Ginter Dzierżon
Wpływ schizofrenii na ważność
małżeństwa kanonicznego
Ius Matrimoniale 10 (16), 29-52
Ius M atrimoniale 10 (16) 2005
Ks. Ginter Dzierżon
Wpływ schizofrenii na ważność małżeństwa kanonicznego
S z c z e g ó ln y w p ły w n a n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a w y w ie ra n ie z d o ln o ś ć n u p tu r ie n ta . P ra w d a z n a la z ła m .in . sw o je o d z w ie r c ie d le n ie w b r z m ie n iu k a n . 1095, n . 1-3 K P K 1. W n o r m ie te j b o w ie m P r a w o d a w c a k o ś c ie ln y stw ie rd ził, iż n ie z d o ln i d o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a są c i k tó r z y : 1 ) są p o z b a w ie n i w y s ta r c z a ją c e g o u ż y w a n ia r o z u m u ; 2 ) m a ją p o w a ż n y b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o c o d o is to tn y c h p r a w i o b o w ią z k ó w w z a je m n ie p r z e k a z y w a n y c h o r a z p r z y jm o w a n y c h ; 3 ) z p r z y c z y n n a tu r y p s y c h i c z n e j n ie są z d o l n i p o d j ą ć is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . P ro b le m a ty k a n ie z d o ln o ś c i d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a d o c z e k a ła się lic z n y c h o p r a c o w a ń w k a n o n is ty c e 2. P o d d a ją c a n a liz ie b o g a t ą l i t e r a t u r ę w te j m a te r ii n ie tr u d n o za u w aż y ć, iż je d n y m z p o w a ż n y c h c z y n n i k ó w w p ły w a ją c y c h n a n ie z d o ln o ś ć p o d m io t u d o w y ra ż e n ia z g o d y m a ł ż e ń sk ie j są c h o r o b y p sy c h ic z n e . P r z e d m io te m n a s z e g o z a in te r e s o w a n ia m a s ta ć j e d n a z n ic h - sc h iz o fre n ia . P o d ję c ie te j p r o b le m a ty k i je s t ty m b a r d z ie j g o d n e u w a g i zw ażyw szy n a fa k t, iż w y n ik i b a d a ń p r o w a d z o n y c h w p s y c h ia trii w y k a z u ją , iż sta ty s ty c z n ie ry zy k o z a c h o r o w a ń n a t ę p s y c h o z ę w a h a się p o m ię d z y 0 ,3 -2 ,8 % p o p u la c ji3.O s o b y d o tk n ię te ty m z a b u r z e n ie m n a jc z ę śc ie j żyją w s p o łe c z e ń stw ie. C o w ię c e j, w ie le z n ic h p r a g n ie z re a liz o w a ć j e d n o z e sw ych f u n d a m e n ta ln y c h p ra w , ja k im j e s t p r a w o d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a (k a n . 1058 K P K ). W ty m k o n te k ś c ie ro d z i się z a te m w a ż k ie p y ta n ie : czy
1 Wykład wygłoszony w dniu 27.11.2004 r. podczas Konferencji Schizofrenia: różne kon
teksty, różne terapie, zorganizowanej przez Katedrę Psychiatrii Collegium Medium UJ, Klini kę Psychiatrii Dorosłych CMUJ oraz Sekcję Psychoterapii PTP
2 Zob. G. Dzierżon, Bibliografia prac na temat niezdolności konsensulnej do zawarcia mał
żeństwa, w: W. Góralski, G. Dzierżon, Niezdolność konsensualna do zawarcia małżeństwa, Warszawa 2001, s. 341-404.
3 Zob. A. Bilikiewicz, Psychozy schizofreniczne, w: Psychiatria, pod red. A. Bilikiewicza i W. Strzyżewskiego, Warszawa 1992, s: 189.
w św ie tle p r a w a k o ś c ie ln e g o m o g ą o n e z a w rz e ć z w ią z e k m a łż e ń s k i? P o s ta w io n e p y ta n ie k o r e s p o n d u je z n a s tę p n y m : czy są o n e z d o ln e d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a ?
Z n a l e z i e n ie o d p o w ie d z i n a z a s y g n a liz o w a n ą w ą tp liw o ś ć n ie j e s t ł a tw e, zw ażyw szy n a fa k t, iż p sy c h o z y s c h iz o fr e n ic z n e w ra z z c h o r o b a m i a fe k ty w n y m i s ta n o w ią j e d e n z n a jw a ż n ie js z y c h p r o b le m ó w p sy c h ia trii k lin ic z n e j4. P o m ija ją c fa k t, iż w te j d z ie d z in ie w ie d z y is tn ie ją p o w a ż n e t r u d n o ś c i z e s k o n s tr u o w a n ie m je d n o z n a c z n e j d e fin ic ji te j c h o r o b y 5, n a le ż y za u w aż y ć, ż e p r z e b ie g te g o z a b u r z e n ia p o s ia d a c h a r a k te r z ło ż o n y 6. A lb o w ie m w y s tę p u je o n o w w ie lu f o r m a c h k lin ic z n y c h , a p o n a d to , je g o p r z e b ie g z w ią z a n y j e s t z e w o lu u ją c y m p r o c e s e m z m ie r z a ją c y m d o d e z in te g ra c ji s tr u k tu r y p sy c h ic z n e j c z ło w ie k a . K a n o n is ty k a s p o ty k a ją c się z a te m z je d n e j s tro n y z ta k w a ż k im eg z y s te n c ja ln ie p r o b le m e m c z ło w ie k a w ią ż ą c y m się z p r a g n ie n ie m z a w a r c ia m a łż e ń s tw a , z d ru g ie j z a ś z n ie z w y k le z ło ż o n ą n a t u r ą p sy c h o zy , s t a j e p r z e d p o w a ż n y m d y le m a te m : czy o s o b a d o tk n ię ta s c h iz o fr e n ią m o ż e z a w rz e ć w a ż n ie z w ią z e k m a łż e ń s k i?
O d p o w ie d ź n a p o s ta w io n e p y ta n ie n ie j e s t p r o s ta . B io rą c b o w ie m p o d u w a g ę b a r d z o z ró ż n ic o w a n y ro z w ó j c h o r o b y u w ie lu p a c je n tó w , b a r d z o tr u d n o j e s t w y p ra c o w a ć j e d n ą g e n e r a ln ą z a s a d ę , k tó r a z n a la z ła b y sw ą a p lik a c ję w o d n ie s ie n iu d o w sz y stk ic h f o r m o r a z s ta d ió w z a b u r z e n ia .
D la t e g o te ż w k a n o n is ty c e n ie k o n s tr u u je się o c e n y g e n e r a ln e j w p ły w u s c h iz o f r e n ii n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j, le c z p o d d a j e się a n a liz ie je j o d d z ia ły w a n ie n a w a ż n o ś ć w y ra ż a n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j p o d c z a s tr w a n ia p o s z c z e g ó ln y c h sta d ió w . Z p u n k t u sy ste m a ty z a c y jn e - g o z a te m r o z r ó ż n ia się p o m ię d z y e t a p e m w s tę p n y m z a b u r z e n ia , fa z ą s c h iz o fr e n ii k w a lifik o w a n e j o r a z f a z ą te r m in a ln ą sc h iz o fre n ii.
4 Tamże, s. 188.
5 Zob. F. Vaquerro Cajal, La esquizofren (a como causa productiva de incapacidadpara
contraer matrimonio valido, w: Curso de derecho matrimonial y procesal canónico para pro- fesionales del foro, pod red. F. Aznar Gil, t. 13, Salamanca 1997, s. 202. Zdaniem J. Wciórki, zakres zjawisk kllinicznych zaliczanych do schizofrenii jest jest sprawą konwencjonalną, a je go granice nieostre. Zob. J. Wciórka, Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i schizoafektywne, w: Psychiatria, t. 2, pod red. A. Bilikiewicza, S. Pużyckiego, J. Rybakowskiego, J. Wciórki, Wroclaw 2002, s. 234-235.
6 Zob. J. Garcia Failde, Trastornos psichicos y nulidad del matrimonio, Salamanca 1999, s. 205. Autor ten stiwerdzi3: „De todas las enfermedades tratadas en psiquiatria, la esquizofre- nia es la mas compleja, [...] (esta en su discusión hasta su concepto, su etiologia, su sintoma- tologia) [...]”.
W p r e z e n ta c ji c e ló w n in ie js z e j p r e le k c ji n ie m o ż n a p o m in ą ć je sz c z e je d n e g o zjaw isk a , ja k im j e s t k o m p le tn e lu b c z ę ś c io w e z e jśc ie p sy c h o zy . W w ie lu b o w ie m p r z y p a d k a c h z a c h o r o w a ń w y n ik i d z ia ła ń te r a p e u ty c z n y c h są p o m y ś ln e . To zn a cz y , sp o ty k a m y się z e z ja w isk ie m re m isji.
W ty m k o n te k ś c ie r o d z i się w ię c k o le jn e p y ta n ie : czy p a c je n t z n a j d u ją c y się w ta k im s ta n ie j e s t z d o ln y d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a ? D y s p o n u ją c ta k sp re c y z o w a n y m h o r y z o n te m b a d a w c z y m p r z e jd z ie m y d o p r e z e n ta c ji g łó w n e g o w ą tk u w y k ła d u . U k a ż e m y z a te m n a jp ie rw w p ły w p o s z c z e g ó ln y c h fa z s c h iz o fre n ii n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń sk iej, n a s tę p n i e z a ś s k u p im y sw ą u w a g ę n a m o ż liw o śc i w y s tą p ie n ia z d o ln o ś c i d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a w tr a k c ie tr w a n ia re m isji. W re sz c ie n a z a k o ń c z e n ie p o św ię c im y c h w ilę u w a g i p r o b le m a ty c e z a p e w n e d la P a ń s tw a b a r d z o w a ż k ie j a z a r a z e m in te r e s u ją c e j, ja k ą je s t u d z ia ł b ie g łe g o p s y c h ia try w s p r a w a c h o s tw ie rd z e n ie n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a . 1. P r z e b ie g s c h iz o fr e n ii a n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a
Z a s y g n a liz o w a liś m y ju ż , iż p r z e b ie g s c h iz o fre n ii j e s t p r o c e s e m . Je śli w ię c ro z w ó j z a b u r z e n ia p o s ia d a c h a r a k te r e w o lu u ją c y z m ie rz a ją c y do s to p n io w e g o ro z s z c z e p ie n ia o so b o w o śc i, to z p u n k t u p r a w n e g o n ie m o ż n a n a ró w n i tr a k to w a ć w sz y stk ic h s ta d ió w ro z w o ju c h o ro b y . S tą d te ż w k a n o n is ty c e w c e lu w łaściw e j o c e n y w p ły w u te j p sy c h o z y n a w a ż n o ś ć z a w ie r a n e g o m a łż e ń s tw a w y ró ż n ia się p o s z c z e g ó ln e je j fa z y tzn . f a z ę w s tę p n ą , f a z ę s c h iz o fre n ii k w a lifik o w a n e j o r a z f a z ę te r m in a ln ą sc h iz o fre n ii. 2. F a z a w s tę p n a s c h iz o fre n ii
P o d d a ją c sz c z e g ó ło w e j a n a liz ie p o g lą d y a u to r ó w c o d o w p ły w u sc h i z o f r e n ii n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j n a w s tę p ie n a le ż y stw ie rd z ić , iż w lit e r a tu r z e n ie w y s tę p u je z g o d n o ś ć s ta n o w is k c o d o sy ste m a ty z a - c y jn e g o u ję c ia p o s z c z e g ó ln y c h e ta p ó w z w ią z a n y c h z p r z e b ie g ie m te g o z a b u r z e n ia . K o n tr o w e r s je w y s tę p u ją w z w ła sz c z a w ro z u m ie n iu fazy w s tę p n e j.
