e p r o s p e t t i v e d i s p i r it u a li tà , w y d . T u llo G o f f i i B ru n o ■ S e c o n d i n , B re s c ia 1983, Q u e r in ia n a , s. 464,

168 k s . I R E N E U S Z M R O C Z K O W S K I

w sp ó łc z e s n y m ry s o m d u c h o w o śc i. W c h a r a k t e r z e z a k o ń c z e n ia z a m ie s z c z o n o k r ó t k i a r t y k u ł K. R a h n e r a , d r u k o w a n y w 14 to m ie jeg o S c h r i f t e n z u r

T h e o lo g i e , g d z ie a u to r o p is u je e le m e n ty d u c h o w o śc i n a d c h o d z ą c y c h czasów .

P r z e d p r e z e n ta c ją c a łe g o d z ie ła w a r to p rz y jr z e ć s ię R a h n e r o w s k ie j c h a ­ r a k t e r y s t y c e d u c h o w o śc i. A u to r w y m ie n ia p ię ć cech c h a r a k te r y s ty c z n y c h . P o p ie rw s z e , n ie w y rz e k n ie się o n a sw e j id e n ty c z n o śc i, a w ię c o d n ie s ie n ia do B oga p o p rz e z J e z u s a C h r y s tu s a w D u c h u Ś w ię ty m . P o d ru g ie , w z im o ­ w y m czasie a te iz m u i s e k u la r y z a c ji — t a k o k r e ś la a u to r w s p ó łc z e s n o ść — d u c h o w o ść b ę d z ie się k o n c e n tr o w a ć n a is to tn y c h e le m e n ta c h p o b o ż n o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j (b ę d z ie m y się m o d lić do M a tk i B o sk ie j, a n ie do M a tk i B o s k ie j z F a ti m y czy L o u rd e s , do P a n a J e z u s a , a n ie do D z ie c ią tk a Je z u s). P o trz e c ie , d u c h o w o ść p rz y s z ło ś c i n ie b ę d z ie się p o d p ie r a ła s iłą z w y c z a ju i o p in ii, a le b a z o w a ć b ę d z ie n a o s o b is ty m d o ś w ia d c z e n iu B o g a ( c h r z e ś c ija n in p rz y s z ło ś c i a lb o b ę d z ie m is ty k ie m , a lb o n ie b ę d z ie c h rz e ś c ija n in e m ). D w ie o s ta tn ie ce c h y w y m ie n io n e p rz e z R a h n e r a to w s p ó ln o to w y i k o ś c ie ln y w y ­ m i a r d u c h o w o śc i. B ib lijn o -h is to ry c z n a p a n o r a m a d o ś w ia d c z e n ia d u c h o w e g o W k r ó tk im a r t y k u le R a h n e r s k o n c e n tr o w a ł u w a g ę n a d u c h o w o śc i k a to ­ lic k ie j. N ie m o g li ta k p o s tą p ić a u to r z y o m a w ia n e j p ra c y , ja k o że p o z a k a ­ to lic y z m e m i c h r z e ś c ija ń s tw e m is tn i e ją c a le o b s z a ry d o ś w ia d c z e n ia d u c h o ­ w eg o , k tó r e w ła ś n ie d z is ia j t r z e b a s k o n f ro n to w a ć z d u c h o w o ś c ią k a to lic k ą . N a p o c z ą tk u G. L a f o n t a n a liz u je w ię c o p is y p rz e ż y ć d u c h o w y c h , k tó r e n ie m a ją b e z p o ś r e d n ie g o z w ią z k u z d o św ia d c z e n ie m r e lig ijn y m . D o ch o d zi do w n io s k u , że p o le d o ś w ia d c z e n ia d u c h o w e g o je s t b a rd z ie j ro z le g łe , n iż n a og ó ł się sąd zi. B ę d ą c d o św ia d c z e n ie m d u c h a je s t p o n a d ra c jo n a ln o ś c ią słó w , u m y k a ję z y k o w i, a le m o ż n a je u c h w y c ić w p r z e s tr z e n i lu d z k ie j c ie le sn o śc i. L a fo n t tw ie r d z i, że k a ż d e d o ś w ia d c z e n ie d u c h o w e , je ś li je s t n a p r a w d ę l u d z ­ k ie , je s t ta k ż e d o św ia d c z e n ie m c ie le sn y m . O p is u ją c n ie k tó r e tzw . „ sy m b o le ż y w e ” (n a jw y ż s z a w y so k o ść , n a jc z y s ts z a m u z y k a ) w y sz c z e g ó ln ia a u t o r k ilk a e le m e n tó w p o s ta w y c ie le s n e j, k tó r a w y r a ż a n a jg łę b s z e d o ś w ia d c z e n ie d u - ch o w o -o so b o w e . C zy m o że b y ć to p r z y g o to w a n ie m do o p is u d o ś w ia d c z e n ia d u c h o w e g o w B ib lii? A u to rz y z d a ją się t a k tw ie r d z ić , p o n ie w a ż tu ż po p r a c y L a f o n ta z n a jd u je m y d iv a a r t y k u ły p o ś w ię c o n e d u c h o w o śc i S ta r e g o i N o w eg o T e s ta ­ m e n tu . F. F e s t o r a z z i p o jm u je d o św ia d c z e n ie ja k o m ą d ro ś ć ży cio w ą. W p o łą c z e n iu z p rz y m io tn ik ie m „ d u c h o w e ” i w o d n ie s ie n iu do S ta r e g o T e s ta m e n tu o z n a c z a ono o b ja w ie n ie o b e c n o śc i B o g a w e g z y s te n c ji n a r o d u w y b ra n e g o i w e g z y s te n c ji p o sz c z e g ó ln y c h lu d zi. O b ja w ia ją c ą i r e a liz u ją c ą się w h is to r ii c z ło w ie k a ta je m n i c ę B oga m o ż n a o p isa ć w p o tr ó jn y sp o só b : h is to ry c z n ie , s e m a n ty c z n ie i s t r u k tu r a ln i e . A u to r p o k a z u je r o lę s u m ie n ia w d u c h o w y m d o ś w ia d c z e n iu b ib lijn y m , w s k a z u je n a o ry g in a ln o ś ć ż y d o w ­ s k ie g o u ję c ia h is to r ii o ra z p r z e d s ta w ia id e ę w s p ó ln o ty , k tó r a p r z e n ik a w sz y ­ s tk ie e le m e n ty d u c h o w o śc i b ib lijn e j, W sp o só b ja s n y i m e to d o lo g ic z n ie k o n ­ s e k w e n tn y p o d c h o d z i do p r o b le m u d u c h o w o śc i w N o w y m T e s ta m e n c ie P. G r e c h , p r o f e s o r A u g u s tin ia n u m w R zy m ie. P isze, że n a d o b rą s p r a w ę c a ła te o lo g ia n o w o te s ta m e n ta ln a m o g ła b y by ć w łą c z o n a do o p is u d u c h o w o ­ ści N ow ego. T e s ta m e n tu . O d d z ie la ją c je d n a k te o lo g ię d u c h o w o śc i od te o lo g ii m o r a ln e j G re c h k o n c e n tr u je s w o ją u w a g ę n a ty c h f r a g m e n t a c h N o w eg o T e s ta m e n tu , g d z ie p o k a z a n a je s t o d p o w ie d ź c z ło w ie k a n a o b ja w ie n ie się B oga w J e z u s ie C h ry s tu s ie . Z p u n k tu w id z e n ia d u c h o w o śc i c h o d z i p rz e d e w s z y s tk im o o tw a rc ie się c z ło w ie k a n a p rz y c h o d z ą c e g o B oga. A n a liz u ją c d u c h o w o ść J e z u s a , św . P a w ła i św . J a n a a u to r w y m ie n ia s z e re g c e c h d u ­ ch o w o śc i n o w o te s ta m e n ta ln e j. S y tu u je się o n a w p e r s p e k ty w ie d a ru , je s t c h r y s to c e n tr y c z n a , z a k o rz e n ia się w d o św ia d c z e n iu · lu d z k im p o p rz e z C h rz e s t

