ŒCIEKOW¥ I OCHRONÊ WÓD
W WOJEWÓDZTWACH
DOLNOŒL¥SKIM I ŒL¥SKIM
Katarzyna Frodyma
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
1. Wstêp
Wp³yw cz³owieka na œrodowisko naturalne mo¿emy rozpatrywaæ w trzech g³ównych aspektach: zanieczyszczania i ochrony powietrza, zanie-czyszczania i ochrony wód oraz zaniezanie-czyszczania i ochrony gleby (szerzej [Strza³ko, Massor-Pietraszewska 2006]). W prezentowanym artykule szczególna uwaga poœwiêcona zostanie gospodarce wodnej. Woda nale¿y wprawdzie do zasobów odnawialnych, ale tempo jej wykorzystania nie mo¿e byæ szybsze ni¿ proces odnawiania, zw³aszcza ¿e Polska zaliczana jest do krajów o ubogich zasobach naturalnych (por. [Poskrobko 2007, s. 198; Ma³achowski 2007, s. 156; Py³ka-Gutowska 2004, s. 117]). Ponad-to ze zu¿yciem wody wi¹¿e siê tak¿e pogorszenie stanu wód i ekosyste-mów od nich zale¿nych, dlatego w³aœnie tak wa¿ne s¹ nak³ady finansowe na gospodarkê œciekami i ochronê wód.
Celem prowadzonych badañ jest ocena wydatków na ochronê wód oraz prezentacja efektów rzeczowych badanych inwestycji w wojewódz-twach dolnoœl¹skim i œl¹skim na tle Polski.
W badaniu porównane zosta³y wydatki inwestycyjne zwi¹zane z gos-podark¹ wodn¹ w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim w latach 2000-2006. Przestawiono tak¿e efekty rzeczowe inwestycji w ochronê œrodowiska w Polsce oraz we wskazanych województwach. Uwzglêdnio-no tak¿e œrodki finansowe pochodz¹ce z Funduszu SpójUwzglêdnio-noœci, w ramach którego od roku 2000 realizowane s¹ ró¿nego rodzaju projekty zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska.
Zbadane zosta³y zale¿noœci pomiêdzy wysokoœci¹ sumowanych w kolejnych latach wydatków inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ a efek-tami rzeczowymi tych inwestycji.
2. Wydatki inwestycyjne na gospodarkê wodn¹
Zgodnie z danymi pochodz¹cymi z G³ównego Urzêdu Statystycznego1 wydatki inwestycyjne na gospodarkê wodn¹ to przede wszystkim nak³ady na:
– ujêcia i doprowadzenia wody,
– budowê i modernizacjê stacji uzdatniania wody,
– zbiorniki wodne,
– regulacjê i zabudowê rzek i potoków,
– obwa³owania przeciwpowodziowe,
– stacje pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych.
Na rysunku 1 krzywa prezentuje wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych w Polsce w latach 2000-2006. W 2000 r. wynosi³y one 43 z³ w przelicze-niu na 1 mieszkañca. Po znacznym spadku nak³adów w 2001 r. (gdy wy-nios³y one jedynie 34 z³) nast¹pi³ okres zwiêkszania nak³adów a¿ do 2004 r. (52 z³). Nastêpnie zanotowano nieznaczny spadek w 2005 r. (45 z³) i w koñcowym okresie badania, czyli w 2006 r., znów by³o to 52 z³ w prze-liczeniu na 1 mieszkañca. POLSKA 0% 20% 40% 60% 80% 100% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 0 25 50 75 100 125 Stacje pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych Obwa³owania przeciwpowodziowe Regulacja i zabudowa rzek i potoków Zbiorniki wodne Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody Ujêcia i doprowadzenia wody OGÓ£EM (z³)
Rys. 1. Wysokoœæ i struktura nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê œciekow¹ i chronê wód
w Polsce w latach 2000-2006 ród³o: opracowanie w³asne.
1Dane statystyczne pochodz¹ ze strony internetowej GUS-u [Internet 3] oraz Rocznika Sta-tystycznego Województw.