C z ę ś ć k a n o n is tó w b o w ie m w s k a z u je n a is tn ie n ie p r e s c h iz o f re n ii, w ią ż ą c e j się z n ie d y sp o z y c ją p o p r z e d z a ją c ą w ła ś c iw ą c h o r o b ę . D la
p r z y k ła d u F. V a q u e r r o C a ja l łą cz y t ę fa z ę z o b ja w a m i p r o d o rm a ln y m i a n ty c y p u ją c y m i f a z ę w s tę p n ą z a b u r z e n ia 7. P o g lą d y t e je d n a k n a le ż ą d o o d o s o b n io n y c h . A lb o w ie m w ię k s z o ść a u to r ó w o p o w ia d a się z a w y s tę p o w a n ie m w y łą c z n ie s ta d iu m w s tę p n e g o . W s e n te n c ji c. P in to z 2 .0 5 .1 9 7 7 r. p o ja w ia się n a p r z y k ła d o k r e ś le n ie p r e s c h iz o f r e n ia , czyli s c h iz o f re n ia w s tę p n a (p r e s c h iz o fr e n ia se u s c h iz o fr e n ia in c ip ie n te ) s. R e d a k t o r w y ro k u u to ż s a m ił w ię c p re s c h iz o - f r e n ię z f a z ą p o c z ą tk o w ą c h o ro b y .
Z ta k im k o n c e p te m n ie z g a d z a się J. G a r c ia F a ild e . U w a ż a o n , iż w p ro w a d z e n ie p o ję c ia s t a d iu m p r e s c h i z o fr e n ic z n e j e s t n ie w ła śc iw e . J e s t o n p r z e k o n a n y , iż n a le ż a ło b y m ó w ić w y łą c z n ie o e t a p ie w s tę p n y m z a b u r z e n ia . W m y śl b o w ie m je g o o p in ii, ta k ie u ję c ie k o r e s p o n d u je z k o n c e p c ja m i k lin iczn y m w y p ra c o w a n y m i w p s y c h ia trii. A u to r te n w ią ż e to s ta d iu m z o b ja w a m i p r o d o r o m a ln y m i9.
S ta n o w is k o to p o d z ie la w ię k s z o ś ć k a n o n is tó w . N ie w szyscy je d n a k łą c z ą t e n e t a p z s y m p to m a m i k tó r e u w y d a tn ił J. G a r c ia F a ild e . N ie k t ó rzy k a n o n iś c i b o w ie m u to ż s a m ia ją t ę f a z ę z e s c h iz o id ią 10. O tó ż w w y ro k u c. P in to z 2 4 .1 1 .1 9 7 8 r. s k o n s ta to w a n o m .in ., iż p o c z ą t e k s c h iz o fr e n ii m o ż e w ią z a ć się z w y s tę p o w a n ie m ró ż n y c h f o r m p ro g re s y w n y c h , ty p u e w o lu u ją c e j sc h iz o id ii ( s c h io z o id ia ) lu b te ż n e u r o z y 11. K o n k lu d u ją c te n p a s s u s n a le ż y s k o n s ta to w a ć , iż w e w s p ó łc z e sn e j k a n o n is ty c e n ie w y s tę p u je z g o d n o ś ć p o g lą d ó w w k w e stii p o jm o w a n ia e t a p u w s tę p n e g o sc h iz o fre n i. N ie lic z n i a u to rz y w y o d rę b n ia ją fa z ę p r e - s c h iz o f r e n ic z n ą r ó ż n ą o d s ta d iu m w s tę p n e g o sc h iz o fre n ii, w ię k s z o ść n a t o m ia s t w s k a z u je j e d y n ie n a w y s tę p o w a n ie fa z y w s tę p n e j c h o ro b y .
M a ją c j e d n a k n a u w a d z e z a s a d n ic z ą te m a ty k ę te g o w y k ła d u n a le ż y s tw ie rd z ić , iż u k a z a n e k o n tr o w e r s je p o s ia d a ją d la n a s c h a r a k te r d r u g o rz ę d n y . N a le ż y j e b o w ie m u z n a ć z a d o s k o n a łą b a z ę w y jśc io w ą d la d a lsz y c h ro z w a ż a ń . I n te r e s u je n a s b o w ie m p r z e d e w sz y stk im o d p o 7 Vaquerro Cajal, jw., s. 202. Autor ten stwierdził: „[...] en terminologia médica, se entien- de por pródromos los signos, sintomas o estados precursores, premonitorios, que indican la anticipación, el comienzo o aproximación de una enfermedad”.
8 Zob. Dec. c. Pinto z 2.05.1977 r., RRD 69 (1977), s. 255.
9 Garcia Failde, Trastornos, jw., s. 224. Autor ten w swej analizie powołał się na koncepcję wypracowaną przez K. Conrada. Zob. La esquizofrenia incipiente. Intento de un analisis de la
forma del delirio, Avila 1963.
10 Zob. C. Holböck, Tractatus de jurisprudentia Sacrae Romanae Rotae, Craetiae - Vindo bonae - Coloniae 1967, s. 110; dec. c. Pinto z 24.11.1978 r., RRD 70 (1978), s. 505; dec. c. Stankiewicz z 5.04.1979 r., RRD 71 (1979), s. 174.
w ie d ź n a p y ta n ie : ja k i w p ły w w y w ie ra ją p rz y to c z o n e sta n y n a w a ż n o ś ć z a w ie ra n e g o m a łż e ń s tw a ? P o s z u k u ją c o d p o w ie d z i n a o w ą w ą tp liw o ś ć n a w s tę p ie p r a g n ie m y p r z y to c z y ć r e g u łę g e n e r a l n ą u w y d a tn io n ą w w y ro k u c. P in to z 2 .0 5 .1 9 7 7 r., w m y śl k tó r e j s c h iz o f r e n ia z n a jd u ją c a się w fa z ie w s tę p n e j n ie p o w o d u je p o m n ie js z e n ia r o z e z n a n i a o c e n ia ją c e g o d o te g o s to p n ia , iż u n ie m o ż liw ia ła b y z a w a r c ie z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o . Z d ru g ie j s tr o n y j e d n a k w o r z e c z e n iu ty m z a z n a c z o n o , iż w p o s z c z e g ó ln y c h p r z y p a d k a c h n ie m o ż n a w y k lu c z y ć w y s tą p ie n ia u t r a t y z d o l n o ś c i d o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a 12.
N a d m ie n iliś m y ju ż w yżej, iż w e w s p ó łc z e s n e j k a n o n is ty c e w y s tę p u ją k o n tr o w e r s je c o d o te g o , czy s ta d iu m w s tę p n e c h o r o b y n a le ż y w ią z a ć z o b ja w a m i p ro d o m a ln y m i, czy te ż n a le ż y łą cz y ć j e z e sc h iz o id ią ?
M a ją c n a u w a d z e z a s a d n ic z ą te m a ty k ę te g o w y k ła d u p o w in n iśm y z a te m z a p y ta ć : ja k i w y p ły w w y w ie ra ją o b ja w y p r o d o r m a ln e czy te ż o s o b o w o ś ć s c h o z o id a ln a n a w a ż n o ś ć w y ra ż a n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j?
W y d a je się, iż w ty m p r z y p a d k u n a jła tw ie js z y m r o z w ią z a n ie m b y ła b y b e z p o ś r e d n ia a p lik a c ja p r z y to c z o n e j p r z e d c h w ilą z a s a d y g e n e r a l n ej z g o d n ie z k tó r ą , s ta d iu m w s tę p n e s c h iz o fr e n ii n ie p ro w a d z i d o p o w s ta n ia n ie z d o ln o ś c i d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . P o d e jś c ie to je d n a k p r z e n ik n ię t e j e s t z b y tn im a p rio ry z m e m . W te j sy tu a c ji z a te m n a le ż a ło b y d ą ż y ć d o b a rd z ie j sz c z e g ó ło w e j o c e n y o d d z ia ły w a n ia p o s z c z e g ó ln y c h s y m p to m ó w n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j. O tó ż w d o k tr y n ie w s k a z u je się, iż o b ja w y p r o d r o m a ln e z a s a d n ic z o n ie w p ły w a ją d e s tru k c y jn ie n a d z ia ła n ie u m y s łu i w o ln o ś c i d o te g o s to p n ia , iż p o w o d o w a ły b y o n e n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a . N a le ż y j e d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż p rz y to c z o n a r e g u ła p o s ia d a je d y n ie c h a r a k te r o g ó l ny. To zn a cz y , p r z y z a is tn ie n iu ta k ie g o s ta n u fa k ty c z n e g o d o p u s z c z a się r ó w n ie ż m o ż liw o ść w y s tą p ie n ia w y ją tk ó w o d te j z a sa d y . W m y śl b o w ie m o p n ii n ie k tó r y c h k a n o n is tó w , w p o s z c z e g ó ln y c h p r z y p a d k a c h c h o ro b o w y c h m o g ła b y ta k ż e w y s tą p ić n ie z d o ln o ś ć d o p o d ję c ia is t o t n y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h ( k a n . 1095, n . 3 K P K ) 13.
12 Dec. c. Pinto z 2.05.1977 r., jw., s. 256-257. Autor ten stwierdził: „[...] schizofrenia inci piens seu praeschizofrenia tunc tantum matrimonium invalidum reddit cum mentis discretio matrimonio proportionata graviter minuitur ex perturbato electionis processu, attento gra du tum dissociationis facultatum earumque alterationis cum disiunctione a realitate. Gene ralis norma dari nequit sed singuli casus magna cum cura perpendendi sunt”.