i E u c h a r y s tię . R e a liz u je się w K o śc ie le , p o b u d z a n a je s t c ią g łą o b e c n o śc ią D u c h a Ś w ię te g o i je s t p o d s ta w ą do w y c h o w a n ia n o w e g o c z ło w ie k a . R o z w ija się zaw sz e w p e r s p e k ty w ie k rz y ż a J e z u s a C h ry s tu s a ; je j k o n k r e tn y m w y r a ­ ze m je s t m iło ść n ie z n a ją c a g r a n ic i o d p o w ie d z ia ln a za w s z y s tk ie ta l e n ty , k tó r y m i d y s p o n u je czło w ie k .

W ś w ie tle ty c h k r y t e r ió w z d u ż y m z a in te r e s o w a n ie m c z y ta się opis d u c h o w o śc i p o sz c z e g ó ln y c h w s p ó ln o t c h r z e ś c ija ń s k ic h : k a to lic y z m u (J. A u ­ m a n n), p r a w o s ła w ia (T. S p i d 1 i k), p r o te s ta n ty z m u i a n g lik a n iz m u (V. V i n a y). T e h is to ry c z n e o p ra c o w a n ia p o ś w ia d c z a ją r a z je szcze to, że p o sz c z e g ó ln e e le m e n ty d u c h o w o śc i b ib lijn e j z n a la z ły m ie js c e w e w s z y s tk ic h w s p ó ln o ta c h c h rz e ś c ija ń s k ic h . D z ie lą c się sw o im b o g a c tw e m d u c h o w y m K o śc io ły m o g ą się w z a je m n ie u b o g acić .

