Mirosław Mika
D R U G IE D O M Y W B E S K ID Z IE ŚL Ą S K IM
LES R E S ID E N C E S S E C O N D A IR E S D A N S L E B E S K ID SIL E S IE N S E C O N D H O M E S IN T H E S IL E S IA N B E S K ID
W opracowaniu przedstawiono zjawisko drugich dom ów na obszarze Beskidu Śląs kiego, je g o uwarunkowania oraz aspekty przestrzenne ze szczególnym uw zględnie niem oddziaływ ania tego rodzaju bazy turystycznej na środow isko przyrodnicze tere nów górskich. Drugie domy, będące jednym z głów nych elem entów zagospodarowania turystycznego tego regionu, stanowią istotny czynnik przeobrażeń krajobrazu oraz zmian w środowisku.
I . W PROW ADZENIE
D y sp o n u jąc y d u ży m p o te n cja łem n atu raln y ch w a lo ró w tu ry sty czn y ch , ró w n o cze śn ie p o sia d a ją c y o d le g łe tra d y c je w z ak resie ro zw o ju tu ry sty k i ( J a c k o w s k i , W a r s z y n s k a 1978), B eskid Ś ląski, ze w zg lęd u na b lisk ie p o ło ż e n ie w sto su n k u do g ęsto zalu d n io n y ch ag lo m eracji m iejsk ich w o jew ó d ztw k a to w ick ie g o i b ielsk ieg o , je s t regionem inten sy w n y ch m igracji tu ry sty czn y ch .
R uch tu ry sty c z n y o d b y w a ją c y się tu w złożonej stru k tu rze n ak ła d a ją cy c h się na sieb ie form w eek en d o w eg o o ra z sezo n o w e g o w ypo czy n k u c e c h u je stałe, w y so k ie n atę ż e n ie w ciągu całe g o roku (S a c h a 1986).
A k tu a ln ie je d n ą z n ajb ard ziej p o p u larn y ch i n ajszy b ciej ro z w ija ją c y ch się form sp ę d z a n ia czasu w o ln eg o w tym reg io n ie je s t w y p o czy n ek w tzw . d ru g ich d om ach.
Po czątk i te g o typu za b u d o w y na o b szarze B eskidu Ś ląsk ieg o się g a ją je s z c z e o k resu zab o ró w , je d n a k n ajsz y b sz y je j rozw ój no tu je się od początku lat sie d em d z ie sią ty c h , k ied y to na o b szarze tym , należący m w ó w czas a d m in istra c y jn ie
do w o je w ó d z tw a k ato w ick ieg o , ró w n o cz eśn ie z b u d o w ą zakładow ych o śro d k ó w w czaso w y ch p o w staw ały liczne pryw atne o b iek ty letniskow e, zg ru p o w an e w fo rm ie o sied li, na sp e c ja ln ie do tego celu w yzn aczo n y ch teren ach ( H o r n u n g 1986).
R o z p o w sz ech n ian ie się b u d o w n ictw a letniskow ego w eu ro p ejsk iej strefie górskiej m iało sw o je ź ró d ła m .in. w p rzeo b rażen iach sp o łeczn o -g o sp o d a rczy ch będących n astęp stw e m p ro c esó w em ig racy jn y ch zw iązan y ch z w y lu d n ian iem się te re n ó w w iejsk ic h , z m ian am i w stru k tu rze zaw odow ej ludności, a także m o d ą na p o sia d a n ie d ru g ie g o m ieszk an ia (C o p p o c k 1977, K o w a l c z y k 1990). R ozw ój o sa d n ic tw a letn isk o w eg o m ający sw o je im p lik acje g o sp o d arcze, p ro w ad ził w w ielu w y p ad k ach do z a h am o w an ia n eg atyw nych zjaw isk d e m o g ra ficznych, zap o b ie g a ł u p adkow i g o sp o d arczem u p o p rzez zm ianę d o ty c h c z a so w ych fu n k cji ro ln ic zy ch na fu n k cje o ch ara k terze w y p o czy n k o w o -u słu g o w y m , sp rzy jał zak ty w izo w an iu m iejsco w eg o rynku pracy, ja k ró w n ież u m o żliw iał ro z wój in fra stru k tu ry k u ltu raln ej (P a c i o n e 1984, K o w a l c z y k 1990).
C elem n in iejsze g o o p ra co w an ia je s t p rzed staw ien ie z jaw isk a d ru g ich d o m ów , je g o n a tę ż e n ia o ra z ro zk ład u p rzestrz en n eg o w k o n tek ście o d d ziały w an ia tego typu bazy tu ry sty c zn ej na śro d o w isk o p rzy ro d n icze B esk id u Śląskiego.
Z e w zględu na brak urzęd o w y ch inform acji o drugich d om ach p rz e p ro w a dzono b a d a n ia teren o w e w 25 m iejsco w o ściach położo n y ch w o b ręb ie B eskidu Ś ląskiego, co p o zw o liło na d o k o n a n ie an alizy w ielk o ścio w e j, zasięgu p rze strzen n eg o o ra z sp o łeczn y ch a sp ek tó w o m aw ian eg o ty p u b udow nictw a.
N a p o d sta w ie uzy sk an y ch , w b adanych m iejsco w o ściach , inform acji w y b ra no p róbę 100 ty p o w y ch drugich d om ów do szczeg ó ło w y ch badań an k ieto w y ch d o ty czący ch ich p o ło że n ia w k rajo b razie, typu zabudow y, w y p o sa żen ia w p o d sta w o w e m ed ia o ra z g o sp o d ark ę odpadam i.
Z uw agi na fakt, iż p ew n a część zab u d o w y letniskow ej, szcz eg ó ln ie o b ie k tó w o niew ielk iej p o w ierzch n i uży tk o w ej, ro zw ijała się n iezależn ie od fo rm al nych zezw o leń , aby o k reślić rz e c z y w istą w ielk o ść an alizo w an eg o zjaw isk a, w n in ie jszej p racy u w zg lęd n io n o szacunki lokalnych o rg an ó w a d m in istra c y j nych o d n o śn ie do różnych form sam ow oli budow lanej drugich dom ów .
N a w y b ó r obszaru badań w p ły n ął fakt, iż B eskid Śląski z a jm u je je d n o z czo ło w y ch m iejsc w kraju pod w zględem poziom u rozw oju b u d o w n ictw a let n isk o w eg o ( R o g a l e w s k a 1980). Jest to region o d z n aczający się d u ż ą a tra k c y jn o śc ią tu ry sty czn ą , w ysokim stopniem zag o sp o d aro w an ia tu ry sty cz n eg o o ra z d o b rą d o stę p n o śc ią kom u n ik acy jn ą.
A k tu a ln y stan badań nad p ro b le m aty k ą drugich d o m ó w w P olsce re p re z en tu ją prace an a liz u ją ce o m aw ian e zjaw isk o g łów nie w sąsied ztw ie d użych ag lo m eracji m ie jsk ic h (G r o c h 1977, D ę b s k i 1980, K o w a l c z y k 1993b). P ro b lem y p rzestrze n n e b u d o w n ictw a letn isk o w eg o p rzed staw io n o w dw óch p u b lik a cja ch ( R o g a l e w s k a 1980, H o r n u n g 1986), przy czym szcze gó ln ie isto tn a z punktu w id zen ia teg o o p raco w an ia w y d aje się być praca M. H o rn u n g p o ru sza jąc a zag ad n ien ie drugich dom ó w na o b szarze w oj. b ie lsk ie
go, sta n o w ią c n ie jak o m a teriał p orów naw czy. B rak je d n a k o p rac o w ań d o ty c z ą cych roli teg o typu bazy tu ry sty czn ej w p rzeo b rażen iach śro d o w isk a p rz y ro d n i czeg o B eskidu Ś ląskiego.
