Pojęcie niezgodności rzeczy z umową sprzedaży konsumenckiej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 809. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2009. Jolanta Loranc-Borkowska Katedra Prawa. Pojęcie niezgodności rzeczy z umową sprzedaży konsumenckiej 1. Geneza pojęcia Niezgodność rzeczy z umową1 jest pojęciem wprowadzonym do polskiego prawa cywilnego wskutek implementacji dyrektywy 99/442. Pojęcie towaru niezgodnego z umową jest zaczerpnięte z systemu prawa anglosaskiego3, a jego założenie opiera się na rozumowaniu, że sprzedawca w ramach umowy sprzedaży odpowiada za każde naruszenie swych obowiązków wobec kupującego i to bez względu na rodzaj i zakres tych uchybień, jak również niezależnie od tego czy ponosi winę za ich powstanie4. 2. Ciężar dowodowy niezgodności towaru z umową Podstawą odpowiedzialności sprzedawcy jest niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową istniejąca w momencie jego wydania, co oznacza brak takiej odpowiedzialności, jeżeli niezgodność powstała później. Ciężar udowodnienia istnienia niezgodności towaru z umową w momencie jego wydania zgodnie z ogólną regułą dowodową z art. 6 kc ciążyłby na nabywcy towaru konsumpcyjnego, gdyby Pojęciem tym posługuje się ustawa z 27 lipca 2002 r., o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego, Dz.U. nr 141, poz. 1176 ze zm. (skrót usk). 1. 2 Dyrektywa 99/44 z 25.05.1999 r., o niektórych aspektach sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji, OJ L 171/12 z 7.07.1999.. 3 Obszernie to zagadnienie omawia G.H. Treitel, The Law of Contract, London 1987, s. 637 i nast.. Zob. A. Koch, Wadliwość rzeczy sprzedanych w świetle Konwencji ONZ o międzynarodowej sprzedaży towarów, „Przegląd Prawa Handlowego” 1998, nr 10, s. 10. 4.

(2) Jolanta Loranc-Borkowska. 78. ustawodawca nie wprowadził instytucji ułatwiającej kupującemu wykazanie niezgodności – domniemania istnienia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową w momencie jego wydania, jeżeli niezgodność zostanie przez kupującego stwierdzona w ciągu sześciu miesięcy od wydania towaru (art. 4 ust. 1 usk). Stwierdzenie przez kupującego niezgodności po upływie sześciomiesięcznego terminu nie pozbawia go uprawnień, jakie ma względem sprzedawcy, jednakże po tym okresie zgodnie z ogólną regułą ciężar udowodnienia, że niezgodność tkwiła w towarze w chwili jego wydania obciąża kupującego5. Skutek podobny do powyższego domniemania ma zamieszczenie na towarze daty jego przydatności do spożycia6. Utrata w tym czasie właściwości będzie traktowana jako niezgodność istniejąca w towarze w chwili jego wydania7. Sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli niezgodność towaru z umową wyniknie z przyczyn leżących po stronie kupującego (np. niewłaściwe używanie, niewłaściwa konserwacja, montaż), z powodu siły wyższej, np. klęski żywiołowej, działania osób trzecich lub wskutek przypadku8. Odpowiedzialność za niezgodność towaru z umową dotyczy rzeczy używanych, ale nie obejmuje zmian w rzeczy będących następstwem normalnego z niej korzystania, co oznacza obciążenie sprzedawcy odpowiedzialnością, gdy zmiany te są wynikiem nieprawidłowego używania rzeczy, których skutki nie były kupującemu znane9.. 5 W praktyce taki dowód będzie oznaczał konieczność przedstawienia przez kupującego opinii rzeczoznawcy, która jeżeli będzie kosztowna, mniej zamożnym klientom uniemożliwi dochodzenie odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową. Poza tym opinie rzeczoznawcy nie są wiążące, co oznacza, że sprzedawca może nie zgodzić się z opinią rzeczoznawcy przedstawioną przez kupującego, a wtedy jedynym wyjściem będzie dochodzenie praw na drodze sądowej.. 6 W odniesieniu do artykułów żywnościowych terminy dochodzenia uprawnień zostały określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 30 stycznia 2003 r., w sprawie terminów zawiadomienia sprzedawcy o stwierdzeniu niezgodności towaru z umową, Dz.U. nr 31, poz. 258.. 7 Tak też: J. Szczotka, Sprzedaż konsumencka – komentarz, Lublin 2004, s. 37. Oczywiście dotyczy to zarówno terminów krótszych, jak i dłuższych niż 6 miesięcy, a to oznacza modyfikację terminu ustawowego. 8 Jako aktualny również w tym zakresie należy uznać istniejący na gruncie rękojmi za wady pogląd, że uszkodzenie przez kupującego rzeczy wyłącza odpowiedzialność sprzedawcy w takim zakresie, w jakim rzecz została uszkodzona, chyba że uszkodzenia ze względu na swe rozmiary powodują bezużyteczność całej rzeczy. Por. wyr. SN z 20.11.1978, II CR 409/78, Lex nr 8149 z glosą M. Nestorowicza, „Nowe Prawo” 1981, nr 33, s. 147 i nast.. J. Szczotka, op. cit., s. 41.. 9.