W sz c z e g ó ło w e j a n a liz ie in te r e s u ją c e j n a s k w e stii n ie m o ż e m y p o m in ą ć je s z c z e je d n e g o w ą tk u z w ią z a n e g o o c e n ą o d d z ia ły w a n ia s c hizo- id ii n a w a ż n o ś ć w y ra ż a n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j. P r e z e n tu ją c t ę p r o b le m a ty k ę n a w s tę p ie n a le ż y stw ie rd z ić , iż w o rz e c z n ic tw ie r o ta ln y m la t 70. w sk a z y w a n o , ż e g e n e r a ln ie rz e c z b io r ą c t e n s to p ie ń r o z w o ju c h o r o b y n ie p o w o d u je ta k p o w a ż n e j d e z in te g ra c ji o so b o w o śc i, iż z n ió słb y o n r o z e z n a n ie o c e n ia ją c e k o n ie c z n e d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . O d z w ie rc ie d le n ie te j p ra w d y z n a jd u je m y m .in . w tw ie r d z e n iu s c h iz o id e s c e n s e tu r n o n carerre d is c r e tio n e iu d i c ii14. Z d ru g ie j je d n a k s tro n y w ju d y k a tu r z e r o ta ln e j w s k a z u je się, iż u p o sz c z e g ó ln y c h je d n o s te k n ie m o ż n a w y k lu cz y ć p o ja w ie n ia się b a rd z ie j r a d y k a ln e g o ro z s z c z e p ie n ia o so b o w o śc i, k tó r e z n io s ło b y w y m a g a n e p r a w e m r o z e z n a n i e 15.
P rz y to c z o n e o p n ie u le g ły j e d n a k e w o lu c ji. A lb o w ie m o b e c n ie w ie lu a u to r ó w s to i n a sta n o w is k u , iż o s o b o w o ś ć s c h io z o id a ln a w p ły w a d e s tru k c y jn ie n a z d o ln o ś ć o so b y d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . W m yśl o p in ii J. G a r c ia F a ild e , z a b u r z e n ie z n a jd u ją c e się w ty m s ta d iu m p o te n c ja ln ie m o ż e p o w a ż n ie z a k łó c ić w s p ó ln o tę ży c ia m a łż e ń s k ie g o 16 Z d a n i e m zaś J. P a ź d z io r a , o s o b a d o tk n ię ta sc h iz o id ią n ie j e s t w s ta n ie p o d ją ć w ię k sz o ści is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . O z n a c z a ło b y to z a te m , iż w ta k ie j sy tu a c ji j e d n o s tk a b y ła b y n ie z d o ln a d o n a w ią z a n ia g łę b sz y c h m a łż e ń s k ic h r e la c ji in te r p e r s o n a ln y c h 17.
W ty m p r z y p a d k u w ię c sp ra w y n a le ż a ło b y r o z p a try w a ć n ie ty le z ty t u łu b r a k u w y s ta rc z a ją c e g o r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o (k a n . 1095, n. 2 K P K ), ile z ty tu łu n ie z d o ln o ś c i n a t u r y p sy c h ic z n e j d o p o d ję c ia is t o t n y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h (k a n . 1095, n. 3 K P K ). Z p r z e p r o w a d z o n y c h d o c ie k a ń w y n ik a, iż w k a n o n is ty c e o k r e ś le n ie w p ły w u s ta d iu m p o c z ą tk o w e g o s c h iz o f r e n ii n a w a ż n o ś ć z a w ie ra n e g o m a łż e ń s tw a n ie j e s t s p r a w ą ła tw ą .
J u d y k a tu r a r o ta ln a , ja k i d o k tr y n a p o s iłk u ją c się r e z u lta t a m i o s ią g n ię ć w s p ó łc z e s n e j p s y c h ia trii w y p ra c o w a ła z a te m z a s a d ę g e n e r a ln ą ,
14 Dec. c. Stankiewicz z 5.04.1979 r., jw., s. 175. 15 Dec. c. Pinto 24.11.1978 r., jw., s. 505.
16 Garcia Failde, Trastornos, jw., s. 238: „La personalidad esquizoide y aùn la personalidad esquizotimica y la personalidad con podrómos puede considerarse portatora al celebrar el matrimonio, de un potencial perturbador de la vida conyugal, que ya en ese momento la ha- ca virtualmente incapaz de cumplir después actulamente obligaciones esenciales del matri monio”.
17 Zob. S. Paździor, Przyczyny psychiczne niezdolnoÊci osoby do zawarcia małżeństwa, Lu blin 1999, s. 101.
w m y śl k tó r e j p r z y to c z o n y s ta n n ie w y p ły w a d e s tru k c y jn ie n a w a ż n o ś ć z g o d y m a łż e ń s k ie j w y ra ż a n e j p r z e z n u p tu r ie n tó w . Z d ru g ie j je d n a k s tro n y p o d k r e ś la się, iż w p o s z c z e g ó ln y c h p rz y p a d k a c h m o g ą w y stą p ić o d s tę p s tw a o d te j re g u ły . To zn a cz y , n u p t u r i e n t m o ż e się o k a z a ć n ie z d o ln y d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a .
J e ż e li z a te m istn ie ją p o w a ż n e w ątp liw o ści d o co o c e n y w p ły w u te g o e ta p u n a w a ż n o ść w y ra żo n e j zg o d y m a łż e ń sk ie j, to w ó w czas sę d z ia p o w i n ie n się p o siłk o w a ć p o m o c n ic z y m i ś ro d k a m i dow od o w y m i. O tó ż w w y ro k u c. A n n é z 4.12.1973 r. stw ie rd z o n o , iż p o w in ie n o n m .in . p rz e s łu c h a ć lek arzy , k tó rz y tro szczy li się o p a c je n ta , krew n y ch , k tó rz y b e z p o ś r e d n io o b co w a li z ch o ry m , a ta k ż e p o w in ie n p o w o ła ć b ie g ły ch z u r z ę d u 18.
3. S c h iz o fr e n ia k w a lifik o w a n a
Z a s y g n a liz o w a liś m y ju ż , iż p r z e b ie g s c h iz o fre n ii j e s t p r o c e s e m . I n n y m i słow y, z a b u r z e n ie to p o s ia d a c h a r a k te r ro zw o jo w y . N a jc z ę śc ie j w ię c sp o ty k a m y się z p o s tę p u ją c a d e z in te g ra c ją o so b o w o śc i. W o b e c t e g o z ja w isk a n ie m o ż e z a te m p r z e jś ć o b o ję tn ie k a n o n is ty k a , a sz c z e g ó l n ie p s y c h ia tria są d o w a . S tą d te ż z a ró w n o w d o k tr y n ie , j a k i ju d y k a tu - rz e r o ta ln e j w c e lu o c e n y o d d z ia ły w a n ia s c h iz o fre n ii n a w a ż n o ś ć m a ł ż e ń s tw a w y o d r ę b n io n o k o le jn ą fa z ę , z w a n ą f a z ą k w a lifik o w a n ą . N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż w lit e r a tu r z e f u n k c jo n u ją je s z c z e in n e o k r e ś le n ia o d n o s z ą c e się d o te g o s ta d iu m , a m ia n o w ic ie : s c h iz o f re n ia w y ra ź n a (s c h iz o fr e n ia m a n ife s ta ta ) , czy te ż s c h iz o f re n ia ja w n a (s c h iz o fr e n ia c o n c l a m a t a ) 19. W ty m k o n te k ś c ie p o w in n iś m y z a p y ta ć : ja k ie z n a c z e n ie p rz y p is u je k a n o n is ty k a ty m te r m in o m ? In n y m i słow y: w ja k ic h p r z y p a d k a c h s p o ty k a m y się z e s c h iz o f r e n ią k w a lifik o w a n ą ?
A n a liz u ją c o rz e c z n ic tw o r o ta l n e w in te r e s u ją c e j n a s k w e stii n a le ż y stw ie rd z ić , iż w n ie k tó r y c h w y ro k a c h u w y d a tn io n o s y m p to m y te g o s ta n u c h o r o b o w e g o , w in n y c h n a t o m ia s t o g r a n ic z o n o się je d y n ie d o w y sz c z e g ó ln ie n ia p o s ta c i k lin ic z n y c h te j p sy c h o zy .
W s e n te n c ji c. F e lic e z 6 .0 5 .1 9 7 0 r. w s k a z a n o m .in ., iż p r z e s ła n k a m i p rz e m a w ia ją c y m i z a w y s tą p ie n ie m te g o s ta d iu m są: u t r a t a z d o ln o ś c i
18 Zob. Dec. c. Anné z 4.12.1973 r., SRRD 65 (1973), s. 800-801.
19 Dec. c. Stankiewicz z 5.04.1979 r., jw., s. 175; dec. c. Boccafola 11.04.2002 r., (nieopu- blik), n. 12.
m o d u la c ji u c z u ć , n ie o c z e k iw a n e p rz e jś c ia z je d n e g o s ta n u u c z u c io w e g o d o in n e g o , z a b u r z e n ia w św ie c ie id e i, d e z in te g r a c ja o s o b o w o ś c i z a ró w n o w s f e r z e w e w n ę trz n e j, j a k i w s f e r z e re la c ji z e w n ę trz n y c h , o b o ję tn o ś ć o r a z n a iw n o ś ć w d z ia ła n iu 20. W in n y c h w y ro k a c h n a t o m ia s t p o d k r e ś lo n o , iż e t a p te n łą cz y się z w y s tą p ie n ie m o k r e ś lo n y c h p o s ta c i k lin ic z n y c h , tz n . s c h iz o f r e n ią h e - b e f r e n ic z ą , s c h iz o f r e n ią k a to n ic z n ą , s c h iz o f r e n ią p a r a d o id a ln ą lu b te ż s c h iz o f r e n ią p r o s t ą 21. W te j sy tu a c ji z a te m , p o d o b n ie j a k w p r z y p a d k u d o c ie k a ń n a d o d d z ia ły w a n ie m s ta d iu m w s tę p n e g o s c h iz o f r e n ii n a w a ż n o ś ć u m o w y m a ł ż e ń s k ie j, p o w in n iś m y z a p y ta ć : ja k i w ypływ w y w ie ra in te r e s u ją c a n a s f a z a n a w a ż n o ś ć z a w ie r a n e g o m a łż e ń s tw a ? O tó ż w te j k w e stii z a r ó w n o w ju d y k a tu r z e ro ta ln e j, ja k i d o k tr y n ie p o d k r e ś la się, ż e s c h iz o f r e n ia k w a lifik o w a n a czy n i o s o b ę n ie z d o ln ą d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . Tym sa m y m z a w a r te p r z e z n ią m a łż e ń s tw o b y ło b y n ie w a ż n e 22.