2. ROZM IESZCZENIE, STRUKTURA WIELKOŚCIOWA I RODZAJ Z A B U D O W Y DRUGICH DOMÓW
B ad an ia w y k azały istn ien ie w 25 m iejsc o w o śc iach położo n y ch w o b ręb ie B eskidu Ś ląsk ieg o 24 6 9 drugich d om ów ; u w zg lę d n iając d o d atk o w e szacunki o d n o śn ie do n ie z a re jestro w a n e j zab u d o w y o trzy m an o liczbę ok. 3500 w sz y st kich in d y w id u aln y ch o b iek tó w letniskow ych o łącznej po jem n o ści ok 10 tys. o s ó b 1. D la p o ró w n an ia, w 1985 r. o d n o to w an o istn ien ie zaled w ie 1100 drugich d o m ó w n a tym teren ie.
U d ział teg o typu o b ie k tó w w ogólnej po jem n o ści p ryw atnej i p a ń stw o w ej bazy tu ry sty czn ej teg o regionu z u w zg lęd n ien iem o śro d k ó w w czaso w y ch i k o lo nijn y ch o ra z pól b iw ak o w y ch sięg a 30% . D o d atk o w o w y liczo n a p o jem n o ść d ru gich d o m ó w na o p isy w an y m o b szarze p raw ie d w u k ro tn ie przew y ższa liczbę m iejsc n o cleg o w y ch w k w aterach p ryw atnych o raz pok o jach g o ścin n y ch w c a łym w o je w ó d z tw ie b ie lsk im 2, co w y raźn ie św iadczy o zn aczącej roli ja k ą o d g ry w a b u d o w n ic tw o letn isk o w e w zag o sp o d aro w an iu tu ry sty czn y m B eskidu Ś lą s kiego.
Z a b u d o w a le tn isk o w a z lo k alizo w an a je s t g łó w n ie w je d n o stk a c h o sa d n i czych ty p u m iejsk ieg o , z d o m in a c ją północnej i zach o d n iej części B eskidu Ś ląs kiego, zaś w k ra jo b ra z ie o p isy w a n y ty p o sad n ictw a w y k o rzy stu je g łó w n ie te re ny o n a jw y ższy ch w a lo ra ch rek reacy jn y ch , ro z w ija jąc się szczeg ó ln ie w o b ręb ie dolin p o to k ó w górskich o raz na stokach, w n ajb liższy m sąsied ztw ie lasów .
Z a łą c z o n y w tab. I przegląd m iejsco w o ści w sk azu je, iż ok. 70% całej z a b u dow y letn isk o w ej B eskidu Ś ląsk ieg o skupionych je s t w o b ręb ie g m in y B renna o raz m iast W isły, U stro n ia i S zczyrku, gdzie stanow i g łó w n y ty p bazy tu ry sty c z n ej3. C zy n n ik iem d o m in u ją cy m je ś li chodzi o lo k alizację drugich d o m ó w w y d aje się być p ierw sz o p la n o w a rola tych m iejsco w o ści ja k o trad y cy jn y ch o śro d ków tu ry sty czn y ch , o fero w an y bogaty kom pleks u sług rek reacy jn y ch , a także w ysoki sto p ień ro z w o ju bazy to w arzy szącej.
1 Dla określenia pojem ności drugich dom ów przyjęto za (H o r n u n g M. 1986) dla pow ie rzchni użytkowych: < 3 Om2 - 2 osoby, 3 l - 7 0 n r - 3 osoby, 7 1 - 1 10m- - 4 osoby, > 11 Oirr - 5 osób.
2 Źródło: Rocznik sta tystyc zn y woj, bielskiego, 1994 r., W US, 1995, Bielsko-Biała.
3 Pojem ność drugich dom ów stanowi ponad 50% całej pojem ności bazy turystycznej w tych m iejscow ościach.
T a b e l a 1
Drugie dom y w poszczególnych jednostkach osadniczych Les résidences secondaires dans les unités particulières de colonisation
M iasto\w ieś
Liczba dom ów o powierzchni
użytkowej (m2) Ogółem drugie Liczba drugich dom ów Powie rzch Średnia liczba < 30 3 1 -7 0 71-11 > 110 domy na 100 mieszkań stałych nia (km -) drugich dom ów na 1 km2 Urenna 201 286 101 64 652(900) 5 I J 72,1 9,2 Bystra Krakowska 17 15 9 12 53 11,9 8,5 6,3 Bystra Śląska 11 16 10 12 49 17,1 5,5 8,9 C isiec 12 21 9 2 44 5,3 6,8 5,0 C isow nica 10 17 15 29 71 19,8 9,6 7,4 Istebna 41 51 20 18 130 10,5 47,4 2,7 Górki 28 49 35 18 130 20,3 24,3 5,4 Jaworze 62 68 29 19 178 12,6 21,2 8,5 Jaworzynka 12 16 3 2 33 4,5 22,1 1,5 Kam esznica 16 49 6 3 74 12,1 39,5 1,9 Koniaków 6 14 4 2 26 3,2 14.7 1,8 Laliki 11 21 6 2 40 16,6 13,7 2,9 Lipowa 15 16 4 4 39 4,4 34,1 1,1 Leszna Górna 0 10 6 5 21 14,3 9,2 2,3 M eszna 13 11 9 11 44 12,5 2,6 16,8 N iled w ia 4 4 0 0 8 3,2 11,8 0,7 Ostre 0 1 1 0 2 1,7 9,2 0,2 Radziechowy 2 3 3 0 8 1,9 33,1 0,1 Słotwina 3 1 0 1 5 2,7 2,4 2,1 Szare 9 13 0 0 22 10,7 7,3 3,0 Szczyrk 24 74 126 132 356 23,7 38,9 9,1 Twardorzeczka 9 1 0 0 10 4,5 5,2 1,9 Ustroń 30 90 10 20 150(750) 40,4 59,8 12,7 W ęgierska Górka 9 12 8 5 34 3,9 6,8 5,0 Wisła 101 75 54 90 320 11,9 111,2 2.9 Łącznie 616 934 468 451 2496 (3504)* - 617,0 śr. 4,7
* - szacunki odnośnie do rzeczywistej w ielkości z uw zględnieniem sam ow oli budowlanej. Ź r ó d ł o : Badania terenowe.
O d m ien n y c h a ra k te r m a n ato m ia st lo k alizacja d ru g ich d o m ó w w o b ręb ie wsi p o ło żo n y ch na p o łu d n io w y ch i w sch o d n ich o b rzeżach B eskidu Ś ląskiego, gdzie w ię k sz o ść b u d y n k ó w zn a jd u je się w górskich p rzy sió łk ach n a g ran icy fiz y c z n o g eo g rafic zn y ch re g io n ó w B eskidu Ś ląsk ieg o i K o tlin y Ż y w ieck iej.
M im o iż n atężen ie z ab u d o w y d ru g ich d o m ó w w tej części B eskidu Ś ląs kiego je s t z n a czn ie m n ie jsze, co w y raźn ie p o k azu je rys. I, to je d n a k o b serw u je się ak tu aln ie d u że z a in te re so w an ie w ykupem d ziałek p o d zab u d o w ę letn isk o w ą
w e w szy stk ich m ie jsc o w o śc ia c h teg o regionu. D la p rzy k ład u , w gm in ie L ip o w a n ab y w an y ch je s t ro cz n ic ok. 1 5 0 -2 0 0 d ziałek o c h a rak terze letn isk o w y m , p o ło żonych g łó w n ie w b e z p o śred n im sąsie d ztw ie lasów b ąd ź cieków .