(3) Pojęcie niezgodności rzeczy z umową…. 79. 3. Przesłanki niezgodności towaru z umową Ustawa o sprzedaży konsumenckiej nie definiuje pojęcia „zgodność towaru z umową”, lecz określa sytuacje, w których towar konsumpcyjny będzie zgodny z umową. Przy czym towarem konsumpcyjnym w rozumieniu ustawy są tylko rzeczy ruchome nabywane w celu niezwiązanym z działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 1 ust. 1 usk). Zgodność towaru z umową polega albo na indywidualnym uzgodnieniu właściwości towaru będącego przedmiotem umowy, albo na posiadaniu standardowych właściwości charakterystycznych dla towaru danego rodzaju. Do indywidualnego uzgadniania właściwości towaru dochodzi podczas sprzedaży na przedpłaty, na zamówienie, według wzoru, a więc zazwyczaj sprzedaży rzeczy przyszłej takiej, która w momencie zawarcia umowy jeszcze nie istnieje i ma być wytworzona później10. W wypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towar jest zgodny z umową, jeżeli w chwili jego wydania zgodnie z art. 4 ust. 2 usk: – odpowiada podanemu przez sprzedawcę opisowi, – ma cechy okazanej kupującemu próbki11 lub wzoru12, – nadaje się do celu określonego przez kupującego przy zawarciu umowy chyba, że sprzedawca zgłosił zastrzeżenia co do takiego celu. Przy ustalaniu zgodności towaru z umową pierwszeństwo mają uzgodnienia dokonane pomiędzy stronami umowy, które nie zawsze wynikają wprost z jej treści, stąd też, jeżeli sprzedawca okazuje kupującemu próbkę, albo wzór13, to zgodnie z dorozumianą wolą stron należy przyjąć, że rzecz będąca przedmiotem sprzedaży powinna mieć właściwości takie, jak próbka czy wzór, nawet jeżeli nie wynika to wyraźnie z umowy. Tak samo należy postąpić w sytuacji, gdy kupujący oświadczył sprzedawcy, jaki jest cel nabycia danej rzeczy, a sprzedawca nie zgło-. 10 Będą to umowy dostawy konsumenckiej, czy dzieła konsumenckiego, do których mają zastosowanie przepisy ustawy o sprzedaży konsumenckiej.. Próbka, odpowiadając wszystkim właściwościom cechującym towar, jest gwarancją, że będzie on posiadał wszystkie cechy, jakie posiada próbka. 11. 12 Wzór może odnosić się tylko do niektórych cech, jakie ma posiadać rzecz, gdyż nie wszystkie właściwości wzoru będą elementem umowy.. 13 Na sprzedawcy, który przy zawarciu umowy okazuje kupującemu próbkę albo wzór, ciąży obowiązek wydania rzeczy posiadającej cechy tożsame z zaprezentowanymi. Wątpliwości nie budzi fakt, że prezentacja rzeczy w taki sposób może nastąpić, jeżeli będzie to możliwe, gdyż nie każdy towar można okazać w postaci próbki lub wzoru..

(4) Jolanta Loranc-Borkowska. 80. sił zastrzeżeń14, co oznacza, że w sposób dorozumiany wyraża zgodę na użycie rzeczy we wskazany przez kupującego sposób. Jeżeli jednak sprzedawca zgłasza zastrzeżenia, co do określonego przez kupującego sposobu korzystania z rzeczy, wówczas następuje wyłączenie przyjętego założenia, że towar jest zgodny z umową. W sytuacji gdy nie doszło do indywidualnego uzgadniania właściwości15 towaru konsumpcyjnego, zgodnie z art. 4 ust. 3 u.s.k. przyjmuje się, że zgodność towaru z umową będzie miała miejsce, gdy: – towar nadaje się do celu, do jakiego taki towar jest zwykle używany, – właściwości towaru odpowiadają właściwościom cechującym towar tego rodzaju16, – towar odpowiada oczekiwaniom dotyczącym towaru tego rodzaju, opartym na publicznych zapewnieniach sprzedawcy, producenta lub jego przedstawiciela, w szczególności uwzględnia się zapewnienia wyrażone w oznakowaniu towaru lub w reklamie, odnoszące się do właściwości towaru, w tym także termin, w jakim towar ma je zachować. Przy ocenie niezgodności z umową towarów, których właściwości nie były indywidualnie uzgadniane, znaczenie mają kryteria obiektywne pozwalające na porównanie właściwości towaru z właściwościami, jakie ma towar tego rodzaju, z uwzględniniem nie tylko jego przeznaczenia, ale także posiadanych określonych właściwości, czy jego przydatności do określonego celu17, a także podobnej wartości, czy sposóbu produkcji18. Ustalenie czy towar standardowy jest zgodny z umową następuje poprzez porównanie egzemplarza nabywanego przez kupującego ze swoistą matrycą, jaką jest towar tego rodzaju posiadający pełną zgodność ze wszystkimi możliwymi do spełnienia wymaganiami. Ustalenie zwykłego sposobu korzystania z rzeczy Trafny jest pogląd, że milczenie sprzedawcy jest równoznaczne w skutkach z akceptacją celu przedstawionego przez kupującego. Zob. M. Pecyna, Ustawa o sprzedaży konsumenckiej – komentarz, Zakamycze 2004, s. 107. 14. Taka sytuacja ma miejsce przy umowach zawieranych masowo, w ogólnie dostępnych miejscach sprzedaży, których przedmiotem są standardowe towary, a rolą kupującego jest odebranie rzeczy i zapłata ceny, gdzie dominuje umowa adhezyjna. Chociaż nie jest wykluczone stosowanie tego przepisu w wypadku indywidualnego uzgadniania właściwości w zakresie standardowych cech towaru. 15. 16 M. Gajek, Niezgodność z umową jako przesłanka odpowiedzialności sprzedawcy towaru konsumpcyjnego, „Monitor Prawniczy” 2003, nr 5, s. 210, słusznie zwraca uwagę, że nawet towary tego samego rodzaju mogą mieć różne właściwości. 17. Zob. M. Pecyna, op. cit., s. 110.. Zob. J. Pisuliński, Sprzedaż konsumencka [w:] System prawa prywatnego, red. J. Rajski, Warszawa 2004, s. 178. 18.