P ie r w s z ą część o m a w ia n e j p r a c y k o ń c z y a m b itn y a r t y k u ł A. R i z z i e - g o n a te m a t w sp ó łc z e s n e g o d o ś w ia d c z e n ia d u c h o w e g o . Co z n a c z y by ć czło ­ w ie k ie m d u c h a d z is ia j ■— p y ta a u to r . P rz y g lą d a ją c się ro z w o jo w i n a s z e j c y w iliz a c ji R izzi s z u k a m ie js c , g d zie m o ż n a o c z e k iw a ć D u c h a Ś w ię te g o . C h o d z i m u o w s k a z a n ie ta k ie g o z a a n g a ż o w a n ia c z ło w ie k a , k tó r e o d p o w ia d a ­ ło b y d z ia ła n iu D u c h a Ś w ię te g o , k tó r e p o b u d z a ło b y n ie ja k o to d z ia ła n ie . W is to c ie p o ja w iły się ju ż p e w n e r e a k c je n a k ry z y s tr a p ią c y c y w iliz a c ję Z a c h o d u . Z a lic z a do n ic h a u to r tz w . te o lo g ię c z ło w ie k a d o jrz a łe g o , o p c je p o lity c z n e p o d e jm o w a n e w im ię w ia ry , p o w s ta w a n ie g r u p c h a ry z m a ty c z n y c h , z a in te re s o w a n ie m is ty k ą W sc h o d u o ra z p o n ty f ik a t J a n a P a w ła II. O m a w ia ­ ją c is to tn e c e c h y d u c h o w o śc i d z is ie js z e j p r z e s tr z e g a a u to r p rz e d r e d u k c j ą a n tr o p o c e n tr y c z n ą . I s to ta d o ś w ia d c z e n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o p r z e ja w ia się \v o tw a r c iu c z ło w ie k a n a d z ia ła n ie D u c h a Ś w ię te g o . C h r z e ś c ija n in m u s i z ro z u m ie ć sie b ie n ie ja k o p o s z u k iw a n ie U m iło w a n e g o , a le ja k o p o s łu s z e ń ­ stw o U m iło w a n e m u . W ó w czas d a r y D u c h a Ś w ię te g o o k a ż ą się b la s k ie m u k a ­ z u ją c y m c z ło w ie k o w i w s z y s tk ie p ra w d z iw e w a r to ś c i życia. W sp ó łc z e sn a d u ­ c h o w o ść c h r z e ś c ija ń s k a je s t g ło s z e n ie m t a k i e j ja k o ś c i ży cia , w k tó r e j d o b ro ć p o d m io tu i w a rto ś ć p r z e d m io tu s p o t y k a ją się z ła s k ą p ię k n e g o ż y c ia w św ie c ie . P rz e z w y c ię ż e n ie k r y z y s u w y m a g a p o je d n a n ia c z ło w ie k a z z ie ­ m ią , ż y c ia w e d łu g lo g ik i d a r u i z n a jd o w a n ia w m o cy D u c h a Ś w ię te g o o d w a ­ gi b y c ia n a co dzień .

F u n d a m e n ty d u c h o w e g o d o ś w ia d c z e n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o

