S
prawy dotyczące ochrony dobrego imienia budzą ogromne zainteresowanie mediów1. Kwestia upáywu czasu w tych postĊpowaniach jest niezwykle istotna zarówno dla potencjalnych sprawców, jak i poszkodowanych. Dziennikarze zastanawiają siĊ, jak dáugo mogą odpowiadaü za napisany w przeszáoĞci artykuá, natomiast osoby poszkodowane zadają sobie pytanie, ile mają czasu na wytoczenie powództwa, czy teĪ záoĪe-nie prywatnego aktu oskarĪenia. OdpowiedĨ na te pytania ma doniosáe znaczenie, gdyĪ – jak to zostanie wskazane w niniejszym artykule – cz Ċ-sto po upáywie pewnego okresu poszkodowany praktycznie nie bĊdzie mógá skutecznie docho-dziü swoich roszczeĔ. Tym samym potencjalny sprawca moĪe „czuü siĊ bezpiecznie”.O naruszeniu dobrego imienia poszkodowa-ny moĪe siĊ dowiedzieü nawet po kilku latach, np. gdy przypadkowo znajdzie archiwalny ar-tykuá. Z drugiej strony, poszkodowany,
pomi-mo ĞwiadomoĞci, Īe jego dobre imiĊ zostaáo naruszone, z róĪnych wzglĊdów moĪe nie byü zainteresowany natychmiastowym Ğciganiem naruszyciela.
Przedawnienie – uwagi ogólne
Znaczny upáyw czasu powoduje trudnoĞci do-wodowe zarówno dla sądu, jak i samych stron. Przykáadowo, kto z nas pamiĊta, czy zapáaciá rachunek sprzed 10 lat; tylko nieliczni zbiera-ją wszelkie paragony i potwierdzenia wpáaty2. W doktrynie podnosi siĊ, Īe nawet stan bez-prawny wymaga – w interesie ochrony porz ąd-ku publicznego – legalizacji, jeĪeli trwa przez odpowiednio dáugi okres3. W prawie karnym wskazuje siĊ, Īe po upáywie znacznego czasu stosowanie kary byáoby czĊsto niecelowe z uwa-gi na zmiany samego sprawcy, jego wáaĞciwoĞci oraz warunki osobiste4. Ustawodawca przewi-dziaá wskazane trudnoĞci i wprowadziá
instytu-Przedawnienie roszcze
ñ w sprawach
o ochron
Ú dobrego imienia
Adam Górski
1 Zob. np. KaczyĔski przegraá z Palikotem w sądzie. Musi zapáaciü, „Rzeczpospolita”, 22.08.2013, http://www.
rp.pl/artykul/1041074.html?print =tak&p=0 [dostĊp: 19.01.2014]; Agora musi przeprosiü Macierewicza za „skrót myĞlowy”, „Wprost”, 21.09.2012,
http://www.wprost.pl/ar/348638/Agora-musi-przeprosic-Macierewicza-za-skrot-myslowy/ [dostĊp: 19.01.2014]; Macierewicz w granicach prawa, http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/
1531641,1, antoni-macierewicz-i-jego-liczne-procesy.read, [dostĊp: 19.01.2014]; Niesioáowski mówiá nieprawdĊ, ale nie musi przepraszaü Kurtyki, „Gazeta Wyborcza”, 20.06.2013, http://wyborcza.pl/1,76842,14138832,
Niesio-lowski_mowil_ nieprawde__ale_nie_musi_przepraszac.html [dostĊp: 19.01.2014].
2 Zob. np. M. Domagalski, Wierzyciele Īądają spáaty dáugu nawet po 15 latach, „Rzeczpospolita”, 21–22.09.2013, s. A8. 3 A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys czĊĞci ogólnej, Warszawa 1998, s. 346.
4 A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2000, s. 381–382; wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 10 marca 2004 r., II KK
cjĊ przedawnienia tak w prawie cywilnym, jak i w karnym.
W prawie cywilnym upáyw terminu przedaw-nienia umoĪliwia uchylenie siĊ od speániania Ğwiadczenia (zob. art. 117 § 2 kc). W wyniku upáy-wu tego okresu mamy do czynienia ze zobowi ą-zaniem niezupeánym (naturalnym)5. W przypadku dobrowolnego speánienia zobowiązania przedaw-nionego nie podlega ono zwrotowi, jednak w przy-padku podniesienia zarzutu przedawnienia sąd od-dali powództwo jako niezasadne wáaĞnie z uwagi na znaczny upáyw czasu. Natomiast w prawie karnym wyróĪniane jest przedawnienie karalnoĞci oraz przedawnienie wykonania kary. W doktrynie wyróĪnia siĊ takĪe przedawnienie Ğcigania. Przez wiĊkszoĞü autorów przedawnienie Ğcigania zosta-je zosta-jednak ujĊte áącznie z przedawnieniem karal-noĞci6. Przedawnienie karalnoĞci polega na braku moĪliwoĞci pociągniĊcia sprawcy przestĊpstwa do odpowiedzialnoĞci, jeĪeli od czasu jego po-peánienia upáynąá okreĞlony prawem czas. Czyn sprawcy pozostaje dalej przestĊpstwem. Z uwagi jednakĪe na upáyw czasu sprawca nie poniesie za niego odpowiedzialnoĞci karnej7. Istotą przedaw-nienia wykonania kary jest brak moĪliwoĞci jej wykonania po okreĞlonym upáywie czasu (zob. art. 103 kk).
Osoba, która uwaĪa, Īe naruszono jej do-bre imiĊ, moĪe dochodziü swoich praw na dro-dze procesu karnego oraz procesu cywilnego8. Z tego powodu odrĊbnie naleĪy omówiü skutki
upáywu czasu na gruncie procesu karnego oraz procesu cywilnego.
Skutki up
áywu czasu na gruncie
prawa karnego
W przypadku odpowiedzialnoĞci na drodze procesu karnego naruszenie dobrego imienia moĪe nastąpiü w postaci zniewagi oraz zniesáa-wienia9. Zniesáawienie i zniewaga są Ğcigane z oskarĪenia prywatnego. Zgodnie z art. 101 § 2 kk, karalnoĞü przestĊpstwa Ğciganego z oskarĪenia prywatnego ustaje z upáywem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedziaá siĊ o osobie sprawcy przestĊpstwa, nie póĨniej jednak niĪ z upáywem 3 lat od czasu jego popeánienia. Jednak w przypadku, gdy w wyĪej wskazanym okresie wszczĊto postĊpowanie przeciwko oso-bie, karalnoĞü popeánionego przez nią przestĊp-stwa ustaje z upáywem 5 lat od zakoĔczenia tego okresu (zob. art. 102 kk)10.