1. B renn a 2. B ystra K rakow ska 3. B ystra Ś ląska 4. C isiec 5. C isow ica 6. Istebn a 7. G órki 8. Jaw o rze 9. Ja w orzyn ka 10 K a m e szn ica 11. K o n ia kó w 12. Laliki 13. Leszn a G órna 14. Lipow a 15. M eszna 16. N iele dw ia 17. O stre 18. R a dziech ow y 19. S łotw in a 20. S za re 21. S zczyrk 22. T w a rd o rze czka 23. U stroń 24. W ę g ie rs k a G órka 25. W isła
Rys. I. Liczba drugich dom ów w poszczególnych m iejscow ościach na obszarze Beskidu Śląskiego Dessin l . Le nombre des résidences secondaires dans les localités particulières sur le terrain du
Beskid Silésien
D zięki tak w y ra źn ie z ary so w an ej ten d en cji m ożna uznać, iż region ten sta now i p o te n c ja ln y o b szar in ten sy w n eg o o sa d n ictw a letn isk o w eg o w przyszłości. R ozw ój teg o typu o sa d n ic tw a m oże stać się czy n n ik iem ak ty w izacji e k o n o m icz nej o m a w ia n eg o reg io n u p o p rze z rozw ój bazy to w a rzy szącej, zm ian ę d o ty c h c z a sow ych fu n k cji, ja k ró w n ie ż w zro st d o c h o d ó w in d y w id u aln y ch m ieszk ań có w .
Ś re d n ia w ielk o ść d z ia łe k pod z a b u d o w ą drugich d o m ó w w p o szczeg ó ln y ch m ie jsco w o ściach w a h a się w p rzed ziale 7 - 9 arów . N ato m ia st szczeg ó ln ie isto tn e z p u nktu w id z e n ia o d d z ia ły w a n ia na śro d o w isk o p rzy ro d n icze tego typu o b ie k tów je s t istn ien ie szereg u osiedli letniskow ych, gdzie w ielk o ść d zia łek nie p rze k racza sześć arów . Z a p rzykład m o g ą p o słu ży ć b u dow ane w latach sied em d ziesiąty ch i o sie m d ziesią ty ch o sie d la w B rennej i S zczyrku, gdzie o d leg ło ść m iędzy p o szcze g ó ln y m i dom am i często nie p rzek ra cza 10 m, a czego efektem
je s t o b se rw o w a n a w k rajo b razie n ad m iern a k o n cen tracja bu d y n k ó w prow ad ząca do w yraźn y ch zab u rzeń estetyki i ładu p rzestrz en n eg o te re n ó w górskich.
W p ra k ty c e zan ie c h a n o ju ż w y z n a c z a n ia tere n ó w letn isk o w y ch w planach za g o sp o d a ro w a n ia p rz estrze n n eg o , to też o m aw ian y ty p za b u d o w y ro zw ija się w form ie ro zp ro szo n e j, zg o d n ie z planam i rozw oju b u d o w n ictw a m ieszk an io w e go. W k ra jo b raz ie je d n a k z au w ażaln a je s t nadal te n d en cja do g ru p o w an ia się now ych o b ie k tó w w n iew ielk ie o sied la. P rzyczyn tak ieg o stan u m ożna d o sz u k i w ać się m .in. w sp ecy ficzn y m ch arak terze ob ro tu ziem ią, gdy sprzed aw an y ch je s t, n ajczęściej kilka lub k ilk an a śc ie sąsiad u jący ch ze so b ą d ziałek przez j e d
nego w łaściciela.
Je d y n ie w dw óch m iejsco w o ścia ch (C iso w n ica i L eszna G ó rn a) d ru g ie d o m y z n a jd u ją się w y łą czn ie n a sp ecjaln ie w yzn aczo n y ch pod tego typu zab u d o w ę te ren ach , których udział w ogólnej p o w ierzch n i w si nie p rzek racza 2% .
M o żliw o ść sw o b o d n eg o ob ro tu z ie m ią sp o w o d o w ała, że część zab u d o w y letn isk o w ej, g łó w n ie k em p in g o w ej, po w stała w sp o só b żyw iołow y, ja k o sa m o w ola b u d o w lan a, g łó w n ie na teren ac h rolniczych. S zczególne n asile n ie tego z ja w isk a o b se rw u je się w o b ręb ie m iasta U stro n ia (ok. 600 o b iek tó w ), g dzie za je d n ą z g łó w n y ch przyczyn tak ieg o stanu m ożna uznać brak w y d zielen ia w m i
n ionym o k re sie te re n ó w letniskow ych z uw agi na u zd ro w isk o w y ch a ra k te r tej m iejsco w o ści.
W e w szy stk ich m iejsco w o ściach na an alizo w an y m o b szarze 5 0 -6 0 % p o z w oleń na b u d o w ę w y d aw an y ch w ciągu roku u z y sk u ją oso b y na stałe m iesz k ające p o z a regionem B esk id u Ś ląskiego. Ś w iad czy to o stale dużym z a in te re so w aniu lo k a liz a c ją d ru g ich d o m ó w na tym tere n ie m im o o g ran iczo n ej p o je m n o ści o ra z ro sn ący ch cen gru n tó w , zw łaszcz a \y takich m iejsco w o ściach , ja k U stroń, W isła czy Szczyrk.
Jak o u zu p ełn ien ie p rz e d staw io n eg o stanu m oże posłu ży ć a n aliza p rz e strz e n nego z ró żn ic o w an ia w sk a źn ik ó w intensyw ności za b u d o w y letn isk o w ej, w y ra żonych lic z b ą dru g ich d o m ó w w sto su n k u do p o w ierzch n i poszczeg ó ln y ch je d n o ste k o sad n ic zy ch o raz lic z b ą dru g ich d o m ó w na sto m ieszkań stałych. W sk aź niki te m o żn a u znać za m iarę roli, ja k ą o d g ry w a ten typ zab u d o w y w g o sp o d arce p rzestrzen n ej o p isy w an y c h m iejsco w o ści, a je d n o c z e śn ie za m ierniki o b ciążen ia śro d o w isk a n a tu raln e g o B eskidu Ś ląsk ieg o tego typu b a z ą turystyczną.
P rz e d sta w io n a n a rys. 2 zm ien n o ść w sk aźn ik a inten sy w n o ści zab u d o w y let niskow ej w sk azu je, iż n ajw y ższe w arto ści p rzy b iera on w północnej części B es kidu Ś ląsk ieg o , gdzie aż w ośm iu m iejsco w o ściach (B ren n a, B ystra K rakow ska, B ystra Ś ląska, C iso w n ic a, Jaw o rze, M eszna, Szczyrk, U stroń) p rzy p ad a w ięcej n iż 6 d ru g ich d o m ó w n a 1 km 2. N a plan p ierw szy w y su w a ją się w ieś M eszn a z n ajw y ższy m w sk aźn ik iem w y noszącym 16,8 o ra z m iasto U stroń (12,1). Ś red nie w arto ści (4 ,7 ) w y stę p u ją w e w siach G órki o raz W ęg iersk a G órka, n ato m iast n ajn iższ e w sk aźn ik i o b se rw u je się w m iejsco w o ściach położonych na w sch o d nich i p o łu d n io w y ch o b rzeż ach B eskidu Ś ląskiego.
Rys. 2. Liczba drugich dom ów na 1 km2 powierzchni
D essin 2. Le nombre des résidences secondaires sur la superficie de 1km2
L iczb a d ru g ich d o m ó w w stosunku do w szy stk ich d o m ó w m ieszk aln y ch , p rz e d staw io n a na rys. 3, p rz ek o n u je o w y so k o ro zw in iętej fu n k cji turystycznej o m aw ia n eg o reg io n u . U w agę zw rac a w ysoki (5 1 % ) o d sete k teg o typu o b iek tó w w e w si B renna, gdzie - ja k w y n ik a z p rzep ro w ad zo n y ch badań - co drugi b u d y nek n ależy o b ec n ie do w ła śc ic ie la m ieszk ająceg o na stałe poza tą m ie jsc o w o ścią. P o d o b n ie w ysoki (4 0 % ) o d setek o b se rw u je się d la m iasta U stroń. R ów nież w ro z k ład z ie p rz estrzen n y m teg o w sk aźn ik a u w id aczn ia się przew aga północnej i zach o d n iej części regionu. D la w ięk szo ści m iejsco w o ści p o łożonych w tej części B esk id u Ś ląsk ieg o u d ział zab u d o w y letniskow ej w całości zab u d o w y p rz e k ra cz a 2 0 % , p o d czas gdy d la m iejsco w o ści w e w sch o d n iej części B esk id u Ś ląsk ieg o o d sete k ten zn a czn ie się o b niża, nie p rz e k raczając 5% .