Strukturê wydatków prezentuje wykres s³upkowy (rys. 1). W ca³ym badanym okresie blisko po³owa wydatków dotyczy³a ujêæ i uzdatniania wody (najmniej, bo tylko 45%, w 2003 r., natomiast w pocz¹tkowym – 2000 r. oraz koñcowym – 2006 r. by³o to 52% ogólnych nak³adów na go-spodarkê wodn¹). Od 12% (2000 r.) do 18% (2006 r.) nak³adów przezna-czane by³o na budowê i modernizacjê stacji uzdatniania wody. Oko³o 12-14% w kolejnych latach (z wyj¹tkiem 2005 r., gdy by³o to a¿ 20%) to nak³ady na budowê zbiorników wodnych. Nieco mniej (6-14%) to wydat-ki na regulacjê i zabudowê rzek i potoków. W badanym okresie zdecydo-wanie zmala³y wydatki na obwa³owania przeciwpowodziowe (z 14% w 2000 r. do 7% w 2006 r). Tylko blisko 1% nak³adów przeznaczane by³o na budowê stacji pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych.
W województwie dolnoœl¹skim nak³ady inwestycyjne na gospodarkê wodn¹ by³y zdecydowanie wy¿sze ni¿ œrednia krajowa (rys. 2), która w badanym okresie wynosi³a nieco ponad 44 z³ w przeliczeniu na 1 miesz-kañca. Najmniej wynosi³y w 2001 r. – tylko 50 z³ w przeliczeniu na 1 mieszkañca, najwiêcej zaœ w 2004 r. – 84 z³. W 2006 r. by³o to 71 z³ na 1 mieszkañca. W województwie œl¹skim nak³ady na gospodarkê wodn¹ by³y niemal tej samej wysokoœci co przeciêtnie w Polsce. Wynios³y naj-mniej 33 z³ (w 2002 r.), a najwiêcej 51 z³ (w 2005 r.). W 2006 r. wydatki inwestycyjny wynosi³y 41 z³ w przeliczeniu na 1 mieszkañca.
Struktura wydatków w województwie dolnoœl¹skim by³a analogiczna do tej zaobserwowanej dla Polski. W województwie œl¹skim zdecydowa-nie wzrasta³ w badanym okresie udzia³ wydatków na ujêcia i doprowadze-nia wody; w 2000 r. stanowi³y one 43%, a w 2006 r. ju¿ a¿ 72% ogólnych nak³adów. Zdecydowanie ni¿sze nak³ady (zw³aszcza w latach 2003-2006), bo poni¿ej 5%, przeznaczano na obwa³owania przeciwpowo-dziowe. Nak³ady na stacje pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych stanowi³y w latach 2000-2002 mniej ni¿ 0,5%, a od 2003 r. w ogóle nie s¹ ponoszone (rys. 2).
Warto zwróciæ uwagê na zró¿nicowanie wysokoœci nak³adów inwe-stycyjnych na gospodarkê wodno-œciekow¹ w poszczególnych woje-wództwach. Z tabeli 1 wynika, ¿e zró¿nicowanie to jest bardzo wysokie i roœnie w kolejnych latach. Wspó³czynnik zmiennoœci dla wysokoœci nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w przeliczeniu na 1 mieszkañca w poszczególnych województwach w 2000 r. wyniós³ 160%, w 2006 r. zaœ ju¿ a¿ 275%.
0% 0% 20% 20% 40% 40% 60% 60% 80% 80% 100% 100% 2000 2000 Dolnoœl¹skie Œl¹skie (z³) (z³) 125 125 100 100 75 75 50 50 25 25 0 0 2001 2001 2002 2002 2003 2003 2004 2004 2005 2005 2006 2006
Stacje pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych Obwa³owania przeciwpowodziowe
Regulacja i zabudowa rzek i potoków Zbiorniki wodne
Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody Ujêcia i doprowadzenia wody
OGÓ£EM
Rys. 2. Wysokoœæ i struktura nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê œciekow¹
i ochronê wód w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim w latach 2000-2006 ród³o: opracowanie w³asne.