WszczĊcie postĊpowania przeciwko osobie, w wypadku czynów Ğciganych z oskarĪenia prywatnego i tym samym przedáuĪenie terminu przedawnienia, nastĊpuje zarówno w wyniku wniesienia przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarĪenia, jak i przez záoĪenie przez ten podmiot skargi do Policji11. Wskazane terminy przedawnienia wiąĪą nie tylko pokrzywdzone-go, ale takĪe prokuratora12.
O ile kwestia, kiedy pokrzywdzony dowie-dziaá siĊ o osobie sprawcy przestĊpstwa nie
5 A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne..., dz. cyt., s. 351–352.
6 Zob. np. A. Marek, Prawo karne…, dz. cyt., s. 382; M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne
ma-terialne. CzĊĞü ogólna i szczególna, Warszawa 2006, s. 366.
7 Komentarz do art. 101 kk [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. GrzeĞkowiak, K. Wiak, Warszawa 2013,
https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvg4ztqmjoobqxalrshe4tcnq [dostĊp: 19.01.2014].
8 WiĊcej: A. Górski, OdpowiedzialnoĞü dziennikarza za materiaá prasowy – róĪnice pomiĊdzy zniesáawieniem
a ochroną dóbr osobistych (uwagi praktyczne), „Rocznik Bibliologiczno-Prasoznawczy”, T. 5/16 (2013).
9 TamĪe, s. 167.
10 Zob. wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 13 maja 2009 r., II KK 78/09, OSNwSK 2009, nr 1, poz. 1107.
11 Zob. wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 1 marca 2013 r., III KK 218/12, „Prokuratura i Prawo” 2013, nr 6, poz.
12, s. 7; „Prokuratura i Prawo” 2013, nr 6, poz. 28, s. 12; KZS 2013, nr 6, poz. 26; KZS 2013, nr 6, poz. 66.
12 Wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 23 kwietnia 2008 r., V KK 5/08, OSNKW 2008, nr 8, poz. 64, s. 47,
stwarza wiĊkszych trudnoĞci ani w doktrynie, ani w orzecznictwie13, o tyle kwestia upáywu trzyletniego terminu przedawnienia od czasu popeániania przestĊpstwa moĪe juĪ powodo-waü pewne wątpliwoĞci. Co do zasady prze-stĊpstwo zostaje popeánione w czasie, w któ-rym sprawca dziaáaá lub zaniechaá dziaáania, do którego byá obowiązany14. W przypadku przestĊpstw skutkowych bieg przedawnienia rozpoczyna siĊ od czasu, gdy skutek nastąpiá (zob. art. 101 § 3 kk).
W doktrynie prawa karnego w wiĊkszoĞci przyjmuje siĊ, Īe przestĊpstwo zniesáawienia oraz zniewagi ma charakter formalny (bezskut-kowy)15. Ma to istotne znacznie, gdyĪ w przy-padku zniesáawienia i zniewagi bieg terminu przedawnienia wyznacza chwila dziaáania sprawcy. Tym samym w przypadku np. ksi ąĪ-ki-wywiadu chwilą dziaáania bĊdzie moment udzielenia wywiadu. Wobec tego, chociaĪby z uwagi na dáugi cykl wydawniczy, po
upáy-wie trzech lat nastąpi przedawnienie karalnoĞci przestĊpstwa nawet wtedy, gdy poszkodowa-ny nie bĊdzie miaá moĪliwoĞci zapoznania siĊ z treĞcią publikacji.
Pewne trudnoĞci stwarza równieĪ sytuacja, gdy sprawca przestĊpstwa bĊdzie korzystaá z immunitetu. W prawie karnym przez immuni-tet rozumie siĊ bezwarunkowe uchylenie karal-noĞci (immunitet materialny) albo uzaleĪnienie moĪliwoĞci pociągniĊcia sprawcy do odpowie-dzialnoĞci od zgody odpowiedniego organu (immunitet formalny)16. Immunitet materialny naleĪy do rzadkoĞci; przysáuguje np. adwoka-towi w zakresie wykonywania czynnoĞci zawo-dowych17. Dokonanie zniewagi, czy teĪ zniesáa-wienia przez adwokata, nie wyáącza jednak jego odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej18. Z podob-nego immunitetu korzystają równieĪ radcowie prawni19 oraz prokuratorzy20.
W przeciwieĔstwie do immunitetu material-nego czĊĞciej spotykany jest immunitet
formal-13 Zob. Komentarz do art. 101 i cytowana tam literatura [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna. Komentarz do
art. 32–116. Tom II, red. M. Królikowski, R. Zawáocki, Warszawa 2011, https://sip.legalis.pl/document-view.seam? documentId=mjxw62zohaydanbwgq2dgltqmfyc4mrzheytm [dostĊp: 19.01.2014]; Wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 4 grudnia 2002 r., II KKN 132/01 [dostĊp: 19.01.2014].
14 Komentarz do art. 101 kk [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. GrzeĞkowiak..., dz. cyt., https://sip.legalis.
pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvg4ztqmjoobqxalrshe4tcnq [dostĊp: 19.01.2014]; wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 12 lipca 2012 r., V KK 193/1, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId= mrswglrsgi2tkmjrhe2dg [dostĊp: 19.01.2014].
15 Komentarz do art. 212, 216 [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna, red. M. Królikowski..., dz. cyt., https://sip.
legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3dkmbvgq2teojoobqxalrtgaydenyhttps://sip.legalis.pl/ document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3dkmbvgq2teojoobqxalrtgaydeny [dostĊp: 19.01.2014]; https://sip. legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3dkmbvgq2teojoobqxalrtgaydgmi [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 212, 216 [w:] Kodeks karny. CzĊĞü szczególna. Tom I. Komentarz do artykuáów 117–221, red. A. Wąsek, R. Zawáocki, Warszawa 2010, https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zogy 2tanbtgyytgltqmfyc4mzqgazdo; https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zogy2tanbtgyytgltqmfyc 4mzqgazdo [dostĊp: 19.01.2014]; https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zogy2tanbtgyytgltqmfyc 4mzqgaztc [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 212, 216 [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. GrzeĞkowiak..., dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvg4ztqmjoobqxalrtgaydeny [dostĊp: 19.01.2014]; https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvg4ztqmjoobqxalrtgaydgmi [dostĊp: 19.01.2014].
16 A. Marek, Prawo karne..., dz. cyt., s. 379–380.
17 Zob. art. 8 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. 2009 Nr 146 poz. 1188
ze zm.).
