Roman Kaleta

Elżbieta Aleksandrowska

Roman Kaleta

Biuletyn Polonistyczny 33/1-2 (116-117), 129-133

129 -ROMAN KALETA

9 II 1924 - 16 VII 1989

O n ia 20 l i p c a 1989 r . ż e g n a liś m y w a u l i B i b l i o t e k i O sso ­ l i ń s k i c h n aszeg o P r z y j a c i e l a , K o le g ę i W y b itn e g o Znawcę l i t e r a ­ t u r y i k u l t u r y p o ls k ie g o O ś w ie c e n ia , któ rym p o ś w i ę c i ł s i ę bez r e s z t y z a u te n ty c z n y m um iłow aniem i p a s ję . Z Dego o d e jś c ie m h i s t o r i a l i t e r a t u r y p o l s k i e j X V I I I w ie k u s t r a c i ł a n a jz n a k o m it­ szego - obok z m a rłe g o w c z e ś n ie j Edmunda R a b o w icz a - znawcę j e j

rę k o p iś m ie n n e g o o b ie g u . Po d o b n ie ja k R a b o w ic z , grom adzonych p rz e z d z i e s i ą t k i l a t m a t e r ia łó w i w ie d z y n ie z d o ł a ł w p e ł n i - co b u d z i tym w ię k s z y ż a l - s p o ż y tk o w a ć .

Roman K a le t a u r o d z i ł s i ę 9 lu t e g o 1924 r . w B ie c z u , k t ó r y b y ł d rug im - obok O ś w ie c e n ia - um iłow aniem Dego ż y c i a . N a l e ż a ł do p o k o le n ia w o je n n e g o , lic e u m u k o ń c z y ł d o p ie r o w roku 1946 i j e s i e n i ę te g o roku p r z y b y ł do W r o c ła w ia , by p o d ję ć s t u d ia p o lo ­ n is t y c z n e na o r g a n iz u ję c y m s i ę U n iw e r s y t e c ie W ro cław sk im i na zawsze z w ię z a ć s i ę z W ro c ła w ie m . S t u d io w a ł pod k ie ru n k ie m T a ­ deusza M ik u ls k ie g o i Dana K o t t a , od k t ó r y c h p r z e j ę ł o ś w ie c e n io ­ we z a in t e r e s o w a n ia . B y ł w y b itn y m , ś w ie t n i e z ap o w iad aję cym s i ę s tu d e n te m . D e b iu to w a ł naukowo na łam ach " P a m ię t n ik a L i t e r a c k i e ­ go" w 1950 r . ( j e s z c z e p rz e d ukończeniem s tu d ió w ) dwiema ro z ­ praw am i o u l o t n e j p o e z j i p o l i t y c z n e j s c h y łk u R z e c z y p o s p o lit e j s z l a c h e c k i e j , p o w s ta ły m i z i n s p i r a c j i Tadeu sza M ik u ls k ie g o . Na sem in ariu m te g o ż p r o f e s o r a z r o d z i ł s i ę t y t u ł p ie r w s z e j k s i ę ż k i K a l e t y , a zarazem ro z p raw y k a n d y d a c k ie j (l9 5 5 ) " ^ M o n ito r * z r o ­ ku 1763 na t l e s w o ic h c z a s ó w ", w yd an e j razem z ro zp raw ę M ie c z y ­ s ła w a K lim o w ic z a pod wspólnym t y tu łe m " P r e k u r s o r z y O ś w ie c e n ia "

(1953) .

-t e c l e W ro cław sk im w raz z p rz y d z ia łe m do Oana K o -t -t a , z k -tó rym p ra c o w a ł nad p rzyg o to w an iem do druku "P is m w s z y s t k ic h " S . Trem­ b e c k ie g o (w ydanych w P lW - ie w 1953 r . ) , a n a s t ę p n ie " L i s t ó w " teg o p o e ty (1 9 5 4 ), a n t o l o g i i " P o e z ja p o ls k ie g o O ś w ie c e n ia " i "W arszaw a w ie k u O ś w ie c e n ia " ( l9 5 4 ) , f ir m u j ę c swym n a z w isk ie m j e d y n i e e d y c ję " L i s t ó w " . R o z le g łe kw erend y p rz e p ro w ad z an e d la u s t a l e n i a kanonu i a u t o r s t w a wydawanych te k s tó w u n a o c z n iły mu li c z n e n i e ś c i s ł o ś c i f i l o l o g i c z n e , d o w o ln o ś c i a t r y b u c j i a u t o r ­ s k ic h i l u k i m a te ria ło w e w d o tyc h c z a so w yc h e d y c ja c h pism a u t o ­ rów o k re s u , o t w o r z y ły s z e r o k ie p e rs p e k ty w y b ad aw cze, d a ją c rów­ n o c z e ś n ie ś w ie t n e p rz y g o to w a n ie do p o d ję c i a s a m o d z ie ln y c h s t u ­ diów i w ydań.

