Problem utraty wartości aktywów z perspektywy analizy finansowej na przykładzie spółek notowanych na GPW w Warszawie

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 785. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Konrad Grabiński Katedra Rachunkowości Finansowej. Problem utraty wartości aktywów z perspektywy analizy finansowej na przykładzie spółek notowanych na GPW w Warszawie 1. Wprowadzenie Wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej Polska przyjęła na siebie liczne zobowiązania w zakresie dostosowania krajowego ustawodawstwa do acquis comunnaitre. W szczególności zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 lipca 2002 r. Polska zobowiązała się do wprowadzenia międzynarodowych standardów rachunkowości (MSR) do sprawozdawczości finansowej tzw. podmiotów zainteresowania publicznego począwszy od okresu obrachunkowego rozpoczynającego się 1 stycznia 2005. Na grunt polski rozporządzenie zostało wprowadzone ustawą o zmianie ustawy o rachunkowości oraz zmianie ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie1, która została uchwaloną 27 sierpnia 2004 r. W wypadku spółek giełdowych rozporządzenie oznaczało wprowadzenie: – obowiązku sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych według MSR, – prawa (możliwości) sporządzania sprawozdań jednostkowych według MSR.. M. Andrzejewski, K. Grabiński, Polskie prawo bilansowe – rozwój i perspektywy zmian, „Rachunkowość” 2006, nr 7, s. 4. 1.

(2) Konrad Grabiński. 80. Wprowadzone zmiany oznaczają, że większość spółek notowanych na GPW w Warszawie już przyjęło lub przyjmie w najbliższym czasie MSR. Wynika to z wielu okoliczności, wśród których do najważniejszych należy zaliczyć; – wyższy poziom porównywalności sprawozdań finansowych między spółkami z GPW w Warszawie a spółkami notowanymi na innych regulowanych rynkach europejskiego obszaru gospodarczego, – wyższa jakość sprawozdań finansowych sporządzanych według MSR w stosunku do sprawozdań sporządzanych według ustawy o rachunkowości (Uor), – podwyższenie wizerunku i zaufania spółki, która decyduje się na poniesienie znaczących kosztów przejścia ma MSR w celu dostarczenia lepszej jakościowo informacji swoim akcjonariuszom (efekt marketingowy), – obniżenie ryzyka analizy rachunkowej (accounting analysis) w związku z dostarczeniem „lepszej” jakościowo informacji, – ruchy konsolidacyjne na rynku (fuzje i przejęcia). Ponadto można oczekiwać, że spółki sporządzające jednostkowe sprawozdania finansowe, a wchodzące w skład grup kapitałowych, zostaną zmuszone przez akcjonariusza dominującego do przejścia na MSR w celu obniżenia kosztów konsolidacji sprawozdań finansowych. W efekcie spółki giełdowe, które sporządzają swoje sprawozdania według starych zasad Uor są obecnie w zdecydowanej mniejszości. 2. Analiza finansowa sprawozdań finansowych spółek giełdowych W literaturze poprzez analizę rozumie się „metodę poznania obiektów i zjawisk złożonych poprzez ich podział na elementy proste oraz badania powiązań i zależności przyczynowo-skutkowych między tymi elementami”2. W wypadku analizy ekonomicznej przedmiotem badania jest szeroko rozumiany obszar działalności gospodarczej. Głównym celem prowadzenia analizy jest wykrywanie związków i prawidłowości pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi oraz ich pomiar umożliwiający stawianie diagnoz gospodarczych. Analizę ekonomiczną dzieli się w literaturze na analizę strategiczną, finansową i techniczno-ekonomiczną3. Poprzez analizę finansową4 rozumie się wyko2 M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 11.. Współczesna analiza finansowa, red. B. Micherda, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004, s. 22. 3. �� Termin analiza finansowa będzie w dalszej części artykułu rozumiany za tożsamy z terminem analiza sprawozdań finansowych. 4.

(3) Problem utraty wartości aktywów…. 81. rzystanie sprawozdania finansowego do analizy dokonań gospodarczych i oceny pozycji finansowo-ekonomicznej podmiotu gospodarczego w celu określenia obecnej i przyszłej kondycji finansowej. Na analizę finansową składają się: analiza zyskowności, analiza ryzyka oraz analiza wykorzystania zasobów i funduszy5. Z kolei w teorii rachunkowości można zasadniczo wyróżnić następujące funkcje: informacyjną, kontrolną, analityczną, statystyczną i stymulacyjną6. Na strukturę funkcjonalną rachunkowości składa się: księgowość (ewidencja), kalkulacja (rachunek kosztów) oraz sprawozdawczość finansowa. Można zatem stwierdzić, że analiza finansowa bazująca na informacji pochodzących ze sprawozdania finansowego, będącego produktem rachunkowości, stanowi integralny element struktury funkcjonalnej rachunkowości7. Ponadto poprawna analiza finansowa stanowi konieczny element w kształtowaniu przez rachunkowość wiarygodnego obrazu działalności jednostki gospodarczej8. Obecnie oprócz analizy finansowej również analiza (systemu) rachunkowości ma na celu określenie, w jakim stopniu rachunkowość odzwierciedla ekonomiczną rzeczywistość9. Na ten obszar analizy składają się następujące działania: – oszacowanie wpływu przyjętej polityki rachunkowości na sprawozdanie finansowe, – przekształcenie sprawozdania w celu dopasowania do przyszłej analizy, co jest szczególnie istotne w wypadku analizy porównawczej. Analiza rachunkowości uwidacznia wpływ jakości sprawozdań finansowych na jakość prowadzonej na tej podstawie analizy finansowej. Zasadniczo można wyróżnić dwa obszary problemów związanych z analizą rachunkowości10: 1) problem porównywalności – który występuje wtedy gdy dwa podmioty stosują dla tych samych rodzajów transakcji różne zasady w zakresie uznawania, wyceny, ujmowania i prezentacji;. J.J. Wild, K.R. Subramanyam, R.F. Halsey, Financial Statement Analysis, McGraw-Hill International Edition, Boston 2007, s. 12. 5. 6 B. Micherda, Analityczna funkcja rachunkowości, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1997, s. 23–28. 7 B. Micherda, Problemy wiarygodności sprawozdania finansowego, Difin, Warszawa 2006, s. 130.. 8 B. Micherda, Współczesna rachunkowość w kreowaniu wiarygodnego obrazu działalności jednostki gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004, s. 10–11.. 9 J.J. Wild, K.R. Subramanyam, R.F. Halsey, Financial Statement Analysis, McGraw-Hill International Edition, Boston 2007, s. 11.. Ibidem, s. 11.. 10.