18 TamĪe.
19 Zob. art. 11 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. 2010 Nr 10 poz. 65 ze zm.). 20 Zob. art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze – jednak tylko w zakresie zniewagi.
ny. W publikacjach prasowych w zasadzie nie rozróĪnia siĊ wskazanych immunitetów. Dzien-nikarze, pisząc o immunitecie w zdecydowanej wiĊkszoĞci mają na myĞli immunitet formalny. Immunitet ten w szczególnoĞci przysáuguje Pre-zydentowi, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, sĊdziom oraz posáom i senatorom. W przypad-ku korzystania przez sprawcĊ z immunitetu formalnego, z uwagi na okolicznoĞü, Īe przepis ustawy nie pozwala na wszczĊcie lub dalsze prowadzenie postĊpowania karnego, nie biegnie termin przedawnienia21. Po ustaniu przeszkody, czyli ustaniu immunitetu, termin przedawnienia biegnie dalej, przy czym czas jego zawieszenia nie jest wliczany do okresu przedawnienia. Im-munitet formalny powoduje wiĊc zawieszenie biegu terminu przedawnienia. Pokrzywdzony wiedząc o tym, moĪe zwlekaü ze záoĪeniem prywatnego aktu oskarĪenia, wychodząc z za-áoĪenia, Īe przedawnienie nie nastąpi np. do koĔca kadencji okreĞlonego parlamentarzysty i ma jeszcze przecieĪ czas. Rozumowanie takie wydaje siĊ logiczne, ale czy sáuszne?
ZauwaĪyü naleĪy, Īe przepis art. 104 § 1 kk wyraĨnie wskazuje, Īe z przeszkód prawnych wyáączone zostaáy m.in. przeszkody w postaci braku oskarĪenia prywatnego. Sąd NajwyĪszy, dostrzegając powyĪszą wątpliwoĞü, w uza-sadnianiu uchwaáy z dnia 30 sierpnia 2007 r. podkreĞliá, Īe do momentu, gdy uprawniony
oskarĪyciel nie wykazuje woli Ğcigania okreĞlonej osoby za okreĞlony czyn, to fakt czy ta osoba posiada immunitet formalny, czy teĪ go nie po-siada, jest – z punktu widzenia istnienia „prze-szkody prawnej” – dla Ğcigania caákowicie obo-jĊtne22. Z tej przyczyny, w celu przerwania biegu terminu przedawnienia, pokrzywdzony powinien jak najszybciej wystąpiü z prywatnym aktem oskarĪenia. W wypadku braku takiego aktu, pomimo posiadania przez sprawcĊ immunitetu formalnego, jego roszczenia ulegną przedawnie-niu. Po wniesieniu sprawy do sądu, konieczne jest, dodatkowo, záoĪenie wniosku o wyraĪenie zgody na pociągniĊcie, np. parlamentarzysty, do odpowiedzialnoĞci23. NaleĪy zaznaczyü, Īe w przypadku innych podmiotów posiadających immunitet formalny, procedura udzielenia zgody przez wáaĞciwy organ moĪe wyglądaü inaczej24. Pokrzywdzony w zasadzie ma prawo sam wnieĞü prywatny akt oskarĪenia25. Nie wystĊpuje tutaj obowiązek zastĊpstwa przez profesjonalnego peánomocnika. Wniosek o wyraĪenie zgody na pociągniĊcie parlamentarzysty czy sĊdziego do odpowiedzialnoĞci co do zasady musi jednak sporządziü adwokat lub radca prawny26.
Przechodząc do zagadnienia przedawnienia wykonania kary, wskazaü naleĪy, Īe przewi-dziany w kodeksie termin zaleĪy od orzeczonej w wyroku kary. W wypadku zniewagi i znies áa-wienia bĊdzie to z reguáy 10 lat od
uprawomoc-21 Zob. art. 104 § 1 kk, Komentarz do art. 104 kk [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. GrzeĞkowiak...,
dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvg4ztqmjoobqxalrshe4tcoi [dostĊp: 19.01.2014]; M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne…, dz. cyt., s. 370.
22 Zob. uzasadnienie uchwaáy Sądu NajwyĪszego z dnia 30 sierpnia 2007 r., SNO 44/07, OSNKW 2007, nr 11,
poz. 84, s. 64, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglrwguytanjrgu2q [dostĊp: 19.01.2014].
23 Zob. art. 7b ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posáa i senatora (Dz.U. Nr 73 poz. 350 ze zm.). 24 Zob. np. art. 80 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98 poz. 1070). 25 Zaznaczyü naleĪy, Īe w art. 216 kk unormowano podstawowy typ zniewagi. Kodeks karny zawiera takĪe
przepisy dotyczące Ğcigania sprawców zniewagi ĞciĞle okreĞlonych osób, miejsc, jak równieĪ przedmiotów – zob. art. 133 kk, art. 135 § 2 kk, art. 136 § 3 oraz § 4 kk, art. 137 kk, art. 196 kk, art. 226 § 1 oraz § 3 kk, art. 257 kk, art. 261 kk, art. 262 § 1 kk, art. 347 kk, art. 350 kk. ĝciganie sprawców tych przestĊpstw nastĊpuje z oskarĪenia publicznego, za wyjątkiem zniewagi okreĞlonej w art. 347 kk oraz w art. 350 kk, gdzie Ğciganie nastĊpuje na wniosek pokrzywdzo-nego lub dowódcy jednostki.
26 Zob. art. 7b ustawy o wykonywaniu mandatu posáa i senatora; art. 80 ustawy – Prawo o ustroju sądów
nienia siĊ wyroku skazującego. Jednak w razie orzeczenia kary pozbawienia wolnoĞci bĊdzie to lat 1527. W orzecznictwie podkreĞla siĊ, Īe ter-min ten biegnie od uprawomocnienia siĊ wyroku skazującego niezaleĪnie od tego, czy w póĨniej-szym okresie zapadáy orzeczenia modyÞ kujące jej wymiar28. W wypadku orzeczenia przez sąd Ğrodków karnych, wiĊkszoĞü z nich równieĪ ulega przedawnieniu we wskazanym dziesi Ċcio-letnim terminie (zob. art. 103 § 2 kk). JednakĪe Ğrodek karny w postaci obowiązku naprawie-nia szkody lub zadoĞüuczynienia za doznaną krzywdĊ przedawnia siĊ z upáywem 15 lat od uprawomocnienia siĊ wyroku skazującego (zob. art. 103 § 2 kk). W doktrynie podnosi siĊ, Īe ustawodawca wprawdzie wyraĨnie nie prze-widziaá moĪliwoĞci przedawnienia wykona-nia Ğrodka karnego w postaci podania wyroku do publicznej wiadomoĞci, jednak na zasadzie analogii, moĪliwe jest zastosowanie na korzyĞü skazanego takĪe do tego Ğrodka 10-letniego ter-minu przedawnienia29.
