Wykorzystanie koncepcji rozwoju zrównoważonego w kształtowaniu zmian turystyki w Krakowie

Pełen tekst

(1)OZhonin CVj`dlZcg. '%%,. Jc^lZghniZij:`dcdb^XocZ\dl@gV`dl^Z. ,S[ZT[UPG#PSPEBLP @ViZYgVIjgnhin`^. 8ZLPS[ZTUBOJFLPODFQDKJSP[XPKV [SxXOPXBÞPOFHPXLT[UBUPXBOJV [NJBOUVSZTUZLJX,SBLPXJF &#LegdlVYoZc^Z Intensywny rozwój turystyki w ostatnich dekadach spowodował określenie jej mianem przemysłu. Główną przyczyną tak szybkiego rozwoju był dynamiczny wzrost liczby podróżujących na całym świecie, którzy dzięki wyższemu poziomowi życia realizowali swoje potrzeby poznawcze. Należy zwrócić uwagę na fakt, że turystyka ma również znaczący wymiar gospodarczy. Destynacje turystyczne zarówno w rozumieniu ich jako państwa, jak i regionu charakteryzowały się ożywieniem koniunktury gospodarczej oraz przekształceniami społecznymi i kulturowymi. Oprócz niewątpliwie pozytywnych aspektów uprawiania turystyki, zauważa się jej negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne. Wzrost świadomości zagrożeń naturalnych w turystyce zaistniał na przełomie lat 80. ubiegłego wieku i wiązał się równocześnie z wieloma ważnymi wydarzeniami na arenie międzynarodowej1. W wyniku implementacji koncepcji rozwoju zrównoważonego w turystyce wykształciły się różne formy integrujące zasady w niej zapisane. Koncentrowanie się jedynie na ochronie przyrody przestało być wystarczające. Zaczęto poszukiwać nowych obszarów pośredniego działania wspierającego rozwój zrównoważony przy jednoczesnym zachowaniu obecnego stanu przyrody i poprawie w wymiarze społecznym i gospodarczym regionu. Jednym z proponowanych zagadnień łączących się z turystyką zrównoważoną jest koncepcja klastrów turystycznych omówiona na 1. M.in. konferencje Organizacji Narodów Zjednoczonych w Sztokholmie (1972 r.), Rio de Janeiro (1992 r.) oraz Johannesburgu (2002 r.)..

(2) Krzysztof Borodako. )+. przykładzie Krakowa i opracowana w 2005 r. w dokumencie „Strategia rozwoju turystyki w Krakowie na lata 2006–2013”. Celem artykułu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy istnieje możliwość wspierania zasad rozwoju zrównoważonego w kontekście ekoturystyki poprzez funkcjonowanie klastra turystycznego. '#Ijgnhin`VoglcdlVèdcVZ`dijgnhin`V Dwudziesty wiek był dla wspólnoty międzynarodowej szczególnym okresem naprawy szkód dokonanych przez rabunkową gospodarkę czasów industrializacji i jej następstw. Pod względem jakości środowiska naturalnego świat zdołał, dzięki ogromnemu wysiłkowi przedstawicieli nauki, polityki i biznesu, częściowo odwrócić nieprzyjazny dla przyrody kierunek rozwoju społeczno-gospodarczego2. Udało się zatrzymać tendencję niszczenia środowiska, a w niektórych dziedzinach nawet przywrócić wskaźniki ekologiczne sprzed kilku czy kilkunastu dekad. Pozytywne zmiany były możliwe dzięki zaangażowaniu się międzynarodowych organizacji, a w szczególności Organizacji Narodów Zjednoczonych, w odbudowę zniszczonej przyrody na skalę ogólnoświatową. W ramach tej organizacji powołano m.in. Komisję Środowiska i Rozwoju3, a także zorganizowano kolejne konferencje poświęcone stanowi środowiska w ujęciu globalnym, nazywane Szczytami Ziemi. Omawiana problematyka rozwoju zrównoważonego sięga lat 70. XX w. Przeprowadzono wówczas pierwsze działania na arenie międzynarodowej celem uświadomienia społeczeństwu poziomu zniszczenia przyrody. Termin „rozwój zrównoważony” (sustainable development) został wykorzystany po raz pierwszy podczas konferencji ONZ w Sztokholmie w 1972 r. W efekcie nieostrego ujęcia problemu w kręgach politycznych i naukowych powstawały różne definicje tego pojęcia, które w następnych dekadach pozostawały w użyciu. Atrybutem tych określeń było odniesienie się do konieczności ochrony przyrody przy jednoczesnym wąskim uję2. Według wielu raportów oraz opracowań międzynarodowych tempo i sposób wykorzystania istniejących zasobów naturalnych jest po pierwsze ograniczone, po drugie zagraża stabilności systemu całego współczesnego świata. Przykładami takich opracowań są zarówno wyniki raportów komisji Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz sekretarzy generalnych (Uʼthant Report: Man and His Environment: A View Toward Survival, San Francisco 1969; National Conference on UNESCO, Addison-Wesley Publ Co. 1970), jak i raporty, np. dla Rady Klubu Rzymskiego (D.H. Meadows, D.L. Meadows, W.W. Behrens, Granice wzrostu, PWE, Warszawa 1973; D.H. Meadows, D.L. Meadows, J. Randers, Przekraczanie granic. Globalne załamanie czy bezpieczna przyszłość, Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim, Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim, Warszawa 1995). Według tego ostatniego świat może się rozwijać do 2100 r., po którym ma nastąpić załamanie się globalnej gospodarki. 3 Our Common Future: The World Commission on Environment and Development, red. G. Bruntland, Oxford University Press, Oxford 1987..

