• Nie Znaleziono Wyników

View of Skłodowscy. Przodkowie i współcześni Marii Salomei Skłodowskiej Curie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of Skłodowscy. Przodkowie i współcześni Marii Salomei Skłodowskiej Curie"

Copied!
54
0
0

Pełen tekst

(1)

Tom X X X , zeszyt 2 - 1982

H E N R Y K SAD AJ

SKŁODOWSCY. PRZODKOWIE I WSPÓŁCZEŚNI

M ARII SALOMEI SKŁODOWSKIEJ CURIE

O s o b a M a r i i S a l o m e i S k ł o d o w s k i e j C u r i e b y ł a t e m a t e m w i e l u p u b l i ­ k a c j i . P o z a a u t o b i o g r a f i a m a m y d z i e ł o c ó r k i E w y , E u g e n i i C o t t o n i A l i ­ c j i D o r a b i a l s k i e j - u c z e n n i c M a r i i , w s p o m n i e n i e s i o s t r y H e l e n y S z a l a y - o w e j , w y p o w i e d z i c ó r k i I r e n y , u c z n i a i w s p ó ł p r a c o w n i k a C e z a r e g o ' P a w ł o w ­ s k i e g o , t o w a r z y s z y w y c i e c z e k w T a t r y : W a l e r e g o G o e t l a , k u z y n k i I r e n y P a w l e w s k i e j - S z y d ł o w s k i e j i w i e l u i n n y c h o r a z a r t y k u ł y p r a s o w e , n i e m ó ­ w i ą c o f a c h o w y c h s t u d i a c h , o m a w i a j ą c y c h d o r o b e k n a u k o w y n a s z e j w i e l k i e j U c z o n e j '. C e l e m n a s z y c h r o z w a ż a ń j e s t u k a z a n i e o s o b o w o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h c z ł o n k ó w r o d z i n y , u k t ó r y c h M a r i a z n a j d o w a ł a z a c h ę t ę , ź r ó d ł o i w z ó r d o n a ś l a d o w a n i a . O d d z i a ł y w a n i e ś r o d o w i s k a r o d z i n n e g o w p ł y n ę ł o n a u r o ­ b i e n i e j e j c h a r a k t e r u , p o s t a w y s p o ł e c z n e j o r a z r o z w i n i ę c i e w r o d z o n y c h u z d o l n i e ń . M a r i a C u r i e p i s z e w a u t o b i o g r a f i i , ż e r o d z i c e j e j p o c h o d z i l i z d r o b n e j s z l a c h t y . I s t o t n i e , p o z n a n e ź r ó d ł a n i e n o t u j ę d a n y c h o a n t e ­ n a t a c h j e j z e s t r o n y o j c a , W ł a d y s ł a w a S k ł o d o w s k i e g o , k t ó r z y m i e l i b y p r a w o z a s i a d a n i a n a s e n a t o r s k i c h ł a w a c h , n a t o m i a s t p o n a d w s z e l k ą w ą t ­ p l i w o ś ć p o t w i e r d z a j ą f a k t , ż e w y w o d z i l i s i ę o n i z e s t a r e j s z l a c h t y r o d o w e j . Z n a n i s ą z e ź r ó d e ł o d c z a s ó w , k i e d y i c h n a z w i s k o n i e p i s a ł o s i ę j e s z c z e z k o ń c ó w k ą , , - s k i " . W ś r ó d p r o t o p l a s t ó w z e s t r o n y m a t k i , M a r i a n n y B r o n i s ł a w y z B o g u s - k i c h , s p o t y k a m y k a s z t e l a n ó w , a w i ę c d o s t o j n i k ó w , k t ó r z y b r a l i u d z i a ł w p o s i e d z e n i a c h s e n a t u d a w n e j R z e c z y p o s p o l i t e j , P i e r w s i p r z o d k o w i e M a r i i z e s t r o n y o j c a w y w o d z i l i s i ę z o s a d y r o d o w e j „ S k ł o t y " ( S k l o t o w o , S c l o t h i ) , o b e c n i e S k ł ó t y , p o ł o ż o n e j n i e d a ­ l e k o m i a s t a K u t n a w w o j e w ó d z t w i e p ł o c k i m . O b r a z S k ł o t z m i e n i ł s i ę o g r o m n i e o d c z a s ó w , k i e d y m i e s z k a l i t a m p r z o d k o w i e M a r i i . O b e c n i e j e s t t a m p a ń s t w o w e g o s p o d a r s t w o r o l n e . G l e b a w S k ł ó t a c h j e s t u r o d z a j n a , p s z e n n o - b u r a c z a n a . W ś r e d n i o w i e c z u b y ł t a m g r ó d o b r o n n y , o c z y m ś w i a d c z y z a c h o w a n e

(2)

1 3 2 H E N R Y K S A D A J n i e w i e l k i e w z n i e s i e n i e . N i e g d y ś o s a d a S k ł ó t y o d g r y w a ł a w o k o l i c y d o m i n u j ą c ą r o l e . O b e c n i e z e s p ó ł o s i e d l i t w o r z y p a r a f i ę z s i e d z i b a w e w s i N o w e . K o ś c i ó ł z b u d o w a n o p r z e d r o k i e m 1 4 4 2 z b a l i ł u p a n y c h z d ę b u , w i ą z u i m o d r z e w i u . N a j d a w n i e j s z a z n a n a n a m w z m i a n k a o w s i S k ł o t y j e s t p o d a n a w k s i ę ­ d z e s ą d o w e j ł ę c z y c k i e j 2 0 c z e r w c a 1 3 9 1 r o k u . W n o c i e o r o z p r a w i e s ą ­ d o w e j w y m i e n i o n y z o s t a ł w ś r ó d ś w i a d k ó w V e l i s l a u s d e S c l o t h o w o , w r o k p ó ź n i e j w y s t ę p o w a ł w Ł ę c z y c y ś w i a d e k S w a n t o s l a u s d e S c l o t h o v i c e , z a ś w n a s t ę p n y m r o k u V e l i s l a u s d e S c l o t h i , a D o m i n i k a z e S k ł o t ó w p o d a n o w 1 4 0 8 r o k u . S ą t o p r o t o p l a ś c i p ó ź n i e j s z y c h S k ł o d o w s k i c h , a w t y m i M a r i i S k ł o d o w s k i e j C u r i e . W d r u g i e j p o ł o w i e X V w i e k u w ś r ó d i n n y c h b y l i t a m b r a c i a : M i k o ł a j , J a r o n t a , S t a n i s ł a w , H o r a c y , i c h s i o s t r a E l ­ ż b i e t a i j e j m ą ż P i o t r d e R ó ż y c e . W n a s t ę p n y m w i e k u n a z w i s k a o k o ń c ó w k a c h , , - s k i " s p o t y k a s i ę c z ę ś ­ c i e j . W 1 5 7 6 r o k u z a p ł a c i ł p o d a t e k J a n S k ł o t o w s k i z p r z y d o m k i e m „ Ż o ł ­ n i e r z " z a p o s i a d a n y w e w s i S k ł o t y j e d e n ł a n g r u n t u i j e d n e g o z a g r o d n i ­ k a , a S t a n i s ł a w S - k ł o t o w s k i z a j e d e n ł a n g r u n t u , d w ó c h z a g r o d n i k ó w , m ł y n w i e t r z n y i k a r c z m ę . B y l i t o p o t o m k o w i e w c z e ś n i e j w y m i e n i o n y c h V e -2 l i s ł a w a , D o m i n i k a c z y Ś w i ę t o s ł a w a . W d w a d z i e ś c i a l a t p ó ź n i e j p r z e d s ą d e m z i e m i k r a k o w s k i e j p r z e p r o ­ w a d z a ł w y w ó d s z l a c h e c t w a i p r a w a d o h e r b u D o ł ę g a S t a n i s ł a w K r a s z n i c k i s e u S k l o t h o w s k i , z a m i e s z k a ł y w p o w i e c i e l w o w s k i m . S z l a c h e c t w o p o t w i e r ­ d z i l i d w a j j e g o b r a c i a s t r y j e c z n i h e r b u D o ł ę g a - Z y g m u n t i J o a c h i m S a r n o w s c y s e u S k ł o t o w s c y z k s i ę s t w a s i e w i e r s k i e g o ( n a z w i s k o w z i ę t e od m i e j s c o w o ś c i S a r n o w o ) . O j c e m S t a n i s l a v a b y ł A n d r z e j , d z i e d z i c j e d n e g o ł a n u w e w s i K r a ś n i c a w p o w i e c i e K o n i n . F i g u r u j e o n w k s i ę d z e p o d a t k o -3 w e j j a k o K r a s z n i c k i s e u S c l o t h o w s k i . S k ł o t o w s c y h e r b u D o ł ę g a w w o j e w ó d z t w i e w i t e b s k i m t a k ż e p o c h o d z i ­ l i z e w s i S k ł o t y . P r z y w y w o d z i e i c h s z l a c h e c t w a s k u t e c z n i e p o w o ł y w a l i s i ę n a „ l i s t t e s t y m o n i a l n y ", w y s t a w i o n y n a j e d n e g o z n i c h w g r o d z i e ł ę c z y c k i m w 1 6 3 7 r o k u . J a n i J a k u b S k ł o t o w s c y z w o j e w ó d z t w a w i t e b s k i e ­ g o b y l i e l e k t o r a m i k r ó l a W ł a d y s ł a w a I V , a J a n i B a l c e r - J a n a K a z i m i e ­ r z a , z a ś w 1 6 9 7 r o k u J a n , S t a n i s ł a w , B e n e d y k t i C y p r i a n k r ó l a A u g u s -4 t a I I . P l o n y z n i e w i e l k i c h d z i a ł ó w z i e m i n i e z a w s z e w y s t a r c z a ł y S k ł o t o - w s k i m , d z i e d z i c o m w s i S k ł o t y n a u t r z y m a n i e , w o b e c c z e g o o s i e d l a l i s i ę n a m n i e j z a m i e s z k a ł y c h t e r e n a c h R z e c z y p o s p o l i t e j o r a z w b o r a c h , k t ó r e n a l e ż a ł o d l a u p r a w y k a r c z o w a ć , a w i ę c n a M a z o w s z u i P o d l a s i u ^ .