Skutki up
áywu czasu na gruncie
prawa cywilnego
Przechodząc do omówienia instytucji przedaw-nienia w polskim prawie cywilnym, naleĪy na wstĊpie zaznaczyü, Īe ustawodawca jako zasa-dĊ przyjąá, iĪ przedawnieniu podlegają jedynie
roszczenia majątkowe, czyli nakierowane na re-alizacjĊ interesu ekonomicznego osoby upraw-nionej30. OkolicznoĞü ta ma istotne znaczenie, poniewaĪ naleĪy odróĪniü roszczenia od praw podmiotowych. W doktrynie wskazuje siĊ, Īe prawo podmiotowe polega na moĪliwoĞci po-stĊpowania w okreĞlony sposób; roszczenie natomiast to moĪliwoĞü Īądania okreĞlonego zachowania od okreĞlonej osoby, korzystnego dla uprawnionego31. Prawa podmiotowe i rosz-czenia dzielą siĊ na majątkowe i niemajątkowe. Przedawnieniu jednak, tak jak podkreĞlono, podlegają – z pewnymi wyjątkami – jedynie roszczenia majątkowe. Ze wzglĊdu na to, Īe nie wszystkie roszczenia ulegają przedawnie-niu, konieczne jest wskazanie, jakie roszcze-nia przysáugują poszkodowanemu w sprawach o ochronĊ dobrego imienia oraz które z nich ulegną przedawnieniu i po jakim okresie.
W sprawach o ochronĊ dobrego imienia, bĊdącego niewątpliwie dobrem osobistym, po-szkodowany moĪe siĊ domagaü:
• zaniechania bezprawnego dziaáania;
• dopeánienia czynnoĞci potrzebnych do usu-niĊcia skutków naruszenia dóbr osobistych; • zadoĞüuczynienia pieniĊĪnego;
• zapáaty odpowiedniej sumy pieniĊĪnej na wskazany cel spoáeczny;
• naprawienia szkody na zasadach ogólnych32.
27 Zob. art. 103 § 1 kk. Sąd moĪe za przestĊpstwo zniewagi, czy teĪ zniesáawienia, wymierzyü karĊ pozbawienia
wolnoĞci do roku – zob. art. 212 kk, 216 kk.
28 Zob. uchwaáa Sądu NajwyĪszego z dnia 25 marca 2003 r., I KZP 4/03, OSNKW 2003, nr 3–4, poz. 27,
„Pro-kuratura i Prawo” 2003, nr 9, poz. 1, s. 7, OSP 2004, nr 2, poz. 23, s. 99, https://sip.legalis.pl/document-full.seam? documentId=mrswglrugaydknjsga4q [dostĊp: 19.01.2014].
29 Komentarz do art. 103 kk [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna, red. M. Królikowski..., dz. cyt., https://sip.legalis.
pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zohaydanbwgq2dgltqmfyc4mrzheytq [dostĊp: 19.01.2014].
30 Komentarz do art. 117 kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa
2013, https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge2tambvge2tsnzoobqxalrsgy3dgmzxgy2q; A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne..., dz. cyt., s. 138, 350; uzasadnienie postanowienia Sądu Naj-wyĪszego z dnia 8 marca 2007 r., III CZ 12/07, OSNC 2008, nr 2, poz. 26, s. 72, https://sip.legalis.pl/document-full. seam?documentId=mrswglrwguytanjwgm4q [dostĊp: 19.01.2014].
31 A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne..., dz. cyt., s. 129, 133; Komentarz do art. 117 kc [w:]
Ko-deks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek…, dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw
62zoge2tambvge2tsnzoobqxalrsgy3dgmzxgy2q [dostĊp: 19.01.2014].
Pewną formą ochrony dóbr osobistych moĪe byü równieĪ powództwo o ustalenie (art. 189 kpc). Na jego podstawie poszkodowany moĪe Īądaü ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnie-nia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Powództwo takie bĊdzie zasadne w sytuacjach, kiedy dostateczną ochronĊ stanowi ustalenie przez sąd powstania stosunku prawne-go. Z punktu widzenia poszkodowanego bĊdzie to z jednej strony dostateczna satysfakcja, z dru-giej zaĞ, moĪnoĞü powoáania siĊ na treĞü wyroku dezaprobującego zachowanie siĊ naruszyciela33.
W doktrynie przyjmuje siĊ, Īe roszczenie o zaniechanie oraz o dopeánienie czynnoĞci po-trzebnych do usuniĊcia naruszenia dóbr osobi-stych są roszczeniami niemajątkowymi34.
Z uwagi na fakt, Īe instytucja przedawnie-nia dotyczy tylko roszczeĔ, przedawnieniu nie podlegają Īądania ustalenia prawa lub stosunku prawnego oparte na wskazanym przepisie art. 189 kpc35. Nie oznacza to jednak, Īe Īądania te mogą byü podnoszone bezterminowo. Warun-kiem koniecznym dochodzenia ustalenia sto-sunku prawnego lub prawa jest interes prawny uprawnionego. W przypadku, gdy sąd stwierdzi,
Īe uprawniony nie ma interesu prawnego, oddali powództwo. Nie moĪna jednak z góry zakáadaü, Īe w przypadku upáywu terminu przedawnienia dáuĪnik automatycznie nie ma interesu prawne-go w ustaleniu stosunku prawneprawne-go lub prawa. W kaĪdym przypadku sąd do sprawy powinien podchodziü indywidualnie. W jednym z orze-czeĔ Sąd NajwyĪszy podkreĞliá, Īe istnieje za-sadnicza róĪnica pomiĊdzy wygaĞniĊciem rosz-czenia przez zapáatĊ a jego przedawnieniem. DáuĪnik moĪe mieü interes prawny w ustaleniu wygaĞniĊcia wierzytelnoĞci przez zapáatĊ takĪe po upáywie terminu jej przedawnienia36.
Podsumowując tĊ czĊĞü rozwaĪaĔ, naleĪy podkreĞliü, Īe roszczenie o zaniechanie oraz roszczenie o dopeánienie okreĞlonych czyn-noĞci, jak równieĪ powództwo o ustalenia na podstawie przepisu art. 189 kpc (przy zaáoĪeniu wystĊpowania interesu prawnego) nie ulegają przedawnieniu i mogą byü dochodzone w kaĪ-dym czasie.
Kolejnymi roszczeniami są roszczenia o za-doĞüuczynienie pieniĊĪne oraz naprawienie szkody na zasadach ogólnych. Wskazane rosz-czenia są roszczeniami majątkowymi37.
33 Komentarz do art. 24 kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek…, dz. cyt., https://sip.legalis.
pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge2tambvge2tsnzoobqxalrsgy3dgmzugq2a [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 24 kc i cytowana tam literatura [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1–44910. Tom I, red.
K. Pietrzykowski, Warszawa 2013, https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvgu4 tenboobqxalrsgy3dgmzugq2a [dostĊp: 19.01.2014]; uzasadnienie wyroku Sądu NajwyĪszego z dnia 30 sierpnia 1974 r., I CR 384/74, OSPiKA 1977, nr 10, poz. 161; „PaĔstwo i Prawo” 1978, nr 8, s. 251, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglryguztk [dostĊp: 19.01.2014].