(4) Konrad Grabiński. 82. 2) wypaczenia księgowe – które oznaczają brak zbieżności pomiędzy informacją księgową a opisywaną przez nią rzeczywistością gospodarczą. Wypaczenia pojawiają się na skutek: – subiektywnych szacunków menedżerów (błąd szacunkowy), – wykorzystania pozostającej w rachunkowości swobody w celu upiększania obrazu kształtowanego w sprawozdaniach finansowych, – niedoskonałości systemu rachunkowości, tj. przede wszystkim standardów rachunkowości w zakresie identyfikacji i pomiaru rzeczywistości gospodarczej (np. problematyka kapitałów ludzkiego w rachunkowości). Problemy i wypaczenia księgowe wprowadzają do analizy finansowej element ryzyka zwany ryzykiem rachunkowości. Głównym zadaniem analizy rachunkowości jest ocena i minimalizacja ryzyka rachunkowości. Oznacza to w praktyce przekształcenie sprawozdania finansowego poprzez przyjęcie innej formy klasyfikacji pozycji sprawozdawczych. Przekształcenia powinny dążyć do zwiększenia zawartości informacyjnej sprawozdania oraz podwyższenia jego stopnia porównywalności. Analiza rachunkowości pełni rolę służebną w stosunku do analizy głównej, tj. finansowej. Jest ona uzależniona od celów analizy finansowej oraz użytkowników11. Ze względu na brak zrozumienia istoty rzeczy obecnie nie przywiązuje się dużej wagi do tego rodzaju analizy, co skutkuje z reguły gorszą jakością całej analizy finansowej.. Analiza rachunkowości Analiza finansowa Analiza zyskowności. Analiza przepływów pieniężnych. Analiza ryzyka. Średni ważony koszt kapitału. Rys. 1. Struktura analizy finansowej. Źródło: J.J. Wild, K.R. Subramanyam, R.F. Halsey, op. cit., s. 11. 11. Ibidem, s. 12.. Analiza prospektywna. Wycena.

(5) Problem utraty wartości aktywów…. 83. Kolejnym bardzo istotnym elementem analizy jest analiza prospektywna, której głównym celem jest określenie przyszłych korzyści generowanych przez podmiot w postaci: – memoriałowej – czyli zysków, – kasowej – w postaci przepływów pieniężnych, – mieszanej – zasadniczo mierzonych kasowo korygowanych o odpowiednie pozycje memoriałowe. Końcowym etapem analizy finansowej jest wycena wartości badanego podmiotu. Warto jednak zauważyć, że cel analizy jest uzależniony od potrzeb użytkownika. W wypadku analizy kredytowej, nie ma zasadnej potrzeby dochodzenia do wyceny, gdyż cel można zrealizować na etapie analizy ryzyka oraz ewentualnie analizy prospektywnej. W spółkach giełdowych wycena wartości jest najistotniejszym celem wykonywanych analiz. Wycena wartości oraz jej porównanie z wartością kapitalizacji rynkowej często decyduje o podjętej przez inwestorów strategii inwestycyjnej. 3. Implikacje ujęcia i wyceny utraty wartości aktywów trwałych w analizie rachunkowości w kontekście rozwiązań zawartych w MSR oraz Uor Ewolucja sprawozdawczości finansowej w Polsce od 2000 r. ukierunkowana jest na rozwiązania zawarte w MSR. Jak już wcześniej wskazano, w 2005 r. część polskich podmiotów w całości przyjęło rozwiązania MSR. Widoczną konsekwencją tego faktu w rachunkowości jest przyjęcie w znacznie większym zakresie wyceny aktywów trwałych w wartości godziwej oraz odejście od kosztu historycznego. Głównym celem tego zabiegu jest urealnienie wartości bilansowych i przybliżenie ich do cen rynkowych. Było to spowodowane przywiązaniem większej wagi do zasady ostrożności skutkującej wyceną, którą, upraszczając, można określić jako przyjęcie do wyceny bilansowej wartości niższej spośród kosztu historycznego lub ceny rynkowej. Sytuacja taka mogła prowadzić do wniosku, że rachunkowość nie odzwierciedla wiernie rzeczywistości gospodarczej. Odejście od zasady ostrożności powinno zatem skutkować księgowym zwiększeniem wartości tych samych aktywów na skutek przyjęcia wartości godziwej. W literaturze obecne przyjęcie wartości godziwej określane jest niejednokrotnie jako triumf zasady wiernego obrazu (true and fair view) nad zasadą ostrożności. Szacowanie utarty wartości stanowi istotny element ogólniejszego problemu wyceny aktywów trwałych. Problematyka uznawania, wyceny, ujęcia i prezentacji aktywów została opisana w regulacjach MSR/MSSF. Są to przede wszystkim MSR 1, 8, 10, 16, 17, 36, 40 oraz MSSF 5 i 6. Przedmiotem utraty wartości są.

(6) Konrad Grabiński. 84. środki (aktywa) trwałe, które według definicji z § 6 MSR 16 uważa się za rzeczowe zasoby: – utrzymywane przez jednostkę albo w celu ich wykorzystania w procesie produkcyjnym lub przy dostawach towarów i świadczeniu usług, albo oddania do używania innym podmiotom na podstawie umowy najmu, leasingu lub im podobnych, albo dla administrowania jednostką oraz – co do których oczekuje się, że będą użytkowane dłużej niż jeden okres sprawozdawczy, tj. okres kolejno następujących po sobie dwunastu miesięcy, który według MSR może też wynosić 360 dni. W przeciwieństwie do polskiej ustawy o rachunkowości MSR nie wymaga od środków trwałych „kompletności” jako warunku uznania za środek trwały12. Warunkiem uznania danego składnika za środek trwały jest, po pierwsze, prawdopodobieństwo że dany składnik przysporzy jednostce korzyści ekonomicznych oraz ponadto istnieje możliwość wiarygodnego ustalenia jego wartości początkowej. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że pierwszy warunek nie wymaga od podmiotu ustalenia kwotowo wartości „przyszłych korzyści ekonomicznych”. Wartość początkowa środka trwałego może być ustalana na podstawie ceny nabycia lub według kosztu wytworzenia plus wszelkie bezpośrednie koszty doprowadzenia danego środka trwałego do jego normalnej, ekonomicznej użyteczności. Na wartość początkową środka trwałego mogą czasami również składać się uzasadnione koszty finansowania zewnętrznego. Zgodnie z rozwiązaniami zawartymi w MSR wycena środków trwałych na dzień bilansowy może być wykonana za pomocą dwóch modeli13: – modelu wartości początkowej korygowanej o odpisy amortyzacyjne oraz w wyjątkowych wypadkach korygowanej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości, – modelu wartości przeszacowanej, w której wartość środka trwałego jest szacowana na podstawie wartości godziwej. Podmiot posiada swobodę w zakresie wyboru jednego z dwóch powyżej przedstawionych modeli wyceny środków trwałych. Oznacza to, że wybór metody wyceny mieści się w zakresie polityki rachunkowości, przy czym w przypadku drugim, modelu wartości przeszacowanej, nastąpi konieczność szacowania wartości. Znowelizowana ustawa o rachunkowości14 wprowadziła definicję trwałej utraty wartości (art. 28 ust. 7) w postaci prawdopodobieństwa że „kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub całości przewidywanych korzyści ekonomicznych”. Należy zwrócić uwagę, że jest R. Ignatowski, Środki trwałe według MSR, „Rachunkowość” 2005, nr 8, s. 2–3.. 12 13 14. Ibidem, s. 4.. Ustawa z 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz.U. nr 113, poz. 1186)..

