Zagrożone gatunki roślin naczyniowych Kutna

ä ) © Q a щ га В w @ i? © 0 0 a G 0 © 0 ® (ä s В © га © В ©

2002

Folia Biologica et Oecologica 1: 6 5 -7 0

(A cta Univ. Lodz., Folia Biol, et Oecol.)

U

W

, A

G

Zagrożone gatunki roślin naczyniowych Kutna

Endangered species o f vascular plants o f K utno

Abstract: In this article a list and characterization of endangered species o f vascular plants, found in the area of K u tno in 1992-1994, has been presented. The research was carried out using a cartogram m ethod.

Treść:

1. Wstęp 2. Teren badań

3. M ateriał i uwagi m etodyczne 4. Lista gatunków

5. Uwagi końcow e 6. Literatura 7. Summ ary

1. Wstęp

Flo ra naczyniowa miast środkowej Polski, w tym także K utna, podlega

aktualnie gwałtownym przemianom na skutek zmian w sposobach ingerencji

człowieka w środowisko miejskie. Procesowi temu, obok zjawiska ekspansji

niektórych gatunków, towarzyszy przede wszystkim zjawisko recesji wielu

gatunków roślin naczyniowych.

Prezentowana praca jest pierwszą próbą zestawienia zagrożonych gatunków

roślin naczyniowych Kutna. Zawarte w tym opracowaniu informacje stanowić

będą podstawę do prowadzenia szczegółowych badań nad tymi gatunkam i

w przyszłości oraz określenia przyczyn zagrożenia i możliwości ich ochrony.

2. Teren badań

K utno należy do miast założonych do 1466 r. ( S z y m c z a k 1984). Leży

na skraju regionu geograficznego Równiny Kutnowskiej, nad rzeką Ochnią

( D y l i k o w a 1984a). Położone jest w północnej części województwa

łódz-kiego, na międzynarodowym szlaku drogowym E8 (Województwo łódzkie

1 : 500 000, 1999).

Na terenie K utna występują m. in. następujące typy gleb: m ady rzeczne,

czarne i szare ziemie oraz gleby płowe, brunatne wyługowane i pseudogleje.

Są to gleby wytworzone z piasków gliniastych i słabogliniastych oraz glin

zwałowych ( D y l i k o w a 1984b).

Klimat Kutna cechuje się dużą zmiennością stanów pogodowych, zwłaszcza

wiosną ( K o ż u c h o w s k i 1984).

Aktualny obraz szaty roślinnej K utn a ukształtował się pod wpływem

wielowiekowej działalności ludzkiej. Pierwotnie tereny tego m iasta pokryte

były lasami, przeważnie łęgowymi i grądowymi ( O l a c z e k 1984). Obecnie

w obrębie m iasta zachowały się niewielkie resztki dawnych lasów (N у с e к

1977). Ważnym obiektem o ciekawej florze jest podworski park miejski,

w którym oprócz zielnych gatunków roślin chronionych rosną dęby-pomniki

przyrody ( O l a c z e k 1971).

N a siedliskach synantropijnych zachowało się także dotąd wiele

inte-resujących zagrożonych gatunków roślin.

3. Materiał i uwagi metodyczne

Przy opracowaniu listy gatunków roślin naczyniowych zagrożonych na

terenie K u tna wykorzystano wyniki badań własnych oraz dane z literatury

(np. D r y m m e r 1885; E j s m o n d 1887; K u c h a r s k i 1984; K u r z ą c

1984; M o w s z o w i c z 1960, 1978; O l a c z e k 1963, 1974).

Na liście uszeregowano gatunki w porządku alfabetycznym, stosując

nom enklaturę według Vascular plants o f Poland - a checklist ( M i r e k i in.

1995).

Kierując się zasadą jednolitości kryteriów oceny stopnia zagrożenia dla

wszystkich grup roślin, przyjęto kategorie IU C N , tj. M iędzynarodowej Unii

Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych (How to use... 1980; L u c a s ,

S y n g e 1978; O l a c z e k 1985; Z a r z y c k i , K a ż m i e r c z a k o w a 1993;

Z a r z y c k i i in. 1992), a mianowicie: Ex - gatunki wymarłe i przypuszczalnie

wymarłe; E - gatunki wymierające; V - gatunki narażone; R - gatunki

rzadkie; I - gatunki o nieokreślonym zagrożeniu.

Poza tym, korzystano z opracowań W a r c h o l i ń s k i e j (1986-1987, 1991,

1993, 1994, 1998).

4. Lista gatunków

Aethusa cynapium L. ssp. agrestis (W altr.) D ostał 1

Agrostemma gilhago L. • V

Alopecurus myosuroides H uds. R

Alyssum alyssoides (L.) L. I

Anchusa arvensis (L.) Bieb. V

Aphones microcarpa (Boiss. et Reuter) Rothm . R

Aquilegia vulgar Li L. R

Asarum europaeum L.