34 Komentarz do art. 24 kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek..., dz. cyt., https://sip.legalis.
pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge2tambvge2tsnzoobqxalrsgy3dgmzugq2a [dostĊp: 19.01.2014]; A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne..., dz. cyt., s. 184–185; uzasadnienie postanowienia Sądu NajwyĪszego z dnia 8 marca 2007 r., III CZ 12/07, OSNC 2008, nr 2, poz. 26, s. 72; Biul. SN 2007, nr 11, https://sip. legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglrwguytanjwgm4q [dostĊp: 19.01.2014].
35 Komentarz do art. 189 kpc [w:] Kodeks postĊpowania cywilnego. Komentarz do artykuáów 1–366. Tom I,
red. K. Piasecki, Warszawa 2010, https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zog42tanbug 42daltqmfyc4mrwgqya [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 189 kpc [w:] A. ZieliĔski, K. Flaga-GieruszyĔska,
Kodeks postĊpowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2012, https://sip.legalis.pl/document-view.seam?document
Id =mjxw62zogezdkmbuheytkmboobqxalrsgy2da [dostĊp: 19.01.2014].
36 Zob. uzasadnienie uchwaáy Sądu NajwyĪszego z dnia 20 listopada 1981 r., III CZP 40/81, OSNCP 1983, nr 1,
poz. 7, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglrrgmzdmnq [dostĊp: 19.01.2014].
37 Zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 maja 2013 r., I ACa 1472/12, http://
orzeczenia.waw.sa.gov.pl [dostĊp: 19.01. 2014] oraz uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 sierpnia 2012 r., I ACa 260/12, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl [dostĊp: 19.01.2014].
Z uwagi na fakt, Īe wskazane roszczenia ule-gają przedawnieniu, konieczne jest okreĞlenie, w jakim okresie ono nastĊpuje. Zgodnie z art. 4421 § 1 kc roszczenie o naprawienie szkody wyrz ądzo-nej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upáywem lat trzech od dnia, w którym poszkodo-wany dowiedziaá siĊ o szkodzie i o osobie obowią-zanej do jej naprawienia. JednakĪe termin ten nie moĪe byü dáuĪszy niĪ dziesiĊü lat od dnia, w któ-rym nastąpiáo zdarzenie wywoáujące szkodĊ.
Wskazany przepis wyznacza dwa momen-ty rozpoczĊcia biegu terminu przedawnienia, tj. chwilĊ, w której poszkodowany dowiedziaá siĊ o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej na-prawienia, oraz moment wystąpienia zdarzenia wywoáującego szkodĊ.
W orzecznictwie podkreĞlono, Īe rozpoczĊ-cie biegu przedawnienia nastĊpuje z powziĊciem przez poszkodowanego wiadomoĞci o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, a nie o zakresie szkody czy o trwaáoĞci jej nastĊpstw38. Ponadto Sąd NajwyĪszy podkreĞliá, Īe bieg ter-minu przedawnienia rozpoczyna siĊ nie od dnia, w którym poszkodowany otrzymaá jakąkolwiek wiadomoĞü na temat sprawcy, ale dopiero od momentu otrzymania takich informacji, które obiektywnie oceniając, pozwalają – z wystar-czającą dozą prawdopodobieĔstwa – przypisaü sprawstwo konkretnemu podmiotowi. Poszkodo-wany powinien zachowaü siĊ w swoich sprawach w sposób zapobiegliwy. JeĪeli wiĊc po powstaniu pierwszych podejrzeĔ co do osoby sprawcy ma on moĪliwoĞü zdobycia dalszych informacji po-twierdzających te podejrzenia, bieg trzyletniego
terminu naleĪy liczyü od chwili, w której – przy zachowaniu naleĪytej starannoĞci – mógá byá ta-kie dalsze informacje zdobyü39.
Dniem zdarzenia wywoáującego szkodĊ jest natomiast dzieĔ wystąpienia wszystkich koniecz-nych elementów stanu faktycznego skáadających siĊ na zdarzenie, z którym ustawa áączy odpo-wiedzialnoĞü z tytuáu czynu niedozwolonego40. Uprzedzając dalsze uwagi, wskazaü naleĪy, dla peánoĞci rozwaĪaĔ, Īe co do zasady w pojĊciu szkody mieĞci siĊ takĪe uszczerbek o charakterze niemajątkowym41. W związku z tym, gdy mówi-my o odszkodowaniu naleĪy mieü na uwadze rów-nieĪ moĪliwoĞü dochodzenia zadoĞüuczynienia, a dzieĔ zdarzenia wywoáującego szkodĊ odnosi siĊ takĪe do dnia wystąpienia zdarzenia wywoáu-jącego obowiązek zapáaty zadoĞüuczynienia.
Wracając do kwestii związanych z okreĞle-niem momentu wystąpienia zdarzenia wywo-áującego szkodĊ (obowiązku zapáaty zadoĞü-uczynienia), wskazaü naleĪy, Īe w przypadku „bezpoĞredniego” naruszenia dóbr osobistych (dobrego imienia), np. w rozmowie, w wi Ċk-szoĞci sytuacji w tym samym momencie nastąpi ustalenie personaliów sprawcy (chyba Īe jest to osoba nieznana poszkodowanemu), jak równieĪ bĊdzie to moment naruszenia dóbr osobistych. JeĪeli jednak poszkodowany dowie siĊ o osobie zobowiązanej do naprawienia szkody póĨniej niĪ o samej szkodzie, to początek biegu przedaw-nienia wyznaczata póĨniejsza data42. W ka Ī-dym jednak przypadku roszczenie przedawnia siĊ z upáywem lat dziesiĊciu od dnia, w którym nastąpiáo zdarzenie wywoáujące szkodĊ.
38 Zob. wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 24 listopada 1971 r., I CR 491/71, OSNCP 1972, nr 5, poz. 95, https://
sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglrwga3de [dostĊp: 19.01.2014].
39 Zob. uzasadnienie wyroku Sądu NajwyĪszego z dnia 17 maja 2006 r., I CSK 176/05, https://sip.legalis.pl/
document-full.seam?documentId=mrswglrrgyydgmrqhazdc [dostĊp: 19.01.2014].
40 Komentarz do art. 4421
kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1–44910
, red. K. Pietrzykowski…, dz. cyt., https:// sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvgu4tenboobqxalrsgy3dgnbugu3a [dostĊp: 19.01.2014].
41 Komentarz do art. 361 kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek…, dz. cyt., https://sip.legalis.pl/
document-view.seam?documentId=mjxw62zoge2tambvge2tsnzoobqxalrsgy3dgnbsguya [dostĊp: 19.01.2014].