A r ty k u ł R izzieg o m o ż n a p o tr a k to w a ć ja k o w p ro w a d z e n ie do d r u g ie j czę­ śc i o m a w ia n e g o d z ie ła . P r z e d s ta w io n e są t u te o lo g ic z n e p o d s ta w y d o ś w ia d ­ c z e n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o . N a jp ie r w G. Ó ’ C o l i n s , z n a n y f u n d a m e n ta l is ta z U n iw e r s y te tu G re g o ria ń s k ie g o w R zy m ie, p isz e n a te m a t C h r y s tu s a ja k o n a s z e j n a d z ie i. A u to r w y c h o d z i z z a ło ż e n ia , że d u c h o w o ść b a r d z ie j z a k o r z e ­ n io n a je s t w n a d z ie i p rz y s z ło ś c i n iż w p a m ię c i p rz e s z ło śc i i d o ś w ia d c z e n iu te r a ź n ie js z o ś c i. W N o w y m ' T e s ta m e n c ie n a jb a r d z ie j s z c z ę ś liw ą s y n te z ę p a ­ m ięci, d o ś w ia d c z e n ia i n a d z ie i p r z e d s ta w ia n a u k a św . P a w ła o E u c h a ry s tii. N a d z ie ja n a p rz y jś c ie P a n a p r z e k r a c z a n ie ty lk o „ c z a s o w e ” w y m ia r y s p o t­ k a n ia te ra ź n ie js z o ś c i, a le je s t u c z e s tn ic z e n ie m w ta je m n ic y z m a r tw y c h w s ta ­ ją c e g o C h r y s tu s a . S tą d p ły n ie p ro m ie ń n a d z ie i, b o w ie m k o n ie c je s t ta m , g d z ie ro z p o c z y n a się p ro ś b a : P rz y jd ź , P a n ie Je z u ! P o a s p e k c ie c h ry s to lo g ic z n y m d u c h o w o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j o m a w ia się je j w y m ia r p n e u m a to lo g ic z n y (G. В o f) . B ez tg o w y m ia r u g ro z i n a m n ie tylko· s w o is ty c h ry s to m o n iz m , fa k ty c z n ie o b e c n y w n ie k tó r y c h o p ra c o w a n ia c h p o so ­ b o ro w y c h , à lé ta k ż e je d n o s tr o n n e u ję c ie K o śc io ła . G. B of p o d k re ś la , że n a le ż y m ó w ić n ie ty le o K o śc ie le ja k o so c ie ta s p e r f e c ta , ile r a c z e j o e k le z jo lo g ii w s p ó ln o to w e j, r a d y k a ln ie c h a ry z m a ty c z n e j. K a ż d y K o śc ió ł lo k a ln y je s t m ie js c e m i f o r m ą o b e c n o śc i D u c h a Ś w ię te g o . Z n a k a m i i o w o c a m i jeg o o b e c n o śc i są : m o d litw a , o tw a rto ś ć e k u m e n ic z n a , w y z n a n ie w ia r y , służba.

P a n u , d u c h m is y jn y , p o k ó j, ra d o ś ć , p rz e b a c z e n ie , m iło s ie rd z ie , c d w a g a w d ź w ig a n iu sw o je g o i in n y c h k rz y ż a . W y m ia r e k le z ja ln y d u c h o w o śc i je s t w ię c p o d s ta w o w y m e le m e n te m k a ż d e g o d o ś w ia d c z e n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o . W szelk ie d o ś w ia d c z e n ie s y tu u je się w sieci w z a je m n y c h r e la c ji, z a k ła d a u c z e s tn ic tw o o so b o w e o ra z p o s ia d a w y m ia r sp o łe c z n y J . P. T o r r e l l a n a ­ li z u ją c e k le z ja ln e p o d s ta w y m o d litw y i E u c h a r y s tii p o k a z u je w z a je m n ą z a ­ le ż n o ś ć e le m e n tu p o d m io to w e g o i w s p ó ln o to w e g o w d u c h o w y m ży c iu w ie rz ą c y c h .

W k o le jn y m a r t y k u le S. M a r s i l i p o k a z u je d u c h o w y se n s litu r g ii, ■ sak ram en tó w i m o d litw y . L itu r g ia s t a je się ź ró d łe m d o ś w ia d c z e n ia d u c h o ­ w e g o d la ty c h , k tó r z y są w e w n ę tr z n ie czyści. K r y te r iu m c z y sto śc i o k re ś la S ło w o B oże n ie s io n e p rz e z s a m ą litu r g ię . S p r a w o w a n ie li tu r g ii p o w in n o o d ­ b y w a ć się z t a k ą w ia r ą i u w a g ą w e w n ę trz n ą , a b y m o g ło n a s tą p ić z łą c z e ­ n ie — w je d n y m a k c ie — tr z e c h c z y n n ik ó w : o b e c n o śc i d z ia ła ją c e g o C h r y ­ s tu s a , p o d m io to w e g o o tw a r c ia n a t ę o b ecn o ść i s a m e j a k c ji litu r g ic z n e j. T a k a litu r g ia n ie z r e d u k u je się do u c z u c ia o b ecn o ści, a le b ę d z ie m ie js c e m sto p n io w e g o w r a s t a n ia w rz e c z y w is to ś ć C h r y s tu s a . O w o w r a s t a n ie o d b y w a się n a p o d ło ż u o so b o w o ści c z ło w ie k a . P r a w o w z ro s tu d u c h o w e g o d o ty c z y w ię c f u n k c j i ż y c io w y c h . S tą d te ż o s ta tn i a r t y k u ł części d ru g ie j p o ś w ię c o n y je s t a s p e k to w i o so b o w eg o d o jr z e w a n ia w C h r y s tu s ie (F. R. S a l v a d o r ) . W d u ­ c h o w o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j n ie m o ż n a p rz e o c z y ć f a k tu , że ro z w ó j o so b o w o -re - lig ijn y u w a r u n k o w a n y je s t p s y c h o lo g ic z n ie i sp o łe c z n ie . J u ż św . P a w e ł w E f 4, 11— 16 n a k r e ś lił w a r u n k i p ra w id ło w e g o d o jr z e w a n ia c h rz e ś c ija n in a . P a m ię ta ją c d z is ia j o n a u c e św . P a w ła tr z e b a o d n o to w a ć z m ia n y k u ltu r o w e i sp o łeczn e, k tó r e w p ły w a ją n a d o jr z e w a n ie c h rz e ś c ija ń s k ie . P o d k o n ie c a r t y k u ł u S a lv a d o r a z n a jd u je m y o p is p o sz c z e g ó ln y c h fa z d o jr z e w a n ia c h r z e ­ śc ija ń s k ie g o . O to o n e: in i c ja c j a c h rz e ś c ija ń s k o -d u c h o w a , p e r s o n a liz a c ja ż y c ia te o lo g a ln e g o , k ry z y s id e n ty c z n o ś c i, c h r z e ś c ija ń s k a d o jrz a ło ś ć a s c e ty c z n o -m i- .sty czn a, ś m ie rć i c h w a ła ż y c ia p rz y sz łe g o .