S ę d z io w ie r o ta l n i u z a s a d n ia ją c p r z y ję tą te z ę p o w o łu ją się n a s z e re g p r z e s ła n e k w y n ik a ją c y c h z o s ią g n ię ć w s p ó łc z e s n e j p s y c h ia trii. W p r z y ta c z a n y m ju ż w ie lo k r o tn ie w y ro k u c. S ta n k ie w ic z z 5 .0 4 .1 9 7 9 r s tw ie r d z o n o , iż w r a z ie w y s tą p ie n ia s c h iz o f r e n ii k w a lifik o w a n e j s to p ie ń r o z s z c z e p ie n ia p sy c h ik i j e s t ta k p o w a ż n y , iż p o w o d u je o n n ie ty lk o z a b u r z e n ia w s fe rz e w e w n ę trz n e j, le c z u n ie m o ż liw ia p r z e d e w sz y stk im n a w ią z a n ie w ła śc iw y c h r e la c ji z e ś w ia te m z e w n ę trz n y m . W k o n s e k w e n c ji w ię c ta k i s ta n p sy c h ic z n y je d n o s tk i n iw ec zy m o ż liw o ść s tw o r z e n ia m a ł ż e ń sk ie j w s p ó ln o ty c a łe g o ży c ia23.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż k a n o n iś c i w k o n s tr u k c ja c h sw ych a r g u m e n ta c ji p rz y w o łu ją ró w n ie ż r a c je p r a w n e p r z e m a w ia ją c e z a t a kim u ję c ie m .
O tó ż w w y ro k u c. D e f ilip p i z 2 7 .0 5 .1 9 9 9 r. u w y d a tn io n o p o w o d y te o re ty c z n o p r a w n e w sk a z u ją c , iż p r z y ta c z a n y s ta n z a b u r z e ń u n ie m o ż
20 Zob. Dec. c. Felice z 6.05.1970 r., SRRD 62 (1970), s. 447.
21 Dec. c. Boccafola 11.04.2002 r., jw., n. 10; dec. c. Defilippi z 27.05.1999 r., (nieopublik.), n. 10. 22 Vaquerro Cajal, jw., s. 204. Na poparcie swej tezy autor ten powołał się na następujące wyroki rotalne: dec. c. Rogers z 13.07.1964 r., SRRD 56 (1964), s. 620, dec. c. Lefebrve z 25.07.1964, SRRD 56 (1964), s. 653. Zob także. Dec. c. Pinto z 2.05.1977 r., jw., s. 254-255: „Praesumptio autem morbi schizofrenici, nuptias concomitans et invalidantis, trahi nequit nisi certo de his duobus constet: a) in casu agi de vera schizofrenia; b) et quidem in phasi qu- alificata, quin sufficiat phasis schiozoidica”.
liw ia p o d ję c ia a k t u lu d z k ie g o w ią ż ą c e g o się z z a w ie r a n ie m m a łż e ń stw a. O z n a c z a to z a te m , iż k o n t r a h e n t p r a g n ą c y z a w rz e ć z w ią z e k m a ł ż e ń s k i n ie j e s t w s ta n ie o s ią g n ą ć p o z n a n ia o c e n ia ją c e g o p r a k ty c z n e g o
( i u d i c i u m p r a c t i c u m ) k o n ie c z n e g o d o w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j24. W decyzji za ś c. F io r e z 2 0 .1 0 .1 9 8 4 r. p o d k r e ś lo n o , iż sc h iz o fre n ia k w a lifik o w a n a g o d z i w r o z e z n a n ie o c e n ia ją c e k o n ie c z n e d o w a ż n e g o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a 25. C o w ięc ej, p o d o b n e r a c je z a p r e z e n to w a n o w d w ó c h k o le jn y c h o rz e c z e n ia c h , tz n . w y ro k u c. B o c c a fo la 11.0 4 .2 0 0 2 r. o r a z w y ro k u c. E g a n z 11.07.1977 r.26. O tó ż w u z a s a d n ie n iu p ra w n y m p ie rw s z e g o z ro z s trz y g n ię ć s tw ie rd z o n o m .in ., iż w y stę p u ją c y w tej sy tu ac ji b r a k r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o p r o w a d z i d o p o w a ż n y c h z a b u r z e ń z a r ó w n o w s fe rz e p o z n a w c z e j, j a k i w o lity w n e j27. W d ru g ie j n a to m ia s t s e n te n c ji w s k a z a n o , iż w o s o b a d o tk n ię ta ty m s to p n ie m p sy c h o z y z o s ta j e p o z b a w io n a r o z e z n a n ia p ra k ty c z n e g o 28. N a in n y m w ą tk u s k o n c e n tr o w a ł sw ą u w a g ę J. G a r c ia F a ild e . P o w o łu ją c się n a tw ie rd z e n ia w y ra ż o n e w w y ro k u c. P o m p e d d a z 27 .0 6 .1 9 7 0 r.29 s k o n s ta to w a ł o n , iż w ra z ie p o ja w ie n ia się s ta d iu m k w a lifik o w a n e g o s c h iz o fre n ii n a s tę p u je o g r a n ic z e n ie w o ln o śc i d z ia ła n ia d o te g o sto p n ia , iż o s o b a c h o r a n ie m o ż e d z ia ła ć w in n y s p o s ó b 30.
W ty m m ie js c u n a le ż y za u w aż y ć, iż p rz y to c z o n y s ta n b a d a ń k a n o n i- sty c zn y c h p o s ia d a z n a c z e n ie w y łą c z n ie te o re ty c z n e . G e n e r a ln ie rz e c z b io r ą c m o ż n a b y ło b y u ją ć g o z a p o m o c ą tw ie rd z e n ia : je ś li m a łż e ń s tw o
24 Dec. c. Defilippi z 27.05.1999 r., jw., n. 10. Szerzej na temat pojęcia poznanie oceniające
praktyczne zob. G. Dzierżon, Niezdolność do zawarcia małżeństwa jako kategoria kanoniczna, Warszawa 2002, s. 119.
25 Zob. Dec. c. Fiore z 20.10.1984 r., RRD 86 (1984), s. 543: „Dissociatio spiritus a schizo frenia inducta in quolibet eius stadio sufficiente qualificato, impedit illam discretionem iudi- cii quae necessaria est ad contrahendum”.
26 Dec. c. Boccafola 11.04.2002 r., jw., n. 12; dec. c. Egan z 11.07.1977 r., RRD 69 (1977), s. 366.
27 Dec. c. Boccafola 11.04.2002 r., jw., n. 12: Czytamy tutaj: „In periodo autem status seu in phasi quae saepe dicitur (qualificata, manifestata, conclamata) megandum esse discretio nem iudicii ad contrahendum requsitam iurisprudentia Nostri Fori uno animo docet, quia in hoc stadio aegroti (dissotaiatione psychica seu mentali laborant, ob quam, licet vderi possint sani vel etiam tantum abnormes et cerebrosi, impediuntur tamen et recte intelligere et velle cum libertate)”.
28 Dec. c. Egan z 11.07.1977 r., jw., s. 366.
29 Zob. Dec. c. Pompedda z 27.06.1970 r., SRRD 62 (1970), s. 738: „La personalità era strutturata in senso patologico egoistico in maniera tale da non permettere alcune possiblità di sentire l’altro come realtà attiva che limiti correttamente la propria e senza capacità di adeguare agli altri la propria condotta con sentimenti di disposizione affettiva”.
z a w a r ła b y o s o b a d o tk n i ę ta s c h iz o fr e n ią k w a li fi k o w a n ą , to w ó w c z a s z a w a r ty z w ią z e k b y łb y n ie w a ż n y .
Z d ru g ie j s tro n y n a le ż y j e d n a k stw ie rd z ić , iż o k r e ś le n ie o d d z ia ły w a n ia s c h iz o fre n ii k w a lifik o w a n e j n a w a ż n o ś ć z a w ie r a n e g o m a łż e ń s tw a n ie s ie z s o b ą w ie le tr u d n o ś c i z p u n k tu w id z e n ia p r a w a p r o c e s o w e g o W ią ż ą się o n e m .in . z p r e c y z a c ją c z a s u w k tó ry m z a b u r z e n ie o s ią g n ę ło ta k i s to p ie ń z a a w a n s o w a n ia . W m yśl b o w ie m z a ło ż e ń k a n o n ic z n e g o s y s te m u p ra w n e g o , m a łż e ń s tw o z o s ta ło b y n ie w a ż n ie z a w a r te je d y n ie w ó w cza s, je ś li s ta n s c h iz o fre n ii k w a lifik o w a n e j w y stą p iłb y w m o m e n c ie p o w z ię c ia z g o d y m a łż e ń s k ie j ( k a n . 1057 K P K ).
W o b e c ta k ic h f a k tó w m o ż e się z a te m z ro d z ić k o le jn a w ą tp liw o ść : w ja k i s p o s ó b s ę d z ia m o ż e d o jś ć d o p e w n o ś c i m o r a ln e j o w y s tą p ie n iu ta k ie g o s to p n ia z a a w a n s o w a n ia c h o r o b y w m o m e n c ie w y ra ż a n ia k o n - s e n s u p r z e z n u p tu r ie n ta ?
W y d a je się, iż w ty m m ie js c u n a le ż a ło b y p o c z y n ić p e w n ą d y g re sję z w ią z a n ą z w y ja ś n ie n ie m n ie k tó r y c h z a s a d f u n k c jo n o w a n ia k a n o n ic z n e g o s y s te m u p r a w a p r o c e s o w e g o O tó ż s ę d z ia r o z s trz y g a ją c k o n k r e tn ą s p r a w ę czy n i to w o p a r c iu o p r a w d ę p r a w n ą , tz n . p r a w d ę u s ta lo n ą z z g o d n ie z p r z e p is a m i p ra w a - 31. P e w n o ś ć sw ą m o ż e o n c z e r p a ć je d y n ie z f a k tó w i d o w o d ó w (k a n . 1608 (2 K P K ). W ty m m ie js c u n a le ż y za u w aż y ć, iż je d n y m z e z n a c z ą cy c h ś r o d k ó w d o w o d o w y c h w s p r a w a c h o s tw ie rd z e n ie n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a d o ty c z ą c y c h s c h iz o fre n ii są d o m n ie m a n ia , czyli p r a w d o p o d o b n e p r z y p u s z c z e n ia c o d o rz e c z y n ie p e w n e j (k a n . 1584 K P K ) 32. M e c h a n iz m y d z ia ła n ia d o m n ie m a ń p o le g a ją n a p r a w d o p o d o b n y m d e d u k c y jn y m w n io s k o w a n iu z rz e c z y n ie p e w n e j. B a z u ją o n e je d n a k n a p r z e s ła n k a c h , k tó r e n a jc z ę śc ie j to w a rz y s z o m d a n e m u z ja w isk u 33. A z a te m w ty m p r z y p a d k u u z n a n y s p o s ó b r o z u m o w a n ia p o le g a n a ty m , iż p r z y ję te n a p o d s ta w ie m e c h a n iz m u d e d u k c ji p ry n c y p ia o d n o s i się d o p r z y p a d k u k o n k r e tn e g o 34. O tó ż w p r e s u m p c ja c h w y p ra c o w a n y c h w ju d y k a tu r z e r o ta ln e j u w y d a t n ia się k o r e la c ję z a c h o d z ą p o m ię d z y c z a s e m w y s tę p o w a n ia c h o r o 31 Zob. R. Sobański, Iudex veritatem de matrimonio dicit, Ius Matrimoniale 10 (1999), s. 187. 32 Zob. M. Sitarz, Słownik prawa kanonicznego, Warszawa 2004, kol. 42-43.