Z a p re z en to w a n e p o w y ższe o b ra zy ro zk ład u p rz estrzen n eg o obu w sk aźn ik ó w p o k azu ją, ja k istotny ele m e n t z a g o sp o d aro w an ia tu ry sty czn eg o reg io n u stanow i zab u d o w a d ru g ich d om ów , szc zeg ó ln ie w p ó łnocnej i zach o d n iej je g o części. R ó w n o cze śn ie p rz e k o n u ją o znaczącej roli teg o typu bazy tu ry sty czn ej w p rze m ianach sp o łe c zn o -e k o n o m icz n y ch poszczeg ó ln y ch m iejsco w o ści, a tak że je j zn acz n eg o o d d z ia ły w a n ia na śro d o w isk o p rzy ro d n icz e B eskidu Ś ląskiego.
Rys. 3. Liczba drugich dom ów na 100 mieszkań stałych
D essin 3. Le nombre des résidences secondaires par rapport aux 100 logements, où l’on est établi h demeure
Jak o d o b ry p rzykład n ag ro m ad zen ia dużej liczby in d y w id u aln y ch o b iek tó w letn isk o w y ch na sto su n k o w o niew ielkiej p o w ierzchni m oże p o słu ży ć, p rz e d sta w io n a n a rys. 4, d o lin a potoku Ja tn y w e wsi B renna.
W o b rę b ie sto k ó w o ra z d n a d o lin y na p o w ierzch n i ok. 27 ha d o liczo n o się 214 d ru g ich d o m ó w stan o w ią cy ch aż 29% w szy stk ich o b iek tó w letniskow ych położo n y ch w e w si. W znacznym stopniu (82.%) p rz e w a ż ają budynki m u ro w an e, w u ży tk o w a n iu cało ro czn y m , o p o w ierzch n i pow yżej 30 m 2. Istotnym w y d aje się fakt, iż w o b rę b ie tej d o lin y z lo k alizo w an a je s t z n aczn a liczba za b u d o w a nych d ziałek letn isk o w y c h o p o w ierzch n i m niejszej n iż sześć arów , które p o w stały n a fo rm aln ie w y zn aczo n y ch te ren ach , w ram ach zatw ierd zo n y ch p lan ó w o siedli letn isk o w y ch w latach o siem d ziesiąty ch . E fektem takich d ziałań je s t w id o c z n a o b ecn ie n ad m iern a k o n cen tracja drugich m ieszkań na tym teren ie, p ro w ad zą ca do zn acz n eg o udziału p o w ierzch n i zab u d o w an ej w ogólnej p o w ie rzchni d ziałek , p rz e k ra c z a ją c a często k ro ć 20% , ja k m a to m iejsce w p rzypadku jed n eg o z o sied li w tej d o lin ie, gdzie na p o w ierzch n i 3,2 ha z lo k alizo w an y ch j e s t aż 50 teg o ty p u budynków .
Rys. 4. Zabudowa drugich dom ów w dolinie potoku Jatny w e w si Brenna D essin 4. La disposition des résidences secondaires dans la vallée du torrent
Jatny dans le village de Brenna
S tru k tu ra w ie lk o śc io w a dru g ich d o m ó w a n a lizo w an a w g ich p o w ierzch n i u ży tk o w y ch , p rz e d sta w io n a na rys. 5, w sk azu je na n ie z n a c z n ą p rzew ag ę (3 8 % ) do m k ó w o p o w ierzch n i w p rzed ziale 3 1 - 7 0 m 2. N a uw agę zasłu g u je relaty w n ie n iższy (2 5 % ) n iż w innych regionach P o lsk i4 u d ział zab u d o w y o p o w ierzch n i nie p rze k ra cz a ją c e j 30 m 2 o raz zn aczn y (1 8 % ) u d ział d o m ó w pow yżej 110 m 2
p o w ierzch n i, przy czym w g rupie tej o d n o to w an o istn ie n ie kilku d ru g ich d om ów o p o w ierz ch n i p rz e k racz ają cej 400 m 2, co p rzek o n u je o o g ó ln ie w ysokim sta n d ard zie o ra z trw ały m c h a rak terze b u d o w n ic tw a letn isk o w eg o na tym teren ie.
m2
< 30
31-70
■
71-110>110
Rys. 5. Struktura w ielk ościow a drugich dom ów w g powierzchni użytkowej D essin 5. La grandeur des résidences secondaires selon la superficie usuelle
B ad an ia an k ieto w e w ykazały, iż w śród dom ów o pow ierzchni poniżej 30 m 2, a tak że ty p o w o k em p in g o w y ch , d o m in u je typ zab u d o w y d rew n ian ej (6 9 % ), na to m iast j u ż w p rze d zia le 3 0 - 7 0 m 2 p o jaw ia się p rzew ag a d o m k ó w m urow anych na trw ały m fu n d am en cie, użytkow anych sezo n o w o w o k resie letnim o raz zim ą. W śród d o m ó w o p o w ierzc h n i pow yżej 70 m 2 p o ja w ia ją się ju ż je d y n ie n ieliczn e przypadki d o m ó w d rew n ian y ch , g łó w n ie sa to o b iek ty a d ap to w an e, zac h o w u ją c e ele m e n ty starej zab u d o w y g óralskiej.
W cało ści za b u d o w y drugich d om ów p rz e w a ż ają o b iek ty now e, bu d o w an e w latach o sie m d z iesią ty ch i d ziew ięćd ziesiąty ch . Jed n ak ze w zględu n a fakt, iż o kres ich b u d o w y trw a ł n iek ied y kilka lub naw et k ilk an aście lat, s ą to w w ielu p rzy p ad k ach b udynki w ielo k ro tn ie p rze b u d o w y w an e i rozb u d o w y w an e.
Styl a rc h ite k to n ic zn y o m aw ian eg o typu zab u d o w y ściśle w iąże się z o b o w iązu jący m i w trak cie b u d o w y trendam i i ro zw iązan iam i plan isty czn y m i, często o d b ie g ają cy m i od k lim atu a rc h ite k to n iczn eg o zab u d o w y gó rsk iej. D o z a b u rz e nia ład u p rz e strz e n n eg o p rzy czy n ia się w znacznej m ierze zab u d o w a k em p in g ow a ro z w ija ją c a się g łó w n ie na bazie niew ielk ich d ziałek (4 - 5 aró w ) w form ie p ro w izo ry c zn y ch , stale o d restau ro w y w an y ch o b iek tó w , często k ro ć z w adliw ej ja k o śc i m ateriałó w .
In n ą p rzy c z y n ą p o g łę b ia ją c ą chaos a rch itek to n iczn y je s t często o b se rw o w ana lo k a liz acja w o b rę b ie je d n e g o o sied la d rew n ian y ch i m uro w an y ch d om ów o w y raźn ie zró ż n ico w an ej w ielk o ści. S zereg p rzy k ład ó w w sp ó ln eg o w y stę p o w an ia d o m k ó w k em p in g o w y ch o raz dużych d om ów cało ro czn y ch m o żn a uznać za je d e n z neg aty w n y ch asp ek tó w o sa d n ictw a letn isk o w eg o p ro w ad zący do w y raźn eg o d y so n an su w k rajo b razie.