Tabela 1. Wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w przeliczeniu
na 1 mieszkañca w poszczególnych województwach w latach 2000-2006 (w z³)
Województwa Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Dolnoœl¹skie 168 150 53 61 184 66 171 Kujawsko-pomorskie 122 120 27 29 141 29 158 Lubelskie 126 124 29 49 146 27 135 Lubuskie 151 142 36 43 154 37 155 £ódzkie 124 114 20 19 124 22 120 Ma³opolskie 151 133 62 80 182 93 103 Mazowieckie 151 136 53 49 149 45 147 Opolskie 139 107 57 31 140 36 158 Podkarpackie 134 127 36 46 144 29 131 Podlaskie 130 130 18 26 140 35 156 Pomorskie 126 128 33 36 135 23 140 Œl¹skie 147 142 33 41 150 51 141 Œwiêtokrzyskie 152 144 63 89 105 62 143 Warmiñsko-mazurskie 128 124 25 32 148 45 156 Wielkopolskie 131 128 21 33 143 34 151 Zachodniopomorskie 129 125 18 30 139 52 178 Statystyki Œrednia 44,3 35,9 36,5 43,4 51,5 42,9 52,7 Odchylenie standardowe 27,7 20,6 15,4 18,6 20,3 18,1 19,2 Wspó³czynnik zmiennoœci 160% 174% 236% 233% 254% 236% 275% ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego.
Na rys. 3 zaprezentowano uporz¹dkowanie województw ze wzglêdu na wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w przeli-czeniu na 1 mieszkañca.
W badanym okresie nak³ady na gospodarkê wodn¹ w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim by³y niemal tej samej wysokoœci, jednak po przeli-czeniu tych kwot na 1 mieszkañca danego województwa widaæ, i¿ zdecy-dowanie wy¿sze nak³ady ponoszono w województwie dolnoœl¹skim. Jak wynika z rys. 3, województwo to zajmowa³o drug¹ pozycjê w rankingu w latach 2000-2001 oraz 2004-2006, a w latach 2003 i 2006 trzecie miejsce. Tylko w 2002 r. wiêcej inwestowa³o siê w województwie œl¹skim (miej-sce 1) ni¿ w województwie dolnoœl¹skim (miej(miej-sce 5). Województwo œl¹skie w pozosta³ych latach zajmowa³o zdecydowanie gorsze pozycje w rankingu (w latach 2001 i 2004-2005 miejsce 5, w 2006 r. zaœ dopiero 12).
Na rysunku 4 zaprezentowano wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w wartoœciach bezwzglêdnych. Jak widaæ, nie prze-liczaj¹c tych nak³adów na 1 mieszkañca, dowiadujemy siê, ¿e w dwóch omawianych województwach s¹ to niemal takie same kwoty.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 DO KP LB LL LO ML MZ OP PK PD PM SL SW WM WK ZP
Rys. 3. Liniowe uporz¹dkowanie województw ze wzglêdu na wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych
na gospodarkê wodn¹ w latach 2000-2006 ród³o: opracowanie w³asne.
0 (z³) 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 podregion: jeleniogórsko--wa³brzyski wroc³awski Wroc³aw legnicki województwo dolnoœl¹skie 2004 2005 2006 0 (z³) 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 podregion: czêstochowski centralny œl¹ski rybnicko--jastrzêbski bielsko-bialski województwo œl¹skie 2004 2005 2006
Rys. 4. Wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód
w latach 2004-2006 w podregionach nale¿¹cych do województwa dolnoœl¹skiego i œl¹skiego
W województwie dolnoœl¹skim najmniej inwestuje siê w podregionie legnickim. W 2004 r. najwiêksze nak³ady zaobserwowano w podregionie wroc³awskim, w 2006 r. zaœ w podregionie jeleniogórsko-wa³brzyskim. W województwie œl¹skim najwiêksze wydatki poniesiono w podregionie centralnego œl¹ska, a najmniejsze w podregionie czêstochowskim.