(7) Problem utraty wartości aktywów…. 85. to definicja bardzo ogólna, dodatkowo art. 32 ust. 4 Uor stwierdza, że trwała utrata wartości wystąpi w sytuacji, gdy: – nastąpi zmiana technologii produkcji, – dany składnik aktywów zostanie przeznaczony do likwidacji, – dany składnik aktywów zostanie wycofany z użytkowania. MSR 36 wprowadza wymóg sprawdzenia na każdy dzień bilansowy, czy istnieją przesłanki, które mogą wskazywać na trwałą utratę wartości15. Przesłanki mogą posiadać charakter wewnętrzny i zewnętrzny16. Do najistotniejszych zewnętrznych przesłanek utraty wartości można zaliczyć: – istotne zmniejszenie wartości rynkowej składnika aktywów, – nastąpiły lub nastąpią w najbliższym czasie istotne zmiany o charakterze technologicznym, rynkowym, ekonomicznym lub prawnym, – wzrost rynkowej stopy zwrotu używanej do modelu wyceny składnika aktywów, – wartość bilansowa netto składnika aktywów jest znacząco wyższa od ceny sprzedaży netto (wartości godziwej pomniejszonej o koszty zbycia). Do przesłanek utraty wartości o charakterze wewnętrznym można zaliczyć: – fizyczne uszkodzenie składnika aktywów lub inną formę utraty jego przydatności, – zaniechanie działalności danego składnika lub jego likwidacja, – istniejące dowody, że ekonomiczna efektywność danego składnika będzie niższa od pierwotnych założeń. Zaistnienie przesłanki obliguje podmiot do przeprowadzenia analizy (testu) na utratę wartości aktywów. Analiza ta polega na porównaniu wartości bilansowej składnika aktywów z jej wartością ekonomiczną (odzyskiwalną). Wartość ekonomiczna ustalana jest na podstawie wyższej spośród wartości użytkowej oraz ceny sprzedaży netto. Gdy wartość bilansowa jest wyższa od wartości ekonomicznej, można mówić o trwałej utracie wartości (według MSR 36). Kwotowo trwała utarta wartości równa jest różnicy pomiędzy wartością księgową, a wartością ekonomiczną i jest odnoszona w ciężar wyniku finansowego bieżącego okresu, ewentualnie (jeśli istnieje) w ciężar wcześniej utworzonego kapitału z aktualizacji wyceny. Poprzez wartość użytkową rozumie się bieżącą, szacunkową wartość przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych z tytułu użytkowania danego skład-. Międzynarodowe standardy rachunkowości a ustawa o rachunkowości – podobieństwa i różnice, red. A. Jaruga, SKwP, Warszawa 2004, s. 303 i nast. 15. Międzynarodowe i polskie regulacje rachunkowości w praktyce, red. M. Walczk, Difin, Warszawa 2003, 179–181. 16.

(8) Konrad Grabiński. 86. nika aktywów oraz jego likwidacji17. Wycena taka wymaga określenia nie tylko czasu użytkowania danego składnika aktywów oraz oszacowania kwot przyszłych przepływów pieniężnych, ale i również przypisanie do tych kwot ryzyka – stopy dyskontowej. To wprowadza do rachunkowości element oparty na szacunkach dotyczących oceny przyszłości, które to szacunki pozbawione są przynajmniej do pewnego stopnia obiektywności i sprawdzalności.. Utrata wartości Wartość bilansowa. Wartość ekonomiczna. Rys. 2. Utrata wartości aktywów Źródło: opracowanie własne.. Wycena trwałej utarty wartości oparta jest na porównaniu wartości bilansowej danego składnika aktywów z wartością ekonomiczną. Nadwyżka (różnica) wartości bilansowej danego składnika aktywów nad jego wartością ekonomiczną stanowi kwotę utraty wartości – odpisu aktualizującego wartość aktywów (rys. 1). Przy ustalaniu wartości ekonomicznej brane są pod uwagę dwie kategorie wartości: – wartość użytkowa – która opiera się głównie na modelu zdyskontowanych przepływów pieniężnych mającym na celu odzwierciedlać korzyści ekonomiczne generowane przez dany składnik aktywów, – cenę sprzedaży netto – którą można ustalić w sposób prosty i obiektywny pod warunkiem, że dany składnik aktywów można sprzedać na płynnym rynku (co nie zawsze jest możliwe, zwłaszcza w przypadku np. linii produkcyjnych kupowanych na zamówienie). Wartość ekonomiczna stanowi niższą wartość dla danego składnika aktywów spośród obu wyżej wymienionych kategorii wartości. Ponadto należy zwrócić uwagę, że w razie zakupu nowych środków trwałych ich cena po przystosowaniu do użytkowania oraz po pierwszym użyciu znacznie maleje w porównaniu z ceną 17. Ibidem, s. 181..

(9) Problem utraty wartości aktywów…. 87. rynkową. MSR 36 wskazuje na kluczowe elementy procesu szacowania wartości, takie jak: – szacunkową prognozę przyszłych przepływów pieniężnych, które zgodnie z oczekiwaniami jednostka może uzyskać z tytułu danego składnika aktywów, – oczekiwania dotyczące ewentualnych zmian kwot lub terminów wystąpienia powyższych przepływów pieniężnych, – wartość pieniądza w czasie odzwierciedloną przez bieżącą wolną od ryzyka stopę procentową, – wpływ niepewności związanej z naturą danego składnika aktywów na jego cenę, – inne czynniki, takie jak brak płynności, które uczestnik rynku może odzwierciedlić w wycenie wartości przyszłych przepływów pieniężnych, jakie jednostka oczekuje uzyskać z danego składnika aktywów. Ponadto proces szacowania wymaga określenia przyszłych przepływów pieniężnych generowanych przez dany składnik aktywów włącznie z kosztami jego likwidacji lub zbycia oraz zastosowanie do tych przepływów odpowiedniej stopy dyskontowej. Proces szacowania utraty wartości aktywów nie jest opisany dotychczas w polskiej ustawie o rachunkowości, dotychczas jedynym źródłem jest MSR 36. Standard ten nie precyzuje dokładnie wymogów, prezentuje jedynie zalecenia w zakresie szacowanie wartości, takie jak: – „prognozy dotyczące przepływów pieniężnych powinny opierać się na racjonalnych i mających poparcie faktograficznie założeniach”, – „w większym stopniu należy wykorzystać dowody pochodzenia zewnętrznego”, – „prognozy dotyczące przepływów pieniężnych powinny opierać się na najnowszym i zatwierdzonym przez kierownictwo budżecie/planie finansowym”. Szacowanie utraty wartości aktywów pozostawia jednostce dosyć dużą swobodę w zakresie doboru założeń, informacji i metod wyceny. W efekcie można stwierdzić, że standard zaleca wykorzystanie wszystkich dostępnych środków i informacji w celu jak najlepszego oszacowania utraty wartości aktywów. Wykorzystywane w tym procesie informacje mają charakter prospektywny i pochodzą z planowania finansowego (budżetowania). Sytuacja taka wynika z ryzyka, które dotyczy oceny wartości aktywów. W efekcie podmioty rachunkowości stosujące w swoim systemie sprawozdawczości rozwiązania oparte na polskim prawie bilansowym, które w tym wypadku opiera się na odpowiednich MSR, mogą stosować zupełnie inną metodologię i inny zestaw założeń i informacji. Powstaje zatem pytanie o porównywalność danych zawartych w sprawozdaniach finansowych, które przecież oparte są na tym samym prawie bilansowym..

