Antoni Łukaszewski 1899-1976

Lassota, Józef

Antoni Łukaszewski 1899-1976

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 445-447

N

E

K

R

O

L

O

G

I

Józef

ANTONI ŁUKASZEWSKI

1899— 1976

23 lutego 1976 roku zm arł em erytow any kustosz Muzeum Mazurskiego w Olsztynie, m gr A ntoni Łukaszewski. Z w ykształcenia historyk, w ciągu dw udziestoletniej pracy w środow isku olsztyńskim dobrze zasłużył się dla roz­ w oju hum anistyki w regionie.

Urodzony 14 sierpnia 1899 roku w Rudzie K ołtow skiej pow iat Złoczów w daw nym województwie lwowskim, do szkół uczęszczał w Złoczowie i T ar­ nopolu.

W latach 1922—1926 studiow ał historię na W ydziale H um anistycznym U niw ersytetu Jan a K azim ierza we Lwow ie pod kierunkiem w ybitnych histo­ ryków: prof. Stanisław a Zakrzewskiego, specjalisty od historii Polski P ia­ stowskiej i prof. Franciszka B ujaka, specjalisty w zakresie historii gospodar­ czej. Uczelnia lw ow ska słynęła wówczas z w ybitnych naukow ców-historyków, oprócz w ym ienionych w ykładali: prof. Ja n P taśn ik — historię kultury, prof. A dam Szelągowski — historię nowożytną. Największe tłum y słuchaczy ściągały w ykłady z historii lite ra tu ry prof. Juliusza K leinera i z filozofii prof. Kazim ierza Twardowskiego, na które uczęszczali także studenci innych specjalności.

Ł ukaszew ski w ykazał na sem inariach prof. Zakrzew skiego wiele zdol­ ności i zapału, dzięki czemu został młodszym asystentem przy katedrze profe­ sora, który chciał go zatrzym ać na stałe i skierow ać na drogę k ariery nauko­ wej; Łukaszew ski jednak po uzyskaniu dyplomu nauczyciela szkół średnich w roku 1926, rozpoczął pracę nauczycielską w G im nazjum i Liceum w Zdołbu- nowie na W ołyniu (1926—1929). W ykazał i na tym polu duży talen t pedago­ giczny uzyskując dw uletnie państwow e stypendium na studia pedagogiczne w Studium Pedagogicznym U niw ersytetu Jagiellońskiego, które odbył w la­ tach 1929—1931. Po powrocie na W ołyń przydzielony został do pracy w adm i­ n istracji szkolnej jako podinspektor szkolny w S arnach (1931—1934), potem pracow ał jako nauczyciel w Równem i W łodzim ierzu W ołyńskim (1935—1937). Opublikow ał wówczas część pracy m agisterskiej w lw ow skim „K w artalniku H istorycznym ” pt. Piotr K onaszew icz-Sahajdaczny (1936). W roku 1937 w raca do szkolnictwa średniego i obejm uje stanowisko d yrektora pryw atnego G im­ nazjum Związku Osadników W ojskowych w K owlu (1937—1939).

L ata okupacji spędził w raz z żoną i dwoma synam i w w ieku szkolnym w okolicach Zamościa. Jako członek A rm ii K rajow ej zorganizował tajn e -nau­ czanie stopnia średniego, pełniąc funkcję dyrektora. Sieć kom pletów tajnego K O M U N IK A T Y M A Z U R S K O -W A R M IŃ S K IE , 1976, nr 3(133)

446 N e k ro lo g i

nauczania obejm owała rejon Zamościa i Tomaszowa Lubelskiego. Odbywały się egzaminy dojrzałości — głęboko zakonspirow ane — albo w Zamościu, albo w Tomaszowie, zależnie od okoliczności.

N atychm iast po odzyskaniu niepodległości, 1 września 1944 roku, Ł uka­ szewski uruchom ił gim nazjum w Tyszowcach, pow iat Tomaszów Lubelski w oparciu o kadrę nauczycielską z tajnego nauczania, gdzie pracow ał do 1949 roku. Z Tomaszowa przeniósł się do W ąbrzeźna w województwie byd­ goskim na stanowisko d yrektora Liceum (1949—1950).

W 1955 roku, 1 m arca podjął pracę w W ojewódzkim A rchiw um Państw o­ wym w Olsztynie, początkowo jako asystent, następnie archiw ista, od 1 sierp­ nia 1957 roku starszy archiw ista i wreszcie, od 1 sierpnia 1961 roku, adiunkt

archiw alny.

Do 1960 roku byl kierow nikiem Oddziału IV (Zbiorów i K olekcji — efek­ tem jego pracy w tym Oddziale było uporządkow anie 34 la n d ra tu r P rus W schodnich i P ru s Zachodnich. Od 1960 roku, jako kierow nik Oddziału II (akta PRL), zajm ow ał się głównie nadzorem nad narastającym zasobem archi­ walnym.

31 m arca 1963 roku Łukaszew ski odszedł z archiw um , przenosząc się do Lidzbarka W arm ińskiego na stanowisko kierow nika muzeum. W 1964 roku przeszedł na em eryturę.

Amtoni Łukaszew ski b rał również czynny udział w życiu społecznym i po­ litycznym. W latach 1926— 1950 był aktyw nym członkiem Związku Nauczy­ cielstwa Polskiego, w latach 1944—1950 członkiem Stronnictw a D em okratycz­ nego, zaś w latach 1955—1975 członkiem Polskiego Tow arzystw a Historycz­ nego (dalej PTH), jako jego długoletni sekretarz i członek zarządu. Łukaszew ­ ski brał czynny udział w organizow anych przez olsztyński zarząd PTH licz­ nych sesjach naukow ych.

