Widok Sprawozdanie z seminarium „Demokratyzacja polityki medialnej w ekosystemach cyfrowych”, Warszawa, 17 października 2014

Z

inicjatywy dr hab. Alicji Jaskierni i dr. Michaáa Gáowackiego z Instytutu Dzien-nikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego, przy wspóáudziale Krajowej Rady Radiofonii i Te-lewizji, w dniu 17 paĨdziernika 2014 r. zostaáo zorganizowane w Uniwersytecie Warszawskim jednodniowe seminarium. PoĞwiĊcono je tema-tycznie niezwykle istotnemu i aktualnemu pro-blemowi dotyczącemu procesowi demokratyza-cji polityki medialnej w europejskiej przestrzeni publicznej. Temat seminarium zostaá bardzo trafnie zaproponowany przez organizatorów seminarium, bowiem od pewnego czasu moĪna zaobserwowaü proces tworzenia siĊ nowej eko-logii mediów, który wyraĪa siĊ w odchodzeniu od mediów masowych w kierunku mediów in-teraktywnych. Równolegle do tego zjawiska ob-serwuje siĊ proces przeksztaácania siĊ wzorów zachowaĔ odbiorców mediów: od pasywnych konsumentów w kierunku aktywnych u Īytkow-ników mediów. Nabiera on coraz wyrazistszego, spersonalizowanego charakteru, zwiĊksza indy-widualizacjĊ w zakresie odbioru i prowadzi do powstawania w coraz szerszym wymiarze nowej kategorii odbiorców okreĞlanych jako prosu-menci. Te zmiany sposobów zachowaĔ na rynku odbiorczym tworzą nowe wyzwania w zakresie polityki medialnej, bowiem na dáuĪszą metĊ nie moĪna ignorowaü tej zmiany dokonującej siĊ na naszych oczach. Co powodują owe zmia-ny? Otwierają nowe obszary i cele dla polityki medialnej funkcjonującej w demokratycznych

spoáeczeĔstwach; sygnalizują potrzebĊ doko-nania zmian w ramach dotychczas obowi ązują-cych regulacji, ale nie w kierunku nowych, bar-dziej rygorystycznych regulacji, tylko – wrĊcz odwrotnie – w stronĊ zarówno deregulacji, jak i samoregulacji. Oznacza to gáĊbokie zmiany w obrĊbie polityki medialnej uwzglĊdniające postĊpujący proces demokratyzacji zarządzania w mediach.

Organizatorzy seminarium zaproponowa-li podjĊcie analizy w obrĊbie czterech wątków tematycznych dotyczących obserwowanych zmian na rynku odbiorczym: 1) zdeÞ niowania wielostronnej polityki medialnej; 2) roli spo áe-czeĔstwa obywatelskiego w kontekĞcie zmienia-jącej siĊ polityki medialnej; 3) wyzwaĔ stawia-nych instytucjom kreującym politykĊ medialną; 4) modeli zarządzania w mediach publicznych.

Seminarium otworzyá prof. dr hab. Janusz W. Adamowski – dziekan Wydziaáu Dziennikar-stwa i Nauk Politycznych UW, który wskazaá na aktualnoĞü i rosnące znaczenie tematyki podjĊ-tej przez organizatorów seminarium. NastĊpnie gáos zabraá dyrektor Instytutu Dziennikarstwa UW – prof. dr hab. Marek Jabáonowski, który z kolei zwróciá uwagĊ na fakt, Īe Ğrodowisko badaczy mediów, wspólnie z praktykami repre-zentującymi szeroko rozumiane Ğrodowisko me-diów oraz podmioty regulujące rynek mediów (w przypadku naszego kraju jest to Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji), mają obowiązek uwaĪnie Ğledziü zmiany dokonujące siĊ na

ryn-Sprawozdanie z seminarium „Demokratyzacja

polityki medialnej w ekosystemach cyfrowych”,

Warszawa, 17 pa

ědziernika 2014

176

Teresa SasiĔska-Klas ku mediów i reagowaü na nie, proponując

kon-kretne rozwiązania i modyÞ kacje w dotychcza-sowym ksztaácie polityki medialnej.