(10) Konrad Grabiński. 88. Z punktu widzenia analizy rachunkowości oraz analizy finansowej, niefinansowe aktywa trwałe generują przychody operacyjne lub też minimalizują koszty operacyjne. Istotnym elementem rachunkowości aktywów trwałych z punktu widzenia analizy są następujące działania18: – kapitalizacja – ujęcie aktywów trwałych według kosztu poniesionego w bieżącym okresie, który to koszt przyniesie korzyści ekonomiczne w bieżącym i przyszłych okresach. Powstałe tak aktywa mają charakter odroczonego na przyszłe okresy kosztu; – amortyzacja (alokacja) – oznaczająca proces okresowego i planowanego odpisywania wartości aktywów trwałych jako koszt w danym okresie, – utrata wartości – opisana wyżej, w skrócie oznaczająca dokonywanie odpisów aktualizujących wartość aktywów, w sytuacji kiedy przyszłe korzyści ekonomiczne możliwe do uzyskania z danego elementu aktywów nie są w stanie pokryć wartości bilansowej. Należy zaznaczyć, że utrata wartości aktywów w formie odpisów aktualizujących nie ma charakteru planowego. Na tej podstawie można skonstruować rachunek zmian operacyjnych (niefinansowych) aktywów trwałych, które ze względu na to, że przyczyniają się do tworzenia wyniku na działalności operacyjnej, można określić terminem operacyjne aktywa trwałe. Z punktu widzenia rachunku przepływów pieniężnych będą one kojarzone przede wszystkim z przepływami z działalności inwestycyjnej. Można zatem zdefiniować operacyjne aktywa trwałe w węższym zakresie jako rzeczowe aktywa trwałe, natomiast w szerszym zakresie jako aktywa trwałe ogółem z wyłączeniem inwestycji. Rachunek dla operacyjnych aktywów trwałych w swoim podstawowym zarysie przedstawiono na rys. 3. Aktywa trwałe na początek okresu. 1. (+) Zwiększenia z tytułu – inwestycje w operacyjne aktywa trwałe, – ulepszenia wartości dotychczasowych aktywów. 2. (–) Zmniejszenia z tytułu zbycia (sprzedaży) niefinansowych środków trwałych planowa amortyzacja utrata wartości aktywów Operacyjne aktywa trwałe na koniec okresu. Rys. 3. Rachunek operacyjnych aktywów trwałych Źródło: opracowanie własne.. J.J. Wild, K.R. Subramanyam, R.F. Halsey, Financial Statement Analysis, McGraw-Hill International Edition, Boston 2007, s. 211–212. 18.

(11) Problem utraty wartości aktywów…. 89. W zmianach wartości operacyjnych aktywów trwałych można wyróżnić trzy zasadnicze źródła zmiany wartości: – działalność inwestycyjną (zbycie i nabycie) polegającą na nabyciu nowych oraz ulepszaniu już istniejących aktywów trwałych, – amortyzację (zgodna z przewidywaną utratą wartości aktywów trwałych), – utratę wartości (nie mająca charakteru planowanego). W efekcie w analizie zmian wartości operacyjnych aktywów trwałych można zaobserwować przewidywaną (amortyzacja) i mniej dającą się przewidzieć utratę wartości. Utrata wartości dotyczy korekty dokonywanej przez menedżerów a dotyczącej przyszłych korzyści generowanych przez podmiot. Może to mieć istotne znaczenie dla przyszłej sytuacji podmiotu, zwłaszcza jego rentowności i zdolności do generowania przychodów pieniężnych, a więc może mieć również wpływ na jego wycenę. Aby zrozumieć głębszy sens utraty wartości, należy na nią spojrzeć z perspektywy koncepcji zachowania kapitału. 4. Utrata wartości aktywów trwałych z punktu widzenia koncepcji zachowania kapitału Przy ustalaniu wyniku finansowego brane są pod uwagę koncepcje zachowania kapitału, przez które rozumie się „sposób, w jaki jednostka gospodarcza definiuje posiadany przez siebie kapitał własny, który stara się zachować”19. Oznacza to modyfikację wielkości kapitału własnego jednostki za pomocą wyniku finansowego, w ten sposób, aby zachować substancję kapitałową podmiotu. Zasadniczo można wyróżnić trzy koncepcje zachowania kapitału20: – koncepcja zachowania kapitału nominalnego (według kosztu historycznego); – koncepcja zachowania kapitału realnego (według ogólnego indeksu cen – zachowania stałej siły nabywczej), – koncepcja zachowania kapitału rzeczowego/substancji majątku (według kosztu bieżącego). Należy zaznaczyć, że w literaturze dwie pierwsze koncepcje: zachowania kapitału nominalnego i realnego, zaliczane są do jednej koncepcji zachowania kapitału finansowego21. Ponadto koncepcje zachowania kapitału interpretowane. 19 J. Turyna, Standardy sprawozdawczości finansowej MSSF, US GAAP, polskie ustawodawstwo, Difin, Warszawa 2006, s. 90.. 20 B. Micherda, M. Szulc, Prawo bilansowe i podatkowe we współczesnej rachunkowości, „Problemy Rachunkowości” 2004, nr 3, s. 7. 21. J. Turyna, op. cit., s. 88..