A vena strigosa Schreb. E

Bromus arvensis L. Ex Bromus secalinus L. E Bupleurum rolundifolium L. Ex Camelina microcarpa A ndrz. ex D C. V Campanula rapunculoides L. I Centaurea cyanus L. 1 Cerilhe minor L. E

Chaenorhinum minus (L.) Lange R

Chenopodium polyspermum L. I

Consolida regalis S. F . G ray I

Convallaria majalis L. R

Digilaria sanguinalis (L.) Scop. R

Euphorbia exigua L. V

Falcaria vulgaris Bernh. R

Frangula alnus Miller R

Fumaria officinalis L.

Gagea pratensis (Pers.) D um ort. R

Geranium molle L. R

Hedera helix L.

Helichrysum arenarium (L.) M oench Ex Herniaria glabra L.

Hypericum humifusum L. V

Kickxia elatine (L.) D um ort. E Linaria arvensis (L.) Desf. E Medicago falcata L.

Melandrium noctiflorum (L.) Fr. V

Myosurus minimus L. V

Neslia paniculata (L.) Desv. V

Nigella arvensis L. E

Odontites verna (Bell.) D um ort. I

Papaver dubium L. I

Gatunek/Species Ex E V R 1

Ranunculus arvensis L. E

Silene dichotoma Ehrh. R

Sinapis arvensis L. I

Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers. R

Stachys annua (L.) L. E

Taxus baccata L. R

Valerianella dentata (L.) Pollich E

Veronica polita Feries 1

* Kategorie zagrożenia: E x - gatunki wymarłe i przypuszczalnie wymarłe; E - gatunki wymierające; V - gatunki narażone; R - gatunki rzadkie; I - gatunki o nie określonym zagrożeniu.

* Categories of threat: E x - extinct and probably extinct species; E - endangered species; V - vulnerable species; R - rare species; I - indeterm inate species.

5. Uwagi końcowe

Na liście gatunków roślin naczyniowych zagrożonych na terenie K utn a

znalazło się 49 taksonów. Stanowi to około 7,0% wszystkich gatunków

roślin naczyniowych stwierdzonych dotąd na terenie tego miasta.

Do kategorii wymarłych i przypuszczalnie wymarłych (Ex) zaliczono trzy

gatunki, wymierających (E) - dziewięć gatunków, narażonych (V) - osiem

gatunków, rzadkich (R) - trzynaście gatunków, a do kategorii o nieokreślonym

zagrożeniu (I) zakwalifikowano 16 gatunków.

Na liście zamieszczono rośliny rodzime (apofity) i rośliny obcego po

-chodzenia (antropofity), głównie archeofity.

Osiem gatunków znajduje się pod ochroną ( O l a c z e k 1992). N a

szcze-gólną uwagę spośród tych gatunków zasługują: Taxus baccata, Sorbus

intermedia, Frangula alnus, Aquilegia vulgaris i Helichrysum arenarium.

Znaczna liczba zagrożonych gatunków zamieszczonych na liście występuje

na pojedynczych rozproszonych stanowiskach i reprezentowana jest przez

nieliczne populacje, np.: Aphanes microcarpa, Avena strigosa, Bromus arvensis,

В. secalinus, Bupleurum rotundifolium, Camelina microcarpa, Cerinthe minor,

Euphorbia exigua, Gagea pratensis, Geranium molle, Hypericum humifusum,

Kickxia elatine, Linaria arvensis, Nigella arvensis, Ranunculus arvensis, Silene

dichotoma, Stachys annua, Valerianella dentata.

Gatunki о nie określonym zagrożeniu (16 gatunków) wymagają dalszej

obserwacji, aby można było ocenić ich status.

Do najważniejszych czynników zagrażających zamieszczonym na liście

gatunkom zaliczyć można: zmiany stosunków wodnych, urbanizację i rozwój

komunikacji, intensywne rolnictwo i ogrodnictwo oraz zmiany bioklimatu.

6. Literatura

D r y m m e r K. 1885. Spis roślin zebranych w pow. kutnowskim w okolicach Żychlina. Kutna, Krośniewic i Oporowa. Pam. Fizjogr. 5: 39-66.

D y l i k o w a A. 1984a. Położenie geograficzne. [W:] A. D ylikow a (red.). Województwo płockie. Wyd. UŁ, Łódź: 11-16.

D y l i k o w a A. 1984b. Gleby. [W:] A. Dylikowa (red.). Województwo płockie. Wyd. UŁ, Łódź: 63-67.

E j s m o n d A. 1887. Sprawozdanie z wycieczki botanicznej w płockim , rypińskim, sierpeckim i mławskim powiecie, odbytej w lipcu 1885 i 1886 roku. Pam. Fizjograf. 7: 94-134. How to use the IU C N red data book categories. 1980.