Dr hab. Alicja Jaskiernia, a nastĊpnie dr Mi-chaá Gáowacki w swoich wystąpieniach przed-stawili gáówne zaáoĪenia dotyczącego tego, w jakim wymiarze winna byü rozwaĪana bieĪąca polityka medialna, odniesiona do zmieniającego siĊ na naszych oczach otoczenia, czyli odbior-ców mediów, oraz w jakim kierunku powinny zostaü podjĊte pogáĊbione analizy zmierzające do modyÞ kacji dotychczasowej polityki me-dialnej, z uwzglĊdnieniem tworzącego siĊ dy-namicznie cyfrowego ekosystemu. Zarówno dr hab. Alicja Jaskiernia, jak i dr Michaá Gáowacki podkreĞlali, Īe polityka medialna zorientowa-na w nieodlegáą przyszáoĞü powinna wyraĨnie osadzaü siĊ w przestrzeni cyfrowej. To juĪ nie wybór moĪliwoĞci, ale bezdyskusyjny wymóg czasu, i w tym kierunku powinny zostaü podjĊ-te pogáĊbione analizy oraz propozycje rozwią-zaĔ regulujących rynek medialny, które bĊdą uwzglĊdniaü zmieniające siĊ otoczenie.

CzĊĞü panelową seminarium rozpocząá pa-nel dyskusyjny poĞwiĊcony tematowi „Rozu-mienie wielopáaszczyznowej polityki medial-nej”, który poprowadziá prof. dr hab. Janusz W. Adamowski z ID UW. Dyskutantami w panelu byli: Witold GraboĞ – z-ca Przewodniczące-go Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Bo-gusáaw Piwowar – czáonek Zarządu Telewizji Polskiej SA oraz prof. UAM, dr hab. JĊdrzej Skrzypczak z Uniwersytetu im. Adama Mickie-wicza w Poznaniu. Dyskutanci, analizując stan dotychczasowej polityki medialnej w Polsce, krytycznie odnosili siĊ do tego, Īe kompetencje regulacyjne dotyczące podmiotów medialnych dziaáających na rynku w Polsce są rozproszone. WyraĨnie widoczny jest brak elementów poli-tyki przestrzennej w regulacjach medialnych (skutkiem tego jest sáaboĞü mediów lokalnych), a regulator mediów, jakim jest KRRiTV, nie ma inicjatywy legislacyjnej. Trudno byáoby rów-nieĪ powiedzieü, Īe w zakresie mediów widaü jasno okreĞloną politykĊ paĔstwa. Problemem

ciągle nierozwiązanym jest Þ nansowanie me-diów publicznych – obserwacja mechanizmów dziaáania rynku medialnego w Polsce pokazuje, Īe instytucje paĔstwa nie podejmują tej kwestii od kilkunastu lat. Potrzebna jest, zdaniem jed-nych – deregulacja, zdaniem injed-nych – re-regu-lacja rynku medialnego uwzglĊdniająca zaist-niaáe zmiany technologiczne. To takĪe wymaga zmiany sposobu myĞlenia na temat mediów, bowiem dynamiczny rozwój ery cyfrowej przy-nosi wieloĞü róĪnych zjawisk na rynku mediów i nie moĪna dziĞ myĞleü o mediach, posáugując siĊ jednym schematem analitycznym. To juĪ za-mierzcháa przeszáoĞü i nieodwracalny trend. Ko-mentatorem tego panelu byáa prof. dr hab. Ewa Stasiak-Jazukiewicz, która wskazaáa na to, Īe nie moĪna nie dostrzec tego, Īe zmieniają siĊ funkcje mediów, a takĪe ich struktura. Dzisiaj media są podmiotami nastawionymi na efekty gospodar-cze, ale takĪe – przyczyniają siĊ do rozwoju Īycia róĪnych Ğrodowisk w stopniu nieporównywalnie wiĊkszym niĪ to miaáo miejsce w przeszáoĞci. Krytycznie odniosáa siĊ do tego, Īe nie rozwinĊáa siĊ w naszym kraju polityka medialna, pomimo uksztaátowania siĊ systemu demokratycznego w ciągu ostatnich 25 lat, i postulowaáa, by podjąü siĊ realizacji tego zadania.