(12) Konrad Grabiński. 90. są również jako odpowiedź rachunkowości na zjawiska inflacyjne (tzw. rachunkowość inflacyjna). Według koncepcji zachowania kapitału nominalnego jest on zachowany, gdy „nominalna wartość kapitału własnego na koniec okresu nie jest mniejsza od jego wartości na początek okresu”22. W tej koncepcji wartość nominalna pieniądza jest ostateczną miarą działalności jednostki, co w warunkach inflacji prowadzi do utraty wartości majątku i kapitałów własnych jednostki w kategoriach realnych. Koncepcja zachowania kapitału realnego jest stosowana, jeżeli „jego wartość na koniec okresu wyraża ogólną siłę nabywczą nie mniejszą, niż wynosiła jego wartość na początek tego okresu”23. Miarą wartości w tym wypadku nie jest wartość nominalna pieniądza, tylko siła nabywcza kapitału własnego. W warunkach inflacji wtedy dochodzi do utraty wartości majątku i kapitałów własnych jednostki w kategoriach realnych. Koncepcja zachowania kapitału rzeczowego jest stosowana, jeżeli „jego wartość na koniec okresu odpowiada co najmniej aktualnej wartości tych składników, których źródłem finansowania był on na początek tego okresu”24. W tej koncepcji głównym przedmiotem zainteresowania jest substancja majątkowa jednostki oraz możliwość jego utrzymania na dotychczasowym poziomie. Poprzez substancję majątkową można rozumieć możliwość odtworzenia majątku lub też utrzymania mocy produkcyjnych na dotychczasowym poziomie. Z punktu widzenia definicji aktywów (środków) trwałych można to rozumieć również jako utrzymanie na dotychczasowym poziomie strumieni korzyści ekonomicznych płynących z użytkowania aktywów. Zarówno regulacje US GAAP oraz MSR/MSSF przyjmują w swoich rozwiązaniach w różnym zakresie koncepcje zachowania finansowego i rzeczowego. W praktyce na poziomie przedsiębiorstw najbardziej widoczna jest koncepcja zachowania kapitału realnego, co przejawia się zwłaszcza w podejściu do kapitału własnego jako „aktywów netto”25. Zgodnie z założeniami koncepcyjnymi sporządzani i prezentacji sprawozdań finansowych zatwierdzonymi przez Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości większość jednostek przyjmuje finansową koncepcję kapitału oznaczającą kapitał własny lub też aktywa netto. 22 Współczesna analiza finansowa, red. B. Micherda, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004, s. 129.. Ibidem.. 23. 24 25. Ibidem.. J. Turyna, op. cit., s. 92..

(13) Problem utraty wartości aktywów…. 91. jednostki26, chociaż możliwa jest również koncepcja rzeczowa, gdy użytkownicy zainteresowani są możliwościami operacyjnymi jednostki. Na płaszczyźnie systemu rachunkowości stosowanie odpowiedniej koncepcji zachowania kapitału przejawia się głównie w tworzeniu rezerw oraz dokonywaniu odpisów aktualizacyjnych. Podstawowe pytanie w tej kwestii brzmi: jak wysoki wynik finansowy można ujawnić, aby zachować dotychczasowy poziom kapitału własnego w wymiarze nominalnym, realnym, a zwłaszcza rzeczowym. Ujawnienie nadmiernie wysokiego zysku oznacza konsumpcję kapitału własnego, a tym samym ograniczenie potencjału finansowego i produkcyjnego podmiotu. Z perspektywy utraty wartości aktywów główny problem to stosunkowo duża dowolność w zakresie uznawania utraty wartości aktywów, zwłaszcza aktywów trwałych. Można zatem zadać pytanie, czy utrata wartości aktywów jest dokonywana właściwie i czy istnieje duże pole do manipulacji. Spółki giełdowe mogą, będąc pod presją rynku, niezbyt chętnie uznawać utratę wartości aktywów. Jaki to może mieć wpływ na zachowanie kapitału podmiotu gospodarczego? Rozpatrzmy przykład spółki usługowej o następujących danych: Bilans na 1 stycznia 2005 r.. Aktywa 10 mln 10 mln. Kapitały własne 5 mln Kapitały obce 5 mln. 10 mln. Dodatkowe założenia: – efektywna stopa oprocentowania kredytu 10% rocznie, co oznacza koszt kredytu obcego na poziomie 0,5 mln, – rentowność operacyjna aktywów – 20%, co oznacza, że w ciągu roku aktywa wypracują zysk operacyjny na poziomie 2 mln, – planowa amortyzacja aktywów w ciągu roku wynosi 5%, – dla uproszczenia obliczeń pomijamy podatek dochodowy. Zakładamy, że na koniec roku powinna zostać rozpoznana i uznana utrata wartości aktywów na poziomie 10%, czyli 1 mln. Nie uznano i tym samym nie ujawniono w sprawozdaniu finansowym utraty wartości aktywów. W związku z tym na koniec roku ujawniono następujący wynik finansowy: – zysk operacyjny – 2 mln, – koszty finansowe (koszt kapitału obcego) – 0,5 mln, – wynik finansowy – 1,5 mln (wypłacony w formie dywidend), – bilans zamknięcia (zatem ROE na poziomie 30%, i ROA na poziomie 15%). Międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej (MSSF) 2004, t. I, International Accounting Standard Board, Londyn 2004, s. 78–79. 26.

(14) Konrad Grabiński. 92. W rzeczywistości jednak aktywa powinny wynosić 9 mln (ponieważ utrata wartości aktywów nastąpiła faktycznie, mimo że nie ujęta w systemie rachunkowości), co oznacza, że przy tym samym poziomie zadłużenia 5 mln, kapitały własne powinny wynosić 4 mln. W następnym roku przy zachowaniu poziomu rentowności aktywów zysk operacyjny powinien być niższy o 10%, czyli zamiast 2 mln powinien wynosić 1,8 mln, co oznacza że wynik finansowy (po uwzględnieniu kosztów kredytu) powinien wynosić 1,3 mln. Dla właścicieli kapitału brak rozpoznania i uznania utraty wartości aktywów będzie widoczny jedynie w spadku wskaźnika ROE (rentowności kapitałów własnych) z 30% w 2005 r. do 26% w 2006 r. W rzeczywistości jednak naruszona zostanie substancja majątkowa przedsiębiorstwa. Brak rozpoznania i uznawania utraty wartości aktywów przez kilka lat z rzędu może prowadzić do całkowitej utraty substancji majątkowej podmiotu, a zwłaszcza zatracenia (skonsumowania) kapitału własnego. Gdyby jednak utrata wartości została uznana i ujawniona w sprawozdaniu finansowym, to w pierwszym roku dodatkowy koszt (według polskiego prawa bilansowego ujęty w „pozostałych kosztach operacyjnych”) wynosiłby 1 mln. W efekcie wynik finansowy byłby następujący: – zysk operacyjny: 1 mln, – koszty finansowe (koszt kapitału obcego): 0,5 mln, – wynik finansowy: 0,5 mln (wypłacony w formie dywidend). Zachowany zysk powinien zostać reinwestowany w majątek firmy, w takim razie bilans na koniec okresu powinien przedstawiać się następująco: Aktywa 10 mln 10 mln. Bilans na 31 grudnia 2005 r.. Kapitały własne 5 mln Kapitały obce 5 mln 10 mln. W przeciwieństwie do poprzedniej sytuacji wartość bilansowa aktywów odzwierciedla jej rzeczywistą wartość oznaczającą ten sam potencjalny poziom generowania korzyści ekonomicznych. Koncepcja zachowania kapitału rzeczowego nie została w tym wypadku naruszona i poziom kapitału własnego w ujęciu rzeczowym nadal wynosi 5 mln. Co prawda w pierwszym roku wskaźnik ROE spadnie do poziomu 10%, ale w następnym roku powinien wrócić do poziomu 30%. W dłuższym zatem okresie właściwe uznawanie utraty wartości aktywów powinno prowadzić do zachowania substancji majątkowej podmiotu gospodarczego, a tym samym zachowania kapitału (i poziomu jego rentowności)..