2 7Q k s . IR E N E U S Z M R O C Z K O W S K I

F orm y d u ch ow ości ch rześcija ń sk iej

T rz e c ia i o s ta tn ia część o m a w ia n e j k s ią ż k i p o ś w ię c o n a je s t k o n k r e t y ­ z a c ji w y ż e j p rz e d s ta w io n y c h e le m e n tó w d u c h o w o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j. A u to ­ r z y P r o b l e m ó w i p e r s p e k t y w z w r a c a ją u w a g ę n a r a d y k a liz m c h rz e ś c ija ń s k i, m is ty k ę , k o n te m p la c ję , w s p ó łc z e s n e r u c h y c h a ry z m a ty c z n e i d u c h o w o ść lu d o w ą .

R a d y e w a n g e lic z n e z a w sz e b y ły w li te r a tu r z e d u c h o w o - r e lig ijn e j t e m a ­ te m o c z y w isty m . A n a liz u ją c je w ś w ie tle d z is ie jsz e j e g zeg ezy Th. M a t u r a s tw ie rd z a , że o d d z ie la n ie r a d e w a n g e lic z n y c h od p r z y k a z a ń n ie je s t u s p r a w i e ­ d liw io n e z r a c j i b ib lijn y c h . N ie je s t te ż p r z y d a tn e z p u n k tu w id z e n ia d o ­ ś w ia d c z e n ia c h r z e ś c ija ń s k ie g o . P o w o ła n ie c h r z e ś c ija ń s k ie p r z e d s ta w ia się r a ­ czej ja k o w e z w a n ie do r a d y k a l iz m u e w a n g e lic z n e g o , do n ie u s ta n n e g o p r z e ­ k r a c z a n ia sie b ie . W ty m u ję c iu r a d y e w a n g e lic z n e n ie m o g ą b y ć ty lk o d o ­ d a tk ie m do p rz y k a z a ń . D y n a m iz m ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o p r z e ja w ia się w n a ś la d o w a n iu C h r y s tu s a , w r a d y k a l n y m u b ó s tw ie , r a d y k a l n e j m iło ś c i i w ie lu in n y c h p o s ta w a c h . R a d y k a liz m p o s ta w y c h r z e ś c ija ń s k ie j p o p rz e d z o ­ n y je s t ła s k ą B oga. K o n s e k w e n c ją ta k ie g o z a a n g a ż o w a n ia je s t p o s ta w a c ią - ,g łej m e ta n o i, m o d litw y i c z u jn o ś c i. • R ó w n ie ż „ s t a n y ” · ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o z a jm u ją w ie le m ie js c a w r e ­ f l e k s ji te o lo g ic z n o a s c e ty c z n e j. W ie le je s t tu je d n a k do w y ja ś n ie n ia —■ s tw ie r d z a S. S p i n s a n t i — p o n ie w a ż od p ra w n e g o sp o s o b u u jm o w a n ia o d rę b n o ś c i k się ż y , z a k o n n ik ó w i ś w ie c k ic h do w s p ó ln o to w e g o p o ję c ia K o ­ śc io ła d ro g a je s t d a le k a . N ie do p r z y ję c ia są je d n a k te p ro p o z y c je , k tó r e ■:w tr a d y c y jn y c h u ję c ia c h w id z ą fa ry z e iz m , a d z is ia j p r o p o n u ją b liż e j n ie