(5) Pojęcie niezgodności rzeczy z umową…. 81. powinno zostać odniesione do wszelkiego użytku, do jakiego ze względu na posiadane cechy i właściwości towar jest przeznaczony19. Towar konsumpcyjny będący przedmiotem sprzedaży konsumenckiej będzie się nadawał do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany, jeżeli zostanie wydany w stanie zupełnym20, czyli ze wszystkimi częściami wliczonymi w jego cenę, a także właściwie zapakowany21. Przy dokonywaniu oceny zgodności towaru konsumpcyjnego z umową istotne znaczenie mają usprawiedliwione i oparte na rozsądnej ocenie22 oczekiwania kupującego co do właściwości cechujących towar, wynikające z publicznych zapewnień23 pochodzących od sprzedawcy24, producenta, czy jego przedstawiciela. Szczególnym rodzajem oznakowania jest umieszczenie na towarze terminu jego przydatności do użycia. Oznaczenie takiego terminu – jest informacją dla kupującego, że przydatność towaru do użycia jest ograniczona w czasie, a co za tym idzie po upływie tego terminu sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową wynikłą z upływu czasu25.. Por. M. Pecyna, op. cit., s. 110.. 19. Nie jest to żadne novum w zakresie omawianej regulacji, gdyż na gruncie rękojmi za wady jedną z postaci wad fizycznych rzeczy jest wydanie jej w stanie niezupełnym z pominięciem z zasady tzw. braków ilościowych. 20. Jeżeli opakowanie ma istotne znaczenie dla walorów towaru, to jego brak lub uszkodzenie bardzo często powoduje, że nie będzie się on nadawał do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany. Mimo braku w ustawie stosownych postanowień zasadne wydaje się przyjęcie, że brak należytego opakowania należy potraktować jako niezgodność towaru z umową. Tak też: M. Pecyna, op. cit., s. 84–85; J. Szczotka, op. cit., s. 49. 21. 22 Pomocny tu będzie wzorzec przeciętnego konsumenta, który nie ma obowiązku dogłębnego „studiowania” informacji, w tym także tej skierowanej do niego w reklamie. Ponadto właśnie ze względu na takiego kupującego informacja mająca postać publicznego zapewnienia powinna być podana w czytelny, niewprowadzający dezinformacji sposób.. Pod tym pojęciem rozumie się komunikat skierowany do ogółu. Podobnie należy traktować informację kierowaną do określonego ma podstawie kryteriów podmiotowych lub przedmiotowych kręgu adresatów. Kryterium takie można oznaczyć w sposób wyraźny lub pośrednio poprzez charakter towaru. 23. O przesłance odwołującej się do zapewnienia tylko sprzedawcy mówi art. 556 § 1 kc (tzw. dicta et promissa), który definiując pojęcie wady fizycznej, powołuje się na brak właściwości o istnieniu, których sprzedawca zapewnił kupującego. Różnica pomiędzy ustawą, a kodeksem polega głównie na tym, że na gruncie rękojmi sprzedawca będzie odpowiadał jedynie za własne zapewnienia, co do właściwości, czy cech, jakie posiada towar, a w wypadku sprzedaży konsumenckiej odpowiedzialność sprzedawcy będzie obejmować treść nie tylko jego własnych, ale także pochodzących od innych podmiotów zapewnień. Por. M. Pecyna, op. cit., s. 112. 24. 25. Np. wietrzenie farb olejnych, rozpad mieszanek chemicznych itp..