(3) Wykorzystanie koncepcji rozwoju…. ),. ciu środowiska. W takich warunkach zarówno na świecie, jak i w Polsce pojęcie sustainable development było zamiennie stosowane z takim terminem, jak „ekorozwój”. W dostępnej polskiej literaturze przedmiotu z lat 80. i 90. można wskazać wiele publikacji wykorzystujących termin ekorozwoju4. Uniwersalnym rozwiązaniem stała się definicja rozwoju zrównoważonego5 przyjęta w raporcie Komisji Środowiska i Rozwoju, według której określa się go jako rozwój, który „zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń bez ograniczania zdolności przyszłych pokoleń do zaspokajania ich własnych potrzeb”6. Głównym powodem, dla którego definicja ta została przyjęta przez kraje bogatej Północy oraz biednego Południa, było uznanie, że dbałość o środowisko naturalne będzie następować poprzez ciągły rozwój społeczno-gospodarczy7. W ten sposób prace zespołów badawczych za granicą zaczęły obejmować nowe dziedziny nauki zgodnie z koncepcją rozwoju zrównoważonego. Jednym z obszarów gospodarki, mocno związanym ze środowiskiem, jest turystyka. O konieczności dostosowania jej do międzynarodowych, krajowych, a także lokalnych wytycznych związanych z rozwojem zrównoważonym świadczy jej ogromna skala oddziaływania na środowisko naturalne. Zakres tego oddziaływania nie ogranicza się tylko do przyrody, ale obejmuje również wymiar gospodarczy i społeczny. Te dwa ostatnie elementy traktowane są pod względem znaczenia na równi z problematyką ochrony środowiska, tworząc w ten sposób klasyczne filary rozwoju zrównoważonego8. Turystyka jako sektor usługowy w jeszcze większym stopniu warunkuje rozwój społeczny i ekonomiczny danej destynacji niż inne sektory gospodarki. Wykorzystując zasady rozwoju zrównoważonego, w obszarze turystyki wyodrębniono nową formę – turystykę zrównoważoną. Przyjmuje się, że idea turystyki zrównoważonej powstała równocześnie z opublikowaniem raportu Brundtlanda i bezpośrednim zastosowaniem przyjętych w nim założeń w obszarze turystyki9. W polskiej literaturze także w tym zakresie występują różnice w formułowaniu 4. Wskaźniki ekorozwoju, red. T. Borys, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1999; Sterowanie ekorozwojem, red. B. Poskrobko, Materiały konferencyjne, t. 1, Politechnika Białostocka, Białystok 1998. 5 B.K. Prandecka, Nauki ekonomiczne a środowiska przyrodnicze, PWE, Warszawa 1991, s. 38. 6 Our Common Future…, s. 44. 7 R. Von Schomberg, The Objective of Sustainable Development: Are We Coming Closer? Foresight Working Papers Series nr 1, European Commision, Directorate General for Research, s. 2. 8 W końcowym raporcie z konferencji ONZ, nazywanej również Szczytem Ziemi, w Rio de Janeiro ustalono, że rozwój zrównoważony musi dokonywać się w równowadze między trzema podstawowymi składnikami, którymi są gospodarka, społeczeństwo oraz środowisko naturalne. 9 J. Majewski, B. Lane, Turystyka wiejska i rozwój lokalny, Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa 2000, s. 15..