42 Zob. wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 10 kwietnia 2002 r., IV CKN 949/00; Biul. SN 2002, nr 11, s. 11, https://
Pewne wątpliwoĞci w zakresie przedawnie-nia moĪe wywoáaü kwestia naruszenia dobrego imienia za pomocą mass mediów. Pojawia siĊ pytanie, czy dziesiĊcioletni termin przedawnie-nia naleĪy liczyü od daty emisji/publikacji np. wywiadu, naruszającego wskazane dobro oso-biste, czy teĪ od chwili jego udzielenia. Punk-tem wyjĞcia do dalszych rozwaĪaĔ powinno byü stwierdzenie, Īe naruszanie dobrego imienia nie musi byü uczynione publicznie43. Tym samym naleĪy przyjąü, Īe najpierw nastĊpuje niepu-bliczne naruszenie wyĪej wymienionego dobra osobistego, a publikacja wywiadu/ksiąĪki bĊ-dzie stanowiáa juĪ jego kolejne naruszenie. Dla kaĪdego z tych naruszeĔ bieg terminu przedaw-nienia rozpocznie siĊ w innym momencie, tj. dla naruszenia niepublicznego – w chwili udzielenia wywiadu, natomiast dla naruszenia publicznego – w chwili jego publikacji/emisji.
Podobnie naleĪy rozstrzygnąü kwestiĊ po-nownej emisji/publikacji tego samego progra-mu/ksiąĪki. W przypadku publikacji interneto-wych są one dostĊpne praktycznie przez caáy czas. Z tego wzglĊdu, w sytuacji utrzymywania siĊ publikacji przez okres dáuĪszy niĪ jeden dzieĔ, bĊdziemy mieli do czynienia z kolejną nową publikacją, dla której termin
przedawnie-nia bĊdzie biegá osobno. ZauwaĪyü naleĪy, Īe podobną interpretacjĊ znajdziemy w odniesieniu do instytucji sprostowania zawartej w prawie prasowym44. Wskazuje siĊ tam, Īe w sytuacji utrzymywania publikacji materiaáu prasowego przez okres dáuĪszy niĪ jeden dzieĔ mamy juĪ do czynienia z kolejną nową publikacją. Z tego wzglĊdu, kaĪdy kolejny dzieĔ utrzymywania publikacji oznacza uruchomienie kolejnego ter-minu na zgáoszenie nowego sprostowania45.
OdrĊbnoĞci w zakresie okreĞlenia terminu przedawnienia wystąpią w sytuacji, gdy narusze-nie dobrego imienia bĊdzie moĪna zakwaliÞ ko-waü jako zniesáawienie czy teĪ zniewagĊ w rozu-mieniu przepisów prawa karnego. Zniesáawienie i zniewaga stanowią niewątpliwie naruszenie do-bra osobistego w postaci dobrego imienia46.
Wracając na chwilĊ do prawa karnego, naleĪy stwierdziü, Īe zniewaga i zniesáawienie są wy-stĊpkami w rozumieniu przepisów tego prawa47. Zgodnie natomiast z przepisem art. 4421 § 2 kc, jeĪeli szkoda wynikáa ze zbrodni lub wystĊp-ku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upáywem lat dwudziestu od dnia popeánienia przestĊpstwa, bez wzglĊdu na to, kiedy poszkodowany dowiedziaá siĊ o szko-dzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
43 Zob. Komentarz do art. 24 kc i cytowane tam orzeczenia [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek…,
dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge2tambvge2tsnzoobqxalrsgy3dgmzugq2a [dostĊp: 19.01.2014].
44 Zob. ustawa – Prawo prasowe z dnia 26 stycznia 1984 r. (Dz.U. 1984 r. Nr 5 poz. 24 ze zm.).
45 Komentarz do art. 31a pp [w:] Prawo prasowe. Komentarz, red. B. Kosmus, G. KuczyĔski, Warszawa 2013,
https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3dkmbvgm4tmmboobqxalrsgeztgnjuge2q [do-stĊp: 19.01.2014]; zob. takĪe wyrok Sądu NajwyĪszego z dnia 31 paĨdziernika 1974 r., II CR 594/74, OSNCP 1975, nr 12, poz. 175, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglrygy2ti [dostĊp: 19.01.2014], w któ-rym to SN wskazaá, Īe jeĪeli nastĊpstwem czynu niedozwolonego jest kilka zdarzeĔ kolejno nastĊpujących w czasie, a pozostających w związku przyczynowym z tym czynem i szkodą lub krzywdą, to w celu okreĞlenia początku biegu trzyletniego terminu przedawnienia (art. 442 § 1 kc) naleĪy rozwaĪyü wzajemny stosunek tych zdarzeĔ: czy są one ze sobą tak ĞciĞle związane, Īe stanowią tylko elementy jednej szkody lub krzywdy, czy teĪ mają samodzielny byt i sta-nowią odrĊbne szkody lub krzywdy, wyrosáe w róĪnych przedziaáach czasowych. W pierwszym wypadku, punktem odniesienia dla okreĞlenia biegu trzyletniego terminu przedawnienia jest zdarzenie początkowe, a dalsze zdarzenia stanowią tylko powiĊkszenie tej samej szkody. W drugim wypadku, poszczególne zdarzenia mają w odniesieniu do wywoáanych nimi szkód samodzielny byt i wyznaczają wáasny, trzyletni termin przedawnienia.
46 Zob. A. Górski, OdpowiedzialnoĞü dziennikarza..., dz. cyt., s. 167.
47 Komentarz do art. 212, 216 [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna, red. M. Królikowski..., dz. cyt., https://sip.legalis.pl/
Z tego wzglĊdu w przypadku naruszenia dóbr osobistych, stanowiących zniesáawienie lub zniewagĊ, termin przedawnienia jest znacz-nie dáuĪszy i wynosi dwadzieĞcia lat. Analizując wspomniany przepis, nasuwa siĊ pytanie, czy po upáywie terminów przedawnienia, przewi-dzianych w kk, nadal bĊdzie miaá zastosowanie wskazany przepis? OdpowiedĨ na to pytanie jest twierdząca. Jak juĪ podkreĞlono, pomimo przedawnienia karalnoĞci czyn sprawcy dalej pozostaje przestĊpstwem. Ponadto, jak przyj-muje siĊ w orzecznictwie, dla zastosowania art. 4421 § 2 kc, co do zasady nie jest konieczne, aby doszáo do uprzedniego skazania sprawcy szkody. Zastosowanie tego przepisu uzale Īnio-ne jest od wykazania popeánienia przestĊpstwa. Sąd cywilny przy braku wyroku skazującego wáadny jest samodzielnie ustaliü, czy szkoda wynikáa z przestĊpstwa48.