(15) Problem utraty wartości aktywów…. 93. 5. Analiza utraty wartości aktywów trwałych na przykładzie spółek giełdowych notowanych na GPW w Warszawie Podchodząc do zagadnienia utraty wartości aktywów na gruncie empirycznym, należy zbadać relację utraty wartości aktywów trwałych w stosunku do możliwości operacyjnych jednostki (rzeczowa koncepcja zachowania kapitału). W zakresie analizy rachunkowości pojawia się następujący problem: nie można jednoznacznie określić zjawiska utraty wartości rzeczowych aktywów trwałych na podstawie informacji pochodzących ze sprawozdania finansowego, gdyż kwotowo jest ona podzielona pomiędzy kapitał z aktualizacji wyceny (zmniejszenia kapitału), natomiast jej część znajduje się w pozostałych kosztach operacyjnych. Kapitał z aktualizacji wyceny stanowi pozycję, na którą, oprócz aktualizacji wyceny rzeczowych aktywów trwałych, składa się wiele innych pozycji, jak: zmniejszenie aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego dotyczącego operacji rozliczanych z kapitałem (funduszem) własnym i inne27. Z tego względu nie można jednoznacznie przypisać zmian w kapitale z aktualizacji wyceny do zjawiska utraty wartości rzeczowych aktywów trwałych. Ponieważ jednak kapitał z aktualizacji wyceny można interpretować jako rezerwę na pokrycie ewentualnej straty wynikającej z nieplanowej utraty wartości aktywów, można przyjąć założenie, że bardziej istotna z punktu widzenia analizy finansowej kwota utraty wartości aktywów znajduje się w rachunku zysków w pozycji pozostałych kosztów operacyjnych. Celem badania empirycznego jest ustalenie, czy w tym okresie ujawniane informacje na temat utraty wartości aktywów niosą ze sobą istotną wartość informacyjną. Ze względu na charakter artykułu zawężono badania do rzeczowych aktywów trwałych, które w większości przypadków stanowią ponad 90% wartości operacyjnych aktywów trwałych. Została postawiona teza badawcza: wystąpienie zjawiska utraty wartości aktywów z równoczesnym brakiem odpowiedniego stopnia reinwestycji w rzeczowe aktywa trwałe w danym okresie wpływa negatywnie na zdolności operacyjne jednostki w najbliższym okresie. Dla spółek giełdowych notowanych na GPW w Warszawie przyjęto badany okres 2002–2005, który dotyczył głównie skonsolidowanych sprawozdań finansowych wybranych spółek giełdowych. W latach 2002–2004 sprawozdania sporządzane były zgodnie z polską Uor, natomiast w 2005 r. według MSR. Następnie w celu pomiaru wystąpienia zjawiska utraty wartości skonstruowano następujące miary:. Zob. M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, Rachunkowość Finansowa, Difin, Warszawa 2004, s. 490. 27.

(16) 94. Konrad Grabiński. – stopień utraty wartości rzeczowych aktywów trwałych – jako stosunek pozycji sprawozdawczych „aktualizacja wartości aktywów niefinansowych” (pozycja rachunku zysków i strat) do „rzeczowe aktywa trwałe” (pozycja bilansu) w danym roku, – stopień reinwestycji rzeczowych aktywów trwałych jako stosunek różnicy wartości rzeczowych aktywów trwałych w bieżącym i poprzednim roku do wartości z poprzedniego roku. Tak skonstruowany zestaw miar skonfrontowano z miarami oznaczającymi możliwości operacyjne jednostki wyrażone jako: – rentowność operacyjna rzeczowych aktywów trwałych – oznaczająca stosunek zysku operacyjnego do rzeczowych aktywów trwałych (miara liczona na podstawie wartości na koniec danego roku), – rentowność ogółem rzeczowych aktywów trwałych – zysk netto do rzeczowych aktywów trwałych, – zdolność rzeczowych aktywów trwałych do generowania operacyjnych przepływów pieniężnych – przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej do rzeczowych aktywów trwałych. Wyniki zawiera tabela 1,2,3. Następnie dokonano analizy przy następujących założeniach: – przyjęto 5% poziom istotności wystąpienia zjawiska trwałej utraty wartości (czyli jeżeli miara I wynosiła 5% lub więcej uznano że zjawisko wystąpiło), – dla zidentyfikowanych wystąpień zjawiska utraty wartości dokonano oceny zmian możliwości operacyjnych jednostki za pomocą miar A, B i C w bieżącym (T – 0) oraz przyszłym okresie (T + 1), – dla zidentyfikowanych wystąpień zjawiska utraty wartości określono stopień reinwestycji w rzeczowe aktywa trwałe, dla których przyjęto 5% istotności, – dla każdego przypadku wystąpienia utraty wartości dokonano weryfikacji tezy badawczej w następujący sposób: jeżeli zjawisku utarty wartości nie towarzyszyły istotne reinwestycje w rzeczowe aktywa trwałe, to skutkowało to zmniejszeniem możliwości operacyjnych jednostki w przyszłym okresie (T + 1). Należy zwrócić uwagę na rozróżnienie interpretacyjne pomiędzy wskaźnikiem rentowności operacyjnej rzeczowych aktywów trwałych (miara A), który zbudowany jest na bazie memoriałowej (zysk netto) oraz zdolnością rzeczowych aktywów trwałych do generowania operacyjnych przepływów pieniężnych (miara C), który jest zbudowany na bazie kasowej (przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej). Miara C powinna mieć większe znaczenie analityczne, zwłaszcza w wycenie spółki metodami dochodowymi. Porównanie obu miar (A i C) może służyć ocenie, w jakim stopniu korzyści ekonomiczne generowane przez aktywa trwałe są realizowane kasowo. W wyniku analizy danych i wskaźników można dojść do następujących wniosków:.