(6) Jolanta Loranc-Borkowska. 82. Pojęcie reklamy nie jest zdefiniowane ani w Kodeksie cywilnym, ani w ustawie o sprzedaży konsumenckiej26, ale bardzo wiele definicji można znależć w literaturze, gdzie rozróżniana jest reklama w ujęciu szerokim27 lub wąskim28, mająca znaczenie dla odpowiedzialności sprzedawcy towaru konsumpcyjnego. Ogólną definicję reklamy zawiera Kodeks etyki reklamy, w którym do reklamy zaliczona została każda wypowiedź związana z działalnością handlową, produkcyjną, rzemieślniczą lub wykonywaniem wolnego zawodu dążąca do zwiększenia podaży towarów lub usług. Oprócz reklamy źródłem publicznego zapewnienia może być również tak zwana komunikacja handlowa29 definiowana30 jako wszelkie formy komunikacji, których celem jest propagowanie sprzedaży towarów i świadczenia usług, tworzenie wizerunku przedsiębiorstwa lub organizacji ze szczególnym uwzględnieniem marketingu bezpośredniego, czy sponsoringu. Ustawa o sprzedaży konsumenckiej czyni sprzedawcę bezpośrednio odpowiedzialnym za publicznie składane oświadczenia pochodzące nie tylko od niego31, ale Definicje reklamy wprowadzają niektóre ustawy szczególne np. art. 4 pkt 6 ustawy o radiofonii i telewizji (ustawa z 29 grudnia 1992 r., t.j. Dz.U. z 2004, nr 253, poz. 2531 ze zm.); art. 8 ustawy o grach i zakładach wzajemnych (ustawa z 29 lipca 1992 r., t.j. Dz.U. z 2004, nr 4, poz. 27 ze zm.); art. 52 ustawy – Prawo farmaceutyczne (ustawa z 6 września 2001 r., t.j. Dz.U. z 2004, nr 53, poz. 533 ze zm.). 26. 27 Szerokie ujęcie oznacza w zasadzie każdą reklamę, której celem jest rozpowszechnianie informacji o firmie, udziałach, przedsięwzięciach, programach wyborczych, towarach dążące do wzbudzenia zainteresowania oraz odpowiedniej reakcji. Tak rozumiana reklama obejmuje reklamę polityczną, społeczną, czy gospodarczą. B. Jaworska-Dębska, Wokół pojęcia reklamy, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1993, nr 12, s. 21, wyróżnia reklamę społeczną, polityczną, a także wypowiedzi o skutku reklamowym. Niektórzy autorzy jako wypowiedzi o skutku reklamowym traktują sponsoring w zakresie pieniędzy, rzeczy lub usług. Szerzej na ten temat zobacz np.: M. Grabowski, Sponsorowanie przez prowadzących działalność gospodarczą związaną z produktami (usługami) objętymi zakazem reklamy, „Studia Prawnicze” 1995, nr 1–4, s. 61 i nast. 28. Wąskie rozumienie oznacza tzw. reklamę gospodarczą.. Jest to termin, którym posługuje się dyrektywa 2005/29 z 11 maja 2005 r., dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym, OJ z 11.06.2005 r., L 149, s. 22. Co prawda dyrektywa nie definiuje pojęcia komunikacja handlowa, ale się nim posługuje, traktując komunikację handlową jako np. źródło oferty sprzedaży (art. 5 preambuły), a to pozwala na objęcie tym pojęciem instrumentów wyodrębnionych w Zielonej Księdze. Zob. R. Stefanicki, Ochrona konsumenta w świetle ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, Zakamycze, Kraków 2006, s. 191. 29. Definicja pochodzi z Zielonej Księgi Komisji Europejskiej z 8 maja 1996 r., pt. Komunikacja handlowa w krajach wspólnego rynku, COM (1996) 389 final. 30. 31 Chociaż w ustawie nie ma wyraźnego przepisu, to na podstawie domniemania z art. 97 kc można przyjąć, że skutki tożsame z zapewnieniem sprzedawcy rodzić będzie zapewnienie pochodzące od jego przedstawiciela, a w szczególności od osoby czynnej w lokalu przedsiębiorstwa, gdyż.

(7) Pojęcie niezgodności rzeczy z umową…. 83. także od osób należących do podmiotów objętych zakresem działania art. 474 kc32, jak i innych podmiotów – producenta33 lub jego przedstawiciela34, a także osobę, która wprowadza towar konsumpcyjny do obrotu krajowego w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa35 oraz quasi-producenta36 (art. 4 ust. 4 usk)37. Znamienne jest, że ustawa o sprzedaży konsumenckiej nie posługuje się pojęciem importer, lecz mówi o osobie wprowadzającej towar konsumpcyjny do obrotu krajowego. Częściowo jest to nawiązanie do brzmienia art. 449¹ § 2 kc, gdzie podana jest definicja importera jako podmiotu, który produkt pochodzenia zagranicznego wprowadza do obrotu krajowego, przy czym w art. 4 ust. 4 usk nie wspomniano o źródle pochodzenia towaru. Takie ujęcie oznacza rozszerzenie zakresu podmiotowego, gdyż przepis będzie dotyczył nie tylko podmiotów, które produkt pochodzenia zagranicznego wprowadzają do obrotu krajowego, ale także domniemywa się, że jest ona umocowana do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z oferty tego przedsiębiorstwa.. 32 Zgodnie z brzmieniem tego przepisu dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą wykonywa, jak również, którym wykonanie zobowiązania powierza. To samo dotyczy wypadku, gdy zobowiązanie wykonuje przedstawiciel ustawowy dłużnika. Za działania lub zaniechania tych osób, podobnie jak za własne, sprzedawca odpowiada na zasadach ogólnych.. Producentem jest podmiot wytwarzający towar konsumpcyjny będący przedmiotem umowy sprzedaży konsumenckiej. Należy jednak zaznaczyć, że sam fakt wytworzenia rzeczy w zakresie przedsiębiorstwa jeszcze nie stanowi podstawy zaliczenia danego podmiotu w poczet przedsiębiorców (jak czyni to art. 449¹ kc, określający podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny), chociaż w przeważającej większości wypadków wytworzenie w zakresie przedsiębiorstwa decyduje o byciu przedsiębiorcą. Por. M. Pecyna, op. cit., s. 119. 33. Przedstawiciel producenta to każdy podmiot, który składając publiczne zapewnienia, działa za zgodą i w interesie producenta bez względu na podstawę prawną takiego zachowania. To pojęcie odnosi się do osoby, która działa w imieniu i na rzecz producenta jako pełnomocnik, prokurent, agent, likwidator, czy syndyk masy upadłości, a nawet sprzedawca. Por. J. Pisuliński [w:] System prawa prywatnego, s. 178; E. Wieczorek, Sprzedaż konsumencka – komentarz do ustawy, Gdańsk 2005 s. 50. 34. Podmiotem tym będzie nie tylko importer.. 35. Quasi-producent, osoba, która podaje się za producenta poprzez umieszczenie na towarze swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego. 36. Należy zwrócić uwagę na fakt, że sprzedawca ponosi tu odpowiedzialność za oświadczenia osób, na których zachowanie nie ma wpływu i które wyprzedzają zawarcie umowy sprzedaży konsumenckiej, por. C. Żuławska, Uwagi o europeizacji prawa umów, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2001, nr 2, s. 235. Rozszerzenie zakresu odpowiedzialności sprzedawcy poza własne zapewnienia powoduje zaostrzenie jego odpowiedzialności, a przesłanki zwalniające z art. 5 usk mogą okazać się nieprzydatne, zwłaszcza, jeżeli sprzedawca nie ma wiedzy lub technicznych możliwości sprawdzenia rzetelności i prawdziwości przekazu reklamowego, zwłaszcza, że zapewnienia pochodzące z reklamy mogą i zazwyczaj są formułowane w sposób przejaskrawiony, niejednoznaczny, czy jednostronny. 37.