33 Zob. E. Olivares, Presunzioni (praesumptiones), w: Nuovo dizionario di diritto canoni co, pod red. C. Salvador, V De Paolis, G. Ghirlanda, Roma 1993, s. 834: „La presunzione è prova giudiziale, è la deduzione probabile di una cosa incerta, fondata sugli indizi che di so lito l’accompagnano”.
b y o r a z je j s to p n ie m n a tę ż e n ia . S tą d te ż z e w z g lę d u n a sz c z e g ó ln ą w a g ę te g o ś r o d k a d o w o d o w e g o w o c e n ie o d d z ia ły w a n ia s c h iz o fre n ii n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j p r z e d s ta w im y n ie k tó r e z n ic h .
N a w s tę p ie p r e z e n ta c ji te j p r o b le m a ty k i n a le ż y stw ie rd z ić , iż o k r e śle n ie d e s tru k c y jn e g o w p ły w u s c h iz o fre n ii n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń skiej n ie n io s ło b y w ię k s z y c h tr u d n o ś c i in te r p re ta c y jn y c h , je ś lib y z a b u r z e n ie to u ja w n iło b y się z a r ó w n o p r z e d z a w a r c ie m m a łż e ń s tw a o ra z w y s tą p iło b y b e z p o ś r e d n io p o je g o z a w a rc iu . W ju d y k a tu r z e ro ta ln e j w o d n ie s ie n iu d o te j sy tu a c ji w y p ra c o w a n o m .in . p r e s u m p c ję , w m yśl k tó r e j u d o w o d n ie n ie z a c h o d z ą c e j s c h iz o fre n ii z a ró w n o p r z e d j a k i p o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a p ro w a d z i w k o n s e k w e n c ji d o p rz y p u s z c z e n ia o is tn ie n iu z a b u r z e n ia to w a rz y s z ą c e g o z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a 35. Z d ru g ie j j e d n a k s tro n y p o d k r e ś la się, iż n ie ro z w a ż n y m b y ło b y w n io s k o w a n ie o w y s tę p o w a n iu c h o r o b y w m o m e n c ie w y ra ż e n ie z g o d y m a ł ż e ń s k ie j36, je ś li p o ja w iła b y się o n a k ilk a la t p o z a w a rc iu z w ią z k u 37.
O tó ż w w y ro k u c. M a s a la z 10 05.1978 r. sk o n sta to w a n o , iż d la stw ie r d z e n ia n ie w a ż n o śc i m a łż e ń stw a n ie w y sta rc za tw ie rd z e n ie , iż p r z e d w y ra ż e n ie m zg o d y m a łż e ń sk ie j z a b u rz e n ie p o s ia d a ło c h a r a k te r u ta jo n y , u ja w n ia ją c się d o p ie ro p o z a w a rc iu zw iązku. S łu sz n ie zauw ażył b o w ie m a u d y t o r ro ta ln y , iż w ty m p rz y p a d k u o w sze m m o ż n a b y ło b y d o m n ie m y w a ć ist n ie n ie ta k ie g o s ta n u c h o ro b o w e g o , le cz n ie d o m n ie m u je się je g o siły p ra w n e j. A z a te m w m yśl k ry te rió w w y p ra co w a n y ch w ju d y k a tu r z e r o ta l nej, n ie d o m n ie m u je się n ie w a ż n o śc i m a łż e ń stw a , je śli p r z e d je g o z a w a r c ie m n ie w y stę p o w a ły o bjaw y c h o ro b o w e lu b m ia ły o n e le kki c h a r a k te r 38.
35 Zob. A. Amati, Maturità psico - afftettiva e matrimonio, Città del Vaticano 2001, s. 79. Autor ten w konstrukcji swej argumentacji powołał się na wyrok c. Civili z 27.01.1989 r., RRD 81 (1989), s. 78-79: „[...] ex probata schizofrenia matrimonium antecedente et subse- quente praesumptionem constituit pro insania matrimonium concomitante”.
36 Vaquerro Cajal, jw., s. 204. Autor ten stwierdził: „[...] que seria temerario deducir de sola esquizofrenia cualificata subsiguiente a la celebración del matrimonio, la esquizofrenia cualificata concomitante a esa celebración”.
37 Amati, dz. cyt. s. 79. Autor ten w konstrukcji swej argumentacji powołał się na wyrok c. Civili z 27.01.1989 r., RRD 81 (1989), s. 78-79: „Non idem dicendum de schizofrenia post matrimonium certe conclamata, cuius invasio nonnisi ad aliquem annum post matrimonium retrotrahi potest. Ex schizofrenia subsequenti praesumere defectum mentis concomitantem eundemque invalidantem, omnino temerarium esset”.
38 Zob. Dec. c. Masala z 10.05.1978 r., SRRD 70 (1978), s. 263: „Optime dicitur [...] qu oad probationem nullitatis, non sufficit affirmare morbum istum ante matrimonium occul tae saevisse et postea aperte erupisse”.
Sciliciet periodus subdola morbi potest quidem praesumi, sed non potest praesumi eius vis invalidans. Quandoque enim medici se faciles ostendunt, ex posteriori infausta
evolutio-4. F a z a t e r m i n a l n a s c h iz o fre n ii
S tw ie rd z iliśm y ju ż w yżej, iż p rz e b ie g s c h iz o f r e n ii p o s ia d a c h a r a k te r e w o lu c y jn y . K o n s e k w e n c ją b o w ie m p o s tę p u ją c e g o ro z w o ju z a b u r z e n ia s ta je się c a łk o w ita d e z in te g r a c ja p sy c h ik i c z ło w ie k a . S tą d te ż b a d a ją c k w e s tię w p ły w u te j p sy c h o z y n a w a ż n o ś ć z a w ie r a n e g o m a łż e ń s tw a je s z c z e p o w in n iś m y p o d d a ć a n a liz ie d e s tru k c y jn e o d d z ia ły w a n ie o s t a t n ie j fa z y te j p sy c h o zy , zw a n e j f a z ą te r m in a ln ą .
Z a s ta n a w ia ją c się n a d r o z w ią z a n ia m i w y p ra c o w a n y m i w k a n o n is ty - c e n a le ż y s tw ie rd z ić , iż a u to rz y w sw ych d o c ie k a n ia c h s p o ra d y c z n ie k o n c e n tr u ją sw ą u w a g ę n a s y m p to m a c h z w ią z a n y c h z p o ja w ie n ie m się te g o s ta d iu m . G e n e r a ln ie rz e c z b io r ą c w s k a z u je się, iż id z ie o s ta n w k tó r y m p r z e b ie g z a b u r z e n ia p o s ia d a c h a r a k te r n a jin te n sy w n ie js z y . I n n y m i słow y, e t a p te n w ią ż e się z n a jg łę b s z y m r o z s z c z e p ie n ie m o s o b o w o ś c i ( a d p r o f u n d a m d is s o c ia tio n e m se v e r ta t) 39. C o w ię c e j, w w y ro k u c. E g a n z 1 1 .0 7 .1 9 7 7 r. m ó w i się n a w e t o c a łk o w ity m r o z k ła d z ie w ła d z
( c o m p le t u m d is c id i u m f a c u l t a t u m)40. W ty m m ie js c u n a le ż y p r z y p o m n ie ć , iż z a r ó w n o w ju d y k a tu r z e ro ta l- n e j, j a k i d o k tr y n ie w z a s a d z ie n ie m a w ą tp liw o ś c i co d o te g o , iż n a s tę p s tw e m s c h iz o f r e n ii k w a lifik o w a n e j j e s t n ie z d o ln o ś ć o so b y d o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a . A z a te m p o d o b n e s k u tk i p r a w n e p o w in n a s p o w o d o w a ć f a z a te r m in a ln a , m a ją c a p r z e c ie ż w sw ym p r z e b ie g u je s z c z e b a r d z ie j ra d y k a ln y c h a r a k te r .
S łu s z n ie z a te m za u w a ż y ł F. V a q u e r r o C a ja l, iż n u p tu r ie n t d o tk n ię ty t a k p o w a ż n ą d e z in te g r a c ją o s o b o w o ś c i n ie p o w in ie n w o g ó le z a w ie ra ć z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o 41. J e ś li n a to m ia s t o s o b a w te j f a z ie w y ra z iła b y ne morbi, ad omnia elementa, inde a primis insolitis factis, summanda sub communi accep tatione schizofreniae. Et reapse iuxta criterium clinicum, congruum forsan est symptomata minoris gravitatis, ante matrimonium manifestata, ad graviora post nuptias ostensa reducere et accomodare, ut unus idemque morbus sensim progrediens statuatur.
Ast iuxta criterium iuridicum, huiusmodi processus, quo diagnosis aliqua cum consequ entibus effectibus, statum personarum attingentibus, retrohantur, acceptari nequit, si ante matrimonium nulla vel fere nulla abnormitatis signa apparuerunt, et morbo explosit dumta xat cum trauma grave [...]”.
39 Vaquerro Cajal, jw., s. 205; dec. c. Stankiewicz z 5.04.1979 r., jw., s. 176. 40 Dec. c. Egan z 11.07.1977 r., jw., s. 366.
41 Vaquerro Cajal, jw., s. 207. Autor ten stwierdził: „El enfermo esquizofrénico en fase re sidual que quisiera casarse o (ser casado) obviamente non puede llegar a contraer matrimo nio por grave defecto de discreción de juicio o incluso en las formas mas graves, por falta de suficiente uso de razón (can. 1095, 1). Las alterationes de las capacidades cognitivas, discor- dancia, disgobierno de las funciones del YO, destructuración de la vida psuica, hacen invia ble pensar que alguien se pueda casar en ese estado”.
z g o d ę m a łż e ń s k ą , to j e s t rz e c z ą o c z y w istą , iż z a w a rła b y o n a m a łż e ń stw o n ie w a ż n ie 42.