Niestety, to nie koniec wątpliwoĞci doty-czących kwestii przedawnienia roszczeĔ ma-jątkowych z zakresu ochrony dóbr osobistych, w szczególnoĞci dobrego imienia. W doktry-nie wyraĪono wątpliwoĞü, czy pojĊcie szkody
niemajątkowej na osobie naleĪy rozciągnąü na inne jeszcze sytuacje niezwiązane z rozstrojem zdrowia i uszkodzeniem ciaáa, tj. z narusze-niem przez czyn niedozwolony innych dóbr osobistych, takich jak np. godnoĞü, czeĞü, do-bre imiĊ49. W wypadku pozytywnej odpowie-dzi na to pytanie, przedawnienie tych roszczeĔ – zgodnie z art 4421 § 3 kc – nie moĪe skoĔ-czyü siĊ wczeĞniej niĪ z upáywem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedziaá siĊ o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej napra-wienia. NaleĪy zwróciü uwagĊ na okolicznoĞü, Īe nie zostaá w Īaden sposób ograniczony czas, w jakim moĪe ujawniü siĊ szkoda na osobie50. Z uwagi na powyĪsze, nawet po piĊüdziesiĊciu latach, jeĞli poszkodowany dowie siĊ o szko-dzie i osobie sprawcy, bĊdzie miaá trzy lata na wystąpienie z odpowiednim roszczeniem. Wy-daje siĊ jednak, Īe pojĊcie szkody niemajątko-wej na osobie nie obejmuje naruszenia innych dóbr osobistych niĪ związanych z rozstrojem zdrowia i uszkodzeniem ciaáa (zob. art. 445 kc). Problem ten dostrzegá Sąd NajwyĪszy, jednak nie daá jednoznacznej odpowiedzi, czy szkoda
legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3dkmbvgq2teojoobqxalrtgaydgmi [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 212 [w:] Kodeks karny. CzĊĞü szczególna. Komentarz do artykuáów 117–221. Tom I, red. A. Wą-sek..., dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zogy2tanbtgyytgltqmfyc4mzqgazdo [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 212, 216 [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. GrzeĞkowiak..., dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvg4ztqmjoobqxalrtgaydeny [dostĊp: 19.01.2014]; https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvg4ztqmjoobqxalrtgaydgmi [dostĊp: 19.01.2014].
48 Zob. uzasadnienie wyroku Sądu NajwyĪszego z dnia 6 lutego 2001 r., II UKN 221/00, OSNAPiUS 2002,
nr 19, poz. 466, „Monitor Prawniczy” 2003, nr 7, s. 326; https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId= mrswglrugaydiojug43a [dostĊp: 19.01.2014]; uzasadnienie wyroku Sądu NajwyĪszego z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 633/00, OSNAPiUS 2003, nr 17, poz. 422, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId= mrswglrugaydkobsgmya [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 4421
kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art.
1–44910
, red. K. Pietrzykowski…, dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3 tambvgu4tenboobqxalrsgy3dgnbugu3a [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 4421
kc [w:] Kodeks cywilny.
Ko-mentarz, red. E. Gniewek…, dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge2tambvge
2tsnzoobqxalrsgy3dgnbugu3a [dostĊp: 19.01.2014].
49 Komentarz do art. 4421
kc i cytowana tam literatura [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski…, dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvgu4 tenboobqxalrsgy3dgnbugu3a [dostĊp: 19.01.2014].
50 Komentarz do art. 4421
kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek…, dz. cyt., https://sip.legalis. pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge2tambvge2tsnzoobqxalrsgy3dgnbugu3a [dostĊp: 19.01.2014]; U. Drozdowska, Przedawnienie roszczeĔ deliktowych o wynagrodzenie szkody na osobie, „Edukacja Prawnicza” 2010, nr 11.
na osobie obejmuje równieĪ naruszenie innych dóbr osobistych, a w szczególnoĞci dobrego imienia51.
Obowiązujący obecnie art. 4421 kc wprowa-dzony zostaá w wyniku stwierdzenia przez Try-bunaá Konstytucyjny wyrokiem z 1 wrzeĞnia 2006 r. niezgodnoĞci art. 442 § 1 kc zd. 2 z art. 2 i art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, Īe pozbawia pokrzywdzonego dochodzenia odszkodowania za szkodĊ na oso-bie, która ujawniáa siĊ po upáywie lat dziesiĊciu od wystąpienia zdarzenia wyrządzającego szko-dĊ52. W uzasadnieniu przytoczonego wyroku, Trybunaá utoĪsamia szkodĊ na osobie z rozstro-jem zdrowia i uszkodzeniem ciaáa, gdyĪ wskazu-je, Īe roszczenie nie moĪe staü siĊ wymagalne, dopóki nie pojawiáa siĊ szkoda, a samo oddzia-áywanie czynnika sprawczego (jak np. w wystĊ-pującej w skardze sytuacji napromieniowania) nie jest jeszcze równoznaczne z pojawieniem siĊ uszczerbku na osobie. Ten moĪe byü bo-wiem wiązany z sytuacją, gdy czynnik spraw-czy wywoáaá realne skutki w postaci uszkodze-nia ciaáa, rozstroju zdrowia53. W Īadnym jednak miejscu Trybunaá nie deÞ niuje pojĊcia szkody na osobie. Kwestia ta moĪe wywoáaü rozbieĪno-Ğci, lecz z celu wprowadzonej regulacji przepisu art. 4421 kc wynika, Īe powinien on odnosiü siĊ do powaĪnych naruszeĔ dóbr osobistych, a nie stosunkowo báahych, jak np. naruszenie dobre-go imienia w czasie káótni sąsiedzkiej.
W praktyce, na tle kolejnych paragrafów przytoczonego przepisu, tj. art. 4421 kc, pojawiá siĊ problem wzajemnego stosunku § 2 i § 3. Wy-raĪono pogląd prawny, Īe w przypadku szko-dy wynikáej ze zbrodni lub wystĊpku, termin przedawnienia nastąpiáby z upáywem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedziaá siĊ o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Sąd Apelacyjny w Poznaniu nie podzieliá przedstawionej interpretacji. Wskazaá, Īe w przypadku, gdy trzyletni ochronny ter-min przedawnienia, od momentu dowiedzenia siĊ przez poszkodowanego o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia w przypadku szkód na osobie, upáywa przed okresem dwu-dziestu lat od chwili wyrządzenia przestĊpstwa, to naleĪy uznaü, Īe przedawnienie nastąpi do-piero z chwilą upáywu terminu dwudziestu lat od momentu wyrządzenia przestĊpstwa, a nie juĪ po trzech latach od ujawnienia siĊ szkody i identyÞ kacji jej sprawcy. Przemawia za tym zwrot „nie moĪe skoĔczyü siĊ wczeĞniej niĪ…”.
A contrario moĪe zatem skoĔczyü siĊ póĨniej54. Roszczeniem majątkowym jest takĪe ostatnie nieomówione roszczenie, tj. roszcze-nie o zapáatĊ odpowiedniej sumy pieniĊĪnej na wskazany cel spoáeczny55. Roszczenie to jest takĪe nakierowane na realizacjĊ interesu ekonomicznego osoby uprawnionej, gdyĪ to wáaĞnie uprawniony inicjuje przekazanie pew-nej sumy na cel spoáeczny. W jego interesie,
51 Zob. uzasadnienie wyroku Sądu NajwyĪszego z dnia 13 kwietnia 2012 r., I CSK 398/11, https://sip.legalis.pl/
document-full.seam?documentId=mrswglrsgi2tkmbrgyztc [dostĊp: 19.01.2014].