Panel zatytuáowany „SpoáeczeĔstwo oby-watelskie a polityka medialna” poprowadziáa Halina Rostek – v-ce Dyrektor Departamentu Strategii Krajowej Rady Radiofonii i Telewi-zji. Panelistami, którzy poddali uczestnikom seminarium pod rozwagĊ tak zakreĞloną tema-tykĊ, byli: Agnieszka Ogrodowczyk – Dyrektor Departamentu Strategii KRRiTV, dr Maria ào-szewska-Oáowska z Instytutu Dziennikarstwa UW oraz dr Marian Szoáucha ze Spoáecznej Akademii Nauk, który równoczeĞnie repre-zentowaá Związek Pracodawców Mediów Pu-blicznych. PaneliĞci wskazali na liczne sáaboĞci polityki medialnej w naszym kraju, m.in. brak debaty publicznej na temat tego, czym wspó á-czeĞnie powinny zajmowaü siĊ media publiczne; jak poprawiü dotychczasową niską efektywnoĞü rad programowych w mediach publicznych; jak

177

Sprawozdanie z seminarium…

umocowaü rolĊ regulatora mediów elektronicz-nych na zmieniającym siĊ rynku medialnym. Krytycznie diagnozowano nieobecnoĞü obywa-telskiego monitoringu mediów i brak obywatel-skiego gáosu w procesie wypracowywania zasad i mechanizmów polityki medialnej. Wskazywa-no, Īe w porządku prawnym w naszym kraju brakuje wspóáregulacji. Z kolei nadawcy me-dialni – co widaü bardzo wyraĨnie – dystansu-ją siĊ od samoregulacji i wspóáregulacji, bo są zorientowani wyáącznie na rywalizacjĊ, gdyĪ konkurują pomiĊdzy sobą o odbiorcĊ, którego chcą pozyskaü i zatrzymaü przy swojej ofercie programowej. Zwracano uwagĊ, Īe brak jest ta-kiego elementu obywatelskoĞci, jak konsultacje spoáeczne – obywatel w swojej inicjatywnoĞci obywatelskiej ma moĪliwoĞü przedstawiania swojego stanowiska wyáącznie w formie skargi, a to jest stanowczo za maáo. To powoduje, Īe – w konsekwencji – wystĊpują niedostatki w za-kresie partycypacji obywatelskiej, a idea kon-sultacji spoáecznych w praktyce regulacyjnej nie jest implementowana. Postulowano, aby gáĊbsze niĪ do tej pory zainteresowanie zostaáo zwróco-ne w stronĊ mediów lokalnych i regionalnych i byáo zorientowane na poszukiwanie moĪliwo-Ğci w zakresie doÞ nansowania ich dziaáalnomoĪliwo-Ğci. Jak dotąd efekty w tym zakresie są znikome i to powoduje, Īe wypadają z rynku media lokalne, a w to miejsce wchodzą media spoáecznoĞcio-we, co prowadzi do tego, Īe dryfujemy w zakre-sie demokratycznej polityki medialnej, zamiast ją realizowaü w jednoznacznym wymiarze. Komentatorem tego panelu byáa prof. dr hab. Bogusáawa Dobek-Ostrowska, która wskazywa-áa, Īe odchodzi w przeszáoĞü etos mediów pu-blicznych. WspóáczeĞnie odbiorca to konsument usáug medialnych, i tak naleĪy na niego patrzeü. Wedáug niej, przyszáoĞü naleĪy do mediów spo-áecznoĞciowych, dlatego naleĪy siĊ nimi zająü jak najszybciej.