W 1951 r . , po a r e s z to w a n iu z powodu n ie p o k o r n e j d z i a ł a l ­ n o ś c i w K o le P o lo n is t ó w (w s p r a w ie wyborów do w ła d z K o łą ) i wy­ d a le n iu z U n iw e r s y t e t u , p r z e s z e d ł do p r a c y w I n s t y t u c i e Badań L i t e r a c k i c h , o d d a ję c s i ę o d tę d w y łę c z n ie d z i a ł a l n o ś c i n a u k o w e j. P a s ję Oego s t a ł a s i ę o k o lic z n o ś c io w a p o e z ja p o l it y c z n a i o b y­ cz ajo w a O ś w ie c e n ia . W yd o b y c ie z k u rz u a rc h iw ó w i z z a p o m n ie n ia n ie z n a n y c h d o tę d , c z ę s t o r e w e la c y jn y c h t e k s t ó w , u s t a l e n i e ic h a u t o r s t w a , d a t y i o k o l i c z n o ś c i p o w s t a n ia , o ra z o d d z ia ły w a n ie s t a ł y s i ę tematem d z i e s i ę t e k Oego p r a c , o g ła s z a n y c h w c z a s o p is ­ mach i w y d a n ia c h p e r io d y c z n y c h , m .in . w " P a m ię t n ik u L i t e r a c k i m " , "Archiwum L i t e r a c k i m " , " P r z e g l ą d z i e H u m a n is tyc z n y m ", “ P a m ię t n i­ ku T e a t r a ln y m " , "W ie k u O ś w ie c e n ia " , "Z e S k a r b c a K u l t u r y " c z y " O d r z e " . S t u d ia nad p o e z ję p o li t y c z n ę o k re s u Sejm u C z t e r o l e t ­ n ie g o , T a rg o w ic y i I n s u r e k c j i K o ś c iu s z k o w s k ie j p r z y n i o s ł y mu s t o p ie ń d o k to ra h a b ilit o w a n e g o i s ta n o w is k o d o c e n ta (l9 6 4 ). N ie ­ ja k o d o p e łn ie n ie m t y c h s tu d ió w b y ła e d y c ja utworów d ra m a ty c z ­ nych v3 ó z e fa W y b ic k ie g o , z r e a liz o w a n a w 1963 r . w s e r i i " T e a t r P o ls k ie g o O ś w ie c e n ia " . Z a in t e r e s o w a n ie p is a rs tw e m W y b ic k ie g o

131

-p r z y n io s ło w d a ls z y c h l a t a c h t r z y k r o t n e -podejm owanie s tu d ió w o " s t a r y m D ą b ro w s k ie g o m azurku" i je g o d z ie jo w e j r e c e p c j i (l9 7 1 , 1977, 1930) .

Tymczasem z z a in te r e s o w a ń Romana K a l e t y ż ycie m o k re s u s ta n is ła w o w s k ie g o p o w s ta ła * k s ię ż k a - s y lw a "A n e g d o ty i s e n s a c je o b ycz a jo w e w P o ls c e w ie k u O ś w ie c e n ia " . U k a z a ła s i ę w druku (w C z y t e ln ik u ) w 1958 r . # w ra z z barwnym i i l u s t r a c j a m i M ai B e r e ­ z o w s k ie j i z y s k a ła p ra w d z iw y s u k c e s c z y t e l n i c z y . K a le t a p o s ia ­ d a ł bowiem r z a d k i d a r o ż y w ia n ia p r z e s z ł o ś c i . Po dobn ę, l e c z o szerszym z a s ię g u h is t o r y c z n y m i a m b itn ie js z y m k o m e n ta rz u , pu­ b l i k a c j ę p o d j ę ł w z b io r z e " S e n s a c j e z dawnych l a t " , wydanym w 1974 r . i d w u k r o t n ie , w fo r m ie "u d o s k o n a lo n e j i p o s z e r z o n e j" , wznawianym (1 9 8 0 , 1 9 8 6 ). Za p ie r w s z e w y d a n ie u z y s k a ł [Nagrodę

P r a s y D o l n o ś l ę s k i e j (1975) .