К o ż u c h o w s k i K. 1984. Klimat. [W:] A. Dylikow a (red.). Województwo płockie. Wyd. UŁ, Łódź: 43-52.

K u c h a r s k i L. 1984. Charakterystyka fo r y . [W:] A. D ylikow a (red.). Województwo płockie. Wyd. UŁ, Łódź: 68-72.

K u r z ą c M. 1984. Ochrona tworów przyrody. [W:] A. D ylikow a (red.). Województwo płockie. Wyd. UŁ, Łódź: 95-106.

L u c a s G. , S y n g e H. 1978. The IU C N plant red data book. IU C N , Morges.

M i r e k Z. i in. [P i ę к o ś - M i r к o w a H. , Z a j ą c A., Z a j ą c M.] 1995. Vascular plants o f Poland - a checklist. Polish Academy of Sciences, W. Szafer Institute of Botany, K raków : 1-303.

M o w s z o w i c z J. 1960. Conspectus fo r a e lodziensis. cz. I. Rośliny naczyniowe. Prace Wydz. M at.-Przyr. Łódz. Tow. N auk. 69: 1-375.

M o w s z o w i c z J. 1978. Conspectus florae Poloniae Medianae (plantae vasculares). Przegląd flo ry Polski środkowej (rośliny naczyniowe). Wyd. UŁ, Łódź: 1-395.

N y c e k J. 1977. Kutno i okolice. K AW, Warszawa: 1-50.

O l a c z e k R. 1963. Niektóre rzadkie lub nowe gatunki roślin dla flo r y województwa łódzkiego. Zesz. N auk. Uniw. Łódzkiego, ser. II, 14: 73-79.

O l a c z e k R. 1971. Przewodnik po województwie łódzkim. LOP - N asza Przyroda, Warszawa: 3-223.

O l a c z e k R. 1974. Materiały do flor y Polski środkowej. Zesz. N auk Uniw. Łódzkiego, ser. II, 54: 27-39.

O l a c z e k R. 1984. Zróżnicowanie roślinności. [W:] A. D ylikow a (red.). Województwo płockie. Wyd. UŁ, Łódź: 72-78.

O l a c z e k R. 1985. Kategorie zagrożenia ginących gatunków roślin i zwierząt. Chrońm y przyr. ojcz. 41 (6): 5-21.

O l a c z e k R. 1992. Rośliny chronione w Polsce. LOP. Warszawa: 3-12.

S z y m c z a k A. 1984. Miasta i osiedla w Płockiem (mapa). [W:] A. Dylikowa (red.). Województwo płockie. Wyd. U Ł, Łódź: 118.

W a r c h o l i ń s k a A. U. 1986-1987. Lista zagrożonych gatunków roślin segetalnych środkowej Polski. Fragm . Flor. G eobot. 31/32: 225-231.

W a r c h o l i ń s k a A. U. 1991. Właściwości i współczesne przemiany flo ry segetalnej Wzniesień Łódzkich na tle wybranych flo r segetalnych środkowej Polski. Fragm . Flor. G eobot. 36 (2): 459-497.

W a r c h o l i ń s k a A. U . 1993. Chwasty polne Wzniesień Łódzkich - Atlas rozmieszczenia. Wyd. U Ł, Łódź: 5-413.

W a r c h o l i ń s k a A. U. 1994. List o f threatened segetal plant species in Poland. Proc. Internat. Conf., Sätoraljaüjhely: 206-219.

W a r c h o l i ń s k a A. U . 1998. Właściwości zagrożonych segetalnych roślin naczyniowych Polski. [W:] A. U. W archolińska (red.). Ginące i zagrożone gatunki flo ry segetalnej. A cta Univ. Lodz., Folia bot. 13: 4-17.

Z a r z y c k i K., К a ź m i e r c z a k o w a R. (red.) 1993. Polska czerwona księga roślin. Inst. Ochr. Przyr. PAN , K raków : 9-310.

Z a r z y c k i K. i in. [ W o j e w o d a W. , H e i n r i c h Z.] 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Inst. Bot. im. Szafera PA N, K raków : 3-98.

7. Summary

In the present paper a prelim inary list of 49 endangered vascular pla nt species in the area of K utn o is given. M any of them belong to rare species bo th in regions as well as in the whole country. The presented list has been prepared as an in troduction to detailed investigations on rare and endangered species of vascular plants o f this tow n. M oreover, it will constitute a basis allowing comparison o f regularly conveyed evaluations of the status of the endangered vascular plant species shown on this list.

d r hab. prof. nadzw. Ur s z u l a Wa r c h o l i ń s k a, Translated by An e t a Wa r c h o l i ń s k a An n a Gm e r e k

Zakład Ekologii Roślin i Fitosocjologii Uniw ersytet Łódzki