(8) Jolanta Loranc-Borkowska. 84. podmiotów, które wprowadzają na rynek towary pochodzenia krajowego – dystrybutorów. Czynności wprowadzające mają być dokonywane w zakresie prowadzonej przez te podmioty działalności gospodarczej38. Ustawa o sprzedaży konsumenckiej nie określa zasad odpowiedzialności sprzedawcy w sytuacji dostarczenia towaru w ilości mniejszej niż umówiona, czyli odpowiedzialności za tak zwane braki ilościowe. Na gruncie rękojmi za wady braki te nie są traktowanie jako wada, lecz jako nienależyte (częściowe) wykonanie umowy przez sprzedawcę39. Należy jednak zaznaczyć, że nie każde odstępstwo ilościowe będzie stanowiło brak ilościowy, bowiem jeżeli towar jest pakowany według określonej jednostki (np. sztuki), a na jego opakowaniu jest umieszczona informacja o ilości – to wówczas brak będzie traktowany jako wada fizyczna w rozumieniu art. 556 § 1 kc polegająca na wydaniu towaru w stanie niezupełnym (dicta et promissa). Na gruncie ustawy o sprzedaży konsumenckiej w tym zakresie pojawiają się różne poglądy. Według jednego rozwiązanie przyjęte na gruncie rękojmi za wady można przenieść do sprzedaży konsumenckiej40. Inny pogląd opiera się na założeniu, że przypadki niezgodności ilościowej w zakresie towarów konsumpcyjnych należy traktować jedynie jako częściowe wykonanie zobowiązania41. Najbardziej trafny wydaje się pogląd, zgodnie z którym każdy brak ilościowy należy traktować jednocześnie jako niezgodność towaru z umową i nienależyte wykonanie świadczenia przez sprzedawcę42. Wątpliwości interpretacyjne pojawią się także w sytuacji dostarczenia przez sprzedawcę towaru innego niż wynikałoby to z umowy (alivo pro alio). Dyrektywa 99/44 nie zawiera w tej kwestii żadnych wytycznych, dlatego w oparciu o wykładnię systemową należy przyjąć, że wydanie kupującemu i odebranie przez niego towaru innego niż określony w umowie43 powoduje powstanie po stronie sprzedawcy odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową44. Ponadto należy przyjąć, że dostarczenie towaru innego niż umówiony powoduje niewykonanie przez sprzedawcę świadczenia i rodzi niezależną od odpowiedzialności za nie Por. M. Pecyna, op. cit., s. 122.. 38. Takie uchybienie ze strony sprzedawcy uzasadnia obciążenie go odpowiedzialnością na zasadach ogólnych z art. 471 i nast. kc. 39. 40 41. Zob. J. Szczotka, op. cit., s. 50.. Zob. M. Pecyna, op. cit. s. 89.. Zob. J. Pisuliński [w:] System prawa prywatnego, s. 182–183; A. Kołodziej, Konsumenckie prawo odstąpienia od umowy sprzedaży rzeczy, Warszawa 2006, s. 115. 42. 43 Poza sytuacją, gdy kupujący tytułem wymiany zgadza się na dostarczenie towaru innego niż umówiony w ramach świadczenia w miejsce wykonania (art. 453 kc). 44. Tak też: J. Pisuliński [w:] System prawa prywatnego, s. 182; też: M. Pecyna, op. cit. s. 90..