(4) Krzysztof Borodako. )-. znaczenia omawianego terminu. Turystyka zrównoważona, nazywana również zharmonizowaną, posiada trzy cechy. Są nimi: trwałość działań i ich efektów, formułowanie długookresowych celów rozwoju turystyki, a jako ostatnią wymienia się homeostazę między gospodarką a środowiskiem w szerokim rozumieniu. Opierając się na rozważaniach dostępnych w literaturze przedmiotu, można wskazać, że w przeciwieństwie do środowiska w wąskim znaczeniu – czyli tylko środowiska antropogenicznego – szerokie ujęcie obejmuje również miejsce pracy i środowisko rodzinne10. Zgodnie z szerokim rozumieniem uwzględnia się nie tylko naturalne formy przyrody, ale również wszystkie efekty ludzkiej działalności. Według innej definicji turystyka zrównoważona to „każda forma rozwoju zrównoważonego, zarządzania i aktywności turystycznej, która podtrzymuje ekologiczną, społeczną i ekonomiczną integralność terenów, a także zachowuje dla przyszłych pokoleń w niezmienionym stanie zasoby naturalne i kulturowe tych obszarów”11. Bardzo szeroką definicję turystyki zrównoważonej (zrównoważonego rozwoju turystyki) przedstawia Światowa Organizacja Turystyki (WTO): „Zrównoważony rozwój turystyki zaspokaja potrzeby obecnych turystów oraz regionów ich przyjmujących, jednocześnie chroniąc i zwiększając możliwości w przyszłości. Rozwój ten jest widziany jako prowadzący do zarządzania wszystkimi zasobami w taki sposób, że ekonomiczne, społeczne i estetyczne potrzeby mogą zostać zaspokojone równolegle utrzymując jedność kulturową, podstawowe procesy ekologiczne, bioróżnorodność oraz systemy ochrony środowiska”12. W dyskusji prowadzonej w polskiej i zagranicznej literaturze przedmiotu autorzy są zgodni co do różnych form turystyki. I tak wymienia się turystykę: trwałą i zrównoważoną (sustainable), ekologiczną (ecological), zieloną (green), alternatywną (alternative), łagodną (soft), odpowiedzialną (responsible), przyjazną środowisku (environment friendly)13. W przypadku wzajemnych relacji pomiędzy poszczególnymi formami występują jednak pewne rozbieżności. Zdaniem D. Zaręby turystyka zrównoważona jest synonimem określeń turystyka. 10. W. Brzeziński, Podstawowe zagadnienia prawne i organizacyjne ochrony środowiska człowieka [w:] Prawo a ochrona środowiska, red. R. Łustacz, Ossolineum, Wrocław 1975, s. 126. 11 Parks for Life, Action for Protected Areas in Europe, The IUCN Commision on Natural Parks and Protected Areas (CNPPA), IUCN, The World Conservation Union, Gland 1994, s. 38. 12 The Concept of Sustainable Tourism, WTO 2001, http://www.worldtourism.org/sustainable/ concepts.htm, 20.03.2002. 13 Sustainable Tourism Management: Principles and Practices, B. Bramwell, I. Henry, G. Jackson, A.G. Prat, G. Richards, J. var der Straaten, University Press, Tilburg 1996, s. 40–41; J. Majewski, B. Lane, op. cit., s. 14–15; I. Jędrzejczyk, Ekologiczne uwarunkowania i funkcje turystyki, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1995, s. 80–81; D. Zaręba, Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 47–51..