D o d atk o w o pro b lem p o g łęb ia w k raczan ie w sp o só b n iek o n tro lo w an y części tego ty p u b u d o w n ictw a , g łó w n ie kem p in g o w eg o , nie sp e łn iająceg o p o d sta w o w ych w y m o g ó w san itarn y c h , n a teren y ro ln icze (g łó w n ie łąki i p astw isk a), w n a jb liż sz e są sie d z tw o lasu, b ąd ź też b ezp o śred n io na te re n y leśne stan o w iąc istotny e le m e n t za g ro ż e n ia d la śro d o w isk a p rzy ro d n iczeg o B eskidu Śląskiego.
W y k rac zan ie b u d o w n ictw a letn isk o w eg o po za te re n y d o ty ch cz aso w eg o o sa d n ic tw a p o ciąg a za s o b ą liczne, niek o rzy stn e z ek o lo g iczn eg o p u nktu w id z e nia, z jaw isk a zw iąza n e z za jm o w an iem now ych g ru n tó w , często III—IV klasy, pod z ab u d o w ę, drogi d o jaz d o w e , ro zw ojem p ro cesó w ero zy jn y ch w o b ręb ie stoków , a tak że n ie w ła śc iw ą g o sp o d a rk ą o dpadam i. Z teg o te ż w zg lęd u o b se r w uje się a k tu a ln ie ten d e n c je do likw idacji z ab u d o w y k em p in g o w e j, szczeg ó ln ie w m iastach U stroń i S zczyrk, o raz g en era ln ie d zia ła n ia zm ierzające do u p o rząd k o w an ia te g o typu zab u d o w y w całym regionie.
C o ra z pow szech n iej w prow adzane s ą obecnie rozw iązania p lanistyczne, a c z a sam i w rę c z nak azy ad m in istracy jn e zm ierzające do „w topienia” tego typu b u d o w n ictw a w o ta c z a jąc y krajobraz. Szczególnie racjonalne i estetyczne w tym w zglę dzie w y d a ją się być ro zw ią zan ia o d n o śn ie do b u d o w n ictw a w g m inie Jaw orze.
U dział d o m ó w ad ap to w an y ch w ogólnej liczbie d ru g ich d o m ó w je s t n ie z n a czny, w y n o sząc ok. 7% . N ajw ięcej tych o b ie k tó w zlo k alizo w an y ch je s t w p o łu d n io w ej i w sch o d n iej części B eskidu Ś ląskiego, w gm inach Isteb n a i M iló w ka. T eg o ty p u b aza tu ry sty c z n a p o w stała d ro g ą ad a p to w a n ia do ce ló w tu ry s ty czn y ch starych g o sp o d a rstw lub pojed y n czy ch bu d y n k ó w zag ro d o w y ch (np. sto d o ły ) p o p rzez ich w ykup, d zierżaw ę bąd ź te ż dość p o w szech n ie o b se rw o w a ne w tym re jo n ie d zied z iczen ie .
T ak n ie z n a c z n y udział b u d y n k ó w adap to w an y ch w ogólnej liczbie drugich d o m ó w m o żn a w iązać m .in. ze słabo zaznaczonym bąd ź zu p ełn ie zaham o w an y m p ro cesem w y lu d n ia n ia się teren ó w w ie jsk ich na tym o b sz arze ( K u r e k 1990).
A n a liz a zasięgu g eo g ra ficzn eg o w ła ścicieli drugich d om ów , p rzed sta w io n a na rys. 6, w sk azu je, iż w śród w y d zielo n y ch trzech kateg o rii p o ch o d zen ia d o m i n u ją o so b y m ie sz k ają ce na stałe w o b ręb ie w oj. k ato w ick ieg o , stan o w iąc aż
5,3
87,5
w o j. k a to w ic k ie
w o j. b ie ls k ie
p o z o s ta łe
Rys. 6. M iejsce stałego zamieszkania w łaścicieli drugich dom ów D essin 6. Le lieu ordinaire d ’habitation des propriétaires des résidences secondaires
87,5% w szy stk ic h p o siad ając y ch d ru g ie m ieszk an ia n a o b szarze B eskidu Ś ląs k iego. O d leg ło ść m ięd zy m iejscem stałeg o z am ie sz k a n ia a d rugim dom em d la tej g ru p y nie p rz e k ra cz a 150 km , a średni czas d o jazd u sam o ch o d em w ynosi ok.
1,5 godz.
Je d y n ie w g m in ie Ja w o rze w śró d w łaścicieli d o m k ó w letn isk o w y ch o po w ierzch n i do 70 m 2 o d n o to w an o w ięk szy n iż gdzie indziej (3 2 % ) u d ział m iesz k ań có w w oj. b ielsk ie g o , co w iąże się z trad y cy jn y m m iejscem w ypoczy n k u w eek e n d o w e g o m ieszk a ń có w B ielsk a B iałej n a tym teren ie.
W g ru p ie „ p o z o sta ły c h ” , dla osó b zam ieszk ały ch w innych częściach kraju n ajw ię k sz e o d leg ło ści od m iejsc a stałeg o zam iesz k an ia, w y n o szące pow yżej 600 km o d n o to w a n e zo stały w trzech p rzypadkach. W grupie tej u w zg lę d n io n o ró w n ie ż o so b y n a stale z a m ieszk a łe za g ran icą, a p o siad ając e sw e d ru g ie m iesz kania na o b sz a rz e B eskidu Ś ląskiego. Z d w u d ziestu takich p rzy p ad k ó w 14 sta n o w ią N iem cy , po za tym o b y w a tele A u strii, U SA o ra z RPA .
3. FUNKCJONOW ANIE DRUGICH DOMÓW
O p isy w a n e d ru g ie d om y w zależn o ści od p o w ierzch n i o raz w y p o sa ż e n ia w y k o rzy sty w an e s ą re k re a c y jn ie w czasie w eek en d ó w , sezo n o w o lub c a ło ro czn ie. W śród osó b a n k ie to w an y ch , p ró cz w łaścicieli p o siad ający ch budynki k em p in gow e, k tó re ze w zg lęd u na brak o g rze w a n ia w y k o rzy stu je się je d y n ie w o k resie letnim , z n a c z n a część (7 2 % ) d ek laro w ała sw ój p o byt w o k resie sezonu letniego i zim o w eg o o ra z d o d a tk o w o w w ięk szo ść w eek en d ó w w pozo stały ch porach ro ku. C zęść w ła śc ic ie li (2 4 % ) d e k la ro w a ła w y n ajm o w an ie sw ych d ru g ich m iesz kań ja k o k w a te r p ry w a tn y ch , pokoi g o ścin n y ch bądź u d o stę p n ia n ie w o b ręb ie d z ia łe k letn isk o w y ch pól n am io to w y ch , co stanow i d o d a tk o w ą część p ryw atnej bazy n o cleg o w ej w g ra n ica ch B eskidu Śląskiego.
Istotnym ró w n ie ż w y d aje się fakt, iż d ru g ie dom y uży tk o w an e p rzez cały rok, p rzez część w łaścicie li w y b u d o w an e zo stały z m y ślą o stałym m iejscu za m ieszk an ia w p rzy szło ści. T e n d e n c je te, b ęd ące je d n y m z sy m p to m ó w d eg lo m e- racji o b szaru g ó rn o śląsk ie g o , d o ty c z ą p rzede w szy stk im o só b w w ieku około- e m ery ta ln y m , zaś o b szaram i n ajw ięk sze g o za in te re so w an ia s ą m iasta U stroń,
W isła o ra z S zczyrk.