3. Projekty dotycz¹ce gospodarki wodno-œciekowej
w ramach Funduszu Spójnoœci
Od daty akcesji do Unii Europejskiej Polska sta³a siê najwiêkszym benefi-cjentem œrodków z Funduszu Spójnoœci spoœród wszystkich krajów cz³on-kowskich UE. Œrodki z Funduszu Spójnoœci maj¹ pomóc Polsce wywi¹zaæ siê z zobowi¹zañ akcesyjnych zwi¹zanych z dostosowaniem do norm UE w najtrudniejszych i wymagaj¹cych najwiêkszych nak³adów fi-nansowych obszarach, w wypadku których Polska uzyska³a najd³u¿sze okresy przejœciowe. Wspó³finansowanie z Funduszu Spójnoœci mog¹ uzyskaæ inwestycje dotycz¹ce:
– poprawy jakoœci wód powierzchniowych,
– polepszenia jakoœci i dystrybucji wody przeznaczonej do picia,
– racjonalizacji gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi,
– poprawy jakoœci powietrza,
– zapewnienia bezpieczeñstwa przeciwpowodziowego2
W latach 2000-2006 rozpoczêtych zosta³o w Polsce 88 projektów, z czego jeden dotyczy³ ochrony powietrza, osiem zwi¹zanych by³o z gospo-dark¹ odpadami, a zdecydowanie najwiêcej, bo a¿ 79 projektów, doty-czy³o gospodarki wodno-œciekowej. Wysokoœæ dofinansowania projek-tów zwi¹zanych z gospodark¹ œciekow¹ w Polsce by³a ró¿na w badanym okresie. W 2000 r. Polska otrzyma³a œrodki w wysokoœci ponad 400 mln euro, w 2001 r. by³o to blisko 340 mln euro. W latach 2002-2003 Fundusz Spójnoœci wspomóg³ projekty w kwotach o wysokoœci ok. 200 mln euro. Lata 2004 (690 mln euro) i 2005 (800 mln euro) to zdecydowanie wiêcej pozyskanych œrodków. Niestety w 2006 r. Polska wykorzysta³a jedynie 36 mln euro.
Na rysunku 5 przedstawiono wysokoœæ dofinansowania na projekty wodno-œciekowe z Funduszu Spójnoœci w przeliczeniu na 1 mieszkañca w Polsce oraz w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim. Nazwy
projek-2Informacje ogólne o Funduszu Spójnoœci pochodz¹ ze strony internetowej „Centrum In-formacji o Œrodowisku” [Internet 1].
tów realizowanych w tych województwach oraz wysokoœæ dofinansowa-nia zaprezentowano w tab. 2 i 3.
W województwie dolnoœl¹skim w latach 2000-2006 podjêto realiza-cjê siedmiu projektów wodno-œciekowych dofinansowywanych przez Funduszu Spójnoœci (tab. 2).
Najwy¿sze dofinansowanie – ponad 20 tys. euro w przeliczeniu na 1 mieszkañca – uzyskano w 2000 r. (rys. 5). W latach 2002-2004 œrodki z Unii Europejskiej stanowi³y nieco ponad 10 tys. euro w przeliczeniu na 1 mieszkañca. W 2005 r. dofinansowanie wynios³o 17 tys. euro na 1 mieszkañca.
W województwie œl¹skim w latach 2001-2005 rozpoczêto osiemna-œcie projektów (tab. 3). Jeden z nich (oczyszczanie osiemna-œcieków i uzdatnianie wody pitnej w Czêstochowie) zosta³ ju¿ zakoñczony, a zakoñczenie inne-go (Katowice – oczyszczanie œcieków) planowane jest na koniec 2008 r. Dla pozosta³ych (podobnie jak to ma miejsce w województwie dolno-œl¹skim) planowana data zakoñczenia inwestycji to 31.12.2009 r. lub 31.12.2010 r. Wysokoœæ dofinansowania z Funduszu Spójnoœci w przeli-czeniu na 1 mieszkañca w województwie dolnoœl¹skim by³a wy¿sza ni¿ przeciêtnie w Polsce (z wyj¹tkiem 2005 r.). Najwy¿sze dofinansowanie ze
0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
POLSKA Dolnoœl¹skie Œl¹skie (euro)
Rys. 5. Wysokoœæ dofinansowania z Funduszu Spójnoœci na projekty wodno-œciekowe w Polsce
oraz w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim w przeliczeniu na 1 mieszkañca w latach 2000-2006
œrodków Unii Europejskiej mia³o miejsce w 2004 r. (60 tys. euro w przeli-czeniu na 1 mieszkañca – rys. 5).