■ określoną o tw a rto ś ć b ez k o n k r e tn y c h z o b o w ią z a ń . W ie lu w s p ó łc z e s n y c h p sy c h o lo g ó w w m a w ia c z ło w ie k o w i p r z e k o n a n ie , że je s t z d o ln y sa m so b ie p o m ó c i o s ta te c z n ie w y z w o lić się z „ o b sz a ró w b łę d ó w ”. P o d z n a k ie m z a p y ta ­ n ia s ta w ia się p o s łu s z e ń s tw o i w ie rn o ś ć . S p in s a n ti p isze, że c z ło w ie k z o s ta ł stw o r z o n y t a k sa m o k u k re a ty w n o ś c i, ja k i w ie rn o ś c i. D u c h o w o ść c h rz e ś c i­ ja ń s k a je s t zaw sz e p o s łu s z e ń s tw e m D uchow o Ś w ię te m u , k tó r y „ w s z y stk o cz y n i n o w y m ”. T r a d y c y jn a te o lo g ia „ s ta n ó w ” ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o n ie w y d a je się b y ć s u c h ą g a łę z ią , k tó r a m u s i z o sta ć o b c ię ta . J e s t ra c z e j p n ie m , k tó r y p o w ła ś c iw y c h z a b ie g a c h p rz y n ie ś ć m o że p ię k n e ow oce.

N ie ja k o k o m e n ta r z e m ty c h s tw ie r d z e ń są d w a n a s tę p n e a r ty k u ły , k tó r e p o św ię c o n o w s p ó łc z e s n y m , ru c h o m w s p ó ln o to w y m (B. S e с o n d i n) i d u ­ c h o w o śc i lu d o w e j (T. G o f f i). O b a j a u to r z y p is z ą w k o n te k ś c ie sp o łe c z n y m W łoch, n ie m n ie j n ie k tó r e w n io s k i w a r te są p rz y to c z e n ia . N ie u le g a w ą tp l i ­ w ości, że je d n y m ze z n a k ó w d z is ie js z e j o d n o w y K o śc io ła je s t is tn ie n ie r u ­ c h ó w w sp ó ln o to w y c h . Z a się g i ró ż n o ro d n o ś ć ty c h r u c h ó w m o g ą b u d z ić p o d z iw . C e c h u je je w s p ó ln a o tw a rto ś ć n a o b ecn o ść D u c h a Ś w ię te g o , is tn i e ­

n ie lid e ró w -z a ło ż y c ie li, o k re ś lo n y s to s u n e k do K o ścio ła. A b y za b e z p ie c z y ć e k le z ja ln y c h a r a k t e r r u c h ó w w s p ó ln o to w y c h , b is k u p i p o sz c z e g ó ln y c h k r a jó w w y p r a c o w a li k r y t e r i a o ce n y p o sz c z e g ó ln y c h g ru p . E p is k o p a t W ło c h z w ra c a u w a g ę n a o r to d o k s ję d o k tr y n a ln ą , w s p ó ln o tę z p a s t e r z a m i ,. u z n a n ie w a ż n o ś c i in n y c h f o r m z rz e s z a n ia się w K o śc ie le , g o to w o ść do w s p ó łp r a c y z in n y m i g ru p a m i. R u c h y w s p ó ln o to w e , k tó r e k i e r u j ą się ty m i k r y t e r ia m i, p o s ia d a ją o g ro m n e z n a c z e n ie d la te r a ź n ie js z o ś c i i p rz y s z ło śc i K o śc io ła . D a ją ś w ia d e c ­ tw o S ło w u P a n a , u m o ż liw ia ją ś w ie c k im p e łn ie js z e z a a n g a ż o w a n ie w m is ji K o ś c io ła o ra z r e a l iz u j ą w ia r ę w p r a k ty c e sp o łe c z n e j. D ru g im n ie z w y k le w a ż n y m z n a k ie m n a s z y c h c z a só w je s t w z ro s t z a in t e r e ­ s o w a n ia k o n te m p la c ją i m is ty k ą . W ła ś n ie ty m p ro b le m o m p o ś w ię c o n e są d w a k o le jn e a r t y k u ły J. S u d b r a c k a i J. M o l t m a n n a . P ie r w s z y w s k a z u je n a d w u z n a c z n o ś ć n ie k tó r y c h d z is ie js z y c h p o s z u k iw a ń m isty c z n y c h . A u to r k r y t y k u j e te u ję c ia , k tó r e m is ty k ą c h c ia ły b y z a s tą p ić -wiarę. Is to ta c h r z e ś c ija ń s k ie j m is ty k i n ie p o le g a n a je d n o ś c i z n a tu r ą , a le n a d e c y z ji w ia r y d o p ro w a d z a ją c e j do s p o tk a n ia z o s o b o w y m B ogiem . W ta k im s p o t­ k a n iu in te lig e n c ja i d o ś w ia d c z e n ie s ta n o w ią n ie r o z łą c z n ą je d n o ś ć . O c z y w i­ ście, m is ty k i c h r z e ś c ija ń s k ie j n ie d a się w y ja ś n ić za p o m o c ą sa m e j n a u k i. I s to tn a je s t t u p o k o ra , zg o d a n a k rz y ż J e z u s a C h r y s tu s a i g o to w o ść do c a łk o w ite g o o d d a n ia w m iło ści.