(5) Wykorzystanie koncepcji rozwoju…. ).. łagodna, przyjazna środowisku, czy turystyka zgodna z zasadami ekorozwoju14. Jednocześnie autorka podkreśla, że głównym elementem takiej formy turystyki jest ekoturystyka (rys. 1). M. Łabaj postrzega turystykę wynikającą z koncepcji rozwoju zrównoważonego jako turystykę ekologiczną i posługuje się nazwą ekoturystyki15, wskazując jednoznacznie, że właśnie ekoturystyka jest tą formą podróżowania, która spełnia kryteria ekologiczne, społeczne i ekonomiczne danego terytorium16..

(6) . . .

(7) . . Rys. 1. Formy turystyki pokrewne ekoturystyce Źródło: D. Zaręba, op. cit., s. 50.. Uwzględniając powyższe rozważania, można przypuszczać, że istnieje duże zróżnicowanie co do nazewnictwa oraz poglądów związanych z relacjami między turystyką i rozwojem zrównoważonym. Wspólną płaszczyzną wielu poglądów jest postrzeganie rozwoju turystyki ze szczególnym uwzględnieniem aspektów społecznych, gospodarczych i ekologicznych. Chociaż atrybutem turystyki zrównoważonej jest przyjazne traktowanie środowiska naturalnego (bezpośrednio), to należy zaznaczyć, że cała branża turystyczna również może funkcjonować w sposób zrównoważony. Z upływem czasu społeczność międzynarodowa, a za nią również Polska, poszukiwała nowych płaszczyzn wprowadzenia i utrzymania rozwoju zrówno-. 14. D. Zaręba, op. cit., s. 36. M. Łabaj, Turystyka ekologiczna (ekoturystyka) [w:] Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna, Eurecna srl – CNA Veneto Int. Services, Warszawa 2003, s. 160–161. 16 Podobne zdanie co do faktu, że ekoturystyka wynika z koncepcji rozwoju zrównoważonego można znaleźć w pracy: M. Wyćwicz, Turystyka jako element rozwoju społecznego i gospodarczego [w:] Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna, Eurecna srl – CNA Veneto Int. Services, Warszawa 2003, s. 54–55. 15.

(8) Krzysztof Borodako. *%. ważonego w turystyce17. Reakcją na tę potrzebę było poszukiwanie związków pośrednich między przemysłem turystycznym a środowiskiem naturalnym. Przykładem takiego postępowania jest choćby efekt działania Międzynarodowej Inicjatywy Proekologicznej Hotelarzy (IHEI)18. W ramach tej inicjatywy szefowie największych sieci hotelowych połączyli siły celem promowania prośrodowiskowych strategii działania w usługach hotelarskich. Podobnym narzędziem wspierania zrównoważonego rozwoju turystyki jest proces budowania klastra przedsiębiorstw turystycznych. Z praktyki gospodarczej wiadomo, że małe i średnie przedsiębiorstwa turystyczne (MŚPT) dominują w branży turystycznej, w szczególności w kategorii biur podróży. MŚPT są głównymi partnerami w strukturze klastra kształtującego się w regionie Małopolski oraz w innych regionach specjalizujących się w turystyce. (#7jYdlVc^Z`gV`dlh`^Z\d`aVhigVijgnhinXocZ\d _V`d\lcnZaZbZciÎHigViZ\^^gdold_jijgnhin`^ l@gV`dl^ZcVaViV'%%+¼'%&(¿ Wykorzystanie istnienia klastra powinno prowadzić do rozwoju sektora turystycznego, a jednocześnie, zgodnie z zasadami rozwoju turystycznego, powinno zapewnić rozwój we wszystkich trzech wymiarach. Z uwagi na fakt, że przedmiotem rozważań będzie dokument strategiczny19 obejmujący założenia rozwoju turystyki w Krakowie, uzasadnione wydaje się odniesienie istoty klastra20 do otoczenia wielkomiejskiego. W tym też kontekście należy przytoczyć klasyczną definicję klastra według M.E, Portera21, użytą przez niego po raz pierwszy w 1990 r.: klaster to określone geograficznie skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek usługowych, przedsiębiorstw z pokrewnych sektorów i związanych z nimi instytucji (uczelni wyższych lub stowarzyszeń branżowych), konkurujących między sobą i jednocześnie prowadzących ze sobą współpracę22. Klastry osiągają tzw. masę 17. Proceedings of the Conference on Innovation and Growth in Tourism, OECD, Paris 2004; Sustainable Development. Critical Issues, OECD, Paris 2001; International Science and Technology Co-operation. Towards Sustainable Development, OECD, Paris 2001. 18 L. Kay, May I Greek Your Room Now? „Tomorrow. Global Environment Business” 1997, nr 4, s. 24. 19 Należy zaznaczyć, że w pierwszym kwartale 2006 r. strategia ta była jedynie opracowana, lecz wtedy nie została jeszcze formalnie przyjęta jako obowiązujący dokument strategiczny. 20 Angielskie słowo cluster można tłumaczyć również jako kiść, pęk, zbiorowisko, grupa lub gromada. 21 M.E. Porter, The Competitive Advantage of Nations, Free Press, New York 1990. 22 M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001..