■ Był więc w spółorganizatorem i czynnym uczestnikiem sesji naukow ej PTH (21 X1957), poświęconej dziejom ruchu robotniczego n a W arm ii i Mazu­ rach w latach 1918—1920. Sesja po raz pierwszy w historiografii polskiej za­ sygnalizow ała potrzebę badań n ad tym problemem . Spraw ozdanie z niej ogło­ sił Łukaszew ski w „K om unikatach M azursko-W arm ińskich” (1958, n r 1).

Na sesji poświęconej dziesięcioleciu PTH w Olsztynie (21V 1958) Ł uka­ szewski wspólnie z Januszem Jasińskim opracowali re fe ra t o w kładzie PTH w rozwój b ad ań regionalnych.

Sesja zorganizowana 8 września 1958 roku poświęcona była problem atyce archiw alnej. A ntoni Łukaszew ski wygłosił na niej referat: Z problem atyki ruchów m igracyjnych na W arm ii i Mazurach w X I X i na początku X X w., opublikow any następnie w „K om unikatach M azursko-W arm ińskich” (1958, n r 2). A utor w ykorzystał nie znane dotychczas źródło — akta la n d ra tu r wschod- niopruskich. P odjęty przez Łukaszew skiego tem at oczekuje dalszych badań.

Na sesji poświęconej czterdziestoleciu K P P (1—2 X II 1958) Łukaszew ski kontynuow ał tem at ruchów m igracyjnych w P rusach Wschodnich, podkreśla­ jąc masowość wychodźstwa. R eferat w ydrukow ano w w ydaw nictw ie Z dzie­ jów klasy robotniczej na W arm ii i Mazurach w X I X w., Olsztyn 1959. S p ra­ wozdanie z tej sesji opublikow ał Łukaszew ski w „K om unikatach Mazursko- -W arm ińskich” (1959, n r 1).

N e k ro lo g i ₄₄₇

Spraw Zagranicznych w W arszawie, ciekawe, w szechstronnie opracow ane spraw ozdanie ekonomiczne z P rus W schodnich za rok 1927 wicekonsula ol­ sztyńskiego, dr. Filipa Zaw ady („K om unikaty M azursko-W arm ińskie”, 1961,

n r 1).

W 1962 roku odbył się w Olsztynie W alny Zjazd PTH, połączony z sesją naukow ą o świadomości narodow ej W arm iaków ' i Mazurów. Wiele w ysiłku w przygotow anie obu tych im prez włożył między innym i A ntoni Łukaszew ­ ski. Aby ułatw ić dalszy rozwój środowisku hum anistycznem u, W alne Zebranie PTH uznało za konieczne „udzielenie poparcia pracom organizacyjnym , zmie­ rzającym do pow stania w O lsztynie ośrodka naukow o-badawczego w zakresie n au k społecznych” . A ntoni Łukaszew ski podpisał wówczas m em oriał grupy olsztyńskich historyków , skierow any do w ładz miejscowych, w spraw ie powo­ łania — ja k się wówczas mówiło — F undacji N aukowej im. W ojciecha K ę­ trzyńskiego.

Z chw ilą pow stania Ośrodka Badań N aukowych im. Wojciecha K ętrzyń­ skiego Łukaszew ski włączał się — w m iarę swych coraz w ątlejszych sił — do jego prac. Przykładow o w ym ienić należy spraw ozdanie z sesji naukow ej Ośrodka, poświęconej potrzebom badaw czym W arm ii i M azur w zakresie h u ­ m anistyki. W praw dzie referaty zostały w ydane drukiem osobno, jednakże streszczenie bardzo ważnej dyskusji nad nimi, dokonane przez Łukaszew skie­ go, stało się jedynym dokum entem z ciekawej konfrontacji poglądów naukow ­ ców z całej Polski. Łukaszew ski zanotow ał między innym i ważny pogląd prof. Stanisław a H erbsta: „Obowiązkiem polskich historyków jako gospodarzy tych ziem jest w ielostronne i obiektyw ne badanie przeszłości tego regionu. Obok żywiołu polskiego w badaniach należy uwzględnić dzieje Prusów, N iem ­ ców i L itw inów ” .

O statnią dużą pracą Łukaszew skiego było odczytanie i uporządkow anie nie znanych w ierszy W ojciecha K ętrzyńskiego, pisanych w języku niemieckim w latach młodości. Była to praca niezw ykle mozolna i żmudna, w ym agająca dobrej orientacji w poezji rom antycznej polskiej i niem ieckiej. Obszerny wstęp, opracow any razem z Januszem Jasińskim , w prow adza czytelnika w ży­ cie i twórczość K ętrzyńskiego (Olsztyn 1973).

Wspomnieć też w ypada mniejsze prace Łukaszewskiego, ja k kilka mono­ grafii m iast w ojew ództw a olsztyńskiego w w ydaw nictw ie Miasta polskie w T y ­ siącleciu, tom 2, W rocław 1967 i w m onografii Nowe Miasto Pomorskie, Ol­ sztyn 1963, rozdział M iędzy w ojnam i. O publikow ał także arty k u ł Z m ateria­ łów do dziejów szkolnictw a na Mazurach i W arm ii го okresie m iędzyw ojen­ n y m („K om unikaty M azursko-W arm ińskie”, 1957, n r 1). W latach 1958—1965 wygłosił ponadto kilkadziesiąt odczytów historycznych.

Odszedł od nas pracow nik naukow y i społecznik niezw ykle sum ienny w pracy, zaangażow any i ofiarny, nie oszczędzający się. Z w ielkim żalem żegnaliśm y na zawsze naszego drogiego przyjaciela!