W k o n te k śc ie tak in ten sy w n eg o w y k o rzy stan ia d ru g ich d o m ó w w ażnym , z p u n k tu w id z e n ia o d d ziały w ań n a śro d o w isk o p rz y ro d n icze, w y d aje się fakt, iż 70% b a d a n y ch w ła śc icieli d o je żd ża do sw ych d om ów sam ochodem . Przy sz a cunk ach o d n o śn ie do o gólnej liczby drugich d o m ó w d aje to p rz y b liż o n ą liczbę ok. 2,5 tys. sam o ch o d ó w je d y n ie sam ych w łaścicieli d ru g ich m ieszkań, w je ż d żający ch na o b sz ar B esk id u Ś ląskiego. L iczba ta zn aczn ie w zrasta przy u w z g lę d n ien iu odw ied zin sobotnio-niedzielnych oraz św iątecznych. P o w stający przy tej okazji in ten sy w n y ruch rek reacy jn y i zw iązan e z nim zan ieczy szczen ia (sp a
liny, o d p a d y ilp.) m o ż n a uznać za je d n e z isto tn y ch cz y n n ik ó w za g rażający ch śro d o w isk u p rz y ro d n iczem u B eskidu Ś ląskiego, a ró w n o c z e śn ie o b n iż a ją c e j a kość w y p o c zy n k u ,
Z faktem tym ściśle w ią ż e się pro b lem d ró g d o jazd o w y ch . Do w ięk szo ści b u d y n k ó w w o ln o sto ją cy ch b ąd ź zg ru p o w an y ch w o sied la p ro w ad ziły drogi g ru n to w e lub z n a w ie rz c h n ią u tw a rd z a n ą (c zęsto b eto n o w ą), zaś do d ru g ich d o m ó w w y b u d o w a n y c h na teren ac h ro ln iczy ch , p o za głów nym o b szarem z a b u dow y, p ro w a d z iły zazw y czaj drogi p o ln e często ro zjeżd żo n e, w o b ręb ie których o b se rw o w a n o w ró żn y m sto p n iu z a a w a n so w an ia p ro c e sy ero zy jn e.
P rz e k sz ta łc en ia rzeźby w o b rę b ie d ziałe k letn isk o w y ch zw iąz an e były p rz e de w szy stk im z zab ieg am i p rzy sto so w aw czy m i teren u pod zab u d o w ę (w ykopy, nasy p y w celu u zy sk a n ia tarasu ziem n eg o b ą d ź u m o cn ie n ia stoku), a ta k że o d w o d n ien iem te ren u i b u d o w ą ogrodzenia.
W szy stk ie a n k ie to w a n e dom y p o sia d ały źró d ła zao p a trz en ia w w odę. W w ięk szo ści (6 9 % ) były to stu d n ie in d y w id u aln e lub zb io ro w e, z k tó ry ch ko rzy sta ło k ilk a d om ów . Je d y n ie do 12% b u d y n k ó w d o p ro w ad zo n e by ły linie w o d o ciąg o w e z a o p a tru ją ce z reguły całe o sie d la letn isk o w e. L iczn ie w y stę p u ją c e w tym re g io n ie w o d o ciąg i g ra w ita c y jn e stan o w iły 6% w szy stk ich ujęć, b ęd ąc głów nym źró d łem w ody dla d o m ó w położnych w o b ręb ie w yższych partii sto ków . P rzy k ład em m oże posłu ży ć o sied le B renna Jatn y , gdzie z je d n e g o ź ró d ła g ra w ita c y jn e g o p o z y sk iw a ło w odę aż 20 budynków letniskow ych przez cały rok.
W ięk szo ść śred n iej w ielk o śc i o b iek tó w była o g rzew an a e le k try czn ie za po m o c ą p iecó w ak u m u lacy jn y ch lub - w p rzypadkach n iew ielk ich p o w ierzch n i - g rz e jn ik ó w o lejo w y ch . D la w ięk szy ch b u d y n k ó w (> 7 0 m 2) p rzew ażały w ęgiel lub g az (6 4 % ) ja k o g łó w n e ź ró d ła energii, zaś z u p e łn y brak o g rze w an ia o d n o to w a n o w 62% p rzy p ad k ó w m ałych (< 30 m 2) d o m k ó w letn isk o w y ch . N a to m ia st dla d o m ó w p o ło żo n y ch w w yższych partiach sto k ó w głów nym , a często je d y nym ź ró d łem c ie p ła by ło d rew n o , którego p o zy sk iw an ie p ro w a d z iło do w id o cz nych n a ru szeń w d rz e w o sta n ie p o b lisk ic h lasów .
S tru k tu ra u ż y tk o w an ia g ru n tó w w' o b ręb ie d ziałek letn isk o w y ch pod za b u d o w ą d ru g ich d om ów , p rz e d sta w io n a w lab. II, w sk azu je na p rzew ag ę g ru n tó w u ży tk o w an y ch ro ln ic zo (8 9 % ), z dość p o w szec h n ie w y stęp u jący m i upraw am i d ziałk o w y m i o raz m ałym i sadam i, a tak że na n iezn aczn y (7 % ) u d ział lasów w y stę p u ją c y c h p rzed e w sz y stk im w o b ręb ie dużych (ok. 0,5 ha) d ziałek głó w n ie z o b iek tam i ad ap to w a n y m i. Je d n o cz eśn ie pew n a g rupa (1 6 % ) an k ie to w an y ch d ziałek p o ło żo n y ch w o b rę b ie te re n ó w zad rze w io n y ch i na ty pow ych n ieu ży t kach, ja k np. k am ień ce , ze w zględu na c h a rak ter tych g ru n tó w u ży tk o w an a je s t w y łąc zn ie re k rea cy jn ie.
S zc zeg ó ln e z n a czen ie z p unktu w id zen ia o d d z ia ły w a n ia na śro d o w isk o m a g o sp o d a rk a o dpadam i pocho d zący m i z dom ó w letn isk o w y ch , a w głów nej m ie rze ich w ła śc iw e sk ła d o w a n ie o ra z k o n tro la u jęć nieczystości.
Z a nie ro zw ią zan y , jak d o ty ch czas, m ożna u znaw ać problem k an alizacji. A k tu aln ie jed y n ie w ię k sz o ść dużych (pow yżej 1 1 0 m 2) d o m ó w p o siad a
osad-T a b e l a II
Struktura użytkowania gruntów w obrębie działek letniskowych La structure de l’exploitation du sol à l ’intérieur des parcelles estivales
Typ gruntu Udział procentowy
Użytki rolne 89 ' grunty orne 46 łąki 18 pastwiska 25 Lasy 7 Nieużytki 4 Ź r ó d ł o : Badania ankietowe.
niki, je d n a k p ro b lem y te ch n ic zn e o raz koszty fin an so w e ich o czy szczan ia sp ra w iają, iż o d n o to w a n o liczne p rzypadki zan ied b ań , co w id o czn e było p o p rzez p o w ie rz c h n io w y spływ ściek ó w w o b rę b ie o sad n ik ó w o raz przen ik an ie n ieczy s tości do gru n tu bąd ź b ezp o śred n io do p o to k ó w górskich.
N a jw ię c e j uchybień w tej kw estii o d n o to w an o w o b ręb ie zab u d o w y k em pin g o w ej, gdzie p raw ie zu p ełn y brak ujęć n ieczy sto ści sp raw ia, iż ścieki ro z lew a się b e z p o śred n io na użytki zielo n e lub o d p ro w ad za p row izorycznym i u rzą d zen iam i, b ez o czy szc zen ia, do w ód płynących.
W n ajb liższy m są sie d ztw ie osiedli letniskow ych o b se rw o w an o ró w n ież licz ne „ d z ik ie ” w y sy p isk a śm ieci, k tóre w sp o só b n iek o n tro lo w an y ro z p rze strze niały się po sto k ach o ra z w o b ręb ie k o ry t rzecznych i p o to k ó w górskich.
4. POD SU M O W A N IE
P rzy to cz o n y pow yżej o b raz b u d o w n ictw a drugich d o m ó w w g ran icach B es kidu Ś ląsk ieg o w sk az u je, iż d o m in u jący m czynnikiem je g o rozw oju było bliskie p o ło żen ie an a liz o w a n e g o obszaru w sto su n k u do k o n u rb acji gó rn o ślą sk iej, z u w zg lęd n ien iem w ysoko ro zw in iętej funkcji tury sty czn ej tego regionu, w sp rzy ja jąc y ch w aru n k ach d o stęp n o ści kom un ik acy jn ej o raz z n aczn eg o popytu na teg o typu b azę tu ry sty czn ą.