(9) Wykorzystanie koncepcji rozwoju…. *&. krytyczną, czyli konieczną liczbę firm i innych instytucji tworzącą efekt aglomeracji i odnoszącą niezwykłe sukcesy konkurencyjne w określonych dziedzinach działalności. Klastry charakteryzują niemal każdą gospodarkę narodową, regionalną 23, a nawet wielkomiejską (np. miasto Kraków), głównie w krajach rozwiniętych gospodarczo. Szersze ujęcie powyższej definicji przedstawiają uczestnicy Grupy Eksperckiej Klastrów Przedsiębiorstw oraz Sieci24, zdaniem których klastry to niezależne przedsiębiorstwa i związane z nimi instytucje, które współpracują ze sobą i jednocześnie również konkurują. Są one geograficznie skupione w jednym lub kilku regionach i specjalizują się w konkretnej dziedzinie. Podmioty te prowadzą swoją działalność opierając się na tradycjach (np. ręcznie malowane tkaniny, winnice, artykuły mleczarskie – oscypki) lub wykorzystują zaawansowaną wiedzę dotyczącą m.in. technologii. Ostatnim atrybutem tej definicji jest ujęcie klastra w ramy instytucjonalne, zarządzanego przez menadżera bądź pozbawionego formy instytucjonalnej. Właściwością klastrów jest z reguły ich autonomiczne powstanie. W ten sposób bez żadnych formalnych działań w regionie czy określonej strukturze wielkomiejskiej tworzą się relacje między przedsiębiorstwami turystycznymi, których efekty są konsekwencją synergii kilku czynników. Wśród nich można wymienić: bliską odległość producentów (dostawców usług) i klientów, dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej i wiedzy (know-how), dostępność do specyficznych zasobów naturalnych i infrastrukturalnych, niskie koszty transakcyjne i komunikacyjne wynikające z dotychczasowej współpracy, bliskość uczelni wyższych (w tym również instytutów badawczych) oraz instytucji finansowych, a także innych podmiotów prywatnych i publicznych25. Powstanie klastra następuje w różnych okolicznościach wynikających przykładowo z dostępności na danym terytorium określonych surowców, szczególnej wiedzy z zakresu B+R, istnienia pewnej niszy na rynku26 lub niewątpliwej wiedzy tradycyjnej, wynikającej np. z uprawianego rzemiosła. Bardzo często klaster powstaje samoczynnie w warunkach szczególnych i wyrafinowanych potrzeb tam ujawnianych, zgłaszanych przez ludność lub przedsiębiorstwa27. Obecność tych 23 Por. P. Raines, The Cluster Approach and the Dynamics of Regional Policy-making, Regional and Industrial Policy Research Paper, nr 47, Glasgow 2001, s. 4. 24 Final Report of the Expert Group on Enterprise Clusters and Networks, European Commission, Enterprise Directorate-General, Brussels 2002, s. 9. 25 Ibidem, s. 16–17. 26 The Cluster Policies Whitebook, T. Andersson et al., International Organisation for Knowledge Economy and Enterprise Development, Malmö 2004, s. 7. 27 Regional Clusters in Europe, Observatory of European SMEs, Enterprise Directorate-General of the European Commission, 2002, nr 3, s. 14–15..