Tabela 2. Projekty Funduszu Spójnoœci realizowane w województwie dolnoœl¹skim
w latach 2000-2006
Rok Nazwa projektu
Dofinansowanie z Funduszu Spójnoœci Data (planowana) zakoñczenia inwestycji w euro jako % kosztów kwalifi-kowanych projektu 2000
Gospodarka odpadami sta³ymi
we Wroc³awiu, etap I 11 465 000 66 31.12.2010
Poprawa jakoœci wody we Wroc³awiu 60 709 040 56 31.12.2010
2002
Oczyszczanie œcieków w Boles³awcu 9 972 429 60 31.12.2009 Zaopatrzenie w wodê i oczyszczanie
œcieków w Jeleniej Górze 26 490 825 69 31.12.2009
2003 Oczyszczanie œcieków w Wa³brzychu 34 451 700 69 31.12.2010 2004 Poprawa gospodarki wodno-œciekowej
we Wroc³awiu – etap II 31 155 620 62 31.12.2009
2005 Karkonoski system wodoci¹gówi kanalizacji – etap I 49 399 450 85 31.12.2010 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych ze strony internetowej Ministerstwa
Tabela 3. Projekty Funduszu Spójnoœci realizowane w województwie œl¹skim
w latach 2000-2006
Rok Nazwa projektu
Dofinansowanie z Funduszu Spójnoœci Data (planowana) zakoñczenia inwestycji w euro jako % kosztów kwalifiko-wanych projektu 2001
Budowa systemu kanalizacji sanitarnej
w Rybniku 71 321 600 64 31.12.2009
Katowice – oczyszczanie œcieków 20 669 298 60 31.12.2008 Modernizacja gospodarki œciekowej w Gliwicach 27 000 000 53 31.12.2010 2002
Oczyszczanie œcieków i uzdatnianie wody pitnej
w Czêstochowie 23 456 810 65 31.12.2007
Oczyszczanie œcieków – Ruda Œl¹ska 28 432 398 65 31.12.2009 2003
Gospodarka œciekowa w Sosnowcu 15 916 005 70 30.04.2009 Oczyszczanie œcieków na ¯ywiecczyŸnie 11 877 060 65 31.12.2010 Zaopatrzenie w wodê i oczyszczanie œcieków
w Chorzowie-Œwiêtoch³owicach 22 267 980 70 31.12.2010
2004
Gospodarka wodno-œciekowa w Bêdzinie 21 286 425 75 31.12.2009 Gospodarka œciekowa na terenie gmin Jastrzêbie
Zdrój, Mszana i Godów 28 472 209 84 31.12.2009
Gospodarka œciekowa w Tychach 75 093 900 75 31.12.2009 Gospodarka wodno-œciekowa w Pszczynie,
etap I 25 842 225 75 31.12.2009
Gospodarka wodno-œciekowa w Raciborzu 14 557 779 71 31.12.2009 Poprawa gospodarki wodno-œciekowej na terenie
gminy Bytom 49 598 966 80 31.12.2009
Poprawa gospodarki wodno-œciekowej na terenie
gminy Zabrze 58 287 351 65 31.12.2009
Uporz¹dkowanie gospodarki wodno-œciekowej
w Mys³owicach 15 458 406 64 31.12.2009
2005
Gospodarka œciekowa Zawiercia 18 865 980 80,5 31.12.2010 Zaopatrzenie w wodê i kanalizacjê Piekar
Œl¹skich 16 297 503 59,7 31.12.2010
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych ze strony internetowej Ministerstwa Œrodowiska.