W ro zk ład zie p rze strzen n y m w y raźn ie zazn acz a się p rzew ag a p ó łnocnej i zach o d n iej c zęści B eskidu Ś ląskiego w lokalizacji drugich d om ów , w tym szc zeg ó ln ie o śro d k ó w m iejsk ich o raz w si B renna, d y sp o n u jący ch najw yższym sto p n iem z a g o sp o d a ro w a n ia tu rystycznego.
R egion w sch o d n i n ato m iast, dzięki zjaw isk u m aso w eg o n ab y w an ia g ru n tó w letn isk o w y ch , m ożna uznać za p o ten cjaln y o b szar in ten sy w n eg o b u d o w n ictw a letn isk o w eg o w przy szło ści.
Z uw agi na z a n ie c h a n ie w y z n ac zan ia sp ecjaln y ch te re n ó w pod zab u d o w ę letn isk o w ą d ru g ie d om y p o w sta ją o b ecn ie w o b sza rze zab u d o w y m ieszk an io w ej. W k rajo b razie je d n a k za ch o w ał się i utrw alił układ p rzestrzen n y n arzu co n y p la n o w ą d z ia ła ln o ś c ią lat ubiegłych.
W stru k tu rz e w ielk o śc io w ej drugich m ieszkań u ja w n ia się zn aczn y udział o b ie k tó w d u żych, o p o w ierz ch n i pow yżej 70 m 2, w użytkow aniu sezo n o w y m i cało ro czn y m . R ó w n o cz eśn ie za zn acza się przew aga b u dynków now ych, m u ro w an y ch , o w ysokim sta n d ard zie w y p o sażen ia o raz n iezn aczn y o d setek o b iek tó w ad ap to w a n y ch .
Jeśli chodzi o w ła śc ic ie li drugich dom ów , to p rz e w a ż ają c ą g rupę sta n o w ią m ieszk ań cy G ó rn eg o Ś ląska, przy czym je d n y m z istotnych m o ty w ó w bud o w y d ru g ieg o dom u dla tej g ru p y w ła śc icieli je s t za m iar stałeg o zam ieszk an ia w nim w przy szło ści.
D o g łów nych neg aty w n y ch a sp e k tó w o m aw ia n eg o typu o sad n ictw a m ożna zaliczy ć n ad m iern e z ag ęszczen ie o b iek tó w letniskow ych pro w ad zące do zbyt d użego u d ziału p o w ierzch n i z ab u d o w a n ej, ja k ró w n ież ch ao s a rc h itek to n iczn y drugich d o m ó w p ro w ad zący do z ab u rz e n ia ładu i estetyki krajo b razu g ó rsk ieg o B eskidu Ś ląsk ieg o
Z a szczeg ó ln ie n ie b e zp ieczn e d la śro d o w isk a n atu raln eg o m ożna uznać licz ne p rzypadki w y k ra c z a n ia o m aw ian eg o typu b u d o w n ictw a, nie sp e łn iające g o w y m o g ó w te c h n iczn y ch i san itarn y ch , poza o b sz a r p lanow ej zab u d o w y , w fo r m ie sam o w o li b u d o w lan ej na tere n ach rolniczych.
R ów nie istotnym je s t nied o ro zw ó j in frastru k tu ry w o d n o -k an aliz acy jn ej, liczne p rzypadki zan ied b a ń o ra z braku kontroli ujęć n ieczy sto ści, ja k ró w n ie ż n ad m ie rn y ruch re k re a c y jn y i zw iąz an a z nim zn aczn a e m isja sp alin o ra z hałas.
W iele n eg aty w n y ch z jaw isk zw iązan y ch z b u d o w ą drugich d o m ó w p ro w a dzi w śro d o w isk u do ro zw o ju o raz in te n sy fik acji p ro cesó w ero zy jn y ch i sto k o w ych, zab u rzeń w sto su n k a ch w odnych p o p rzez n a d m ie rn ą e k sp lo atację stoków i zm ian y w ich m o rfo lo g ii, jak ró w n ie ż n ad m iern ej eu tro fizacji w yw ołanej p rzen ik an iem ściek ó w o ra z innych nieczy sto ści do w ód g ru n to w y ch i p ły n ą cych, a także n a ru sz e n ia d rzew o stan u pobliskich teren ó w leśnych.
O b serw u jąc d y n am ik ę rozw oju b u d o w n ictw a letn isk o w eg o na o b szarze B es kidu Ś ląsk ieg o m ożna w n io sk o w ać, iż nastąpi d alszy je g o ro zw ó j, szczeg ó ln ie w części w sch o d n iej i p o łu d n io w ej.
W k o n tek ście zn aczn eg o ju ż p rz eo b rażen ia śro d o w isk a n atu raln eg o B eskidu Ś ląsk ieg o d z ia ła ln o śc ią p rz e m y sło w ą o raz d użego n atę żen ia ruchu tu ry sty c z n ego rodzi się obaw a, by proces in tensyw nego i n iek o n tro lo w an eg o ro zw o ju o sa d n ic tw a letn isk o w eg o nie p o g łęb ił d ew astacji śro d o w isk a p rzy ro d n iczeg o re g ionu, a tym sam ym nie d o p ro w ad ził do o b n iżen ia je g o n atu raln y ch w a lo ró w tu ry sty czn y ch .
PIŚM IENNICTW O
C o p p o c k J. T., 1977, S eco n d homes: curse o r b lessin g ?, Oxford.
D ę b s k i L. A., 1980, B udow nictw o drugich dom ów - stan obecn y i tren d rozw oju (na p r z y
kładzie gm in pozn ańskich), „Problemy Turystyki”, nr 1/7.
G r o c li J., 1977, Letnie dom ki na Z arabiu ja k o p rz yk ła d budow n ictw a rekreacyjnego dla
m ieszkańców K rakow a, Folia Geographica, ser. G eographica-Oeconom ica, vol. 10.
II o r n u n g M „ 1986, G łów ne p ro b lem y przestrzen n e budow n ictw a letniskow ego na terenach
górskich w o jew ó d ztw a bielskiego, [w:] Z agospodarow an ie turystyczne ziem górskich w o je w ództw a bielskiego, „Zeszyty N aukow e AW F”, Kraków, nr 37.
K o w a l c z y k A., 1990, Badania geograficzn e osadn ictw a letniskow ego w strefie gó rsk iej
w w ybranych krajach europejskich, „Acta Universitatis L odziensis”, Turyzm, z. 6.
K o w a l c z y k A., 19 9 3 a. M odele lokalizacji wypoczynku p o dm iejskiego i p ró b a ich za sto so
w ania dla W arszawy, [w:] Studia z historii m etodologii g e o g ra fii ekonomicznej, D. Jędrzej-
czyk, W. Kusiński (red.), Warszawa.
K o w a l c z y k A., 1993b, P ercepcja ja k o ś c i wypoczynku w drugim dom u (na przyk ła d zie
strefy p o d m iejsk iej W arszaw y), „Turyzm”, t. 3, z. 2.
K r z y m o w s k a - K o s t r o w i c k a A., 1995, Z arys g eo ek o lo g ii rekreacji, t. II, Wyd. Uniwersytetu W arszawskiego, Warszawa.
K u r e k W., 1990, Wpływ turystyki na przem ia n y społeczno-ekonom iczn e o b szarów w iejskich
polsk ich K arpat, „Rozprawy habilitacyjne UJ”, nr 194.
O r z e c h o w s k a - K o w a l s k a K., 1986, Sieć d ro g o w a i kolejow a górskich terenów
w o jew ó d ztw a bielskiego, „Zeszyty N aukow e AW F”, Kraków, nr 37 .