Kolejny, trzeci, panel dotyczyá tematu „Wie-lopáaszczyznowa polityka medialna organizacji miĊdzynarodowych”. Temu panelowi prze-wodniczyá prof. dr hab. Stanisáaw JĊdrzejewski

z Akademii Leona KoĨmiĔskiego w Warszawie. RolĊ panelistów przyjĊli dr Beata Klimkiewicz z Instytutu Dziennikarstwa, Mediów i Komuni-kacji Spoáecznej Uniwersytetu JagielloĔskiego, Andrzej Krajewski z KRRiTV oraz dr Tomasz Gackowski z Instytutu Dziennikarstwa UW. Pa-neliĞci wskazywali na to, Īe w coraz wiĊkszym stopniu mamy do czynienia z poliwalentną po-lityką medialną (zwáaszcza na poziomie Unii Europejskiej), która wyraĪa siĊ w tym, Īe káa-dzie siĊ w niej nacisk na róĪne wartoĞci. W kon-sekwencji powoduje to realizacjĊ przez media róĪnych funkcji, m.in. ekonomicznych, kulturo-wych, edukacyjnych, w tym – generowanie wie-dzy. Media są wspóáczeĞnie instytucjami sfery publicznej, i z tego wzglĊdu w kaĪdej z dziedzin wchodzących w obrĊb sfery publicznej moĪna dopatrywaü siĊ zjawisk poliwalentnych. Sta-nowią one rodzaj reß ected equilibrium, czyli te róĪne elementy skáadowe sfery publicznej znajdują odzwierciedlenie w mediach. Niemniej jednak, biorąc pod uwagĊ wielopáaszczyznowy wymiar polityki medialnej, naleĪy stwierdziü, Īe w przypadku Unii Europejskiej bĊdącej organi-zacją o zasiĊgu kontynentalnym dostrzegamy asymetriĊ polityki medialnej, z przewagą reali-zacyjną funkcji ekonomicznej, kosztem np. kul-turowej. PodkreĞlano, Īe wielopáaszczyznowoĞü polityki medialnej jest nieunikniona, bowiem zmianie ulega architektura mediów – wspó ácze-sne spoáeczeĔstwa krajów naleĪących do UE to spoáeczeĔstwa nowych mediów, i to naleĪy w kreowaniu polityki medialnej zdecydowanie braü pod uwagĊ, zwáaszcza tworząc politykĊ medialną o kontynentalnym zasiĊgu. Wskazy-wano takĪe na dokonujące siĊ zmiany na rynku zawodów medialnych, gáównie zawodu dzien-nikarza. To w coraz wiĊkszym stopniu zawód przeszáoĞci, a nie przyszáoĞci. Zawód dzienni-karza znajduje siĊ obecnie w stadium rozkáa-du – podkreĞlano. Wskazywano takĪe na nowe zjawisko socjologiczne na rynku mediów. Po-wstaáa kategoria nadawców zdelokalizowanych, którzy uruchomiają swoją usáugĊ w innym kra-ju, i w ten sposób wymykają siĊ jurysdykcji

178

Teresa SasiĔska-Klas kraju, w którym wchodzą na rynek. Szacuje siĊ

(za KRRiTV), Īe nadawcy zdelokalizowani po-siadają aktualnie ok. 15% udziaáu w rynku me-dialnym, a wiĊc ich obecnoĞü z punktu widzenia skutków oddziaáywania prezentowanej przez nich oferty medialnej staje siĊ istotna. Bardzo czĊsto dzieje siĊ tak w sytuacji dystrybucji treĞci spoáecznie szkodliwych. To zjawisko nasila siĊ i nie poddaje uregulowaniom oraz kontroli. Ko-mentatorem tej sesji panelowej byá prof. dr hab. Zbigniew Oniszczuk z Uniwersytetu ĝląskiego, który zwróciá uwagĊ, Īe to wáaĞnie organizacje miĊdzynarodowe, takie jak Unia Europejska, są zobowiązane do Ğledzenia róĪnorodnych prak-tyk medialnych i reagowania na nie. I to zadanie ciąĪy na UE jako zobowiązanie wobec obywa-teli wspólnoty.