4. Efekty rzeczowe inwestycji w gospodarkê wodn¹
W artykule ocenie poddano jedynie rzeczowe efekty inwestycji w gospo-darkê œciekow¹ i ochronê wód. Za zmienne charakteryzuj¹ce efekty rze-czowe przyjêto:
0 1 2 3 4 5 6 7 8 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 a) ujêcia wody (m3/dobê) 0 5 10 15 20 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 e) obwa³owania przeciwpowodziowe (km) 0 100 200 300 400 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 c) sieæ wodoci¹gowa (km)
Rys. 6. Efekty rzeczowe inwestycji w gospodarkê wodn¹ w Polsce oraz
0 1 2 3 4 5 6 7 8 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 b) uzdatnianie wody (m3/dobê) 0 10 20 30 40 50 60 70 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 d) regulacja i zabudowa rzek i potoków (km) 0 250 500 750 1 000 1 250 1 500 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 9 281 10 993 f) zbiorniki wodne (m3) Polska
– uzdatnianie wody (m3/dobê w przeliczeniu na 1 mieszkañca); – sieæ wodoci¹gow¹ (km/10 000 km2powierzchni);
– regulacjê i zabudowê rzek i potoków (km/10 000 km2powierzchni); – obwa³owania przeciwpowodziowe (km/10 000 km2powierzchni); – zbiorniki wodne (m3/ w przeliczeniu na 1 mieszkañca).
W latach 2000-2003 powstawa³o wiêcej nowych ujêæ wody (por. rys. 6a i b). Z kolei ostatnie trzy lata (2004-2006) to zwiêkszona iloœæ wody uzdat-nionej do picia. Nowe ujêcia wody w przeliczeniu na 1 mieszkañca by³y w badanym okresie zdecydowanie wy¿sze w województwie dolnoœl¹skim (z wyj¹tkiem 2000 r.). W 2001 r. w województwie dolnoœl¹skim by³o wiêcej nowych ujêæ wody ni¿ œrednio w Polsce. Je¿eli chodzi o uzdatnianie wody, to równie¿ odnotowano wiêksze efekty w województwie dolnoœl¹skim. W 2002 r. iloœæ uzdatnionej wody w przeliczeniu na 1 mieszkañca w wojewódz-twach dolnoœl¹skim i œl¹skim by³a prawie identyczna (przy czym niemal dwa razy mniejsza ni¿ œrednio w Polsce). Jedynie w 2006 r. uzdatnionej wody przyby³o wiêcej w województwie œl¹skim ni¿ dolnoœl¹skim.
W kolejnych latach mala³a d³ugoœæ nowych sieci wodoci¹gowych w Polsce (rys. 6c); w 2006 r. by³o to ok. 190 km na 10 000 km2powierzchni.
Z wyj¹tkiem 2001 r. w badanym okresie wiêcej nowych sieci wodoci¹go-wych powstawa³o w województwie œl¹skim; w 2005 r. by³o to prawie 360 km w przeliczeniu na 10 000 km2powierzchni.
Regulacja rzek i potoków w 2000 i 2006 r. odbywa³a siê na odcinku ok. 7 km na 10 000 km2powierzchni; tylko w 2003 r. by³o to ponad 27 km
na 10 000 km2(rys. 6d). W województwie dolnoœl¹skim najwiêcej
efek-tów w postaci regulacji rzek i potoków zanotowano w pocz¹tkowym okre-sie badania, tj. w latach 2000-2001. W województwie œl¹skim najwiêkszy przyrost regulowanych i zabudowanych rzek i potoków nast¹pi³ w 2001 r. oraz w latach 2003-2004.
W badanym okresie mala³a liczba obwa³owañ przeciwpowodziowych w Polsce – do nieco ponad 3 km na 10 000 km2powierzchni w 2006 r.