W m yśl d o k try n y , w ta k ie j sy tu a c ji s p ra w ę n a le ż a ło b y p ro w a d z ić z ty t u łu b r a k u p o w a ż n e g o r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o c o d o is to tn y c h p ra w i o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h w z a je m n ie p rz e k a z y w a n y c h i p rz y jm o w a n y c h (k a n . 1095, n. 2 K P K ); b ą d ź te ż w p r z y p a d k a c h n a jc ię ż sz y c h - z ty t u łu b r a k u w y s ta rc z a ją c e g o u ż y w a n ia r o z u m u (k a n . 1095, n . 1 K P K ) 43.
S ę d z ia ro z s tr z y g a ją c je d n a k k o n k r e tn ą s p ra w ę s ta je p r z e d z a s a d n i czy m d y le m a te m : czy p s y c h o z a w e s z ła w f a z ę te r m in a ln ą w m o m e n c ie w y ra ż a n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j?
O d p o w ia d a ją c n a t ę w ą tp liw o ś ć n a le ż y stw ie rd z ić , iż w o c e n ie p o w s ta łe g o s ta n u fa k ty c z n e g o o b o w ią z u ją z a s a d y p o d o b n e d o ty ch , k tó r e z a p re z e n to w a liś m y o m a w ia ją c o d d z ia ły w a n ie s ta d iu m k w a lifik o w a n e g o n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j.
O tó ż g e n e r a ln ie rz e c z b io r ą c , tr u d n o ś c i in te r p r e ta c y jn e n ie p o w s ta j ą w ó w cza s, je ś li p o w a ż n a d e g r a d a c ja o s o b o w o ś c i is tn ia ła z a ró w n o p r z e d ja k i w c z a s ie z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a .
P ro b le m y z o s ą d z e n ie m sp raw y w y stą p iłb y je d n a k w ó w czas, g d y s ta d iu m t e r m in a ln e sc h iz o fre n ii p o ja w iło b y się d o p ie ro p o z a w a rc iu zw iąz k u m a łż e ń s k ie g o 44. O tó ż w m yśl z a s a d w y p ra c o w a n y c h w o rz e c z n ic tw ie R o ty R z y m sk ie j, je ś li p r z e d z a w a rc ie m m a łż e ń s tw a p o ja w iła b y się sch i z o f r e n ia k w alifik o w a n a , a p o je g o z a w a rc iu s to p ie ń z a w a n so w a n ia z a b u r z e n ia o sią g n ą łb y s ta n s ta d iu m te rm in a ln e g o , to w te d y d o m n ie m u je się is tn ie n ie sc h iz o fre n ii to w arz y szą cej z a w ie ra n iu m a łż e ń s tw a 45.
5. R e m is je
W p r e z e n ta c ji p r o b le m a ty k i o d d z ia ły w a n ia s c h iz o fre n ii n a w a ż n o ś ć z a w ie ra n e g o m a łż e ń s tw a n ie m o ż n a p o m in ą ć je s z c z e j e d n e g o w ą tk u ,
42 Dec. c. Egan z 11.07.1977 r., jw., s. 366. 43 Vaquerro Cajal, jw., s. 207.
44 Garcia Failde, Trastornos, jw., s. 237: „Este estadio, sin embargo, bajo un aspecto care- ce de interés pracesal practico en cuanto que en este estadio nunca suele celebrarse el matri monio; pero bajo otro aspecto si puede tener interés practico en cuanto que puede ser un in dicio que arguya el estado de incapacidad psiquica la que se encontraba el paciente en la epoca de la celebración del matrimonio”.
45 Zob. Dec. c. Palazzini z 31.03.1971 r., SRRD 63 (1971), s. 238: „[...] cum morbus quali- tativus seu instrumentalis, non vero quantitativus, quapropter statuto certo initio morbi qu- alificati, statutoque succesivo stadio terminali eiusdem morbi, praesumitur schizofrenia con- comitans relatae ad nuptias tempore interiecto”.
tz n . w y s tę p u ją c y c h w tr a k c ie je j p r z e b ie g u re m isji. W lit e r a tu r z e k a n o - n isty c z n e j p o d ty m p o ję c ie m r o z u m ie się o k r e s w k tó ry m sy m p to m y z a b u r z e n ia z a n ik a ją w s p o s ó b k o m p le tn y lu b te ż u s tę p u ją je d y n ie c z ę śc io w o 46. S p o ty k a ją c się z a te m z ty m f e n o m e n e m p o w in n iś m y z a p y ta ć: czy w ty m o k r e s ie o s o b a j e s t z d o ln a d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a ?
P o d e jm u ją c a n a liz ę w p ły w u te g o z ja w isk a n a w a ż n o ś ć u m o w y m a ł ż e ń sk ie j n a le ż y stw ie rd z ić , iż p o r u s z a n e k w e s tia w k a n o n is ty c e n ie je s t z a g a d n ie n ie m n o w y m . P ro b le m a ty k a re m is ji b o w ie m s ta n o w iła ju ż p r z e d m io t z a in te r e s o w a ń k a n o n is tó w d o b y p rz e d k o d e k s o w e j. W ó w c z e s n e j d o k tr y n ie n ie w y s tę p o w a ła j e d n a k z g o d n o ś ć o p in ii w te j m a t e rii. O tó ż p e w n a g r u p a a u to r ó w p o w o łu ją c się n a z a s a d y w y p ra c o w a n e w p r a w ie rz y m s k im u trz y m y w a ła , iż z w ią z e k z a w a rty w c z a s ie w y s tę p o w a n ia p rz e b ły s k ó w ś w ia d o m o ś c i n a le ż y u z n a ć z a w a ż n ie z a w a rty (si
a m e n te s v e l f u r i o s i lu c id a in te r v a lla h a b e a n t in te r v a lla m a tr i m o n i a v a lid a s u n t) 47. I n n i n a t o m ia s t b y li p r z e k o n a n i, iż p r z e b ie g a m e n c ji p o s ia d a w y łą c z n ie trw a ły c h a r a k te r . W k o n s e k w e n c ji w ię c d o m n ie m y w a n o w y s tę p o w a n ie z a b u r z e n ia w k a ż d y m c z a s ie 48.
C o w ię c e j, w ju d y k a tu r z e r o ta ln e j fu n k c jo n o w a ło tw ie rd z e n ie z g o d n ie z k tó r y m c h o r u ją c y n ie g d y ś n a s c h iz o fr e n ię j e s t z a w s z e s c h iz o fr e n i-
k i e m ( o l im s c h iz o fr e n ic u s , s e m p e r s c h i z o fr e n ic u s)49. W y d a je się, iż z a p li k a c ją te j r e g u ły sp o ty k a m y je s z c z e w w y ro k u c. F io r e z 2 9 .0 1 .1 9 7 2 r. W s e n te n c ji te j b o w ie m s tw ie rd z o n o , iż w r a z ie z a is tn ie n ia s c h iz o fre n ii p ra w d z iw e r e m is je n ie m o g ą n ig d y w y s tą p ić 50. O b e c n ie s ta n o w is k o to n a le ż y za lic z y ć d o o d o s o b n io n y c h . W e w s p ó łc z e s n e j k a n o n is ty c e b o w ie m p r z e w a ż a ją o p in ie , w m y śl k tó ry c h sy m p to m y s c h iz o f r e n ii m o g ą u s tą p ić b ą d ź to c a łk o w ic ie lu b te ż c z ę 46 Zob. A. Cuschieri, Morbus mentis in iure canonico, Revista Espańola de Derecho Cano nico 23 (1967), s. 5: „Ex summa totius literaturae phenomenon hoc intelligitur periodus in morbi mentalis cursu, qua durante symptomata morbi videntur retrocedere complete vel in complete”.
47 Zob. P. D (Avack, Cause di nulittà e di divorzio nel diritto matrimoniale canonico, t. 1, Roma 1940, s. 107; Szerzej na ten temat zob. A. Tavani, Amentia habitualis nel CIC. Rilevan-
za giuridica quanto al consenso matrimoniale ed alla imputabilità penale, Monitor Ecclesiasti cus 114 (1999), s. 585.
48 Zob. T. Sanchez, De sancto matrimonii sacramento, t. 1, disp. VIII, n. 17: „Cum amentiae et furiosis morbus suapte natura perpetuus, insanablis et desperatus sit, praesumitur durare omni tempore, et illa lucida intervalla sunt per accidens, ideoque minime praesumuntur”.
49 Dec. c. Stankiewicz z 5.04.1979 r., jw., s. 176.
50 Zob. Dec. c. Fiore z 29.01.1972 r., SRRD 64 (1972), s. 35. Autor ten stwierdził: „Schizo frenia, vere remitti et sanari numquam potest et qui tali morbo laborant consensum matri monialem valide elicere nequit”.
śc io w o . U ję c ie t o k o r e s p o n d u je w ię c z o s ią g n ię c ia m i w s p ó łc z e s n e j p s y c h ia trii.
R e z u lta ty b a d a ń p sy c h ia try c z n y c h w y k a z u ją , iż w p e w n y c h p r z y p a d k a c h s c h iz o f r e n ia m o ż e z o s ta ć w y le c z o n a 51. N ie k t ó r e d a n e z o s ta ły o p u b lik o w a n e w lit e r a tu r z e k a n o n is ty c z n e j. O tó ż A . S ta n k ie w ic z p o w o łu ją c się n a a n a liz y p r z e p r o w a d z o n e p r z e z M . B e r to lin o o r a z B . C a llie ri52 w sk a z a ł, iż z p o z y ty w n y m i w y n ik a m i te r a p ii sp o ty k a m y się w 1/3 p r z y p a d k ó w 53. G . Z u a n a z z i n a to m ia s t p o d a ł, iż p o m y ś ln e r e z u lta ty t e r a p e u ty c z n e o s ią g a się w 1/4 p r z y p a d k ó w k lin ic z n y c h 54 W 1/2 p r z y p a d k ó w n a t o m ia s t w y s tę p u ją re m is je . O w ie le rz a d z ie j z a ś sp o ty k a m y się z p r z e b ie g ie m z a b u r z e n ia b e z r e m is ji (1/4 p r z y p a d k ó w )55.
N a le ż y je d n a k za u w aż y ć, iż in te r e s u ją n a s n ie ty le p rz y to c z o n e w y n i k i b a d a ń , ile ra c z e j s a m o zjaw isk o re m isji. W ia d o m o ju ż , iż p o d w p ły w e m o s ią g n ię ć w sp ó łc z e sn e j p s y c h ia trii z e jśc ia s c h iz o fre n ii n ie p o s ia d a j ą c h a r a k te r u o d o s o b n io n e g o . In n y m i słow y, są o n e f a k te m . O z n a c z a to z a te m , iż o b o k te g o z jaw isk a k a n o n is ty k a n ie m o ż e p r z e jś ć o b o ję tn ie .