(3)

O b s z a r y z i e m i i l a s ó w , n a d a n e l u b z a k u p i o n e , o b e j m u j ą c e z w y k l e p o k i l k a d z i e s i ą t w ł ó k p r z e s t r z e n i w j e d n y m o k r ę g u , n a z y w a n o o p o l e m l u b o k o l i c ę . O k o l i c e s t a ł y s i ę g n i a z d a m i l i c z n y c h d r o b n o z i e m i a ń s k i c h r o d ó w s z l a c h e c k i c h . G d y z c z a s e m p r z e z o d s p r z e d a ż l u b p o d z i a ł m i ę d z y r o d z e ń s t w o p o w s t a w a ł y w o b r ę b i e d a n e j o k o l i c y n o w e o s a d y , t o w s z y s t ­ k i e m i a ł y j e d n ą n a z w ę w s p ó l n ą , a d r u g ą w ł a s n ą , w z i ę t ą o d p r z y d o m k ó w r o d z i n . S t ą d t o p o c h o d z ą p o d w ó j n e n a z w y m i e j s c o w o ś c i s z l a c h e c k i c h . Z n a n e b y ł y n a P o d l a s i u w s i e S k ł o d y - B o r o w e , S k ł o d y W r ó b l e , S k ł o - d y - Z i e m i a n i e , w k t ó r y c h z a m i e s z k i w a ł a d r o b n a s z l a c h t a . P r z y o k a z j i w n o s z e n i a p o d a t k ó w z a n o t o w a n i t a m z o s t a l i : J a n S k ł o d o , s y n S t a n i s ł a w a , k t ó r y z a p ł a c i ł w 1 5 8 0 r o k u p o d a t e k o d p o s i a d a n y c h c z t e r e c h w ł ó k g r u n ­ t u , M o j ż e s z S k ł o d o w i m i e n i u o j c a M a r c i n a z a p ł a c i ł o d p i ę c i u w ł ó k , z a ś J a n S k ł o d o , s y n M i c h a ł a - o d d w ó c h w ł ó k o r a z W o j c i e c h S k ł o d o - o d d w ó c h i 1 / 4 w ł ó k i . M i e l i h e r b J a s t r z ę b i e c i s t a n o w i l i j e d n ą g a ł ą ź S k ł o d o w s k i c h . I n n a g a ł ą ź S k ł o d ó w , S k ł o d o w s k i c h z a m i e s z k i w a ł a n a M a z o w s z u , w z i e m i n u r s k i e j . Z a s i e d l a ł a m i ę d z y i n n y m i o k o l i c ę p o ł o ż o n ą k u w s c h o ­ d o w i o d w s i Z a r ę b y K o ś c i e l n e p r z y g o ś c i ń c u i r ó w n o l e g l e d o n i e g o p ł y ­ n ą c e j r z e c e B r o k . R ó d S k ł o d o w s k i c h n a M a z o w s z u n a l e ż a ł d o h e r b u D o ł ę ­ g a . N a z w a h e r b u p o c h o d z i o d o s i e d l a Ł ę g w z i e m i p ł o c k i e j , l e ż ą c e g o w r a m i e n i u r z e c z k i S i e r p i e n i c y . Ł ę g t o b a r d z o s t a r a o s a d a . B y ł t a m w ś r e d n i o w i e c z u g r ó d . C z ł o n k o w i e r o d u z w o ł y w a l i s i ę n a w i e c e : „ d o Ł ę ­ g u " , „ d o Ł ę g a " , c z y l i d o n a j s t a r s z e g o s w e g o o s i e d l a . P o c z ą t k o w o w i e ś Ł ę g n a z y w a n o z ł a c i ń s k a L a n g i d l a t e g o z a w o ł a n i e b r z m i a ł o „ D o l a n g a " , p ó ź n i e j „ D o l a g a " l u b „ D o l e g a " . T a k i s a m r o d o w ó d m a j ą h e r b y D o l i w a i D o r a j a . Z n a n y j e s t b i s k u p p ł o c k i A l e k s a n d e r D o ł ę g a , b u d o w n i c z y k a ­ t e d r y w P ł o c k u . R z ą d z i ł d i e c e z j ą w l a t a c h 1 1 3 0 — 1 1 5 6 r . ^ W o b r ę b i e o k o l i c y n a d r z e k ą B r o k b y ł y w X V I w i e k u , t a k j a k o b e c ­ n i e , t r z y r ó ż n e o s i e d l a o n a z w i e S k ł o d y : S k ł o d y S t a c h y , c z y l i M a ł e l i ­ c z y ł y 12 i 1 / 4 w ł ó k i i w r o k u 1 5 7 8 , p r z y o k a z j i p ł a c e n i a p o d a t k ó w , p o ­ d a n i b y l i j e g o m i e s z k a ń c y : H i e r o n i m , M a t i a s . i P i o t r S k ł o d o ; w i e ś S k ł o ­ d y ś r e d n i e p o s i a d a ł a 10 w ł ó k , a p o d a t k i z a p ł a c i l i J a n , T r o j a n S k ł o d o i i n n i , o r a z o s i e d l e S k ł o d y W i e l k i e , c z y l i S k ł o d y P i o t r o w i c e o b e j m o w a ­ ły^ 15 w ł ó k , a w s p ó ł d z i e d z i c a m i b y l i i p o d a t k i p ł a c i l i : J a n , J a k u b i M i ­ k o ł a j S k ł o d o . O d t y c h w ł a ś n i e S k ł o d o - S k ł o d o w s k i c h z e w s i S k ł o d y P i o ­ t r o w i c e p o c h o d z i ł a M a r i a S k ł o d o w s k a C u r i e . M a m y n i e k t ó r e d a n e o ż y c i u M a c i e j a S k ł o d o w s k i e g o i j e g o b r a c i e J a k u b i e . M a c i e j b y ł s p a d k o b i e r c ą j e d n e g o z w y m i e n i o n y c h S k ł o d o w s k i c h ze w s i S k ł o d y P i o t r o w i c e . Z a z a s ł u g i w o j e n n e u w o l n i o n y z o s t a ł p r z e z

(4)

1 3 4 H E N R Y K S A D A J s e j m w 1 6 4 1 r o k u o d p o d a t k ó w z d o m u i w ł ó k i g r u n t u w O s t r o w i M a z o ­ w i e c k i e j . B y ł r ó w n i e ż w ł a ś c i c i e l e m w s i R z ą ś n i k a . Ż o n a , A g n i e s z k a z P o ­ n i k o w s k i c h , w n i o s ł a j a k o w i a n o P o n i k i e w W i e l k a i P o n i k i e w M a ł a . M a c i e j u m a r ł o k o ł o r o k u 1 6 6 3 . O d t e g o c z a s u w d o w a i s y n o w i e p o w a d z i l i p r o c e ­ s y z L u d w i k i e m Z i e l i ń s k i m , k a s z t e l a n e m s i e r p s k i m i s t a r o s t a c i e c h a n o w s k i m . S p a d k o b i e r c a M a c i e j a , s y n S e w e r y n , 5 c z e r w c a 1 7 0 0 r o k u s p r z e d a ł w i e ś R z ą ś n i k L u d w i k o w i Z i e l i ń s k i e m u z G o ś c i s z e k , s y n o w i z m a r ł e g o k a s z ­ t e l a n a s i e r p s k i e g o i p r o c e s y z o s t a ł y z a n i e c h a n e . S e w e r y n S k ł o d o w s k i , p o s e ł z i e m i n u r s k i e j , b y ł e l e k t o r e m k r ó l a A u g u s t a I I . P o ś l u b i ł w G o w o ­ r o w i e T e o f i l a Z a w a d z k a . Z m a r l i b e z p o t o m n i e . P o n i k i e w W i e l k a i M a ł ą o r a z m a j a t e k r u c h o m y S e w e r y n p r z e z n a c z y ł t e s t a m e n t e m z 1 8 c z e r w c a 1 7 0 6 r o k u J a k u b o w i K u n i e ń s k i e m u , s y n o w i s w e j s i o s t r y C e c y l i i o r a z d z i e c i o m A n n y U g n i e w s k i e j , c ó r k i J u s t y n i a n a B o n i f a c e g o Ł u b y i j e g o m a ł ż o n k i T e ­ k l i , d r u g i e j s w o j e j s i o s t r y . G r u n t y o j c z y s t e w S k ł o d a c h P i o t r o w i c a c h d a r o w a ł s i o s t r z e E l ż b i e c i e i M a t e u s z o w i , m a ł ż o n k o m B u d z i s z e w s k i m . W s p o m n i a n y d o m i w ł ó k ę g r u n t u w O s t r o w i M a z o w i e c k i e j d a r o w a ł n a r z e c z t a m t e j s z e g o s c h r o n i s k a , z w a n e g o s z p i t a l e m d l a s t a r c ó w i k a l e k ( X e n o - d o c h i u m ) . S e w e r y n , w e d ł u g s w e j o s t a t n i e j w o l i , m i a ł b y ć p o c h o w a n y p o d p r o g i e m d r z w i k o ś c i e l n y c h w G o w o r o w i e , z a ś p o g r z e b w i n i e n b y ć u r z ą d z o ­ n y „ b e z p o m p y , b e z k a z a n i a , t y l k o o M s z e i j a ł m u ż n ę d l a u b ó s t w a p r o s z ę N a l e ż y z a z n a c z y ć , i ż S k ł o d o w s c y w r a ż l i w i b y l i n a p o t r z e b y l u d z i , z w ł a s z c z a d z i e c i , o s ó b c h o r y c h i w s p o m a g a l i j e . O j c i e c S e w e r y n a , M a c i e r ó w n i e ż n a t e n ż e d o m s t a r c ó w w O s t r o w i M a z o w i e c k i e j o f i a r o w a ł w 1 6 4 2 g r o k u n i e m a ł a s u m e - s z e ś ć s e t z ł o t . y c h p o l s k i c h . S p r a w a u z n a n i a J a n a S k ł o d o w s k i e g o , k t ó r y b y ł o j c e m J a k u b a , za s y n a S e w e r y n a , d z i e d z i c a w s i R z ą ś n i k , w ś w i e t l e p o w y ż s z y c h d a n y c h b u ­ d z i w ą t p l i w o ś c i . J ó z e f o w i S k ł o d o w s k i e m u , d y r e k t o r o w i g i m n a z j u m , p r z y k o m p l e t o w a n i u d o k u m e n t ó w n a u d o w o d n i e n i e s w e g o p o c h o d z e n i a s z l a c h e c k i e g o w y g o d n i e j b y ł o u z n a ć s i ę p o t o m k i e m t e g o S e w e r y n a i n i e c z y n i ć d a l ­ s z y c h ż m u d n y c h p o s z u k i w a ń . O b o k S e w e r y n a S k ł o d o w s k i e g o , w ł a ś c i c i e l a w s i R z ą ś n i k , ż y ł w t e d y j e g o r ó w i e ś n i k , i n n y S e w e r y n S k ł o d o w s k i , s y n J a k u b a , m ł o d s z e g o b r a t a M a c i e j a , a z a t e m s t r y j e c z n y b r a t p o p r z e d n i e g o . T e n S e w e p y n r ó w n i e ż b y ł c z ą s t k o w y m d z i e d z i c e m w s i S k ł o d y P i o t r o w i c e . C z ą s t o r ó w n o c z e ś n i e ż y ł o p o k i l k u S k ł o d o w s k i c h o j e d n a k o w y c h i m i o n a c h . W r o k u 1 6 9 7 t r z e j J a n o -9 w i e S k ł o d o w s c y z z i e m i n u r s k i e j b y l i e l e k t o r a m i k r ó l a A u g u s t a 1 4 . S e w e r y n S k ł o d o w s k i , s y n J a k u b a , p o ś l u b i ł w m a j u 1 6 8 5 r o k u K a t a ­ r z y n ą G u d o z i a n k ę . W n a s t ę p n y m r o k u p r z y s z e d ł n a ś w i a t i c h s y n , J a n .