(9) Pojęcie niezgodności rzeczy z umową…. 85. zgodność towaru z umową odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (art. 471 i nast. kc)45. Według ustawy o sprzedaży konsumenckiej niezgodność rzeczy z umową obejmuje także nieprawidłowość w jej zamontowaniu i uruchomieniu, jeżeli czynności te zostały wykonane w ramach umowy sprzedaży przez sprzedawcę lub osobę, za którą ponosi on odpowiedzialność albo przez kupującego według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży (art. 6 usk). Przepis ten wprowadza w zakres pojęcia niezgodność towaru z umową czynności związane z etapem montowania i uruchomiania46 towaru, co należy uznać za korzystne dla kupującego. Jeżeli wskutek nieprawidłowego montażu i uruchomienia towar nie funkcjonuje należycie, stan ten powoduje niezgodność z umową w postaci braku zamierzonego rezultatu47. Z analizy art. 6 usk wynika, że obejmuje on swym zakresem czynności związane z montażem i uruchomieniem, które wskutek ich nieprawidłowego przeprowadzenia powodują niezgodność towaru z umową, ujawniającą się w fazie następującej po tych czynnościach – funkcjonowania, dlatego także ta faza, mimo braku wyraźnego wskazania ustawowego, wchodzi w zakres pojęcia niezgodność towaru z umową48. Niezgodność towaru z umową w zakresie montażu i uruchomienia może dotyczyć dwóch sytuacji: – towar w ogóle nie został zamontowany lub uruchomiony wskutek nieprawidłowego przeprowadzenia tych czynności, – towar wprawdzie został zamontowany lub uruchomiony, ale nie funkcjonuje prawidłowo. Odpowiedzialność sprzedawcy za niezgodność towaru z umową wynikającą z nieprawidłowego montażu lub uruchomienia obciąża go jedynie wtedy, gdy obowiązek wykonania tych czynności wynika z umowy łączącej sprzedawcę z kupującym49, umowy, która swym zakresem obejmuje także świadczenie usług50. Sprzedawca w powyższym zakresie odpowiada zarówno za własne działanie lub zaniechanie, jak i za osobę, za którą ponosi odpowiedzialność, czyli z pomocą,. Por. A. Kołodziej, op. cit., s. 116.. 45. Jak słusznie zauważa A. Brzozowski, w: Kodeks cywilny – komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 49 w tym wypadku niezgodność towaru z umową jest pojęciem szerszym aniżeli pojęcie wada rzeczy. Zob. również M. Gajek, op. cit., s. 210. 46. Tak też: R. Stefanicki, op. cit., s. 223.. 47. 48. Tak też: J. Szczotka, op. cit., s. 56.. Tak też: J. Pisuliński, w: System prawa prywatnego, s. 179; J. Szczotka, op. cit., s. 57; R. Stefanicki, op. cit., s. 223. 49. 50. Tak też: M. Pecyna, op. cit., s. 128..

(10) Jolanta Loranc-Borkowska. 86. której montażu lub uruchomienia dokonuje51 lub której powierza 52 wykonanie takiej usługi53. Odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie ryzyka54, co oznacza, że sprzedawca nie może się z niej zwolnić, wykazując brak swej winy w nadzorze lub w wyborze55. Ustawa o sprzedaży konsumenckiej reguluje także przypadek nieprawidłowego montażu lub uruchomienia dokonany przez kupującego, ale według instrukcji56. Jeżeli więc nieprawidłowość w zamontowaniu i uruchomieniu towaru konsumpcyjnego wynika z faktu postępowania przez kupującego lub upoważnioną przez niego osobę, za którą sprzedawca nie odpowiada w sposób niezgodny z instrukcją, to sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności za powstałą w ten sposób niezgodność z umową. W sytuacji gdy pomimo nieprawidłowej instrukcji kupujący sam lub z pomocą innej osoby dokona prawidłowego montażu i uruchomienia towaru konsumpcyjnego, wydaje się, że nie będą mu przysługiwały roszczenia z tytułu niezgodności rzeczy z umową57. Analiza art. 4 usk wskazuje, że kryteria, które pozwalają na stwierdzenie niezgodności towaru z umową nawiązują do przesłanek określających wady fizyczne rzeczy, natomiast zakresem pojęcia „niezgodność towaru z umową” nie zostały objęte niezgodności będące odpowiednikiem wad prawnych. Taka sytuacja powoduje rozbieżności dotyczące ustalenia czy pojęcie niezgodności z umową odnosi się także do niezgodności o charakterze prawnym?. 51. Będzie to pomocnik względnie pomocnicy sprzedawcy.. 52. Będzie to zastępujący sprzedawcę wykonawca.. Tak też: M. Pecyna, op. cit., s. 128–129; J. Szczotka, op. cit., s. 57; J. Pisuliński, w: System prawa prywatnego, s. 179. 53. 54 Nie można w tym wypadku opierać się na art. 429 kc, który, posługując się kryterium winy w wyborze, pozwala na zwolnienie się z odpowiedzialności powierzającemu wykonanie czynności, gdy nie ponosi winy w wyborze lub powierzył wykonanie czynności podmiotom mającym ku temu zawodowe kwalifikacje. Istotne znaczenie ma tu fakt, że czynności montażu i uruchomienia są częścią świadczenia obciążającego sprzedawcę i dla kupującego nie ma znaczenia, kto czynności dokona, gdyż wszystkie roszczenia będą kierowane wobec sprzedawcy.. 55 Stąd brak winy pomocnika lub wykonawcy nie spowoduje zwolnienia sprzedawcy z odpowiedzialności, a jedynie wpłynie na jego relacje z tymi osobami.. Ze względu na zasadę odpowiedzialności bezpośredniego sprzedawcy względem kupującego bez znaczenia jest, czy instrukcję przygotował sprzedawca, producent, czy inny podmiot. Istotne jest, że wpłynęła ona na niezgodność towaru z umową. Tak też: M. Pecyna, op. cit., s. 129; J. Szczotka, op. cit., s. 57; J. Pisuliński, w: System prawa prywatnego, s. 180. 56. 57. Podobnie J. Pisuliński, w: System prawa prywatnego, s. 180..