(rys. 6e). Spadek ten by³ bardzo widoczny w województwie dolnoœl¹skim, gdzie w pocz¹tkowym okresie (2000 r.) powsta³o 16 km nowych obwa³owañ (w przeliczeniu na 10 000 km2 powierzchni), w 2004 r. ju¿
tylko nieco ponad 2 km, a w latach 2005-2006 w ogóle nie powsta³y nowe obwa³owania przeciwpowodziowe. W województwie œl¹skim d³ugoœæ obwa³owañ przeciwpowodziowych by³a zwykle dwa, trzy razy d³u¿sza ni¿ œrednio w Polsce, z wyj¹tkiem 2002 i 2006 r., kiedy to d³ugoœæ obwa³owañ przeciwpowodziowych wynios³a niemal tyle samo w woje-wództwie œl¹skim co œrednio w kraju.
Bardzo ró¿nie w kolejnych latach wygl¹da³a budowa nowych zbiorni-ków wodnych. W 2002 r. ich objêtoœæ wzros³a tylko o 30 m3, podczas gdy w 2005 r. by³o to niemal 1400 m3w przeliczeniu na 1 mieszkañca Polski (por. rys. 6f). Zdecydowanie najwiêkszy przyrost pojemnoœci zbiorników wodnych zanotowano w 2003 r. w województwie dolnoœl¹skim – ponad 9 tys. m3, w 2005 r. zaœ w województwie œl¹skim – prawie 10 tys. m3.
5. Zale¿noœci pomiêdzy wydatkami na gospodarkê wodn¹
a efektami rzeczowymi tych inwestycji
W celu zbadania zale¿noœci pomiêdzy wydatkami inwestycyjnymi na ochro-nê œrodowiska a efektami rzeczowymi tych inwestycji w latach 2000-2006 wyznaczono macierz wspó³czynników korelacji liniowej (tab. 4). Badaniu podlega³y sumowane nak³ady inwestycyjne w kolejnych latach przeliczone na liczbê mieszkañców województwa w ostatnim z sumowanych lat. Efekty rzeczowe mierzone by³y syntetycznie3w ka¿dym roku osobno.
Tabela 4. Wspó³czynniki korelacji liniowej pomiêdzy sumowanymi nak³adami
na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód a efektami rzeczowymi tych inwestycji* Efekty w roku 2001 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Nak³ady zsumowane do roku 1999 0,2177 0,5171 0,1127 0,3203 0,4068 0,0843 –0,2553 2000 0,4983 0,0937 0,2823 0,4796 0,1078 –0,2653 2001 0,0540 0,2557 0,5011 0,1290 –0,2720 2002 0,3567 0,5398 0,0900 –0,2487 2003 0,5562 0,0640 –0,2218 2004 0,0441 –0,2069 2005 –0,1569
*pogrubion¹ kursyw¹ zaznaczona wartoœci, dla których p-value < 05. ród³o: obliczenia w³asne.
3Zmienna syntetyczna powsta³a jako œrednia arytmetyczna ze znormalizowanych efektów omówionych w pkt 4.
Najbardziej istotne s¹ wyniki znajduj¹ce siê na g³ównej przek¹tnej (tab. 4). Widaæ statystycznie istotn¹ zale¿noœæ korelacyjn¹ pomiêdzy efektami w 2001 r. a zsumowanymi nak³adami inwestycyjnymi z lat 1999-2000 oraz pomiêdzy efektami w 2004 r. a nak³adami z lat 1999-2003. I w zasadzie tylko efekty w tych dwóch latach (2001 i 2004) istotnie zale¿¹ od nak³adów inwestycyjnych. Zastanawiaj¹ca jest ujemna zale¿noœæ pomiêdzy efektami w 2006 r. a nak³adami z lat wczeœniejszych.
Warto zwróciæ uwagê, ¿e wczeœniejsze badania, w których nak³ady inwestycyjne by³y brane pod uwagê osobno w poszczególnych latach, da³y podobne zale¿noœci korelacyjne4. Wprawdzie poszczególne wartoœci
wspó³czynników korelacji by³y w poprzednich badaniach nieco ni¿sze, ale równie¿ tam widaæ by³o statystycznie istotn¹ korelacjê pomiêdzy efek-tami w 2004 r. a wydatkami z lat 2000-2002 (wspó³czynnik korelacji li-niowej na poziomie 0,53-0,59). Ponadto zauwa¿yæ mo¿na by³o siln¹ za-le¿noœæ korelacyjn¹ pomiêdzy efektami w 2003 r. a nak³adami w roku 2002 r. (0,75), która nie pojawi³a siê w przypadku nak³adów sumowa-nych.