(5)

Ż y ł o n s t o s u n k o w o k r ó t k o i m a ł o m a m y o n i m w i a d o m o ś c i . U m a r ł p r z e d 12 c z e r w c a 1 7 2 6 r o k u . O s i e r o c i ł s y n a J a k u b a , s w e g o n a s t ę p c ę , o r a z m ł o d s z ą o d n i e g o c ó r k ę A n t o n i n ę i s y n a M a t e u s z a . M a t e u s z p o ś l u b i ł M a ł g o r z a t ę K ę t l i ń s k ą , J a k u b p o j ą ł w m a j u 1 7 4 0 r o k u z a ż o n ę K u n e g u n - d ę G o d l e w s k ą , z a ś j e j m ł o d s z y b r a t W o j c i e c h w c z e ś n i e j o ż e n i ł s i ę z A n t o n i n ą , s i o s t r ą J a k u b a i M a t e u s z a . K u n e g u n d a , W o j c i e c h i K r z y s p t o f , s t a r o s t a n u r s k i - t o d z i e c i J a k u b a G o d l e w s k i e g o z G o d l e w a W i e l ­ k i e g o . J a k u b S k ł o d o w s k i d z i e d z i c z y ł p o o j c u J a n i e c z ę ś ć w s i S k ł o d y P i o t r o w i c e . B y ł e l e k t o r e m S t a n i s ł a w a L e s z c z y ń s k i e g o . W y s t ę p o w a ł w 1 7 2 6 r o k u w s ą d z i e g r o d z k i m n u r s k i m , g d z i e d o k o n a ł f o r m a l n o ś c i w z w i ą z k u z n a b y c i e m o d K a z i m i e r z a K u l e s z y w S k ł o d a c h P i o t r o w i c a c h p i ę c i u z a g o n ó w g r u n t u . W 1 7 4 0 r o k u z a p i s a ł t a m n a r z e c z o n e j K u n e g u n -d z i e G o -d l e w s k i e j 2 0 0 z ł p p o s a g u i w i a n a o r a z 2 0 z ł p w f o r m i e p r e z e n t u ś l u b n e g o . L a t e m 1 7 5 6 r o k u p o d p i s a ł t a m ż e a k t z a m i a n y p ó l z s ą s i a d e m M a r c i n e m R a d g o w s k i m , a d w a l a t a w c z e ś n i e j s k a r ż y ł B o n i f a c e g o N i e n a ł t o -w s k i e g o o z -w r o t -w y p o ż y c z o n y c h m u s z e ś c i u d u k a t ó -w -w ę g i e r s k i c h . W k r ó t c e J a k u b z m a r ł . D a t y z g o n u u s t a l i ć s i ę n i e d a ł o , z a ś j e g o ż o n a K u n e g u n d a z a k o ń c z y ł a ż y c i e w e w s i S k ł o d y P i o t r o w i c e 2 c z e r w c a 1 7 5 9 r o k u j a k o 10 w d o w a I c h s y n J a n , u r o d z o n y w e w s i S k ł o d y P i o t r o w i c e , o c h r z c z o n y d n i a 3 l i s t o p a d a 1 7 4 3 r o k u w Z a r ę b a c h K o ś c i e l n y c h , p o ś l u b i ł w d w a d z i e ś c i a l a t p ó ź n i e j B a r b a r ę N o w a k o w s k ą . Z m a r ł w S k ł o d a c h P i o t r o w i c a c h j a k o w d o w i e c . S y n F r a n c i s z e k o b j ą ł w s p a d k u d z i a ł w S k ł o d a c h ś r e d n i c h . W c z e r w c u 1 7 8 6 r o k u z ł o ż y ł p r o t e s t w s ą d z i e g r o d z k i m w O s t r o w i M a z o ­ w i e c k i e j p r z e c i w k o J a n o w i i K a r o l o w i S k ł o d o w s k i m o r ó ż n e s z k o d y p o l ­ n e , z n i e s ł a w i e n i e o j c a J a n a i p o b i c i e b r a t a U r b a n a . F r a n c i s z e k i M a ­ r i a n n a z T y m i ń s k i c h , m a ł ż o n k o w i e S k ł o d o w s c y , b y l i r o d z i c a m i K s a w e r e g o L e o p o l d a , u k t ó r e g o M a r i a w 1 8 8 3 r o k u b y ł a g o ś c i e m w Z a w i e p r z y c a c h . B r a t A n t o n i o t r z y m a ł d z i a ł w S k ł o d a c h S t a c h a c h , P i o t r - w Ś w i e r ż a c h K o ń c z a n a c h , a J ó z e f - w Ś w i e r ż a c h Z i e l o n y c h . T e r e s a , ż o n a H i a c y n t a B u d z i s z e w s k i e g o , o r a z J a n o s i e d l i n a s c h e d a c h w S k ł o d a c h P i o t r o w i c a c h , U r b a n m i e s z k a ł w s p ó l n i e z o j c e m J a n e m . U r b a n p o ś l u b i ł w m a r c u 1 8 0 3 r o k u E l ż b i e t ę M a ł g o r z a t ę R y k a c z e w - s k ą , c ó r k ę B e r n a r d a i A n n y d e P r o s i e ń s k i e , d z i e d z i c ó w c z ę ś c i w s i Ż e - l a z y , P r o s i e n i c a i G r z y m k i ^ . O d z i e d z i c z o n e p r z e z n i e g o g o s p o d a r s t w o r o l n e b y ł o w S k ł o d a c h P i o t r o w i c a c h n a j s t a r s z y m s i e d l i s k i e m r o d o w y m . Z a g r o d a u s y t u o w a n a b y ł a , j a k i o b e c n i e , n a w z n i e s i e n i u . M ó w i o n o „ z a w o d ą " , p o n i e w a ż o b o k t e g o p a g ó r k a p r z e p ł y w a r z e k a B r o k i, a b y d o j ś ć

(6)

1 3 6 H E N R Y K S AD A J o d g o ś c i ń c a d o g o s p o d a r s t w a S k ł o d o w s k i c h i d w ó c h s ą s i e d n i c h , n a l e ż a ­ ł o p r z e j ś ć p r z e z m o s t e k . D o m m i e s z k a l n y i b u d y n k i g o s p o d a r s k i e b y ł y d r e w n i a n e , a p o d m u r o w a n i a d o m u i o b o r y z k a m i e n i a . O b e c n e b u d y n k i n i e ­ w i e l e r ó ż n i ą s i ę o d p o z o s t a ł y c h p o U r b a n i e i j e g o p r z o d k a c h . Z w y k l e s t a r e b u d y n k i r o z b i e r a n o i w z n o s z o n o n o w e , a d l a z a o s z c z ę d z e n i a k o s z ­ t ó w u ż y w a n o s t a r e g o , p o c h o d z ą c e g o z r o z b i ó r k i , a l e z d a t n e g o j e s z c z e b u d u l c a . D z i s i a j s t o i t a m d o m z s o s n o w y c h , ż y w i c ą o c i e k ł y c h b a l i z ł o ­ ż o n y c h w „ j a s k ó ł c z y o g o n " . N a p o d m u r o w a n i u m a p o d w a l i n y z e s t a r o d r z e - w i u . T w o r z ą j e k ł o d y ł u p a n e i r ó w n a n e t o p o r e m , p r z e z d ł u g i s w ó j w i e k d o s z c z ę t n i e z b r ą z o w i a ł e . Z a g r o d a t a l i c z o n a b y ł a w e w s i j a k o p i e r w s z a . W a k c i e z g o n u U r b a n a S k ł o d o w s k i e g o p o w i e d z i a n o , ż e „ u m a r ł w S k ł o d a c h P i o t r o w i c a c h , w d o m u p r z e z s i e b i e z a m i e s z k a ł y m p o d n u m e r e m p i e r w s z y m " . O b e c n i e r ó w n i e ż n o s i n u m e r p i e r w s z y . O b e c n y d o m z b u d o w a ł d z i a d e k J ó z e f a S k ł o d o w s k i e g o . W y w o d z i s i ę o d J a n a , n a j s t a r s z e g o b r a t a U r b a n a . J ó z e f , d z i e d z i c z n y g o s p o d a r z , p a m i ę t a s t o j ą c e w p o b l i ż u s w y c h z a b u d o w a ń r u i n y s t a r e g o , w i e k i e m z n i s z c z o n e g o d o m u U r b a n a S k ł o d o w s k i e g o , p r a d z i a d k a M a r i i C u r i e . D z i e c i U r b a n a i E l ż b i e t y M a ł g o r z a t y z R y k a c z e w s k i c h , m a ł ż o n k ó w 12 S k ł o d o w s k i c h , t o J ó z e f , R o z a l i a , F e l i k s i J a n . R o z a l i a p o u k o ń c z e n i u n a u k i w Z a r ę b a c h K o ś c i e l n y c h p r a c o w a ł a z r o d z i c a m i w g o s p o d a r s t w i e . W 2 2 r o k u ż y c i a w y s z ł a z a m ą ż z a M a c i e j a W y s z o m i r s k i e g o , r o d e m z e w s i D m o c h y - W y p y c h y . M i e s z k a l i j a k i ś c z a s w S k ł o d a c h P i o t r o w i c a c h i t u t a j p r z y s z e d ł n a ś w i a t i c h p i e r w o r o d n y s y n J a n . W k r ó t c e w r o d z i n n e j w s i m ę ż a o d z i e d z i c z y l i g o s p o d a r s t w o r o l n e . F e l i k s p o ś m i e r c i o j c a U r b a n a o p u ś c i ł n a u k ę s z k o l n ą i p o m a g a ł p r z y p r a c y m a t c e i s i o s t r z e . B r a t J ó z e f u c z y ł s i ę w ó w c z a s w g i m n a z j u m w o j e w ó d z k i m w Ł o m ż y , a n a j m ł o d s z y m i a ł d o p i e r o c z t e r y l a t a . Z a ś l u b i n y F e l i k s a z K a r o l i n ą B u d z i s z e w s k ą o d b y ł y s i ę w A n d r z e j o w i e . D z i e d z i c z y ł o n g o s p o d a r s t w o r o l n e p o o j c u U r b a n i e , a m a t k a z J a n k i e m w y j e c h a ł a d o s w o j e g o g o s p o d a r s t w a w e w s i P r o s i e n i c a . J a n e k s z t u k ę c z y t a n i a i p i s a n i a p o z n a ł w d o m u , a n a s t ę p n i e u c z y ł s'ię w Z a r ę b a c h K o ś c i e l n y c h i w P r o s i e n i c y . N a l e ż a ł d o b a r d z o p r a c o w i ­ t y c h i u z d o l n i o n y c h u c z n i ó w . O d j e s i e n i 1 8 3 2 r o k u u c z ę s z c z a ł d o g i m ­ n a z j u m w Ł o m ż y . M i e s z k a ł z b r a t e m s t r y j e c z n y m K s a w e r y m n a s t a n c j i , a n a s t ę p n i e u b r a t a J ó z e f a , w ó w c z a s n a u c z y c i e l a g i m n a z j u m . J a n e k z a n a u k ę b y w a ł b a r d z o c z ę s t o n a g r a d z a n y , ś w i a d e c t w o d o j r z a ł o ś c i o t r z y m a ł w 1 8 4 0 r o k u . P o s t u d i a c h p r a w n i c z y c h w P e t e r s b u r g u p r a c o w a ł w S ą d z i e P o k o j u w G o s t y n i n i e , b y ł s ę d z i ą w O p o l u L u b e l s k i m , a n a s t ę p n i e w L u ­ b i i n i e .. O ż e n i ł s i ę z A n i e l ą G r a b o w s k ą , i c h s y n J a n , a g r o n o m , d z i e r ż ą