W ro ku 1971, p t . " O ś w ie c e n i i s e n t y m e n t a l n i" , u k a z a ł s i ę o b s z e rn y tom z e b ra n y c h i now ych, f i l o l o g i c z n y c h i s p o łe c z n o - - o b y c z a jo w y c h s tu d ió w o ś w ie c e n io w y c h K a l e t y , tom, k t ó r y s t a ł s i ę d la b a d a c z y o k re s u k s ię ż k ę p o d rę c z n ę , a w yw o łan ą p rz e z a u to r a w i z j ę p r z e s z ł o ś c i z j e j b la s k a m i- i c ie n ia m i z a c i e k a w i a ł , zm uszał do p rz e m y ś le ń i i n t r y g o w a ł ta k ż e c z y t e l n i k a n i e p r o f e ­ s jo n a ln e g o . W ro ku następnym w y d a ł "P o u fn e w i e ś c i z o ś w ie c o ­ n e j W a rs z a w y ", c z y l i z b i ó r g a z e te k p is a n y c h w 1782 r . p rz e z w a rs z a w s k ie g o p i j a r a T e o d o ra O s tro w s k ie g o , p o p rz e d z a ję c go ob- s z e rn ę ro zp raw ę o g a z e ta c h p is a n y c h i e ru d y c y jn y m kom entarzem . Tenże rok p r z y n i ó s ł d w ie ważne ro zp raw y A u t o r a : p ró b ę monogra­ f i i obiadó w c z w a rtk o w y c h S t a n i s ł a w a A u g u s ta , o g ło sz o n ę w z e s z y ­ c i e drugim '"/.'arszawy W ie k u O ś w ie c e n ia " ( t . 16 “ S tu d ió w W arszaw ­ s k i c h " ) o ra z stu d iu m z z a k re s u s o c j o l o g i i l i t e r a c k i e j “ M ie js c e i s p o łe c z n a f u n k c ja l i t e r a t ó w w o k r e s ie O ś w ie c e n ia " w " P r o b l e ­ mach l i t e r a t u r y O ś w ie c e n ia " ( s e r i a i ) .

W 1975 r . Roman K a l e t a o b j ę ł f u n k c ję k ie r o w n ik a P r a c o w n i H i s t o r i i L i t e r a t u r y i E d y to r s tw a W ie k u O ś w ie c e n ia I n s t y t u t u B a ­ dań L i t e r a c k i c h PAN we W r o c ła w iu , t e j s a m e j, w k t ó r e j p rz e d l a ­ t y z a c z y n a ł swę d z i a ł a l n o ś ć . W następnym ro ku u z y s k a ł t y t u ł p r o f e s o r a n a d z w y c z a jn e g o . N a d a l n i e s t r u d z e n ie p ra c o w a ł na n iw ie o ś w ie c e n io w e j, p u b lik o w a ł n i e z l ic z o n e m a t e r i a ł y i ro z p ra w y , k t ó r e z a m ie r z a ł z e b ra ć w nowym tom ie a u t o r s k im . S p o ś ró d Je g o dokonań e d y t o r s k ic h z teg o o k re s u na s z c z e g ó ln ę uwagę z a s łu g u ­ j ę : wydana w roku 1977 w s z a c ie b i b l i o f i l s k i e j (w O s s o lin e u m ) a n t o l o g i a " U lo t n a p o e z ja p a t r i o t y c z n a O ś w ie c e n ia (1 7 7 4 - 1 7 9 2 )"; o d n a le z io n a w z b io r a c h lw o w s k ic h " A n t o lo g ia p o e ty c k a K s aw e re g o W oyny" (" Z e S k a rb c a K u l t u r y " , 1 9 8 3 ), k t ó r a p r z y n i o s ła s p o ro w i e r s z y u p rz e d n io n ie z n a n y c h ; o ra z b i b l i o f i l s k i to m ik z " W i e r ­ sz a m i z o k re s u p o w s ta n ia lis to p a d o w e g o " D om inika M ag n u sz e w sk ie - g o , k t ó r y c h rę k o p is p rz e z s z c z ę ś liw y z b ie g o k o li c z n o ś c i t r a f i ł do rę k w ydaw cy, d a ję c mu "smak n a d z w y c z a jn e j h i s t o r y c z n o l i t e ­ r a c k i e j p rz y g o d y ". S p o ś ró d ro zp raw odnotow ać tr z e b a drukow anę w " P a m ię t n ik u L i t e r a c k i m " "L e g e n d ę R e ytan o w sk ę w 3>Panu Tadeu szu< "