M o ltm a n n w y c h o d z i z z a ło ż e n ia , że te o lo g ia m is ty c z n a je s t m ą d r o ś c ią d o ś w ia d c z e n ia , a n ie m ą d r o ś c ią d o k tr y n y . M is ty c y w s z y s tk ic h c z a só w o p o ­ w ia d a ją h is to r ię o d n a jd y w a n e j M iłości. Id ą c ic h ś la d e m a u to r w s k a z u je n a z a sa d n ic z e e ta p y o w eg o p o s z u k iw a n ia M iłości. S ą n im i: d z ia ła n ie , m e d y ta c ja , k o n te m p la c ja , m is ty k a i m ę c z e ń stw o . C z y n c h r z e ś c ija n in a m u s i z n a jd o w a ć d o p e łn ie n ie w m e d y ta c ji, ro z w a ż a n ie h is to r ii J e z u s a C h r y s tu s a p ro w a d z i w ie rz ą c e g o do k o n te m p la c ji D u c h a Ś w ię te g o . W a r t y k u le M o ltm a n n a w id a ć r ę k ę m is tr z a . T ra fn o ś ć a n a liz so c jo lo g ic z n y c h id z ie w p a r z e z g łę b ią u ję ć te o lo g ic z n y c h , a lo g ik a w y w o d u w n ic z y m n ie n a r u s z a p r a w d y i u r o k u te o ­ lo g ii n a r r a c y jn e j , k tó r e j t e n te k s t je s t z n a k o m ity m p rz y k ła d e m . Ocena

C hoć n ie w s z y s tk ie a r t y k u ły p re z e n to w a n e g o d z ie ła d o r ó w n u ją te k s to w i M o ltm a n n a , tr z e b a p rz y z n a ć , że ja k o cało ść z a s łu g u je ono n a u w a g ę . K o ­ śc ió ł p rz e ż y w a czas p rz e ło m u . D ziś B óg n ie s k ą p i sw o ic h z n a k ó w , z a d a n ie m z aś te o lo g ó w je s t r e f le k s ja n a d ła s k ą o b e c n o śc i P a n a . N a jw ię k s z y m w a lo ­ r e m P e r s p e k t y w i p r o b l e m ó w d u c h o w o ś c i je s t s k u p ie n ie u w a g i n a ty c h z n a ­ k a c h w p e r s p e k ty w ie d u c h o w o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j. S p o ś ró d d w u d z ie s tu a u ­ to r ó w te j k s ią ż k i p o n a d p o ło w a to w y b itn i s p e c ja liś c i w ró ż n y c h d z ie d z

i-n a c h te o lo g ic z i-n y c h . J e ś li d u c h o w o ść je s t s ty le m ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o , i-n i e u le g a w ą tp liw o ś c i, że k a ż d a r e f le k s j a te o lo g ic z n a p rz y c z y n ia się do b u dow y- o w eg o s ty lu i p o w in n a m ie ć go n a u w a d z e . J e s t c zy m ś p o z y ty w n y m , ż e w ię k sz o ś ć d z is ie js z y c h te o lo g ó w w id z i te n w y m ia r s w o je j p ra c y ; w y s t a r c z y t u w s p o m n ie ć n a z w is k a R a h n e ra , M etza, M o ltm a n n a , K a s p e ra , C h e n u , vo n . B a lt h a s a r a czy P a n n e n b e r g a .