(7)

-w i ł m a j ą t e k z i e m s k i K a m i o n k ę k o ł o L u b a r t o -w a , p ó ź n i e j p o m a g a ł -w g o s ­ p o d a r s t w i e s t r y j o w i K s a w e r e m u , a n a s t ę p n i e B o l e s ł a w o w i w Z a w i e p r z y - - c a c h . G d y B o l e s ł a w p r z e s z e d ł d o M o s z n y , J a n p o m a g a ł b r a t u S t a n i s ł a ~ w o w i w S z c z e k a r k o w i e , a g d y t e n u m a r ł , b y ł u r z ę d n i k i e m S y n d y k a t u R o l ­ n i c z e g o w G o s t y n i n i e . W 1 9 1 5 r o k u r a z e m z B o l e s ł a w e m z o s t a ł e w a k u o w a ­ n y d o R o s j i i t a m t r z y l a t a p ó ź n i e j z m a r ł w C h a r k o w i e . J e g o s i o s t r a M a r i a , p o u k o ń c z e n i u n a u k i w l u b e l s k i e j s z k o l e ż e ń s k i e j , w y s z ł a z a m ą ż z a J a k u b a T ę c z y ń s k i e g o , d o k t o r a m e d y c y n y 1 3 w Ł ę c z n e j . P o z g o n i e m ę ż a m i e s z k a ł a r a z e m z m a t k ą A n i e l ą U r b a n S k ł o d o w s k i b y ł p r a d z i a d k i e m , a j e g o s y n J ó z e f d z i a d k i e m M a r i i S a l o m e i S k ł o d o w s k i e j C u r i e . 0 J ó z e f i e M a r i a n a p i s a ł a w a u t o b i o ­ g r a f i i , ż e o p u ś c i ł r o l ę i z o s t a ł p e d a g o g i e m . N i e b y ł o n p i e r w s z y m i n t e l e k t u a l i s t ą z t e g o r o d u . P o z n a n e ź r ó d ł a u p e w n i a j ą , ż e w X V I I i X V I I I w i e k u s z e ś c i u S k ł o d o w s k i c h b y ł o c z ł o n ­ k a m i z a k o n u j e z u i t ó w . P o z a t y m j e d e n b y ł p r o b o s z c z e m k o ł o P ł o c k a , a i n n y o j c e m z a k o n n y m w Z a r ę b a c h K o ś c i e l n y c h . I c h p r z e ł o ż e n i z a n o t o ­ w a l i , ż e o d z n a c z a l i s i ę p r a c o w i t o ś c i ą , z d y s c y p l i n o w a n i e m , w y r o b i e ­ n i e m i n t e l e k t u a l n y m i z a w s z e b y l i g o t o w i n i e ś ć p o m o c d z i e c i o m , c h o r y m i b i e d n y m . D r u k o w a n e p r a c e o j c a j e z u i t y F r a n c i s z k a S k ł o d o w s k i e g o n o -1 4 t u j e b i b l i o g r a f i a E s t r e i c h e r a p o d n u m e r e m X X V I I I , 1 7 9 J Ó Z E F S K Ł O D O W S K I , D Y R E K T O R G I M N A Z J U M W o s o b i e d z i a d k a J ó z e f a S k ł o d o w s k i e g o M a r i a z n a j d o w a ł a w z ó r d o n a ś l a d o w a n i a . W i e l e j e g o c e c h o d z i e d z i c z y ł a , p r z e d e w s z y s t k i m p r a c o ­ w i t o ś ć , u m i ł o w a n i e p r z y r o d y , c z ł o w i e k a i k r a j u r o d z i n n e g o . D z i a d e k j u ż j a k o c h ł o p i e c w y k a z a ł s w ą w y t r w a ł o ś ć w p o k o n y w a n i u t r u d n o ś c i . D r o g a z e w s i S k ł o d y P i o t r o w i c e d o s z k o ł y w Z a r ę b a c h K o ś c i e l n y c h b y ł a d l a n i e g o s t o s u n k o w o d a l e k a i u c i ą ż l i w a . N a u k ę r o z p o c z ą ł w ó s m y m r o k u ż y c i a . T y m c z a s e m w o j s k o p r z e d w y p r a w ą n a R o s j ę z a j ę ł o d o m s z k o l n y n a s w o j ą k w a t e r ę i o d t ą d n i e m o ż n a b y ł o m y ś l e ć o n a u c z a n i u . M a s z e r u j ą c e w o j s k a , r e k w i z y c j e i z n i s z c z e n i a o g o ł o c i ł y k r a j z ż y w n o ś c i i o d z i e ż y . D o p i e r o p o 1 8 1 5 r o k u s z k o ł a z o s t a ł a u r u c h o m i o n a . N a u k a o d b y w a ł a s i ę n a d a l w o f i c y n i e p r z y p l e b a n i i , o b o k m o d r z e w i o w e g o k o ś c i o ł a p a r a f i a l ­ n e g o . J ó z e f m i e s z k a ł w Z a r ę b a c h u o r g a n i s t y W a l e r i a n a N o w a k o w s k i e g o , s w e g o k r e w n e g o z e s t r o n y b a b k i B a r b a r y N o w a k o w s k i e j . B y ł o n o ż e n i o n y z k u z y n k ą K a t a r z y n ą S k ł o d o w s k ą . P o w z n o w i e n i u n a u k i w 1 8 1 5 r o k u b y ł j u ż s t a r s z y m c h ł o p c e m i w t e d y u c z ę s z c z a ł d o s z k o ł y ^ m i e s z k a j ą c w d o m u r o d z i n n y m . T y l k o w c z a s i e z a w i e i ś n i e ż n y c h i r o z t o p ó w z a t r z y m y w a ł s i ę

(8)