52 Wyrok Trybunaáu Konstytucyjnego z dnia 1 wrzeĞnia 2006 r., SK 14/05, „Monitor Prawniczy” 2006, nr 19,
s. 1015; Dz.U. 2006 Nr 164 poz. 1166, s. 8458; OTK Seria A 2006, nr 8, poz. 97, https://sip.legalis.pl/document-full. seam?documentId=mrswglrwguydqnzsgu4q [dostĊp: 19.01.2014].
53 Zob. uzasadnienie wyroku Trybunaáu Konstytucyjnego z dnia 1 wrzeĞnia 2006 r., SK 14/05, „Monitor
Prawni-czy” 2006, nr 19, s. 1015; Dz.U. 2006 Nr 164 poz. 1166, s. 8458; OTK Seria A 2006, nr 8, poz. 97, https://sip.legalis. pl/document-full.seam?documentId=mrswglrwguydqnzsgu4q [dostĊp: 19.01.2014].
54 Zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 lutego 2013 r., I ACa 1209/12,
http://orze-czenia.ms.gov.pl [dostĊp: 19.01.2014]; Komentarz do art. 4421
kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski…, dz. cyt., https://sip.legalis.pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvgu4 tenboobqxalrsgy3dgnbugu3a [dostĊp: 19.01.2014].
55 Zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 maja 2013 r., I ACa 1472/12,
a w zasadzie na jego wniosek, suma ta zostaje przekazana.
Kwestią mogącą wzbudzaü wątpliwoĞci jest okreĞlenie, czy do roszczenia o zapáatĊ odpo-wiedniej sumy na cel spoáeczny, w przypadku naruszenia dóbr osobistych w zakresie terminu przedawnienia, moĪemy zastosowaü wskazany art. 4421 kc. Niewątpliwym jest, Īe przepis ten wyraĨnie wskazuje na roszczenie o naprawienie szkody, natomiast zapáata na cel spoáeczny nie jest takim roszczeniem. Z uwagi na powyĪsze, prawidáowe wydaje siĊ w tym zakresie siĊgniĊ-cie do przepisu ogólnego, regulującego termin przedawnienia. Tak wiĊc zgodnie z art. 118 kc, jeĪeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesiĊü, a dla roszczeĔ o Ğwiadczenia okresowe oraz roszczeĔ związanych z prowadzeniem dziaáalnoĞci go-spodarczej – trzy lata. Tym samym podstawowy termin przedawnienia roszczenia o zapáatĊ na cel spoáeczny wynosi dziesiĊü lat – chyba, Īe naruszenie dób osobistych związane jest z pro-wadzoną dziaáalnoĞcią gospodarczą – wtedy wynosi trzy lata56.
Wskazanie terminu przedawnienia rosz-czeĔ zasądzonych prawomocnym wyrokiem, czy teĪ ugodą, jest ostatnią kwestią poruszoną w niniejszym artykule. Zgodnie z przepisem art. 125 kc, roszczenie stwierdzone prawomoc-nym orzeczeniem sądu lub innego organu po-woáanego do rozpoznawania spraw danego ro-dzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak równieĪ roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym,
albo ugodą zawartą przed mediatorem i za-twierdzoną przez sąd, przedawnia siĊ z upáy-wem lat dziesiĊciu, chociaĪby termin przedaw-nienia roszczeĔ tego rodzaju byá krótszy. JeĪeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje Ğwiadczenia okresowe, to roszczenie o Ğwiad-czenia okresowe naleĪne w przyszáoĞci ule-ga przedawnieniu trzyletniemu. Tym samym co do zasady wskazane roszczenia z zakresu ochrony dóbr osobistych (dobrego imienia) bĊdą podlegaáy dziesiĊcioletniemu terminowi przedawnienia.
Wskazaü naleĪy równieĪ, Īe podniesienie zarzutu przedawnienia moĪe byü uznane za sprzeczne z zasadami wspóáĪycia spoáecznego (zob. art. 5 kc). Przy ocenie, czy zarzut przedaw-nienia stanowi naduĪycie prawa, rozstrzygające znaczenie mają okolicznoĞci konkretnego przy-padku, zachodzące tak po stronie poszkodowa-nego, jak i osoby zobowiązanej do naprawienia szkody57. Jednak, jak zgodnie podnosi siĊ w dok-trynie i orzecznictwie, norma art. 5 kc ma cha-rakter wyjątkowy i moĪe byü zastosowana tylko po wykazaniu wyjątkowych okolicznoĞci58. Na-leĪy tym samym stwierdziü, Īe jedynie w bardzo wyjątkowych sytuacjach, pomimo upáywu ter-minu przedawnienia i wobec zgáoszenia zarzutu przedawnienia, sąd uzna roszczenia za zasadne i moĪe uwzglĊdniü powództwo.
Uwagi ko
Ĕcowe
PowyĪszy artykuá nie wyczerpuje tematyki zwią-zanej z przedawnieniem roszczeĔ związanych z ochroną dobrego imienia. Podniesione w nim
56 Zob. np. E. Marcisz, Dobra osobiste osób prawnych – uwagi na temat wykáadni art. 43 KC, „Monitor
Praw-niczy” 2011, nr 13.
57 Zob. uzasadnienie uchwaáy Sądu NajwyĪszego z dnia 17 lutego 2006 r., III CZP 84/05, OSNC 2006, nr 7–8,
poz. 114, s. 1, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglrwguydqmbyhe3a [dostĊp: 19.01.2014]; uzasadnienie wyroku Sądu NajwyĪszego z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 611/12, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglrsgyydmmbrg4ydk [dostĊp: 19.01.2014].
58 Zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 listopada 2012 r., III APa 29/12, OSA 2013, nr 7, poz. 15,
s. 113, https://sip.legalis.pl/document-full.seam?documentId=mrswglrsgyydmnrzgy4dc [dostĊp: 19.01.2014]; Komen-tarz do art. 4421
kc [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1–44910
, red. K. Pietrzykowski…, dz. cyt., https://sip.legalis. pl/document-view.seam?documentId=mjxw62zoge3tambvgu4tenboobqxalrsgy3dgnbugu3a [dostĊp: 19.01.2014].
problemy wydają siĊ najbardziej doniosáe i naj-czĊĞciej spotykane w praktyce. W literaturze brak jest kompleksowego podejĞcia do tematu uprawnieĔ poszkodowanego w wyniku naru-szenia jego dóbr osobistych w postĊpowaniu cywilnym i karnym. WiĊkszoĞü autorów
sku-pia siĊ na postĊpowaniu cywilnym, a wáaĞci-wie na prawáaĞci-wie materialnym, nie próbując spoj-rzeü na problem caáoĞciowo. Z tego wzglĊdu konieczna byáa analiza wskazanego problemu w ujĊciu prawa cywilnego oraz karnego – za-równo materialnego, jak i procesowego.