(17) 0,00. 0,05. Comarch. 0,00. 2,72. 4,94. 6,13. 0,35. IGroup. Karen. KGHM. Netia. Orbis. 0,26. 0,00. 0,00. 6,53. 0,00. Źródło: opracowanie własne.. PKN Orlen. Onet. Kruk. Kęty. Kable. 0,00. 0,04. GTC. Efekt. 2,43. 0,00. Echo. Dwory. 13,80. 2,91. Computerland. Ciech. 0,58. Cersanit. CCC. 3,73. 2001. 0,11. 0,77. 17,82. 7,30. 0,00. 6,32. 5,22. 2,09. 30,27. 308,76. 0,00. 0,09. 0,19. 1,03. 9,68. 0,32. 7,05. 0,00. 5,81. 7,14. 2002. 0,84. 0,25. 12,20. 46,14. 4,03. 5,20. 10,69. 0,49. 4,42. 0,00. 35,48. 0,13. 0,79. 1,04. 2,85. 0,19. 2,35. 0,00. 1,90. 1,47. 2003. 1,20. 0,22. 3,20. 1,66. 2,76. 0,42. 1,76. 0,00. 5,38. 0,00. 0,00. 0,07. 8,16. 0,95. 9,16. 0,07. 2,53. 0,30. 1,23. 3,31. 2004. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,02. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,00. 0,08. 0,00. 0,00. 2005. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych. Boryszew. Spółka. Tabela 1. Miary utraty wartości rzeczowych aktywów trwałych (w %). 15,75. 12,73. 37,80. 5,36. 18,09. 17,66. 1,48. 15,37. –7,30. –27,78. 10,79. 10,18. 24,80. 0,00. 18,16. 1,50. 0,00. 54,40. 0,00. 5,22. 2001. –1,16. –0,42. –17,32. –9,42. 23,00. 0,66. –5,04. –1,22. –35,54. –76,54. –72,40. 32,40. 42,19. –5,93. 20,81. 6,26. –4,64. 21,84. 15,84. –8,51. 2002. 2003. 9,08. 24,55. –35,41. –26,68. 12,30. 3,05. 0,68. –2,82. 5,60. –46,30. –37,10. 13,34. 18,63. –6,11. 7,33. 63,78. –7,69. 12,09. –38,32. 721,53. 0,79. –3,24. 10,21. 14,23. –5,61. 6,88. 16,75. 5,97. –7,07. 89,09. 236,20. –3,38. –83,47. –6,27. 2,02. 22,26. 2,74. 36,01. 80,52. 0,00. 2004. Stopień reinwestycji. 97,73. 22,54. 24,45. –4,73. 6,38. 9,48. 45,29. 3,59. –11,31. –14,46. 379,35. –4,35. 935,65. 3,81. 9,04. –18,56. 3,06. 3,38. 30,13. 2005. 422,07. Problem utraty wartości aktywów… 95.

(18) 15,69. 15,29. Comarch. 17,95. 21,78. 26,54 16,16. 21,81. 29,24. 69,57. 32,31. 2004. 7,64. 8,90. Źródło: opracowanie własne.. PKN Orlen. 2,43. 14,03. 3,76. 3,48. 29,89. 4,48. 60,14. 3,51. 22,08. 28,68. 33,47. 41,63. –3,17. 2,94. 1,73. 32,45. 7,90. –0,58. 10,51. 4,37. 106,31. 2002. 66,79. 1,46. 2,99. 4,58. 28,32. 9,42. 11,24. 18,16. 12,24. 19,80. 2003. 20,12. 1,80. 21,83. 12,17. 44,80. 12,57. 11,58. 22,95. 46,15. 33,82. 2004. Rentowność ogółem RAT (Zysk netto). 5,76. –18,24. 12,75. –94,72. –7,48. 14,11. 23,84. –3,12. 4,61. –33,60 –43,08. 0,27 –25,30. –4,64. 16,37. –31,46. –40,84. 26,71. 27,41. 16,54. 4,71. 11,82. 4,65. 34,08. 30,88. 15,82. 8,62. 18,18. 27,31. 26,81. 4,24. 4,35. 5,63. 2,93. 11,04. 3,17. 27,64. 3,49. 24,75. 5,61. 107,25. 3,34. 25,10. 37,74. 17,90. 10,78 –45,31. 13,80 –12,40. 110,96 –128,02 –104,64 –144,08 259,37 7,78. 80,63. 2001. 13,53. 6,32. 17,07. 27,97. 146,47. 31,32. 3,22. 13,54. 75,23 –20,26. 10,07. 2005. 8,94. 11,82. 14,77. 34,06. 16,09. 34,73. 23,51. 9,76. 15,96. 7,98. 11,24. 18,66. 25,89. –3,32. 42,83. 2004. 89,33. –2,07. 10,66. 16,92. 17,03. 60,04. 33,69. 20,48. 17,36. 7,69. 37,20. 10,86. 77,43 114,52. 12,86. –25,31. 18,75. 45,18. –1,98 –86,61. 24,57 –43,33. –3,23. 13,23. 14,85. 53,72. 23,61. 30,14 251,38. 31,54. 19,64. 21,62. 32,53. 15,68. 2003. 113,78 –118,94. –1,30 –38,40. 7,63. –3,90. 1,34. 25,54. –9,70. 14,82. 66,73. 3,91. 22,85. 13,81. 226,10. 21,88. 22,69. 10,57. 2,24. 68,83. 2002. 19,78. 5,75. 217,44. 19,29. 20,92. 49,04. 14,56. 17,91. 6,12. –10,45. 1,86. 6,69. 14,01. 17,90. 365,52. 53,61. 16,08. 27,32. 78,91. –3,95. 2005. Zdolność do generowania operacyjnych przepływów. –77,93 –525,95 –384,41 –18,33 –83,25 –50,05. 3,61. 0,55. 3,31. –8,62. 118,77. 9,48. –9,48. 7,32. 16,87. 64,25. 2001. 5,11 –46,96. 40,11. 45,91. 19,15. 25,98 –30,98. 24,96. 4,13. –34,42 –64,57. –12,33 –50,28. –5,96. 14,70. 26,77. 7,84. 21,27. Orbis. –79,96. 16,27. –3,18. 28,03. –42,92. –26,80. –12,08. Onet. 31,16. 19,08. –4,53. Netia. Kruk. Kęty. Kable. –9,85. 23,16. 8,91. 17,75. 7,09. 101,39. 30,11. KGHM. 12,00. 4,34. 57,02. 15,87. 31,38. 20,36. 50,02. 39,09. 3,47. 8,18. 7,54. 9,31. 94,16. 2005. Karen. 60,88. –0,25. 6,38. 5,57. 83,42 102,90 162,19. 16,43. 4,44. 19,36. 34,02. 23,25. 2003. –70,57 –448,94 –299,52 –12,62 –99,48. 14,79. 4,09. 10,41. –3,50. 186,59. –0,07. 26,63. 59,50. 2002. Rentowność operacyjna RAT (Zysk operacyjny). IGroup. GTC. Efekt. Echo. Dwory. Computerland. Ciech. 36,29. Cersanit. CCC. 45,60. 2001. Boryszew. Spółka. Tabela 2. Miary możliwości operacyjnych jenostki (w %). 96. Konrad Grabiński.