Ostatni panel, któremu przewodniczyáa prof. dr hab. Katarzyna Pokorna-Ignatowicz, doty-czyá tematyki „Zarządzanie mediami publicz-nymi”. Panelistami w tej grupie byli dr hab. Lucyna Szot z Uniwersytetu Wrocáawskiego, dr Jacek ĩurawski z Akademii Telewizyjnej TVP SA oraz Karol Zgódka – Naczelnik Wydziaáu Prawa Medialnego w Departamencie WáasnoĞci Intelektualnej i Mediów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W wstąpieniach paneliĞci podkreĞlali, Īe naleĪy cyklicznie dia-gnozowaü rynek mediów w Polsce i w UE, bo-wiem zachodzą na nich daleko idące zmiany. Dotyczą one zmian w sposobie uprawiania za-wodu dziennikarza, który staje siĊ elementem produkcji zbiorowej realizowanej przez media. To oni tworzą nowy wymiar siáy roboczej na rynku mediów podporządkowanej logice rynku. W ryzykownym kierunku podąĪa realizowana od pewnego czasu restrukturyzacja w mediach, czego przykáadem jest outsourcing usáug me-dialnych. Wskazywano takĪe na pozytywne zmiany w ciągu ostatnich dwudziestu piĊciu lat, podkreĞlano na przykáad, Īe udaáo siĊ wy-pracowaü pewien stopieĔ niezaleĪnoĞci mediów

publicznych. TakĪe funkcja informacyjna i edu-kacyjna w mediach publicznych zostaáa zacho-wana, choü z pewnymi ograniczeniami.

CaáoĞü seminarium podsumowaáa prof. dr hab. Teresa SasiĔska-Klas z Uniwersytetu JagielloĔskiego, która stwierdziáa, Īe prze-prowadzona wielogodzinna analiza polityki medialnej, koncentrująca siĊ gáównie na od-niesieniach do naszego kraju, pokazuje, Īe mamy do czynienia z wyraĨnie wystĊpującym zjawiskiem dekompozycji polityki medialnej w Polsce. Jest ona konsekwencją procesu po-gáĊbiającej siĊ mediamorfozy w ksztaácie zary-sowanym przez R. Fiedlera. Gáos obywatelski w ksztaátowaniu polityki medialnej w Polsce jest nieobecny, a jeĞli juĪ ma szansĊ byü sáy-szalny, to wyáącznie w formie skargi! A prze-cieĪ nie o to chodzi w procesie tworzenia siĊ spoáeczeĔstwa obywatelskiego. LokalnoĞü/ regionalnoĞü ulegáa marginalizacji w procesie tworzenia siĊ wolnego rynku mediów w ostat-nim üwierüwieczu, i jest to niekwestionowany, a zarazem niekorzystny trend spoáeczny. Pro-wadzi to do konkluzji, Īe bardziej efektywne stabilizowanie áadu demokratycznego i kon-solidacja demokracji winne byü realizowane w ĞciĞlejszym powiązaniu z dziaáaniami zmie-rzającymi do wypracowania nowego áadu me-dialnego w naszym kraju. Polityka paĔstwa nie moĪe byü realizowana z pominiĊciem polityki medialnej. RozwaĪania i analizy podjĊte przez uczestników seminarium skupiáy siĊ na zdia-gnozowaniu aktualnych problemów. Do roz-waĪenia pozostaje kwestia, kto przyjmie od-powiedzialnoĞü za ksztaát polityki medialnej. PaĔstwo i jego agendy? Instytucje regulujące funkcjonowanie rynku mediów? WáaĞciciele mediów? Sternicy mediów? Obywatele, jako odbiorcy mediów? Otwarta pozostaje kwestia przyszáoĞci zarówno mediów publicznych, jak i komercyjnych, i to powinno – postulowano – staü siĊ treĞcią nastĊpnych seminariów.