1 3 8 H E N R Y K S AD A J u o r g a n i s t y . B y ł n i m w ó w c z a s i n n y k u z y n - E r y k P a w e ł C i s z e w s k i . N a u c z y c i e l e m s z k o ł y e l e m e n t a r n e j w Z a r ę b a c h K o ś c i e l n y c h b y ł A n t o n i N i e m y s k i , k t ó r y w i o s n ą 1 8 1 9 z a c h o r o w a ł i ' p r z e r w a ł n a u c z a n i e , a j e s i e n i ą u m a r ł . W y r o b i ł o n u J ó z e f a n a w y k s a m o d z i e l n e j p r a c y . J ó ­ z e f o s i ą g a ł b a r d z o d o b r e w y n i k i , a z a w d z i ę c z a ł je" n i e t y l k o s w y m z d o l ­ n o ś c i o m , a l e t a k ż e s u m i e n n o ś c i i p r a c o w i t o ś c i . M i a ł s z c z e g ó l n ą ł a t w o ś ć w o p a n o w y w a n i u j ę z y k ó w o b c y c h . P o ś m i e r c i o j c a r o d z i n a p r z e ż y w a ł a t r u d n o ś c i m a t e r i a l n e i p r z e d J ó z e f e m z a r y s o w a ł a s i ę k o n i e c z n o ś ć z a ­ n i e c h a n i a n a u k i ' ^ . M a t k a , c h o c i a ż s a m a n i e p i ś m i e n n a , r o z u m i a ł a d o ­ n i o s ł o ś ć n a u k i d z i e c i ; d o s t r z e g a ł a j e g o z a p a ł d o p r a c y i d o b r e p o s t ę ­ p y i n i e d o p u ś c i ł a , a b y p i e r w o r o d n y p r z e r w a ł s w o j ą e d u k a c j ę . S z k o ł ę w Ł o m ż y z a ł o ż y l i n a p o c z ą t k u X V I I w i e k u j e z u i c i , a w 1 7 7 4 r o k u o b j ę l i p i j a r z y . W c z a s i e d z i a ł a ń w o j e n n y c h p i j a r z y o p u ś c i l i Ł o m ­ ż ę , a d o m y s z k o l n e z a j ę ł y w ł a d z e d e p a r t a m e n t o w e . I s t n i e j ą c ą s z k o ł ę e l e m e n t a r n ą s t a r a n i e m p r e f e k t a d e p a r t a m e n t u J a n a L a s o c k i e g o p r z e o r ­ g a n i z o w a n o w 1 8 1 1 r o k u n a s z k o ł ę p o d w y d z i a ł o w ą . R e k t o r e m b y ł k s i ą d z F i l i p o w s k i , a p ó ź n i e j G o s i e w s k i , b y ł y p r o f e s o r s e m i n a r i u m d u c h o w n e g o w P u ł t u s k u , z a ś n a u c z y c i e l a m i J a n K o w a l s k i , M i e r z e j e w s k i i k s . K i e ł - c z e w s k i . W r o k u 1 8 1 7 p r z e n i e s i o n a z o s t a ł a z S e j n d o Ł o m ż y s z k o ł a d e ­ p a r t a m e n t o w a , a o d j e s i e n i n a s t ę p n e g o r o k u p r z e o r g a n i z o w a n a n a w o j e ­ w ó d z k ą . R e k t o r e m b y ł k s . H i e r o n i m Z a w a d z k i , p i j a r , c z ł o w i e k o d u ż e j w i e d z y i p r z y j a c i e l m ł o d z i e ż y . P o t r a f i ł w z b u d z i ć u S k ł o d o w s k i e g o s z c z e r ą c h ę ć d o n a u k i j ę z y k ó w o b c y c h , m i m o i ż t e n o d w c z e s n y c h l a t ż y c i a o k a z y w a ł w i ę k s z e z a i n t e r e s o w a n i e p r z e d m i o t a m i ś c i s ł y m i . N a S k ł o d o w s k i e g o m i e l i w p ł y w : M a c i e j M a j e w s k i , n a u c z y c i e l f i z y k i i c h e ­ m i i , J a n K a s p r o w s k i - h i s t o r i i n a t u r a l n e j o r a z M i c h a ł S z u m k o w s k i - m a t e m a t y k i . C e n i ł s o b i e l e k c j e h i s t p r i i p r o w a d z o n e p r z e z D a n i e l a T r u - s k o l a s k i e g o , p ó ź n i e j s z e g o d y r e k t o r a g i m n a z j u m w L u b l i n i e . S k ł o d o w s k i d u ż o c z y t a ł , a d o b o r e m l e k t u r y k i e r o w a ł p r o f e s o r j ę z y k a p o l s k i e g o I g n a c y S t a s z k o w s k i . S z k o ł a l i c z y ł a s z e ś ć k l a s . J ó z e f S k ł o d o w s k i , p o u z y s k a n i u ś w i a d e c t w a d o j r z a ł o ś c i , z a p i s a ł s i ę n a W y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i w W a r s z a w i e . Z b r a k u s t y p e n d i u m p o d j ą ł s t u d i a n a W y d z i a l e F i l o z o f i c z n y m i j a k o k a n d y d a t n a n a u c z y c i e ­ l a b y ł s t y p e n d y s t ą p r z e z c a ł y o k r e s s t u d i ó w . W r o k u 1 8 2 9 o t r z y m a ł d y ­ p l o m i d o p u s z c z o n y z o s t a ł d o e g z a m i n u n a s t o p i e ń m a g i s t r a , d o k t ó r e g o j e d n a k m e p r z y s t ą p i ł O d j e s i e n i t e g o ż r o k u b y ł n a u c z y c i e l e m s z k o ł y w y d z i a ł o w e j w B i a ­ ł e j P o d l a s k i e j . S z k o ł a t a z o s t a ł a z a ł o ż o n a w 1 6 2 8 r o k u p r z e z K r z y s z t o ­ f a W i l s k i e g o . J a k o k o l o n i a a k a d e m i c k a z o s t a w a ł a p o d o p i e k ą S z k o ł y G ł ó w ­

(9)

n e j K r a k o w s k i e j . S k ł o d o w s k i n d u c z a ł j ę z y k a p o l s k i e g o , f r a n c u s k i e g o i n i e m i e c k i e g o . Z a p r z y j a ź n i ł s i ę z M a c i e j e m S c i b o r s k i m , t e ż m ł o d y m n a u c z y c i e l e m . P a t r o n o w a l i i m p r o f e s o r o w i e : J ó z e f G i ż e w s k i i N a r c y z K l e m b o w s k i . R e k t o r e m b y ł K a z i m i e r z N a h a j e w i c z , k t ó r y o d r o k u 1 8 3 5 o b ­ j ą ł s t a n o w i s k o d y r e k t o r a g i m n a z j u m w L u b l i n i e ' ^ . Z B i a ł e j P o d l a s k i e j p r z e n i ó s ł s i ę S k ł o d o w s k i d o s z k o ł y w y d z i a ł o ­ w e j w W a r s z a w i e . T u t a j u c z y ł h i s t o r i i , j ę z y k a n i e m i e c k i e g o i g e o g r a f i i . W c z a s i e p o w s t a n i a S k ł o d o w s k i z g r u p ę 2 6 s w o i c h u c z n i ó w w s t ę p i ł d o w o j ­ s k a i b r a ł c z y n n y u d z i a ł w w a l c e z b r o j n e j . W z w i ę z k u z t y m w p r o g r a m i e p o p i s u n a z a k o ń c z e n i e r o k u s z k o l n e g o i n s p e k t o r s z k o ł y p o d a ł i c h l i s t ę i z a z n a c z y ł , i ż z 2 0 9 u c z n i ó w p o z o s t a ł o w s z k o l e w l u t y m 1 1 3 , p o n i e ­ w a ż i n n i „ [ . . . ] n a g ł o s o d r a d z a j ą c e j s i ę o j c z y z n y w e s z l i d o s z e r e g ó w w o j s k o w y c h [ . . . ] . W d z i ę c z n y i n s t y t u t p r z e c h o w y w a ć b ę d z i e t r o s k l i w i e i m i o n a w s z y s t k i c h w s w o i m a r c h i w u m " . T r e ś ć i f o r m a t e g o z a p i s u ś w i a d c z y , ż e i n s p e k t o r L e o p o l d S u m i ń ­ s k i s z c z y c i ł s i ę t y m j a k o s u k c e s e m w y c h o w a w c z y m . P u b l i k a c j a t e j t r e ś c i m o g ł a s i ę u k a z a ć w o k r e s i e o d 11 m a r c a d o 16 w r z e ś n i a 1 8 3 1 r o k u , p o n i e ­ w a ż w t e d y r z ą d z i ł y t a m w ł a d z e p o w s t a ń c z e . P o p o w s t a n i u S k ł o d o w s k i b y ł p o d t a j n y m n a d z o r e m p o l i c j i . Z a ł o ż y ć r o d z i n y n i e m ó g ł , p o n i e w a ż b y t j e g o b y ł z a g r o ż o n y . P ó j ś c i e n a e m i g r a c j ę o c e n i a ł j a k o o s t a t e c z n o ś ć . W d o d a t k u n i e m ó g ł p o z o s t a w i ć n a r z e c z o n e j , a z a b r a ć j e j n a t u ł a c z k ę n i e c h c i a ł . P o m ó g ł m u w ó w c z a s b r a t n a r z e c z o ­ n e j A d a m S a g t y ń s k i , u r z ę d n i k w y s o k i e j r a n g i . S k ł o d o w s k i p r z e n i e s i o n y z o s t a ł w s t y c z n i u 1 8 3 2 r o k u d o K i e l c . T a m u z y s k a ł w i ę k s z ę s w o b o d ę , a w ł a d z o m ś l e d c z y m t r u d n i e j b y ł o z a j m o w a ć s i ę j e g o o s o b ą . C z a s s p ę ­ d z o n y w w o j s k u o d l i c z o n o m u o d l a t s ł u ż b y n a u c z y c i e l s k i e j , a l e w a r k u ­ s z u o s o b o w y m p r z e z p r o t e k c j ę p o d a n o : „ W c z a s i e p o w s t a n i a 1 8 3 0 / 3 1 z m i e j s c a s w o j e j s ł u ż b y n i g d z i e n i e o d d a l a ł s i ę i s t a l e s p e ł n i a ł o b o ­ w i ą z k i n a u c z y c i e l a w m u r a n o w s k i e j s z k o l e p o w i a t o w e j , n i e p o d e j m u j ą c ż a d n e g o u d z i a ł u w p o w s t a n i u " . S a l o m e a S a g t y ń s k a , n a r z e c z o n a S k ł o d o w s k i e g o , c ó r k a A l e k s a n d r a i J u l i i z M i c h a ł o w s k i c h , m i e s z k a ł a z b r a t e m A d a m e m i s i o s t r ą J ó z e f ą w W a r s z a w i e . T a m o d b y ł s i ę j e j ś l u b z J ó z e f e m w d n i u 5 l u t e g o 1 8 3 2 r o k u . Z a m i e s z k a l i w K i e l c a c h i t u t a j p r z y s z e d ł n a ś w i a t W ł a d y s ł a w , p ó ź n i e j s z y o j c i e c M a r i i S a l o m e i , ś w i a t o w e j s ł d w y u c z o n e j p o l s k i e j . S t o s u n k i t o w a r z y s k i e u t r z y m y w a l i z k s i ę d z e m r e k t o r e m A n d r z e j e m P o l e - j o w s k i m , p r o f e s o r e m J ó z e f e m O b e r t y n e m i r o d z i n ą p r e z e s a t r y b u n a ł u T r z e - t r z e w i ń s k i e g o . M i e l i n i e w y g o d n e m i e s z k a n i e , t o t e ż g d y b r a t A d a m w y j e ż ­ d ż a j ą c d o P e t e r s b u r g a , p o z o s t a w i ł i m w W a r s z a w i e s w o j e m i e s z k a n i e , p o s -18 t a n o w i l i p r z e n i e ś ć s i ę d o s t o l i c y

(10)