(11) Pojęcie niezgodności rzeczy z umową…. 87. W tym względzie w doktrynie pojawiają się odmienne poglądy opierające się albo na wąskim58, albo szerokim59 rozumieniu zakresu „niezgodność towaru z umową”. Pierwszy pogląd opiera się na założeniu, że takie ujęcie było intencją ustawodawcy, gdyż nie ma wyraźnego przepisu pozwalającego na objęcie omawianym terminem także niezgodności o charakterze prawnym60. Pogląd ten wydaje się trafny, gdyż treść przepisów ustawy o sprzedaży konsumenckiej rzeczywiście nie daje wskazówek co do możliwości objęcia zakresem pojęcia niezgodność towaru z umową sytuacji, gdy przedmiotem sprzedaży konsumenckiej będzie towar, w stosunku do którego sprzedawcy nie przysługuje prawo rozporządzania nim, albo który jest obciążony prawem osoby trzeciej. Z drugiej strony skoro odnośnie do przepisów ustawy o sprzedaży konsumenckiej wyłączono możliwość stosowania przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących rękojmi za wady i gwarancji jakości w ogóle, a tym samym przepisów o rękojmi za wady prawne, to rozwiązania dla niezgodności będącej odpowiednikiem wad prawnych należałoby poszukać na gruncie nowej regulacji. Jednakże przyjęcie, że niezgodność towaru z umową obejmuje także niezgodności o charakterze prawnym61, osłabia pozycję kupującego towar konsumpcyjny poprzez ograniczenie odpowiedzialności sprzedawcy. W porównaniu z przepisami dotyczącymi rękojmi za wady prawne sytuacja kupującego na gruncie ustawy o sprzedaży konsumenckiej rysuje się „gorzej”. Wskazują na to przede wszystkim terminy, jakie występują w obu aktach prawnych. W wypadku rękojmi za wady prawne kupujący ma możliwość zgłaszania żądań w terminie roku od momentu, gdy dowiedział się o istnieniu wady (art. 576 § 1 kc), a na gruncie ustawy o sprzedaży konsumenckiej ta odpowiedzialność jest ograniczona dwuletnim terminem liczonym od momentu wydania rzeczy (art. 10 ust. 1 usk). Ponadto na gruncie ustawy o sprzedaży konsumenckiej istnieje obowiązek poinformowania sprzedawcy o stwierdzonej niezgodności w terminie dwóch miesięcy pod rygorem utraty uprawnień62, a więc niezgodności będącej odpowiednikiem wady prawnej taki obowiązek też by dotyczył, a to oznacza pogorszenie sytuacji prawnej kupującego. Następna kwestia wiąże się z rocznym terminem przedawnienia roszczeń liczonym od momentu stwierdzenia niezgodności towaru z umową, który nie może się jednak zakończyć przed upływem 2-letniego terminu odpowiedzialności Ten pogląd ogranicza się do objęcia zakresem omawianego pojęcia jedynie niezgodności mających postać wad fizycznych. 58. Z kolei ten pogląd opiera się na założeniu, że jest to odpowiedzialność za wszelkie niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. 59. Tak: J. Szczotka, op. cit., s. 41; M. Gajek, op. cit., s. 207; E. Wieczorek, op. cit., s. 49.. 60. Tak: J. Pisuliński, w: System prawa prywatnego, s. 180.. 61. 62. Na gruncie rękojmi akty staranności dotyczą tylko wad fizycznych..

(12) Jolanta Loranc-Borkowska. 88. sprzedawcy. Powyższa regulacja oznacza, że po upływie wskazanych terminów ustawowych kupujący nie mógłby się powoływać na niezgodność towaru z umową będącą odpowiednikien wad prawnych, nawet jeżeli została ujawniona później, a tym samym nie będzie mógł względem sprzedawcy dochodzić swoich roszczeń. Chociaż fakt zatajenia przed kupującym niezgodności towaru z umową (w tym także prawnej) powoduje niemożność powoływania się przez sprzedawcę na upływ terminów ustawowych63. 4. Charakter prawny definicji Wątpliwości interpretacyjne budzi posłużenie się w treści art. 4 ust. 2 i 3 usk sformułowaniem „domniemywa się”, co wskazywałoby, że definicja towaru zgodnego z umową opiera się na domniemaniu. Istota domniemania wyraża się w tym, że istnienie jakiegoś prawa (domniemanie prawne) lub faktu (domniemanie faktyczne) uznaje się za udowodnione na podstawie istnienia tak zwanego dowodu pośredniego, którym jest inny fakt64. Opierając się na takim podejściu, można przyjąć, że towar konsumpcyjny jest zgodny z umową, jeżeli zostanie udowodnione, że odpowiada opisowi, ma cechy okazanej kupującemu próbki albo wzoru, nadaje się do celu określonego przez kupującego przy zawarciu umowy (pod warunkiem że sprzedawca do tego celu nie zgłosił zastrzeżeń) lub celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany oraz gdy jego właściwości odpowiadają właściwościom cechującym towar tego rodzaju, a także gdy odpowiada oczekiwaniom kupującego opartym na publicznych zapewnieniach65. Oznacza to, że sprzedawca powinien w momencie wydania towaru przeprowadzić wobec kupującego dowód zgodności z umową, aby potem mógł korzystać z domniemania. Jeżeli na sprzedawcy ciążyłby taki obowiązek, to konstrukcja domniemania byłaby zupełnie zbędna66. Uzasadniając użycie przez ustawodawcę sformułowania „domniemywa się”, należy przychylić się do stanowiska, że nie chodzi tu o domniemanie prawne, lecz o definicję pojęcia niezgodność towaru z umową67.. 63. Zob. M. Pecyna, op. cit., s. 52 i 86.; A. Kołodziej, op. cit., s. 100–101.. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 384. 64. Po uwzględnieniu przesłanek zwalniających sprzedawcę z odpowiedzialności za publiczne zapewnienia. 65. Zwraca na to uwagę M. Gajek, op. cit., s. 208, a także J. Szczotka, op. cit., s. 44.. 66. Tak: M. Gajek, op. cit., s. 209; J. Szczotka, op. cit., s. 44; E. Wieczorek, Sop. cit., s. 51; J. Pisuliński, w: System prawa prywatnego, s. 177. 67.