Z asy g n a liz o w aliśm y ju ż , iż w y stę p u ją c e w p rz e b ie g u sc h iz o fre n ii r e m i sje m o g ą b y ć k o m p le tn e lu b te ż częściow e. A z a te m p o w in n iśm y zapytać: ja k i w pływ w y w ierają t e sta n y n a w a ż n o ść z a w ie ra n e g o m a łż e ń stw a ?
P o s z u k u ją c o d p o w ie d z i n a t ę w ą tp liw o ś ć n a p o c z ą tk u p ra g n ie m y p rz y w o ła ć o p in ię w y ra ż o n ą p r z e z F. V a q u e rr o C a ja l, k tó ry s k o n s ta to w a ł m .in ., iż w r a z ie w y s tą p ie n ia re m is ji a p r io r y c z n ie n ie m o ż n a w y k lu czyć o d z y s k a n ia p r z e z p a c je n ta z d o ln o ś c i d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a 56. U s to s u n k o w u ją c się k ry ty c z n ie d o o w ej w y p o w ie d z i n a le ż y stw ie rd z ić , iż tw ie rd z e n ie to m a c h a r a k te r a p rio ry c z n y o r a z g e n e ra ln y . A u to r te n p r z e c ie ż z je d n e j s tro n y n ie r o z r ó ż n ił w y ra ź n ie p o m ię d z y c a łk o w ity m w y le c z e n ie m c h o r o b y a r e m is ją c z ę śc io w ą , z d ru g ie j z a ś n ie z a p r e z e n to w a ł ra c ji p r z e m a w ia ją c y c h z a p r z y ję c ie m ta k ie g o sta n o w isk a .
W y d a je się z a te m , iż p o r u s z a n e z a g a d n ie n ie d o m a g a się d o k o n a n ia b a r d z ie j sz c z e g ó ło w y c h a n a liz w te j m a te r ii.
51 Wykaz wyników badań katemnestycznych prowadzonych przez różnych autorów zosta- ly m.in. opublikowany przez J. Wciórkę. Zob. Schizofrenia, jw., s. 276.
52 Zob. M. Bertolino, B. Callieri, A proposito dei (lucidi inrevalli), w: Studi in onore M. Maglinicetti, t. 1, Roma 1974, s. 75.
53 Dec. c. Stankiewicz z 5.04.1979 r., jw., s. 176.
54 Zob. G. Zuanazzi, Consenso matrimoniale, schizofrenia epsicosi endogene atipiche, Qu- aderni di Studio Rotale 2 (1987), s. 114.
55 Tamże.
W ty m m ie js c u j e d n a k n a le ż a ło b y p o c z y n ić p e w n ą d y g re s ję n a tu r y m e to d o lo g ic z n e j. O tó ż z p u n k t u m e to d o lo g ic z n e g o o d r ę b n ie n a l e ż a ło b y r o z p a trz y ć c a łk o w ite w y le c z e n ie , o d r ę b n e n a to m ia s t n a le ż a ło b y p o tr a k t o w a ć c z ę ś c io w e z e jśc ie o b ja w ó w s c h iz o fre n ii. R o z w a ż a ją c p ie rw s z ą z w y m ie n io n y c h h ip o te z n a le ż y stw ie rd z ić , iż w d o k tr y n ie w p r z y p a d k u p o ja w ie n ia się c a łk o w ite g o w y le c z e n ia w z a s a d z ie n ie m a w ą tp liw o śc i c o d o te g o , ż e w te j sy tu a c ji o s o b a j e s t z d o l n a d o w a ż n e g o w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j57. T ra fn ie z a u w a ż y ł w s p o m n ia n y p r z e d ch w ilą F. V a q u e r r o C a ja l, iż w r a z ie w y s tą p ie n ia k o m p le tn e g o z e jś c ia z a b u r z e n ia , b e z z a s a d n y m b y ło b y m ó w ie n ie o w y s tą p ie n iu re m isji. W ta k ie j sy tu a c ji b o w ie m n a le ż a ło b y r a c z e j m ó w ić o n o r m a ln y m s ta n ie p a c je n ta 58.
D o s tr z e g a m y z a te m , iż z ja w isk o c a łk o w ite g o z e jś c ia c h o r o b y n ie n ie s ie w k a n o n is ty c e w ię k sz y c h tr u d n o ś c i in te r p re ta c y jn y c h . A lb o w ie m k a n o n iś c i n a w ią z u ją c d o o s ią g n ię ć p s y c h ia trii u w a ż a ją , iż o s o b a w y le c z o n a o d z y s k u je z d o ln o ś ć k o n ie c z n ą d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a .
N a le ż y je d n o c z e ś n ie z a z n a c z y ć , iż s p o r e p r o b le m y je d n a k p o ja w ia ją się w z w ią z k u z o k r e ś le n ie m w p ły w u re m is ji cz ęścio w ej n a w a ż n o ś ć z a w ie r a n e g o m a łż e ń s tw a .
N a d m ie n iliśm y ju ż , iż w ie lu p rz y p a d k a c h klin iczn y ch sp o ty k a m y się z o d z y s k a n ie m r o z e z n a n ia o c e n ia ją c e g o o c h a ra k te rz e p rze jścio w y m 59. In n y m i słowy, w p r z e b ie g u z a b u rz e n ia w y stę p u ją p rz e b ły sk i św iad o m o ści
(lu c id a in te rv a lla ), czyli o k re sy chw ilow o w o ln e o d o b ja w ó w psychozy60. P o d d a ją c a n a liz ie t ę n ie ła tw ą p r o b le m a ty k ę n a le ż y stw ie rd z ić , iż w ju d y k a tu r z e r o ta ln e j w y p ra c o w a n o p e w n e re g u ły o c e n y p r z y to c z o n e g o s ta n u fa k ty c z n e g o .
O tó ż p r z y jm u je się, iż w y s tę p u ją c a p s y c h o z a sto i n a p rz e s z k o d z ie w a ż n e m u z a w a rc iu m a łż e ń s tw a , ta k ż e w c z a s ie w y s tą p ie n ia p r z e b ły sk ó w św ia d o m o śc i, je ś li m a ją o n e c h a r a k te r p o z o r n y 61.
57 Dec. c. Stankiewicz z 5.04.1979 r., jw., s. 177.
58 Vaquerro Cajal, jw., s. 205: „Si la curación ha sido completa, no se trata de un intervalo lùcido, sino de un sujeto mormal. Si ha dejado algùn defecto, habra que evaluar éste para decidir en cada caso, segùn la capacidad de conocer y libertad de obrar que posea, cual ha de ser su encuadre pasiquiatrico - foernse”.
59 Zob. S. Carvera, F. Santos, E. Fernandez, La psychiatria y función del perito en las cau
sas matrimoniales; Ius Canonicum 18 (1978), s. 275: „[...] se entiende que el criterio es la re habilitation de la discreción de juicio con carater trenseûnte”.
60 Zob. W. Szafrański, Schizofrenia, Włocławek 1980, s. 188.
61 Zuanazzi, jw., s. 109. Autor ten stwierdził: „Si ritiene abitualmente che la psicosi impe- disce un valido consenso, anche durante i periodi intervalli della malatia, in cui la remissione dei sintomi sarebbe soltanto apparente”.
N a m a rg in e s ie n a le ż y d o d a ć , iż ju ż k a n o n iś c i k la sy c z n i u trzy m y w a li, iż w p r z y p a d k u w y s tą p ie n ia d y le m a tu ty p u : czy m a łż e ń s tw o z o s ta ło z a w a r te w s ta n ie z a b u r z e n ia , czy te ż w c z a s ie p rz e b ły s k ó w ś w ia d o m o śc i n a le ż a ło d o m n ie m y w a ć , iż z o s ta ło o n o z a w a r te w s ta n ie c h o r o b y 62. N i g d y z a te m n ie d o m n ie m y w a n o is tn ie n ia p rz e b ły s k u św ia d o m o śc i, le cz is tn ie n ie ja s n y c h o k r e s ó w n a le ż a ło u d o w o d n ić 63. W s p ó łc z e s n a k a n o n is ty k a w y p ra c o w a ła sz e re g in n y c h d o m n ie m a ń w te j m a te r ii. S tą d te ż z a p r e z e n tu je m y n ie k tó r e z n ic h . O tó ż , je ś li s c h iz o f r e n ia p o ja w iła się p r z e d z a w a r c ie m m a łż e ń s tw a o r a z w y s tą p iła w k r ó tc e p o je g o z a w a rc iu , to w ó w c z a s n ie d o m n ie m u je się is tn ie n ia p rz e b ły s k ó w ś w ia d o m o ś c i w c z a s ie w y ra ż a n ia z g o d y m a ł ż e ń sk ie j. O z n a c z a to z a te m , iż w ty m p r z y p a d k u m a łż e ń s tw o n a l e ż a ło b y u z n a ć z a n ie w a ż n ie z a w a r te 64. I o d w ro tn ie , je ś li p rz e b ły s k i św ia d o m o ś c i u ja w n iły się p r z e d w y ra ż e n ie m k o n s e n s u m a łż e ń s k ie g o o r a z w y stę p o w a ły p o z a w a rc iu z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o , to w te d y d o m n ie m u je się, iż is tn ia ły o n e ró w n ie ż w m o m e n c ie z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a 65.
N a le ż y p o n a d t o d o d a ć , iż w d o k tr y n ie f u n k c jo n u ją ró w n ie ż b a rd z ie j s z c z e g ó ło w e r e g u ły o c e n y z a is tn ia łe j sy tu a cji. U tr z y m u je się z a te m : 1) je ś li c h o r o b a p o ja w iła w k r ó tc e p o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a , to w ó w cza s d o m n ie m u je się, iż is tn ia ła o n a r ó w n ie ż p r z e d je g o z a w a rc ie m ; 2 ) je ś li n a to m ia s t z a b u r z e n ie n ie b y ło p e ł n e p r z e d z a w a r c ie m m a łż e ń s tw a , o s ią g a ją c j e d n a k ta k i s to p ie ń z a a w a n s o w a n ia p o z a w a rc iu z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o , to w te d y p rz y jm u je się, ż e s c h iz o f r e n ia to w a rz y sz ą c a
62 D’Avack, jw., s. 107.
63 Szerzej na ten temat zob. Tavani, jw., s. 586.
64 Dec. c. Defilippi z 27.05.1999 r., jw., n. 11: „Nam quoad questionem de posssibili s. d. (lucido intervallo), quoad hunc morbum iuxta maiorem partem in re psychiatrica peritorum non datur vera mentis luciditas nec vera sanatio, quae mentis restitutionem comportet. For te sermo esse potest de illa sanatione, quae in campo psychiatrico (sanatio socialis) vocatur quaeque schizofreniam processum patienti permittit tranquille et sine periculo aut pro seip- so aut pro aliis in societate vivere. Quidquid est, in re Nostra iuris sapientia est haec: (Si de vera seu genuina, peritorum iudicio, constat schizofrenia, cuius manifestationes clare ante nuptias notatae sunt et post nuptias pergent, etsi matrimonium tempore remissionis celebra tum est, huius naturae turbationse patiens, capax non erat tunc validus consensus matrimo nialis, uti constans Nostri Fori iurisprudentia dicet)”; Zob. Dec. c. Huber z 21.08.1998 r., (nieopublik.), n. 7.