(10) *'. Krzysztof Borodako. podmiotów (firm, instytucji oraz samych przedsiębiorców) prowadzi do indukowania korzyści dla pozostałych członków danego klastra. W wyniku oddziaływania wielu partnerów w obrębie klastra dochodzi do kształtowania nowego otoczenia gospodarczego i instytucjonalnego. W ten sposób możliwe jest zwiększenie umiejętności i kwalifikacji zasobów ludzkich w danym regionie, wykorzystywanie w miarę uzgodnień pewnych wspólnych zasobów (łączenie oferty produktowej w specjalnych przypadkach, wspólna promocja w międzynarodowych publikacjach, wspólne lobbowanie w strategicznych dla regionu i branży turystycznej decyzjach na poziomie wojewódzkim lub państwowym itd.)28. Ciągła współpraca, przy jednoczesnej rywalizacji, prowadzi do coraz głębszej specjalizacji, pozwalającej na uzyskiwanie wyższych dochodów i jednocześnie pozwala na minimalizację zasobów. Inną korzyścią dla danego obszaru, a dokładniej dla danego klastra jest większa specjalizacja pracowników wiążąca się z pogłębianiem wiedzy i potencjalnymi oszczędnościami dla firmy, klastra i społeczności lokalnej. Ewolucja pojęcia rozwoju zrównoważonego rozumianego od wąsko pojętej ochrony środowiska (ekologii) do kierunku wielopłaszczyznowego, długofalowego dążenia do zharmonizowania aspektów ekonomicznych ze społecznymi (przy nieszkodzeniu środowisku naturalnemu) wskazuje na możliwość poszukiwania nowych elementów w turystyce wspierających rozwój zrównoważony. W takim przypadku można uznać, że koncepcja klastra turystycznego spełnia te warunki, gdyż: – łączy korzyści społeczne z ekonomicznymi, – odnosi się do perspektywicznego postrzegania problemów przyrodniczych, – nie narusza stanu środowiska naturalnego. Można doszukiwać się sytuacji, w których efekty działania klastra będą prowadzić do bezpośredniej poprawy środowiska naturalnego29. Niemniej docelowym zadaniem jest próba analizy budowy klastra turystycznego na przykładzie dokumentu, jakim jest „Strategia rozwoju turystyki w Krakowie opracowana na lata 2006–2013”. W kontekście przytoczonych definicji klastra, a także turystyki ekologicznej i turystyki zrównoważonej, w zestawie działań podanych w badanej strategii trzy z nich wydają się szczególnie istotne (tabela 1).. 28 M. Storper, R. Walker, The Capitalist Imperative. Territory, Technology, and Industrial Growth, Basil Blackwell, New York 1989, s. 34–36. 29 Przykładowo poprzez implementację w ramach danego klastra systemów informatycznych łączących on-line poszczególnych partnerów można doprowadzić do zmniejszenia wykorzystania formy papierowej, przyczyniając się jednocześnie do ochrony lasów będących źródłem surowców do produkcji papieru..

(11) Wykorzystanie koncepcji rozwoju…. *(. Tabela 1. Wybrane działania zawarte w strategii dotyczące wspierania budowy krakowskiego klastra turystycznego Nazwa działania. Krótki opisa. Nawiązanie współpracy regionalnej z samorządami Zakopanego, Wieliczki, Oświęcimia i Wadowic w celu wspólnego marketingu produktów turystycznych Kod w Strategii: II-6.4.5. Zadanie obejmuje nawiązanie i podtrzymywanie stałej współpracy pomiędzy odpowiedzialnymi za rozwój turystyki jednostkami organizacyjnymi władz samorządowych Krakowa z ich odpowiednikami we władzach samorządowych Zakopanego, Wieliczki, Oświęcimia i Wadowic w celu podejmowania wzajemnie korzystnych przedsięwzięć w dziedzinie turystyki, a zwłaszcza marketingu produktów turystycznych. Nawiązanie takiej współpracy jest ważnym etapem budowania krakowskiego klastra turystycznego. Krakowskie Forum Turystyczne – platforma wymiany informacji i dyskusji pomiędzy miastem i firmami sektora turystycznego Kod w Strategii: II-4.1.1. Poprawa atrakcyjności turystycznej miasta oraz konkurencyjności miejscowych przedsiębiorstw sektora turystycznego wymaga stałej współpracy, wymiany informacji i wzajemnego wsparcia. Zadanie ma służyć stworzeniu instytucjonalnych ram dla stałych kontaktów pomiędzy wszystkimi podmiotami związanymi z funkcjami turystycznymi Krakowa oraz wytwarzaniem produktów turystycznych. Program utworzenia krakowskiego klastra turystycznego Kod w Strategii: II-4.1.2. Powstanie krakowskiego klastra turystycznego. a. „Krótki opis” pochodzi z zawartej w strategii tabeli 108 dotyczącej szczegółów planowanych działań Źródło: opracowanie własne na postawie: Strategia rozwoju turystyki w Krakowie na lata 2006–2013, Urząd Miasta Krakowa, Kraków 2005.. Pierwsze z zagadnień prezentowanych w tabeli 1 dotyczy współpracy regionalnej przedsiębiorstw i instytucji z samorządami. Jednym z efektów tej współpracy mogłoby być powstanie krakowskiego klastra turystycznego ułatwiającego kontakt m.in. firmom z regionu Krakowa z instytucjami władzy lokalnej. Jest to tym bardziej uzasadnione, że miasto Kraków jako produkt turystyczny jest bardzo często uzupełniany dodatkowymi atrakcjami zlokalizowanymi z dala od tej metropolii. Kooperacja podmiotów w obrębie klastra może prowadzić do racjonalnego wykorzystania środowiska naturalnego i wiedzy związanej z lokalnymi uwarunkowaniami. Drugie działanie zawarte w tabeli 1 dotyczy stworzenia możliwości kontaktu drogą internetową między przedstawicielami władzy miasta Krakowa a innymi.