P a c i o n e M., 1984, Rural G eograph y, London.
P r z e c ł a w s k i K„ 1986, Humanistyczne podstaw y turystyki, Instytut Turystyki, Warszawa. R o g a l e w s k a B., 1980, O strukturze przestrzen n ej budow n ictw a letniskow ego w Polsce,
„Przegląd Geograficzny”, z. 3.
S a c h a S., 1986, Zarys w arunków rozw oju turystyki na ziem iach w o jew ó d ztw a bielskiego, „Z eszyty N aukow e AW F”, Kraków, nr 37.
W a r s z y ń s k a .1., 1981, A trakcyjność turystyczna środow iska naturalnego m iejscow ości
w o jew ó d ztw a bielskiego, „Studia nad Ekonomiką R egionu”, z 11. Zw eitw ohnungen in Ö sterreich, 1987, OROK, Wien.
W a r s z y ń s k a J a c k o w s k i A., 1978, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa.
Mgr M irosław M ika Wpłynęło:
Studium Doktoranckie 15 grudnia 1996 r.
Instytut Geografii U niwersytet Jagielloński ul. Grodzka 64
3 1 - 0 4 4 Kraków
RÉSUM É
L’article a pour but la présentation du phénomène des résidences secondaires, de son intensité et de sa disposition spatiale dans le contexte de l’influence exercée par la base touristique de ce type sur le milieu naturel du Beskid Silésien.
On a fait des recherches dans 25 localités situées dans la zon e du Beskid Silésien. A la base des informations obtenues, on a choisi 100 résidences secondaires typiques, pour procéder aux exam ens d ’ d’enquête détailles.
Les recherches ont prouvé l’existence de 3500 objets estivaux habités par 16 0 0 0 personnes, dans 25 localités situées à l ’intérieur du Beskid.
Les facteurs dominants du développem ent de la construction des résidences secondaires étaient: le voisinage de la conurbation de la H aute-Silésie, la possibilité d ’y accéder sans difficultés et la dem ande de ce type de base touristique.
Dans la disposition spatiale de la localisation des résidences secondaires se font remarquer la partie nord et c elle ouest du Beskid Silésien, et particulièrement les centres urbaine et le village de Brenna. La plus grande condensation (plus de 6 m aisons/km 2) a lieu dans la partie nord du Beskid, où le village de M eszna atteint le plus haut indice égalant 16,8. Les plus basses valeurs caractérisent les localités situées dans les zones est et sud du Beskid. La quantité de résidences secondaires par rapport à toutes les m aisons d ’habitation est la plus grande à Brenna (51% ). Dans la ville d ’Ustroń, on observe aussi le pourcentage bien élevé (40% ). On peut prévoir, que la région est, où on acquiert les terrains estivaux par achat, deviendra en avenir un territoire de la construction estivale intensive.
Quant à la grandeur, les plus nombreuses sont les résidences secondaires h la superficie de 31 à 70 m2 (38% ). Plus basse que dans les autres régions de la P ologne est la quantité de m aisons à la superficie moindre de 30 m2, et plus haute celle de m aisons dépassant 110 m2 (18%). Les maisons neuves, en briques, au haut standard d ’équipement dominent. Seuls, peu fréquents sont les objets adaptés (7% environ).
Parmi les propriétaires des résidences secondaires ont l ’avantage ceux, installés à demeure dans la voïvod ie de Katowice. Ils constituent 87,5% des propriétaires. Ce qui les encourage à la construction d ’une résidence secondaire est le désir de s ’y installer à demeure en avenir.
Les aspects négatifs du type de colonisation présenté sont les suivants: la condensation excessive des objets estivaux menant à la participation dém esurée de la superficie am énagée, le chaos architectonique des résidences secondaires entraînant un désordre et détériorant l’esthe- tique du paysage de montagne du Beskid Silésien. Surtout dangereux sont les cas assez nombreux de l ’irruption de cette construction sur les terrains pas prévus pour l ’aménagement. Ils prennent souvent la forme de l ’insubordination, en occupant les terres arables, celles proches de forêts, ou bien en pénétrant dans les forêts, en menaçant le m ilieu naturel du Beskid.
Sautent aussi aux yeux: grave insuffisance de l’infrastructure de distribution des eaux et de canalisation, plusieurs cas de négligence, manque de contrôle de l ’enlèvem ent des im m ondices, circulation ex cessiv e les jours fériés et liée avec elle évacuation des gaz brûlés et vacarme.
Plusieurs phénom ènes négatifs résultant de la construction des résidences secondaires ont pour conséquence: développem ent, dans le m ilieu, des processus d ’érosien et de versant, troubles de rapports dans le systèm e des eaux, changements dans leur morphologie et eutrophication effrenée - effet de l ’infiltration des eaux usées et d ’autres imm ondices dans les eaux souterraines et flauviales, ainsi que de l ’entorse faite aux bois avoisinants.
Traduit p a r Lucjan K ow alski
SU M M A R Y
The aim o f the article was to present the phenomenon o f second hom es, its intensity and spatial distribution in relation to the influence o f this kind o f tourist accommodation on the natural environment o f Beskid Śląski.
The research was carried out in 25 places in Beskid Śląski. On the basis o f the collected data, a sam ple o f 100 typical second hom es was selected for detailed examination.
The research show ed that in the 25 places situated in Beskid Śląski, there existed about 3.5 0 0 individual summer holiday objects o f the total capacity o f around 10 thousand people.
A predominating factor conducive to the developm ent o f second hom es was the clo se location o f the area under discussion from the Górny Śląsk conurbation, favourable conditions o f the trans port system and a considerable demand for that kind o f tourist accommodation.
In the spatial distribution one can easily notice that the majority o f second homes appear in the northern and western part o f Beskid Śląski, with the particular exam ple o f urban centres and Brenna village.
The biggest density o f second homes - over 6 per I km2 - takes place in the northern part o f Beskid Śląski, with Meszna village with the highest coefficient o f 16.8. The low est values can be observed in the places located near the eastern and southern borders o f Beskid Śląski. The number o f summer holiday houses in relation to all houses is the highest in Brenna (51%). A similarly high percentage (40% ) is observed in the town o f Ustroń. The eastern region can be considered as a potential area for intensive summer holiday building in the future, due to Ihe phenomenon o f m assive purchase o f summer holiday plots o f land.
As far as the size o f the second homes is concerned, there is a slight tendency towards houses o f 3 1 - 7 0 m2 (38% ). Buildings smaller than 30 m2 are fewer than in other regions o f Poland (25%), and there are more houses larger than 110 m2 (18%). Most buildings are new, built o f brick, equipped with all the facilities. There is a small percentage o f adapted buildings (c. 7%).
The owners o f the second houses are mostly the inhabitants o f the K atowice voievodship, constituting 87.5% o f all the persons ow ning second houses in Beskid Śląski. One o f the important reasons for building a second house for these people is the intention o f m oving in permanently in the future.
A m ong the negative aspects o f the type o f buildings under discussion, one can count the excessive density o f summiir holiday houses, which leads to overfilling the space with buildings and to the architectural chaos o f the second houses, destroying the order and beauty o f the mountain landscape o f Beskid Śląski. Particularly dangerous cases are those where the building exceeds the scheduled area limits and takes up agricultural or forest areas, becom ing an elem ent o f danger for the natural environment o f Beskid Śląski. Another significantly negative aspect is the underdevelopment o f the sewers infrastructure, frequent cases o f negligence and lack o f control over waste utilization, as w ell as excessive tourist traffic and the fumes em ission and noise fol low ing it.
A lot o f negative phenomena connected with the building o f second houses lead to the developm ent o f erosive processes in the environment, abnormalities in water levels, changes in their morphology, as well as the devastation o f the natural world due to the penetration o f sew age into the ground- and flow ing waters, and to the impairment o f the neighbouring forest areas.