1 4 0 H E N R Y K S AD A J W l i p c u 1 8 3 3 r o k u S k ł o d o w s k i o b j ą ł p o p r z e d n i e s t a n o w i s k o w W a r ­ s z a w i e . P o s t a n o w i e n i a u s t a w y s z k o l n e j z 1 8 3 3 r o k u , „ o d p o w i e d n i o d o p o ł o ż e n i a i s t a n u k r a j u p o l s k i e g o " , m i a ł y d o p r o w a d z i ć d o t e g o , a b y s z k o ł a w d z i e l e p r z e p r o w a d z a n i a u n i f i k a c j i K r ó l e s t w a z C e s a r s t w e m o d e g r a ł ą g ł ó w n ą r o l ą . W o b e c t e g o w ł a d z e c a r s k i e c h c i a ł y m i e ć w g l ą d w e w s z y s t k i e p r z e j a w y p r a c y i ż y c i a s z k o l n e g o , a w ś l e d z e n i u n a u c z y c i e l i w y k a z y w a ł y w z m o ż o n ą c z u j n o ś ć . S k ł o d o w s c y p r z e k o n a n i , ż e w t a k i e j a t m o ­ s f e r z e t r u d n o b ą d z i e u k r y ć d z i a ł a l n o ś c i w p o w s t a n i u , a i p e n s j a b y ł a z a s z c z u p ł a n a u t r z y m a n i e r o d z i n y w d u ż y m m i e ś c i e , g d y u r o d z i ł a s i ą i m c ó r k a B o l e s ł a w a , p o s t a n o w i l i p r z e n i e ś ć s i ą d o s z k o ł y w m n i e j s z e j m i e j s c o w o ś c i . S k ł o d o w s k i o d 1 p a ź d z i e r n i k a 1 8 3 4 r o k u r o z p o c z ą ł p r a c ą n a s t a ­ n o w i s k u n a u c z y c i e l a w g i m n a z j u m ł o m ż y ń s k i m . M i a ł t a m w y ż s z e p o b o r y i m ó g ł s i ę z a o p i e k o w a ć r o d z o n y m b r a t e m J a n e m o r a z s t r y j e c z n y m , K s a w e r y m 1 9 S k ł o d o w s k i m . W Ł o m ż y p r z y s z ł o n a ś w i a t t r o j e d z i e c i W 1 8 3 7 r o k u z ł o ż y ł S k ł o d o w s k i p r o ś b ę d o H e r o l d i i K r ó l e s t w a P o l s ­ k i e g o o p o ś w i a d c z e n i e j e g o s z l a c h e c t w a d z i e d z i c z n e g o i p r a w a d o h e r b u D o ł ę g a . P o w o ł a n i e s i ę n a o s o b ę S e w e r y n a j a k o s w e g o p r z o d k a , o c z y m j u ż b y ł a m o w a , i d z i e d z i c a c a ł e j w s i R z ą ś n i k o k a z a ł o s i ę n a j w a ż n i e j ­ s z y m o g n i w e m w u d o w o d n i e n i u s z l a c h e c t w a r o d o w e g o . H e r o l d i a z a t w i e r -20 d z i ł a j e g o r o s z c z e n i a i w p i s a ł a d o k s i ą g s z l a c h t y W e d ł u g n o w e j u s t a w y s z k o l n e j z 1 8 4 0 r o k u g i m n a z j u m l i c z y ł o s i e ­ d e m k l a s . N i e b y ł o m a ż n a z a t r u d n i a ć n a d a l w s z y s t k i c h n a u c z y c i e l i , w o b e c c z e g o S k ł o d o w s k i e g o z w o l n i o n o . W k r ó t c e j e d n a k z o s t a ł i n s p e k t o ­ r e m g i m n a z j u m w Ł u k o w i e . B y ł a t a m s z k o ł a p i j a r ó w o d 1 6 9 5 r o k u , w 1 8 3 3 r o k u p r z e o r g a n i z o w a n a n a g i m n a z j u m . S k ł o d o w s k i o t r z y m a ł t u t a j w y ż s z e p o b o r y i s ł u ż b o w e m i e s z k a n i e , s ł o w e m l e p s z e w a r u n k i m a t e r i a l n e . D y r e k t o r e m b y ł N i e m i e c r o d e m z K u r l a n d i i , J a n K a u l b a r s . J a k o i n ż y n i e r w y b u d o w a ł n a d M o r z e m C z a r n y m t w i e r d z e : B r a i ł ę i W a r n ę o r a z c y t a d e l ę w W a r s z a w i e . Z a o d n i e s i o n e w b i t w a c h p o d c z a s w o j n y z T u r c j ą r a n y o d z n a c z o n y z o s t a ł o r d e r e m i t y t u ł e m b a r o n a . O t r z y m y w a ł n a g r o d y p i e n i ę ż n e , a w 1 8 3 3 r o k u c a r M i k o ł a j o b d a r o w a ł g o z ł o t ą t a b a k i e r ą . O d w r z e ś n i a 1 8 4 4 r o k u g i m n a z j u m ł u k o w s k i e p r z e n i e s i o n e z o s t a ł o d o S i e d l e c , a s z k o ł a o b w o d o w a z S i e d l e c d o Ł u k o w a . P o d w ó c h l a t a c h K a u l b a r s p r z e k a z a ł s w o j e o b o w i ą z k i w S i e d l c a c h S k ł o d o w s k i e m u , a s a m p r z e j ą ł w L u b l i n i e o d P i o t r a S j a n o w a s t a n o w i s k o d y r e k t o r a g i m n a z j u m . I n s p e k t o r S k ł o d o w s k i p e ł n i ł o d t ą d w S i e d l c a c h i o b o w i ą z k i d y ­ r e k t o r a g i m n a z j u m , z a c o o t r z y m y w a ł r o c z n y d o d a t e k 3 7 5 r u b l i . W r o k u 1 8 4 9 m i a n o w a n y z o s t a ł d y r e k t o r e m z u p o s a ż e n i e m 1 0 5 0 r u b l i , a i n s p e k ­

(11)

t o r e m b y ł J a n N e p o m u c e n J a k u b o w s k i , r o d e m z C z e r n i c z y n a k o ł o Z a m o ś ­ c i a . D y r e k t o r K a u l b a r s p r z e s z e d ł z L u b l i n a d o W a r s z a w y , a S k ł o d o w s k i o b j ą ł p o n i m s t a n o w i s k o d y r e k t o r a g i m n a z j u m z d n i e m 1 l u t e g o 1 8 5 1 , 2 1 r o k u S k ł o d o w s k i b y ł w L u b l i n i e d y r e k t o r e m g i m n a z j u m g u b e r n i a l n e g o , s t a d s p r a w o w a ł n a d z ó r i z w i e r z c h n i c t w o n a d w s z y s t k i m i s z k o ł a m i w g u ­ b e r n i . P o z a t y m b y ł r ó w n o c z e ś n i e i n s p e k t o r e m s z k o ł y p o w i a t o w e j . O b y d w a t e z a k ł a d y m i e ś c i ł y s i ę w g m a c h u p o k o l e g i u m j e z u i c k i m . D z i ę k i j e g o s t a r a n i o m w z n i e s i o n y z o s t a ł w L u b l i n i e n o w y g m a c h d l a g i m n a z j u m , p r z e k a z a n y d o u ż y t k u 12 l i s t o p a d a 1 8 5 9 r o k u . S z k o ł a p o w i a t o w a p o z o s t a ­ ł a w s t a r y m g m a c h u . J e j z w i e r z c h n i k i e m z o s t a ł p r o f e s o r J a k u b D a n i e w

-.

22

s k i , a n a j e g o m i e j s c e p r z y b y ł d o g i m n a z j u m J u l i a n D o b o r z y ń s k i Z e s p ó ł n a u c z y c i e l s k i m i a ł o b o w i ą z e k k o n t r o l o w a n i a o b e c n o ś c i u c z n i ó w n a s t a n c j a c h i p r z e g l ą d a n i a i c h r z e c z y . W 1 8 5 4 r o k u k u r a t o r P a w e ł M u c h a n o w u z n a ł z a k o n i e c z n e p r z y p o m n i e ć S k ł o d o w s k i e m u „ o t y m w i e l o k r o t n i e p o w t a r z a n y m z a r z ą d z e n i u " . W m a j u t e g o ż r o k u p o l e c i ł n a d ­ t o , a b y w s k a z y w a ć ż a n d a r m o m o s o b y , k t ó r e „ p r o w a d z ą z u c z n i a m i r o z m o w y w r o g i e d l a r z ą d u w t r e ś c i i f o r m i e , z a ś u c z n i ó w z o b o w i ą z a ć , a b y o t a ­ k i c h r o z m o w a c h d o n o s i l i " . N a s t ę p n i e w 1 8 6 1 r o k u z w r ó c i ł u w a g ę , ż e u c z ­ n i o w i e c h o d z ą p o m i e ś c i e : „ w p o r z e n o c n e j p r z e b y w a j ą w c u k i e r n i a c h i w i n i a r n i a c h , a p r z e z t o ś c i ą g a j ą n a s i e b i e p o d e j r z e n i e o p o d r z u c a ­ n i e m i e j s c o w y m k u p c o m l i s t ó w r e w o l u c y j n y c h " . W k r ó t c e d o n i ó s ł t e ż o w y b i c i u o k i e n i ż e „ o c z y n y t e p o d e j r z a n i s ą u c z n i o w i e , a z w i e r z - # c h n o ś ć g i m n a z j u m [ . . . ] n a w e t n i e w i e , k i e d y o n i z u p e ł n i e w d o m u n i e n o c u j ą " . W r e s z c i e M u c h a n o w o r a z m i n i s t e r A l e k s a n d e r W i e l o p o l s k i d o n o ­ s i l i o z g r o m a d z a n i u s i ę u c z n i ó w „ w ś r ó d g o d z i n s z k o l n y c h w k o ś c i o ł a c h p o d c z a s ś p i e w ó w , o z b i e r a n i u t a j n y c h s k ł a d e k , o n o s z e n i u ż a ł o b n y c h k w i a t ó w , n i e z w y k ł e j o d z i e ż y c y w i l n e j " i o u d z i a l e i c h w u r z ą d z a n i u 2 3 „ k o c i e j m u z y k i " W c z e r w c u 1 8 6 1 r o k u W i e l o p o l s k i p o l e c i ł , a b y S k ł o d o w s k i d a ł m u u w a g i o o b e c n y m s t a n i e i o r g a n i z a c j i z a k ł a d u , k t ó r y m k i e r u j e } o r a z w s z y ­ s t k i c h p o z o s t a j ą c y c h p o d j e g o z w i e r z c h n o ś c i ą n a t e r e n i e g u b e r n i . S k ł o ­ d o w s k i w o d p o w i e d z i z a z n a c z y ł , i ż o b e c n a s z k o ł a ś r e d n i a o d p o w i a d a p o ­ t r z e b i e s p o ł e c z n e j . N i e b y ł o w y ż s z y c h z a k ł a d ó w n a u k o w y c h , n a l e ż a ł o w i ę c d a ć m ł o d z i e ż y m o ż n o ś ć z d o b y c i a w i e d z y s p e c j a l n e j . O b e c n i e i s t n i e j e w W a r ­ s z a w i e A k a d e m i a M e d y c z n a i z a m i e r z a s i ę u t w o r z y ć k i l k a s z k ó ł w y ż s z y c h - s z k o ł ę p r a w a , p e d a g o g i c z n ą o r a z p o l i t e c h n i c z n ą , w o b e c c z e g o n a l e ż y d a ć m ł o d z i e ż y w y k s z t a ł c e n i e o g ó l n e , h u m a n i s t y c z n e . Z a k r e s n i e k t ó r y c h p r z e d ­ m i o t ó w n a l e ż y o g r a n i c z y ć , z a ś i n n y c h r o z s z e r z y ć . W z w i ą z k u z z a m i ł o w a n i e m S k ł o d o w s k i e g o d o p r z y r o d y , p r a c a d y d a k ­ t y c z n o w y c h o w a w c z a w s z k o ł a c h l u b e l s k i c h p o d j e g o k i e r u n k i e m r e p r e z e n