(1984 z . 3 ) , k t ó r a s t a ł a s i ę podstaw ę n a stę p n e g o s tu d iu m K a l e t y o R e y t a n i e , ukaże s i ę ona niebawem w t r z e c im to m ie " Ż y c io r y s ó w h i s t o r y c z n y c h , le g e n d a rn y c h i l i t e r a c k i c h s ła w n y c h P o la k ó w " .

Głównym nurtem d z i a ł a l n o ś c i naukowej Romana K a l e t y b y ła w sz ak ż e od j e j p o czętkó w aż po k r e s p o e z ja p o l it y c z n a Sejm u C z t e r o l e t n i e g o , T a rg o w ic y i I n s u r e k c j i . P rz y g o to w y w a ł monumen­

t a l n i e d y c ję j e j te k s tó w grom adzonych p rz e z l a t d z i e s i ę t k i . N ie z d ę ż y ł j e j z r e a liz o w a ć . W y r a z ić tr z e b a n a d z i e j ę , że z o s t a n ie s f i n a l i z o w a n a w P r a c o w n i, k t ó r ę k i e r o w a ł , ch o ć ju ż n i e s t e t y - Ja k o opus posthumum - n ie p rz y n o s z ę c e A u to r o w i z a s łu ż o n e j s a ­ t y s f a k c j i . Za w stę p p o s łu ż y ć b ę d z ie mogła zapewne w e r s ja p o ls k a ro z p ra w y "L a p c e s ie p o l i t i q u e de c ir c o n s t a n c e à l'é p o q u e de

i.> 3 —

S t a n is la s - A u g u s t e P o n i a t o w s k i " , k t ó r ą n a p i s a ł d la p u b l i k a c j i W ę g i e r s k i e j A k a d e m ii N auk: " L e s L u m iè re s en P o lo g n e e t en Hon­ g r i e " (B u d a p e s t 1 9 8 8 ). P o z o s t a w ił te ż in n e , n ie ukończone p ra c e . W śród n ic h m a t e r i a ł y do p rz yg o to w y w a n e j k s i ą ż k i " F a w o r y t y i d z i e c i S t a n is ł a w a A u g u s t a " , o ra z m asz yn o p is grom adzonych od 1950 r . " P o e z j i d e s e rto w y c h naszego O ś w ie c e n ia " .

N a jw a ż n ie js z y m w a rs z ta te m p r a c y Romana K a l e t y b y ł y z b i o r y B i b l i o t e k i Z a k ła d u Narodowego im . O s s o l iń s k ic h . B y ł c z ło n k ie m Rady N aukow ej B i b l i o t e k i , k ie ro w n ik ie m z e s p o łu p rz y g o to w u ją c e g o do d ruku g a z e t k i p is a n e z l a t 1779-1781 i 1788-1792, a od ro ku 1988 - i n i c j a t o r e m i prezesem T o w arzystw a P r z y j a c i ó ł O s s o lin e u m , u p a t r u ją c e g o za sw ój g łó w n y c e l r e w in d y k a c ję p o z o s ta ły c h we Lwo­ w ie z b io ró w B i b l i o t e k i , z a p is a n y c h p rz e z j e j tw ó r c ę "n a ro d o w i p o ls k ie m u " .

Z m a rł 16 l i p c a 1989 r . Oego o d e j ś c i e j e s t n iepo w etow aną s t r a t ą d la h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o ls k ie g o O ś w ie c e n ia , p r z y j a c i ó ł , k o le g ó w ,a ta k ż e c a łe g o ś r o d o w is k a naukowego W r o c ła w i a , w k t ó r e ­ go p a n o ra m ie Oego b u jn a , o r y g i n a l n a , n i e r a z k o n t r o w e r s y jn a o s o ­ bowość s t a n o w i ła w y r ó ż n ia j ą c y s i ę e le m e n t.

Pochow any z o s t a ł , z g o d n ie ze swą o s t a t n i ą w o lą , w grobowcu ro dzin nym na c m e n ta rz u w B ie c z u , k t ó r y z g o to w a ł Mu u r o c z y s t e po­ ż e g n a n ie .