Z a s łu g ą a u to r ó w o m a w ia n e j k s ią ż k i je s t te ż p o z y ty w n e p o d e jś c ie d o z a g a d n ie n ia . G d y b y sło w o n a d z ie ja n ie b y ło dziś. n a d u ż y w a n e , m o ż n a b y p o ­ w ie d z ie ć , że P r o b l e m y i p e r s p e k t y w y d u c h o w o ś c i n a p is a n e z o s ta ły w p e r ­ s p e k ty w ie n a d z ie i. W ie lu te o lo g ó w p o p a d a d z is ia j w p e sy m iz m , k tó r y w y ­ p ły w a z to t a ln e j k r y t y k i w sp ó łc z e s n o śc i a lb o te ż z n a d m i a r u k ry ty c y z m u , w o b e c tr a d y c y jn e g o s ty lu ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o . W o m a w ia n e j k s ią ż c e n ie u n ik a się k ry ty c y z m u w o b u k ie r u n k a c h , a le po p r z e c z y ta n iu cało ści, p o ­ z o s ta je n a d z ie ja . D o d ać te ż w a r to , że P r o b l e m y i p e r s p e k t y w y d u c h o w o ś c i m o g ą by ć p r z y d a tn e w d y d a k ty c e . N ie p o s ia d a m y n a d m ia r u dzieł, w k t ó ­ r y c h s y s te m a ty c z n ie r e f le k t u j e się n a d s ta n e m w s p ó łc z e s n e j d u ch o w o ści, c h rz e ś c ija ń s k ie j. M o żn a się o ty m p rz e k o n a ć p r z e g lą d a ją c w y k a z b ib lio g r a f ii p rz e d m io tu , k tó r y z a m ie sz c z o n o n a k o ń c u k sią ż k i.

P rz e c h o d z ą c do m v a g k r y ty c z n y c h w a r to zaz n a c z y ć , że p r z y te g o r o ­ d z a ju o p ra c o w a n ia c h — z b io ro w y c h i p o s z u k u ją c y c h s y n te z y — n ie do u n ik ­ n ię c ia są r ó ż n ic e u ję ć i m e to d . N ie u n ik n ię to i w ty m d z ie le p o w tó rz e ń , ro z b ie ż n y c h w n io s k ó w o ra z z b y t p o s p ie s z n y c h u o g ó ln ie ń . P o ls k ie m u c z y te l­ n ik o w i to w a rz y s z y c ią g le ś w ia d o m o ść , że k s ią ż k a a d r e s o w a n a je s t do o d -, b io r c y z a c h o d n io e u ro p e js k ie g o .

Z p o w a ż n ie js z y c h z a s trz e ż e ń w y p a d a w y m ie n ić n a s tę p u ją c e . P o p ie rw s z f c h o d z i o sa m o p o ję c ie „ d o ś w ia d c z e n ia d u c h o w e g o ”, k tó r e je s t w io d ą c y m h a ­ słe m m e to d o lo g ic z n y m c a łe g o o p ra c o w a n ia . W o m a w ia n y m d z iele s p o ty k a - , m y k ilk a d e fin ic ji d o ś w ia d c z e n ia d u c h o w e g o . J e s t ono p rz e ż y c ie m , m ą d r o ­ śc ią ży cio w ą, p r a x i s w ia r y i a p o s to la te m . M o żn a się zgodzić, że d u c h o w o ś ć c h r z e ś c ija ń s k a w y m a g a r ó ż n y c h u ję ć , a le w o m a w ia n e j k sią ż c e je s t ic h z b y t dużo. B r a k u je z aś — i to je s t n a s z d r u g i z a r z u t — a r t y k u ł u o m a w ia ­ ją c e g o p o d s ta w y a n tr o p o lo g ic z n o -te o lo g ic z n e d u c h o w o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j. M e to d a n a r r a c y jn a m u s i b a z o w a ć n a o k re ś lo n y c h p r z e s ła n k a c h , je ś li n ie c h c e o g ra n ic z y ć się do o g ó ln ik o w e g o o p isu . T rz e c i z a r z u t d o ty c z y p o m in ię te g o w k s ią ż c e a r t y k u łu o a sc e ty c e . M ó w i się d u żo o lo g ice d a ru , w s p ó łu c z e s tn ic ­ tw ie , r a d y k a liz m ie c h rz e ś c ija ń s k im , a le w o k r e ś le n iu k o n k r e tn y c h w y m a g a ń a u to r z y są b a rd z o p o w śc ią g liw i. J a s n o w id a ć to w o p r a c o w a n ia c h ta k ic h t e ­ m a tó w j a k r a d y e w a n g e lic z n e , s ta n y ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o i d o jr z e w a n ie o s o b o w e , w C h ry s tu s ie . W y d a je się, że n a ty c h p a r t i a c h k s ią ż k i z a c ią ż y ł d z is ie js z y m o d e l k u lt u r o w y Z a c h o d u . Ż a d e n zaś m o d e l k u lt u r o w y n ie m o ż e z a s tą p ić k o n k r e tn y c h ż ą d a ń J e z u s a o g ó ln ie b rz m ią c y m i s f o rm u ło w a n ia m i. Ż a d n a w o ln o ść n ie w y z w o li się p rz e c ie ż z k o n ie c z n o śc i p o ś w ię c e n ia i o f ia r y . Y J 2 k s · I R E N E U S Z M R O C Z K O W S K I