Zastanawiaj¹cy jest brak wyraŸnych korelacji w pozosta³ych latach, które potwierdzi³yby hipotezê o zale¿noœci efektów rzeczowych od zsu-mowanych nak³adów inwestycyjnych. Pierwszym nasuwaj¹cym siê wyt³umaczeniem jest zbyt krótki okres badania. Projekty inwestycyjne zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska to zwykle d³ugoterminowe prace (co wi-daæ na przyk³adzie projektów wodno-œciekowych dofinansowywanych z Funduszu Spójnoœci), których efekty mog¹ byæ jeszcze niewidoczne.
Ponadto czêœæ tych nak³adów ponoszona jest na modernizacjê, której efekty równie¿ mog¹ byæ s³abo widoczne.
6. Podsumowanie
Nak³ady na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód w Polsce wskazuj¹ po-wolny trend wzrostowy. Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e najwiêk-sze wydatki dotycz¹ ujêæ i uzdatniania wody. Jest to ok. 50% nak³adów na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód w Polsce. Struktura tych wydatków w poszczególnych województwach jest mocno zró¿nicowana.
Dofinansowanie ze œrodków unijnych jest tak¿e bardzo zró¿nicowane w ujêciu przestrzennym i czasowym w Polsce. Województwa
dolno-4Wyniki tych badañ przedstawiono w referacie pt. Badanie wydatków na ochronê œrodowi-ska w Polsce w ujêciu wojewódzkim wyg³oszonym na XLIV Konferencji Statystyków, Ekonome-tryków i Matematyków Polski Po³udniowej, Osieczany 6-8 V 2008 r.
œl¹skie i œl¹skie nale¿¹ jednak do czo³ówki województw, które pozyska³y w latach 2000-2006 najwiêcej œrodków z Unii Europejskiej. Wojewódz-two œl¹skie zajê³o drugie miejsce ze wzglêdu na wysokoœæ dofinansowa-nia z Funduszu Spójnoœci w przeliczeniu na 1 mieszkañca, a wojewódz-two dolnoœl¹skie by³o pi¹te.
Zaledwie w kilku przypadkach zauwa¿yæ mo¿na statystycznie istotn¹ zale¿noœæ pomiêdzy zsumowanymi wydatkami inwestycyjnymi na gos-podarkê œciekow¹ i ochronê wód a efektami rzeczowymi tych nak³adów w kolejnych latach. Otwarte pozostaje pytanie: dlaczego brak jest tych zale¿noœci. Jednym z wyjaœnieñ zaistnia³ej sytuacji mo¿e byæ to, i¿ s¹ to inwestycje d³ugoterminowe, a ich efekty bêd¹ widoczne dopiero w na-stêpnych latach.
W dalszych badaniach skupiona zostanie uwaga tak¿e na ocenie efek-tów nierzeczowych inwestycji w ochronê œrodowiska, takich jak wp³yw wydatków inwestycyjnych na jakoœæ ¿ycia mieszkañców.
Literatura
Ma³achowski K. (red.), Gospodarka a œrodowisko i ekologia, Wydawnictwa Fachowe CeDeWu, Warszawa 2007.
Poskrobko B. (red.), Zarz¹dzanie œrodowiskiem, Polskie Wydawnictwo Ekonomicz-ne, Warszawa 2007.
Py³ka-Gutowska E., Ekologia z ochrona œrodowiska, Wydawnictwo Oœwiata, War-szawa 2004.
Strza³ko J., Massor-Pietraszewska T. (red.), Kompendium wiedzy o ekologii, Wyd. Na-ukowe PWN, Warszawa 2006.
ród³a internetowe
[1] www.ekoportal.pl – strona internetowa Centrum Informacji o Œrodowisku. [2] ww.mos.gov.pl – strona internetowa Ministerstwa Œrodowiska.