65 Dec. c. Fiore z 20.10.1984 r., jw., s. 543. Autor ten stwierdził: „Pro oculis etiam heben dum est schizofreniam esse morbum habitualem lucida intervalla non admittentem, quare semel probata eius existentia post matrimonium et ante idem necessario concludendum est eam praestitum affecisse consensum”; Cuschieri, jw., s. 54: „Stantibus igitur signis antece dentibus et subsequentibus dissociationis spiritus, merito concludatur oportet etiam mentis abnormalitetem existente tempore intermedio”.
w y ra ż e n iu z g o d y m a łż e ń s k ie j p o s ia d a ła c h a r a k te r p e łn y ; 3 ) je ś li zaś s to p ie ń z a a w a n s o w a n ia p sy c h o z y był ta k i s a m z a r ó w n o p r z e z j a k i p o z a w a rc iu z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o , to w ó w c z a s u z n a je się, iż s c h iz o fr e n ia to w a rz y s z ą c a z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a c h a r a k te r y z o w a ła się ty m sa m y m s to p n ie m in te n s y w n o ś c i66.
O cz y w iście, w o c e n ie o d d z ia ły w a n ia te g o z ja w isk a n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j n ie b e z z n a c z e n ia p o z o s ta je cz as tr w a n ia p rz e b ły s k ó w św ia d o m o śc i. D la te g o te ż w d o k try n ie p r z y ję to k o le jn ą r e g u łę z g o d n ie z k tó r ą , je ś li w y s tę p u ją c a r e m is ja b y ła b y d łu g o trw a ła , tz n . tr w a ją c a p a r ę m ie się c y , to w te d y d o m n ie m u je się, iż o s o b a w ty m c z a s ie b y ła z d o l n a d o w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j67.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż w ju d y k a tu r z e r o ta ln e j o r a z d o k tr y n ie u jm u je się p o d e jm o w a n ą p r o b le m a ty k ę je s z c z e z in n e j p e r s p e k ty wy. To zn a cz y , p r e z e n tu je się m o ż liw o ść z a is tn ie n ia p rz e b ły s k ó w św ia d o m o ś c i w o d n ie s ie n iu d o p o s z c z e g ó ln y c h f a z o r a z f o r m s c h iz o fre n ii.
O tó ż w k ilk u w y r o k a c h r o ta l n y c h w s k a z u je się , iż w r a z ie w y s tą p i e n i a fa z y t e r m in a ln e j s c h iz o f r e n ii m o g ą je d y n ie p o ja w ić się p r z e b ły s k i ś w ia d o m o ś c i w s e n s ie n ie w ła ś c iw y m . A lb o w ie m w ty m t a k r a d y k a ln y m s t o p n i u r o z w o ju p s y c h o z y n a d a l w y s tę p u ją s y m p to m y z a b u r z e n ia . W k o n s e k w e n c ji w ię c , w ty m p r z y p a d k u z a w ie r a n e m a ł ż e ń s tw o b y ło b y n ie w a ż n e 68. W y d a je się , iż z p r z y to c z o n e j z a s a d y m o ż n a d e d u k c y jn ie w n io s k o w a ć , iż ja s n e o k r e s y m o g ły b y p o ja w ić się z a r ó w n o w f a z ie w s tę p n e j, j a k i w s ta d iu m k w a lifik o w a n y m s c h iz o f r e n ii.
Z a s y g n a liz o w a liś m y ju ż , w lit e r a tu r z e k a n o n is ty c z n e j p o d d a j e się r ó w n ie ż a n a liz ie m o ż liw o ść w y s tą p ie n ia n ie k o m p le tn e g o z e jśc ia c h o r o b y w o d n ie s ie n iu d o p o s z c z e g ó ln y c h f o r m s c h iz o fre n ii.
“ Carvera, Santos, Fernandez, jw., s. 276.
67 Cuschieri, jw., s. 56. Autor ten stwierdził: „Sed si quiescentia symptomatum sit adeo perfecta et diuturna, ut per menses nullum signum abnormitatis detegi possit pro lucido in tervallo et pro validitate actus matrimonii sit iudicandum”.
68 Zob. Dec. c. Palazzini z 14.01.1970 r., SRRD 62 (1970), s. 42: „Illi qui utique per dia- gnosim, quae nonnisi a posteriore (i. e. cum ad phasem terminalem morbus pervenerint) tu to pronunciari potest, schizofrenia affecti certe agnoscantur, et quidem nuptiarum celebra tioni certe anteriore, numquam ab initio morbi, usque ad finalem explosionem normales re tineri debent: in iis, enim, quae periodi remissionis improprie vocantur, aegritudo mentis in dubie perseverat, eaque non modo mitior non fit, sed latenter in sua evolutione prosequitur, relinquens tamen infirmum, per menses aut annos, in illo dissociationis gradu, quo iam per venerat”. Zob. także. Dec. c. Hout z 2.03.1978 r., RRD 70 (1978), s. 124; dec. c. Huot z 24.10.1985 r., RRD 87 (1985), s. 457; dec. c. Anné z 4.12.1973 r., jw., 1973, s. 801.
P ro b le m a ty k ę t ę p o tr a k to w a n o d o ść o b s z e rn ie w se n te n c ji c. A n n é z 4.12.1973 r. W u z a s a d n ie n iu p ra w n y m w y ro k u je g o r e d a k to r s k o n c e n tro w a ł m .in . u w a g ę n a k w estii e w e n tu a ln e g o w y stą p ie n ia re m isji w p rz y p a d k u p o ja w ie n ia się n ie k tó ry c h f o rm sc h izo fren ii, tz n . sc h iz o fre n ii p r o stej, sc h iz o fre n ii p a r a n o id a ln e j, sc h iz o fre n ii k a to n ic z n e j, a ta k ż e specy ficznej p o s ta c i te g o z a b u rz e n ia , ja k ą je s t sc h iz o fre n ia h e b e fre n ic z n a .
A u d y to r r o ta ln y r o z w a ż a ją c m o ż liw o ść p o ja w ie n ia się p rz e b ły s k ó w ś w ia d o m o ś c i w p r z e b ie g u s c h iz o f r e n ii p r o s te j stw ie rd z ił, iż w ty m p r z y p a d k u z e jśc ie c h o r o b y p o s ia d a p r a w ie z a w sz e c h a r a k te r n ie k o m p le tn y . C o w ię c e j, o k r e s p o p r a w y s a m o p o c z u c ia trw a b a r d z o k r ó tk o . A z a te m w te j sy tu a c ji z d o ln o ś ć o so b y d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a j e s t m a ło p ra w - d o p o d o b n a 69.
J e ś li n a t o m ia s t p r z e b ie g z a b u r z e n ia b y łb y zw ią z a n y z e sc h iz o fre n ią p a r a n o id a ln ą o r a z k a to n ic z n ą , to je g o z d a n ie m , o d r ę b n ie n a le ż a ło b y r o z p a trz y ć k a ż d y p rz y p a d e k . J e ż e li z a te m s p o tk a lib y ś m y się z c a łk o w i ty m z e jś c ie m c h o ro b y , to w te n c z a s n a le ż a ło b y m ó w ić o o d z y s k a n iu p r z e z p a c je n ta z d o ln o ś c i d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . J e ś li n a t o m ia s t w y s tą p iła b y r e m is ja cz ę śc io w a , to w te d y n a le ż a ło b y o d r ę b n ie z a n a liz o w a ć k a ż d y p r z y p a d e k k lin ic z n y 70.
W p rz y ta c z a n y m w y ro k u u s to s u n k o w a n o się je sz c z e d o k w estii e w e n tu a ln e g o p o ja w ie n ia się re m isji w tra k c ie tr w a n ia sc h iz o fre n ii h e b e fre - n ic zn e j. O tó ż s tw ie rd z o n o m .in ., iż w ty m p r z y p a d k u o c e n ie m o żliw o ści c o d o e w e n tu a ln e g o w y s tą p ie n ia te g o zjaw isk a n a le ż a ło b y z a c h o w a ć d u ż ą d o z ę o stro ż n o ś c i. A lb o w ie m z p rz e b ie g ie m tej f o rm y k lin icz n ej z a b u r z e n ia łączy się b a r d z o ściśle szybko p o s tę p u ją c a d e g r a d a c ja o so b o w o ści. P rz y czym , p r o c e s d e z in te g ra c ji p sy c h ik i m a c h a r a k te r ciągły.
P o d s u m o w u ją c te n p a s s u s n a le ż y stw ie rd z ić , iż z a ró w n o w ju d y k a tu - r z e r o ta ln e j, j a k i d o k tr y n ie w z a s a d z ie n ie w ą tp liw o ś c i c o d o te g o , iż w ra z z z e jś c ie m c a łk o w ity m c h o r o b y p a c je n t o d z y s k u je z d o ln o ś ć d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . S p o r e tr u d n o ś c i in te r p r e ta c y jn e w ią ż ą się je d n a k z f a k te m p o ja w ie n ia się p rz e b ły s k ó w ś w ia d o m o śc i. W y d a je się, iż sz c z e g ó ln ie p o m o c n y m i w o c e n ie te g o z ja w isk a s ta ją się n ie ty lk o w y p r a c o w a n e d o m n ie m a n ia , le c z p r z e d e w sz y stk im o p in ie b ie g ły c h . O n e to b o w ie m p o z w a la ją o k re ś lić m o ż liw o ść w y s tą p ie n ia r e m is ji c z ę ś c io w ej, je j cz as tr w a n ia w tr a k c ie p r z e b ie g u p o s z c z e g ó ln y c h f o r m k lin ic z n y c h z a b u r z e n ia . 69 Dec. c. Anné z 4.12.1973 r., jw., s. 801. 70 Tamże, s. 801-802.