(12) Krzysztof Borodako. *). firmami turystycznymi będącymi pionierami w budowanych strukturach klastra w tym regionie30. Ostatnie z omawianych działań dotyczy stworzenia klastra turystycznego w Krakowie. W szczegółowym opisie można znaleźć zalecenia dotyczące wieloletnich prac nad jego powstaniem oraz wskazanie na fakt, że docelowo w jego organizację powinny włączyć się m.in. Polska Organizacja Turystyczna (POT), Małopolska Organizacja Turystyczna (MOT), samorząd gospodarczy oraz podmioty z sektora turystycznego. Proces powstawania klastra turystycznego został podzielony na dwie podstawowe fazy, tj. fazę organizacyjną (inicjującą) oraz fazę drugą – realizacji, funkcjonowania klastra. Autorzy strategii podają tylko pierwszą fazę, natomiast istnienie i właściwości drugiej uzależniają od przebiegu i rezultatu tej początkowej. Włączenie w organizację tego przedsięwzięcia zarówno POT, jak i MOT, przy wsparciu organizacyjnym Urzędu Miasta Krakowa oraz poszczególnych uczelni wyższych specjalizujących się w dziedzinie turystyki i mających potencjał wiedzy w dziedzinie organizacji krakowskiego klastra, powinno zakończyć się rzeczywistym zbudowaniem takiego klastra i zapewnieniem wielu korzyści podmiotom w nim uczestniczącym oraz – pośrednio – samemu środowisku naturalnemu. )#EdYhjbdlVc^Z W pracy przedstawiono nowy obszar turystyki związany z koncepcją rozwoju zrównoważonego. Turystyka zrównoważona koncentruje się na wzajemnej relacji między turystą, podróżnikiem a środowiskiem naturalnym. Interesującym problemem jest moment wyboru przez potencjalnego turystę docelowego miejsca wyjazdu, a więc relacja turystyka – gospodarka. Przybycie gościa do danego miejsca (miasta, regionu) jest związane z oddziaływaniem na miejscową społeczność i gospodarkę, tym samym implikując rozwój tego obszaru. Poszukuje się możliwości adaptacji koncepcji rozwoju zrównoważonego w obrębie przedsiębiorstw turystycznych w kontekście środowiska naturalnego oraz społeczności recepcji turystycznej. W tym ujęciu wskazano na silne indukowanie rozwoju podmiotów gospodarczych w klastrze turystycznym prowadzące do daleko idącej specjalizacji działalności w obszarze turystyki objawiające się wyższym poziomem dochodów przedsiębiorstw, a także rozwojem wykwalifikowanej kadry. Ponadto intensywna współpraca w ramach klastra może kształtować większą wrażliwość na środowisko naturalne oraz prowadzić do oszczędności, co. 30. Klaster turystyczny formalnie ma określenie „krakowski”, lecz ze względu na silne oddziaływanie Krakowa można uznać, że obejmuje on całe województwo małopolskie..