(19) 2002. . Karen. . Netia. 2002. 2003. Kruk. . 2002. 2003. 2002. 2004. KGHM. . Kęty. Kable. GTC. 2003. IGroup. . . X. . . . . . . . . . . . 2004. Efekt. Echo. . . X. . . X. . . T–0. 2004. 2002. 2002. Dwory. . Computerland. Comarch. Ciech. Cersanit. . 2002. 2004. CCC. . 2002. Rok. Boryszew. Spółka. A. B. C. X. . . . . X. . X. . X. . X. . X. . . . . . X. X. T+1. . . . . . . . . . . . . . X. . . . X. . . T–0. X. . . . . . X. . X. . X. . X. X. . . . . X. X. T+1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X. T–0. Miary możliwości operacyjnych jednostek. Tabela 3. Wyniki badań empirycznych. . . . . X. . . . X. X. . X. . . X. . X. . . X. X. T+1. Tak. . Nie. Nie. Tak. Tak. . Tak. Tak. Tak. . Tak. . Tak. Tak. . Tak. . Tak. Tak. Tak. Obecność. 3. . . . 1. 1. . 2. 1. 3. . 3. . 2. 4. . 1. . 2. 3. 4. Liczba. 2. . 0. 0. 1. 1. . . 1. 3. . 3. . 2. 2. . 1. . 0. 3. 3. Liczba w T+1. O. . O. O. O. O. . . O. O. . O. . O. X. . O. . X. O. O. T–0. O. . X. O. X. O. . . O. X. . X. . X. X. . O. . O. X. X. T+1. Stopa reinwestycyjna. Tak. . Tak. Tak. . . Tak. Tak. . Tak. . Tak. . . Tak. Tak. Tak. Teza. Problem utraty wartości aktywów… 97.

(20) . Źródło: opracowanie własne.. PKN Orlen. 2003. . . Orbis. 2003. 2002. . Rok. Onet. Spółka. cd. tabeli 3. . . . . . . X. T+1. X. . X. T–0. A. . . X. . X. T–0. B. . . . . X. T+1 . . . . X. T–0. C. Miary możliwości operacyjnych jednostek. . . . . . T+1. . Tak. Tak. Tak. Obecność. . . 1. 3. 2. Liczba. . . 0. 2. 0. Liczba w T+1. . . O. O. O. T–0. . . X. O. X. T+1. Stopa reinwestycyjna. Tak. Teza. 98. Konrad Grabiński.

(21) Problem utraty wartości aktywów…. 99. – w badanej próbie na 20 spółek w 13 wystąpiło zjawisko utraty wartości w istotnym stopniu, z czego w 6 dwukrotnie w badanym okresie 2002–2005, – w zdecydowanej większości (prawie 90%) zjawisku utraty wartości aktywów towarzyszyło zmniejszenie możliwości operacyjnych jednostki mierzonych za pomocą miar A, B i C, – tylko w jednej spółce (KGHM) zjawisku utraty wartości rzeczowych aktywów trwałych nie towarzyszyły żadne sygnały oznaczające zmniejszenie możliwości operacyjnych jednostki, – w prawie 40% wypadków zestaw miar dawał silne sygnały (3 lub więcej) w zakresie zmniejszenia możliwości operacyjnych jednostki, – w połowie wypadków miary A, B i C wskazały na obniżenie zdolności operacyjnych w następnym okresie, natomiast w około 30% w bieżącym okresie, – ponad 60% analizowanych wypadków potwierdziło tezę, że jeżeli zjawisku utraty wartości aktywów nie towarzyszy istotny poziom reinwestycji w bieżącym okresie, to skutkuje to obniżeniem możliwości operacyjnych jednostki w okresie następnym. Należy zauważyć, że przeprowadzone badania posiadają upraszczające założenia. Otrzymane wyniki wskazują, że informacja o wystąpieniu zjawiska utraty wartości może wskazywać na zmniejszenie zdolności operacyjnych jednostki. Okres badania 2002–2005, obejmuje w większości (oprócz 2005 r.) okres, w którym utrata wartości była sporządzana i ujawniana zgodnie z Uor, która ten problem ujmuje dosyć ogólnie i mało precyzyjnie. Analiza, która obejmowałaby sprawozdania sporządzane według MSR, mogłaby dostarczyć bardziej miarodajnych i wiarygodnych wyników. Literatura Andrzejewski M., Grabiński K., Polskie prawo bilansowe – rozwój i perspektywy zmian, „Rachunkowość” 2006, nr 7. Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa 2004. Ignatowski R., Środki trwałe według MSR, „Rachunkowość” 2005, nr 8. Micherda B., Analityczna funkcja rachunkowości, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1997. Micherda B., Problemy wiarygodności sprawozdania finansowego, Difin, Warszawa 2006. Micherda B., Szulc M., Prawo bilansowe i podatkowe we współczesnej rachunkowości, „Problemy Rachunkowości” 2004, nr 3. Micherda B., Współczesna rachunkowość w kreowaniu wiarygodnego obrazu działalności jednostki gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004..

(22) 100. Konrad Grabiński. Międzynarodowe i polskie regulacje rachunkowości w praktyce, red. M. Walczk, Difin, Warszawa 2003. Międzynarodowe standardy rachunkowości a ustawa o rachunkowości – podobieństwa i różnice, red. A. Jaruga, SKwP, Warszawa 2004. Międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej (MSSF) 2004, t. I, International Accounting Standard Board, Londyn 2004. Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Turyna J., Standardy sprawozdawczości finansowej MSSF, US GAAP, polskie ustawodawstwo, Difin, Warszawa 2006. Ustawa z 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz.U. nr 113, poz. 1186). Wild J.J., Subramanyam K.R., Halsey R.F., Financial Statement Analysis, McGraw-Hill International Edition, Boston 2007. Współczesna analiza finansowa, red. B. Micherda, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004.. Loss of Asset Value from the Perspective of Financial Analysis, Illustrated by the Example of Companies listed on the Warsaw Stock Exchange The subject of this article is the issue of loss of value in the financial reporting of Polish companies listed on the Warsaw Stock Exchange from the perspective of financial analysis. The informational value of loss of asset value disclosed in a financial report has great significance for financial analysis. In the first part, the author briefly describes the essence and structure of financial analysis, particularly focussing on accounting analysis. In the second part, he describes regulation of the issue of loss of value of tangible fixed assets in the Polish Accounting Act and International Accounting Standards. In the third part, the author casts light on the essence of the issue of loss of value from the perspective of preserving capital. And finally, in the last part, he presents an empirical model for analysing the informational and analytical value of loss of asset value. He also presents the results of empirical studies and their interpretation..

(23)