(12)

-1 4 2 H E N R Y K SAD AJ t o w a n a b y ł a p r z e z d w a z a s a d n i c z e n u r t y : w i e d z a p r z y r o d n i c z a w ś c i ­ s ł y m p o w i ą z a n i u z m i ł o ś c i ą c z ł o w i e k a i k r a j u o j c z y s t e g o . D y r e k t o r S k ł o d o w s k i c h ą t n i e w i d z i a ł b y r o z s z e r z o n y z a k r e s n a u k p r z y r o d n i c z y c h w s z k o ł a c h i t u t a j w y r a z i ł t a k i e ż y c z e n i e . J e d n a k m o ż l i w o ś c i z m i e n i ć c z e g o k o l w i e k w s z k o l e n i e b y ł o . U s t a w a s z k o l n a d l a w s z y s t k i c h z a k ł a ­ d ó w n a u k o w y c h u s t a l a ł a p r z e d m i o t y n a u c z a n i a o r a z i c h z a k r e s i p o r z ą ­ d e k r e a l i z a c j i , a d o t e g o o b o w i ą z y w a ł j e d e n t y g o d n i o w y r o z k ł a d l e k c j i ' d l a w s z y s t k i c h s z k ó ł d a n e g o t y p u i s t o p n i a n a c a ł y m t e r e n i e K r ó l e s t w a P o l s k i e g o . P r o j e k t y S k ł o d o w s k i e g o o d n o ś n i e d o n a u c z a n i a e l e m e n t a r n e g o b y ł y b a r d z i e j w s z e c h s t r o n n e , a n i e k t ó r e z n i c h d o p i e r o p o w i e l u l a -2 4 t a c h z o s t a ł y z r e a l i z o w a n e S k ł o d o w s k i b y ł p r z e z w y c h o w a n k ó w p o w s z e c h n i e ł u b i a n y . P o w i e l u l a t a c h W ł a d y s ł a w T o ł w i ń s k i n a p i s a ł o n i m , ż e „ b y ł o n c z ł o w i e k i e m w i e l k i e j d u s z y i s e r c a , n i e z a p o m n i a n y k i e r o w n i k m ł o d z i e ż y i p r a w d z i ­

wy

j e j p r z y j a c i e l " . P o t r a f i ł u t r z y m a ć d y s c y p l i n ą . D a l e k i b y ł j e d n a k o d w y m u s z a n i a j e j g r o ź b ą , s t r a c h e m c z y k a r a m i . „ M ł o d z i e ż g o m i ł o w a ł a i s ł u c h a ł a b e z w z g l ą d n i e " . P o d o b n i e w s p o m i n a l i g o b y l i u c z n i o w i e : B o ­ l e s ł a w P r u s , H i p o l i t W ó j c i c k i , H e n r y k W i e r c i e ń s k i i w i e l u i n n y c h . 2 5 J e g o u c z u c i a p a t r i o t y c z n e b y ł y g o r ą c e i s z c z e r e U c z n i o w i e g i m n a z j u m l u b e l s k i e g o d a l i w y r a z s w e g o u m i ł o w a n i a k r a j u m i ą d z y i n n y m i p r z e z u d z i a ł w s z e r e g a c h p o w s t a ń c z y c h 1 8 6 3 r o k u . N a o g ó l n ą l i c z b ą 7 0 6 w p i e r w s z y m p ó ł r o c z u p o z o s t a ł o i c h w m a j u 1 8 6 4 r o k u 3 6 8 . 0 u d z i a l e w y c h o w a n k ó w s z k o ł y w p o w s t a n i u m o ż n a m ó w i ć w o d ­ n i e s i e n i u d o s t a r s z y c h c h ł o p c ó w i z w y k l e t a c y u c z ę s z c z a l i d o k l a s w y ­ ż s z y c h . O d l u t e g o w k l a s i e c z w a r t e j b r a k ł o p o n a d 5 0 u c z n i ó w , a w p i ą ­ t e j b y ł o p o n i ż e j 5 0 % , w s z ó s t e j j e s z c z e m n i e j , z a ś k l a s a s i ó d m a w o g ó ­ l e p r z e s t a ł a i s t n i e ć . N i e ś w i a d c z y t o , ż e w s z y s c y n i e o b e c n i w s z k o l e z n a l e ź l i s i ą w s z e r e g a c h p o w s t a ń c z y c h , a l e w i e l u z n i c h r z e c z y w i ś c i e b r a ł o u d z i a ł w w a l k a c h z b r o j n y c h . W i e l o p o l s k i p o s t a n o w i ł s t w o r z y ć j e d n o l i c e u m w K r ó l e s t w i e P o l s ­ k i m . G i m n a z j u m w L u b l i n i e z a d z i a ł a l n o ś c i S k ł o d o w s k i e g o u z y s k a ł o w y s o ­ k i p o z i o m n a u k o w y , o r g a n i z a c y j n y i d y d a k t y c z n o - w y c h o w a w c z y . B i b l i o t e k a l i c z y ł a o k o ł o 10 t y s i ę c y t o m ó w , b y ł y g a b i n e t y i p o m o c e n a u k o w e o r a z n o w y , w y g o d n y g m a c h s z k o l n y . W t y m s t a n i e r z e c z y n a m i e j s c e g i m n a z j u m m i a ł o p o w s t a ć l i c e u m , a l e S k ł o d o w s k i e g o p r z e n i e s i o n o z d n i e m 1 p a ź ­ d z i e r n i k a 1 8 6 2 r o k u n a e m e r y t u r ę . N i e z a d o w o l e n i e w ł a d z z m a n i f e s t a c j i p a t r i o t y c z n y c h u c z n i ó w g i m n a z j u m s t a ł o w ś c i s ł y m z w i ą z k u z e z w o l n i e

-,

,

2 6 n i e m d y r e k t o r a D l a S k ł o d o w s k i e g o b y ł o t o s k a z a n i e g o n a b e z c z y n n o ś ć . O d d z i e

(13)