(13) Wykorzystanie koncepcji rozwoju…. **. wiąże się z mniejszym wykorzystaniem zasobów przyrodniczych. Dzięki takim działaniom spełniony jest warunek zrównoważonego rozwoju turystyki. Przedstawione w rozważaniach założenia „Strategii rozwoju turystyki w Krakowie na lata 2006–2013” mogą w przyszłości pozwolić na wykorzystanie krakowskiego klastra turystycznego do wspomagania zrównoważonego rozwoju turystyki. A^iZgVijgV Brzeziński W., Podstawowe zagadnienia prawne i organizacyjne ochrony środowiska człowieka [w:] Prawo a ochrona środowiska, red. R. Łustacz, Ossolineum, Wrocław 1975. The Cluster Policies Whitebook, T. Andersson et al., International Organisation For Knowledge Economy And Enterprise Development, Malmö 2004. Final Report of the Expert Group on Enterprise Clusters and Networks, European Commission, Enterprise Directorate-General, Brussels 2002. Innovative Clusters. Drivers and National Innovation Systems, OECD, Paris 2001. Jędrzejczyk I., Ekologiczne uwarunkowania i funkcje turystyki, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1995. Kay L., May I Greek Your Room Now? „Tomorrow. Global Environment Business” 1997, nr 4. Majewski J., Lane B., Turystyka wiejska i rozwój lokalny, Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa 2000. Meadows D.H., Meadows D.L., Behrens W.W., Granice wzrostu, PWE, Warszawa 1973. Meadows D.H., Meadows D.L., Randers J., Przekraczanie granic. Globalne załamanie czy bezpieczna przyszłość, Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim, Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim, Warszawa 1995. Our Common Future: The World Commission on Environment and Development, ed. G. Bruntland, Oxford University Press, Oxford 1987. Porter M.E., The Competitive Advantage of Nations, Free Press, Nowy Jork 1990. Porter M.E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001. Prandecka B.K., Nauki ekonomiczne a środowiska przyrodnicze, PWE, Warszawa 1991. Raines P., The Cluster Approach and the Dynamics of Regional Policy-making, Regional and Industrial Policy Research Paper, nr 47, Glasgow 2001. Regional Clusters in Europe, Observatory of European SMEs, Enterprise Directorate-General of the European Commission, 2002, nr 3. Storper M., Walker R., The Capitalist Imperative. Territory, Technology, and Industrial Growth, Basil Blackwell, New York 1989. Strategia rozwoju turystyki w Krakowie na lata 2006–2013, Urząd Miasta Krakowa, Kraków 2005. Sustainable Development. Critical Issues, OECD, Paris 2001. Sustainable Tourism Management: Principles and Practices, B. Bramwell, I. Henry, G. Jackson, A.G. Prat, G. Richards, J. var der Straaten, Tilburg University Press, Tilburg 1996..

(14) *+. Krzysztof Borodako. Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna, Eurecna srl – CNA Veneto Int. Services, Warszawa 2003. Von Schomberg R., The Objective of Sustainable Development: Are We Coming Closer? Foresight Working Papers Series nr 1, European Commision, Directorate General for Research, 2002. Wskaźniki ekorozwoju, red. T. Borys, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1999. Zaręba D., Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. I]Z6eea^XVi^dcd[i]ZHjhiV^cVWaZ9ZkZadebZci8dcXZei^cH]Ve^c\ Idjg^hb^c@gV`l The issue of sustainable development became the subject of broad international debate already at the beginning of the 1980s. Initially, it was viewed narrowly as environmental protection; it has evolved, however, into a broader concept that includes not only the environment, but also a focus on economic growth and high standards of living. In selecting the four key elements from the perspective of the dynamic changes in the tourism sector – i.e., innovation, clusters, networks, and public participation – a general analysis of these elements was conducted for the newly-developed Tourism Development Strategy for Kraków, 2006–2013. The presentation of selected development priorities enabled the author to identify the potential that this document holds for these elements of sustainable development as well as their important role in the implementation of this concept in tourism in Kraków and the region..

(15)