(13) Pojęcie niezgodności rzeczy z umową…. 89. 5. Podsumowanie W porównaniu z rękojmią za wady w zakresie katalogu sytuacji statuujących odpowiedzialność sprzedawcy za niezgodność towaru nastąpiło rozszerzenie zakresu ochrony kupującego. Treścią umowy zostały objęte publiczne zapewnienia dotyczące jakości towaru konsumpcyjnego, a pochodzące od któregokolwiek podmiotu uczestniczącego w „łańcuchu dystrybucji”. Szczególne znaczenie ma w omawianym zakresie odpowiedzialność sprzedawcy za informacje zawarte w oznakowaniu towaru lub jego reklamie niezależnie od źródła pochodzenia. Doniosłe w skutkach znaczenie ma objęcie odpowiedzialnością sprzedawcy nieprawidłowości w montażu lub uruchomieniu, jeżeli czynności te stanowiły integralną część umowy. Znaczenie ma odpowiedzialność sprzedawcy za montaż i uruchomienie rzeczy dokonane przez kupującego, w sytuacji gdy niezgodność towaru z umową wyniknęła z „wadliwej” instrukcji obsługi68. Domniemanie zgodności towaru z umową wiążące w ciągu 6 miesięcy od wydania rzeczy kupującemu w wykonaniu umowy ma jedynie znaczenie prawne i w porównaniu z rękojmią za wady wcale nie polepsza sytuacji kupującego69. Wprowadzenie nowej regulacji na grunt polskich przepisów wcale nie wydaje się zabiegiem koniecznym nawet w kontekście dostosowania prawa do standardów europejskich. Pojęcie wady na gruncie kodeksu cywilnego rozumiane jest szeroko i, jak wskazuje orzecznictwo70, rozciąga się poza semantyczne brzmienie tego terminu, zbliżając się do pojęcia braku właściwości, jakie powinna mieć rzecz będąca przedmiotem umowy. Analiza orzecznictwa w zakresie rękojmi za wady pozwala na wniosek, że pojęcie wady stopniowo ewoluowało, obejmując swym zakresem kwestie związane z właściwą jakością towaru, że podstawowe znaczenie mają względy funkcjonalne, chociaż nie można pomijać takich kwestii, jak: estetyka, wartość rynkowa, jakość 68 Na sprzedawcy jako profesjonaliście ciąży obowiązek sprawdzenia „funkcjonalności” i prawidłowości instrukcji obsługi.. Wprawdzie na gruncie rękojmi za wady takiego przepisu nie ma i w zasadzie należałoby przyjąć ogólną regułę dowodową z art. 6 kc, to jednak zarówno doktryna, jak i orzecznictwo przyjmuje, że mimo braku wyraźnej regulacji takie domniemanie wiąże sprzedawcę przez cały czas trwania jego odpowiedzialności z tytułu rękojmi, a kupujący przez dłuższy czas jest chroniony korzystnym dla siebie domniemaniem. 69. Np. wyr SA w Lublinie z 25.11.1998 r., I ACa 351/98 OSA 1999, nr 2, poz. 3, gdzie sąd wyraża opinię, że dla oceny wad fizycznych rzeczy podstawowe znaczenie mają względy funkcjonalne, czy to określone w umowie, czy związane z wymaganiami normalnego użytku. Ponadto teza 2 wytycznych z 1988 r. stanowi, że „przy ocenie wady fizycznej kryterium funkcjonalne obejmujące użyteczność rzeczy i jej przeznaczenie zgodne z celem umowy powinno być stosowane przez kryterium normatywno-techniczne. 70.

(14) Jolanta Loranc-Borkowska. 90. użytkowa71. W takiej sytuacji dostosowanie polskiego prawa do standardów europejskich mogłoby polegać na niewielkiej zmianie w ustawowej definicji wady72, a także uzupełnieniu przepisów o terminy załatwienia reklamacji73. The Concept of Non-Conformity of an Item with a Consumer Sales Contract This article is a generalised analysis of the normative definition of the concept of nonconformity of consumer goods with a consumer sales contract. This concept was introduced into the Polish legal system by the legislation on the specific terms of consumer sales, which implemented Directive 99/44 on Certain Aspects of the Sale of Consumer Goods and Associated Guarantees. The lability for the non-conformity of goods with a consumer sales contract replaces the traditional institution of warranty as liability for the physical and legal defects of the item of sale. Detailed analysis of these concepts supports the conclusion that the adjustment of Polish law to European standards in this respect would only require a small change in the normative definition of a defect as well as supplementary regulations on warranty periods for dealing with complaints without the need for a completely new legal institution.. Zob. C. Żuławska, w: Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia – Zobowiązania, t. 2, Warszawa 1999, s. 40. 71. 72 Tak też: E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002, s. 390; A. Brzozowski, w: Kodeks cywilny – komentarz, s. 49; J. Szczotka, op. cit., s. 37.. 73 Instytucje rękojmi za wady i odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową są do siebie bardzo zbliżone, jednakże wydaje się, że poziom ochrony kupującego (ze względu na jego uprawnienia) w ramach rękojmi daje mu większe możliwości niż w ramach odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową. Por. E. Łętowska, op. cit., s. 390–392..

(15)