-c i ń s t w a s t a l e p r a -c o w a ł . P i e r w s z y p r z y -c h o d z i ł d o s z k o ł y i o s t a t n i o p u s z c z a ł g m a c h z a k ł a d u . D z i ę k i j e g o s t a r a n i o m p o w s t a ł w L u b l i n i e p r z y u l i c y N a m i e s t n i k o w s k i e j 1 2 ( o b e c n i e N a r u t o w i c z a ) p i ę k n y g m a c h s z k o l n y . O b e c n i e k o r z y s t a z n i e g o U n i w e r s y t e t M a r i i C u r i e S k ł o d o w s k i e j . D y r e k ­ t o r S k ł o d o w s k i , b e d e c i n i c j a t o r e m , a n a s t ę p n i e p r e z e s e m k o m i t e t u b u d o ­ wy, n i e m ó g ł p r z e w i d z i e ć , ż e p o l a t a c h m i e ś c i ć s i ę w n i m b e d z i e u c z e l ­ n i a , k t ó r e j p a t r o n u j e j e g o w n u c z k a , M a r i a S k ł o d o w s k a . S k ł o d o w s k i m i e s z k a ł z r o d z i n ę p r z y u l i c y J e z u i c k i e j 4 2 ( o b e c n i e T r y b u n a l s k a 1 5 ) , a p ó ź n i e j w p o ł u d n i o w y m p a w i l o n i e n o w e g o g m a c h u n a p i e r w s z y m p i ę t r z ę . M i a ł z n a k h o n o r o w y 2 5 - l e t n i e j s ł u ż b y o ś w i a t o w e j . 2 7 ' o r a z t y t u ł r a d c y s t a n u . J e g o p e n s j a w y n o s i ł a 1 2 0 0 r u b l i r o c z n i e P o p r z e k a z a n i u m a j ę t k u s z k o ł y J ó z e f o w i Z u c h o w s k i e m u S k ł o d o w s k i z a m i e s z k a ł z ż o n ę S a l o m e ę , j e j s t a r s z ą s i o s t r ę J ó z e f ę S a g t y ń s k ę o r a z c ó r k a m i B o l e s ł a w ę i W i s ł a w ę w J a w i d z u . B y ł t o j e d e n z f o l w a r k ó w d ó b r Z a w i e p r z y c e , k t ó r e d z i e r ż a w i ł z a p r z y j a ź n i o n y o d c z a s ó w s z k o l n y c h A w Ł o m ż y K s a w e r y S k ł o d o w s k i , j e g o s t r y j e c z n y b r a t . S k ł o d o w s c y z a a n g a ż o w a n i b y l i w p r a c y n a r z e c z s p r a w y n a r o d o w e j p r z e d i w c z a s i e p o w s t a n i a s t y c z n i o w e g o , a J ó z e f i c ó r k a B o l e s ł a w a u c z e s t n i c z y l i w p r o w a d z e n i u p u n k t ó w l e c z e n i a p o w s t a ń c ó w . P o p o w s t a n i u w z m o g ł y s i e r e p r e s j e i w z w i ą z k u z t y m J ó z e f S k ł o ­ d o w s k i z a m i e s z k a ł z r o d z i n ę w C z y ż e w i e n a M a z o w s z u , a o d 1 8 7 0 r o k u w m a j ę t k u z i ę c i a H e n r y k a F e l a u e r a R y k o s z y n i e k o ł o K i e l c . S p o ł e c z e ń ­ s t w o t a m t e j s z e p o w i e r z y ł o m u g o d n o ś ć s ę d z i e g o g m i n n e g o w P r o m n i k u o r a z w ó j t a g m i n y P i e k o s z ó w . W k r ó t c e m a j ą t e k R y k o s z y n p r z e j ę l i Z d z i s ł a w o w i e S k ł o d o w s c y . W r o k u 1 8 7 8 , z a r a z p o p o g r z e b i e i c h m a t k i , p r z y w i e ź l i t a m H e l e n ę i M a ­ r i e z W a r s z a w y , a n a s t ę p n i e p r z y j e c h a ł oj c i e c W ł a d y s ł a w z B r o n i s ł a w ę • c 2 8 i J ó z e f e m S k ł o d o w s c y u t r z y m y w a l i s t o s u n k i t o w a r z y s k i e z k s i ę d z e m J a n e m G r z y b o w s k i m , p r o b o s z c z e m w P i e k o s z o w i e . P o s t a n o w i ł o n d o k o ń c z y ć b u ­ d o w ą k o ś c i o ł a . S k ł o d o w s k i , s y n Z d z i s ł a w o r a z z i ę c i o w i e F e l a u e r i W i l g o -2 9 s i n s k i p o m a g a l i m u r a d ę i p i e n i ę ż n y m w s p a r c i e m Z d z i s ł a w o w i e S k ł o d o w s c y p o s t a n o w i l i s p r z e d a ć m a j ę t e k R y k o s z y n , w i ę c o j c i e c w 1 8 7 9 r o k u n a b y ł w e w s i R a d l i n k o ł o K i e l c d w i e o s a d y w ł o ś ­ c i a ń s k i e ( 2 3 m o r g i , 5 0 p r ę t ó w ) i t a m z ż o n ę z a m i e s z k a ł . D o m m i e s z k a l ­ n y , d a w n i e j s z y d w o j a k , o w c z a r n i a i s t a j n i a b y ł y b u d o w a n e w w ę g i e ł z b a l i s o s n o w y c h , z a ś p o d m u r o w a n i a i c h i s t u d n i a z k a m i e n i g r a n i t o w y c h . S a d z a S k ł o d o w s k i c h l i c z y ł o k o ł o 2 4 0 d r z e w o w o c o w y c h . O b e c n i e s ę t a m d r z e ­ w a m n i e j l i c z n e ii ż a d n e S k ł o d o w s k i c h n i e p a m i ę t a . C a ł o ś ć g o s p o d a r s t w a

(14)

1 4 4 H E N R Y K S A D A J o t a c z a ł y t a k j a k d z i s i a j ^ p a r k a n . R o l ę o b r a b i a ł s ą s i a d F r a n c i s z e k R ó j , z a ś z g o s p o d a r s t w e m w d o m u d a w a ł a s o b i e r a d e d o c h o d z ą c a p o m o c d o m o w a . J ó z e f h o d o w a ł k i l k a k r ó l i k ó w i g o ł ę b i ; p r z y p o m i n a ł y m u c h ł o p i ę c e l a -3 0 t a i s w o j s k a a t m o s f e r ę ż y c i a w j e g o r o d z i n n y c h s t r o n a c h n a M a z o w s z u M a r i a S k ł o d o w s k a , c ó r k a Z d z i s ł a w a , o p o w < i a d a ł a , i ż w c z a s i e j e j p r z y j a z d u d o R a d l i n a z a s t a ł a d z i a d k a p a s ą c e g o k r o w ę . B y ł o t o r a n o w n i e d z i e l e p r z y p i e k n e j p o g o d z i e . B y ł u b r a n y w s a n d a ł y n a d r e w n i a ­ n y c h p o d e s z w a c h , w l n i a n y c h p o d w i n i ę t y c h s p o d n i a c h i k u b r a k u p r z e p a s a ­ n y m s t a r y m p a s e m s ł u c k i m , a n a g ł o w i e m i a ł k o l o r o w ą „ b a t o r ó w k e " . B y ­ ł a t o c z a p k a p o c h o d z e n i a w ę g i e r s k i e g o b e z d a s z k a , o o k r ą g ł e j g ł ó w c e , r o z p o w s z e c h n i o n a w P o l s c e w X V I - X V I I w i e k u . N a z y w a n o j ą „ b a t o r ó w k ą " , „ m a g i e r k ą " l u b „ m a d z i a r k ą " . W K r a k o w i e t a k i e c z a p k i c z ę ś c i e j s p o t y ­ k a n o o d r o k u 1872;* k i e d y t o J a n M a t e j k o u k o ń c z y ł m a l o w a n i e o b r a z u B a t o r y p o d P s k o w e m . B a t o r ó w k i p r z y p o m i n a ł y o k r e s ś w i e t n o ś c i d z i e j ó w P o l s k i i j e j s u k c e s y m i l i t a r n e . N a t e r e n i e K r ó l e s t w a b a t o r ó w e k w s k l e p a c h n i e b y ł o . S k ł o d o w s k a s a m a j ą m ę ż o w i u s z y ł a , o z d o b i ł a j ą f r ę d z l a z w ł o s i e n i a , u j e t e g o h a f t e m z a k o ń c z o n y m u d o ł u s z k l a n y m p a ­ c i o r k i e m i m i t u j ą c y m b r y l a n t , S k ł o d o w s k i n a c o d z i e ń i z u p o d o b a n i e m n o s i ł s w o j ą „ b a t o r ó w k e " . S k ł o d o w s c y h o d o w a l i k w i a t y i w a r z y w a . P i e r w s i t a m u p r a w i a l i b i a ł ą c u k r o w ą k a p u s t ę . W o k o ł o g r z ą d e k z k a p u s t ą z a s i e w a l i w ą s k i m p a s k i e m k o n o p i e . Z a p a c h u t e j r o ś l i n y n i e z n o s z ą m o t y l e , s t ą d k a p u s t a n i e b y ł a n i s z c z o n a p r z e z i c h l i s z k i . M a r i a z a p a m i ę t a ł a , ż e p r z y p a r k a n i e o d s z o s y i p r z y s t u d n i r o ­ s ł y j a r z ę b i n y , b z y , a k a c j e i c z e r e m c h a , o b o k d o m u m a l w y , a p r z y o k ­ n a c h c z a r o w a ł a s w y m z a p a c h e m m a c i e j k a . D o s i e w a n o j e j p o o d r o b i n i e c o k i l k a d n i , a b y z a w s z e b y ł a r o z k w i t ł a i p a c h n ą c a . S k ł o d o w s k i z a ż y w a ł t a b a k ę o s i l n y m a r o m a c i e . W j e g o t a b a k i e r c e j e d n a k o m o r a s ł u ż y ł a n a t a b a k ę , a d r u g a n a c u k i e r k i . S k ł o d o w s k i c h o d w i e d z a l i W i l g o s i ń s c y z P i e k o s z o w a . S a l o m e a d a ­ w a ł a c ó r c e w y p r ó b o w a n e p r z e z s i e b i e r e c e p t y n a c i a s t a i p o t r a w y . C z ę s t y m g o ś c i e m b y ł k s i ą d z H i p o l i t B o r e w i c z z L e s z c z y n . G r y w a l i w k a ­ r t y . H a z a r d u n i e z n o s i l i . G r a b y ł a i m m i ł a , k i e d y o c z y z m ę c z o n e p r z y c h y b o t l i w y m b l a s k u ś w i e c y l u b k a g a n k a n a d a l s z ą l e k t u r ę n i e p o z w a l a ł y . N a j l e p i e j o d p o w i a d a ł i m „ m a r i a s z " . T a g r a p r z e z w i e l u p a m i ę t n i k a r z y z s e n t y m e n t e m w s p o m i n a n a , a p r z e z w i e s z c z a s t r o f a m i P a n a T a d e u s z a z o s ­ t a ł a n o b i l i t o w a n a . T e m a t e m r o z m o w y b y w a ł a s p r a w a ś m i e r c i c a r a A l e k s a n d r a I I i o b j ę ­ c i e t r o n u p r z e z A l e k s a n d r a I I I . P r z e p o w i a d a n o s o b i e z ł a g o d z e n i e p o l i ­

Cytaty

Powiązane dokumenty

W czasie swego pobytu w Stanach Zjednoczonych Maria Skłodowska-Curie była uważana za gościa prezy- denta Hoovera; w ciągu kilku dni mieszkała w Białym Domu, gdzie odbył

Laboratoria Wydziału Chemii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej zostały zmodernizowane i wyposażone w aparaturę naukowo-badawczą oraz utworzono nowe, specjalistyczne

More precisely, the stress response at different loading conditions is approximated using relationships defined between the adjustable material parameters and the stress

Konopie pierwotnie występowały w wilgotnych zaroślach, olszynach czy brzegach lasów łęgowych. Szybko jednak okazało się, że hodowla tych roślin nie wymaga

Eine Menge von ganz praktischen Hinweisen zur Umsetzung der Methode der Sensibilisierung für kulturelle Unterschiede in die Praxis des Fremdsprachenunterrichts gibt

c) obowiązkowe udokumentowanie, że transport przebiegał w wymaganej temperaturze za pomocą rejestratora z wydrukiem temperatur. ponoszenia kar i sankcji nałożonych przez

w Urzędzie Stanu Cywilnego uruchomiony został terminal płatniczy, za pomocą którego można dokonywać płatności kartą płatniczą w technologii tradycyjnej oraz zbliżeniowej..

Do wniosku należy załączyć dokument finansowy (faktura) potwierdzający poniesiony wydatek. Beneficjent zobowiązuje się zapewnić Stażyście/stce ubezpieczenie NNW oraz OC