Małgorzata Rodacka
W Y K O R ZY STA N IE TU R Y STY C ZN E DZIEDZICTW A K U LTU RO W EG O K ASZUBÓW
L ’EX PLO ITA TIO N TO U R ISTIQ U E DE L ’H ÉR ITA G E C U LTU R EL DE LA K A C H O U B IE
TO U R IST USE OF T H E C U LTU R A L H ER ITA G E OF TH E KA SH U BY
D zied zictw o kulturowe Kaszubów jest, obok walorów środowiska przyrodniczego, jednym z podstawow ych elem entów stanowiących o atrakcyjności turystycznej Poje
zierza Kaszubskiego. Artykuł zawiera je g o krótką charakterystykę oraz prezentuje wyniki badań ruchu turystycznego przeprowadzonych w dw óch muzeach etnogra ficznych regionu.
1. WSTĘP
Przedm iotem pracy je s t dziedzictw o kulturow e K aszubów na obszarze K a szub Środkow ych i P ołudniow ych1. Pojęcie dziedzictw a kulturow ego obejm uje w szelkie przejaw y tradycyjnej kultury ludowej, na którą składają się elem enty kultury m aterialnej oraz w ytw ory kultury duchow ej w postaci sztuki, folkloru i obrzędow ości. Podstaw ow ym celem pracy je st ocena w ykorzystania dziedzic tw a kulturow ego K aszubów przez ruch turystyczny. Cel ten realizow any był na podstaw ie charakterystyki ruchu turystycznego - je g o w ielkości, sezonow ości,
1 Artykuł opracowano na podstawie pracy magisterskiej pt. D ziedzictw o kulturowe K aszu bów
i je g o w ykorzystan ie w turystyce, wykonanej przez autorkę na seminarium z geografii turyzmu
w Katedrze Geografii M iast i Turyzmu UL w 1995 r., pod kierunkiem prof. dr. hab. Stanisława Liszew skiego. Promotor pracy - dr E. D ziegieć.
form, struktury społeczno-dem ograficznej oraz pochodzenia terytorialnego uczes tników ruchu.
Przy ustalaniu zasięgu przestrzennego badań wzięto pod uwagę granicę w y stępow ania języka kaszubskiego, granicę subregionów etnograficznych Kaszub Środkowych i Południow ych oraz granicę adm inistracyjną woj. gdańskiego. W w yniku tego uw zględniono obszar obejm ujący dziew ięć gmin położonych w południow o-zachodniej części woj. gdańskiego: Chm ielno, Dziem iany, Kar sin, Kartuzy, K ościerzyna, Lipusz, Sierakow ice, Stężyca, Sulęczyno.
Praca opiera się na własnych badaniach terenow ych, na które złożyły się inw entaryzacja elem entów dziedzictw a kulturowego, obserw acje i wywiady przeprow adzone w terenie oraz badania ruchu turystycznego w m uzeach etno graficznych. M ateriałem źródłow ym do badań ruchu turystycznego były spra w ozdania z działalności m uzeów oraz ankiety zebrane w śród turystów zw iedza jących M uzeum K aszubskie w Kartuzach i Kaszubski Park Etnograficzny we
W dzydzach K iszew skich, w lipcu 1994 r. Łącznie w tych dwóch obiektach przeprow adzono 357 ankiet, w tym 314 wśród turystów indywidualnych i 43 w śród kierow ników grup. Badania ankietow e pozw oliły na identyfikację uczes tników ruchu turystycznego ze w zględu na ich cechy społeczno-dem ograficzne, m iejsce pochodzenia i formę uprawianej turystyki. Były one ponadto podstaw ą do analizy m otyw ów przybycia do m uzeów oraz opinii na tem at w alorów ziemi kaszubskiej.
2. CHAR AK TERYSTYK A O B SZA R U BA D A Ń
Pod względem fizycznogeograficznym obszar badań należy do pasa Poje zierzy W schodniopom orskich i zajm uje południow ą i środkow ą część Pojezie rza K aszubskiego oraz północno-w schodnią Równiny Charzykowskiej (K o n - d r a c k i 1988). W alory przyrodnicze regionu zadecydow ały o tym, że je s t on często nazyw any S zw ajcarią Kaszubską. N a jej krajobraz składa się uroz m aicona rzeźba terenu (z najw yższą kulm inacją pojezierzy - W ieżycą), głęboko w cięte doliny rzek, bogactw o jezior, duże pow ierzchnie leśne.
O bszar położony jest na zapleczu aglom eracji T rójm iasta (rys. 1). Przez jego teren nie przebiega żadna z dróg ani linii kolejowych o znaczeniu m iędzynaro dowym czy krajow ym , jed n ak gęsta sieć kom unikacyjna niższego rzędu um ożli wia w m iarę sw obodne poruszanie się po regionie. Przez najbardziej atrakcyjne krajobrazow o zakątki pojezierza prow adzą cztery znakow ane szlaki turystyki pieszej, a liczne rzeki i połączone ze sobą jezio ra stanow ią naturalne szlaki ko munikacji w odnej. Szw ajcaria Kaszubska posiada dobrze rozw iniętą infrastruk turę turystyczną. Skupia ona ponad 20% obiektów i m iejsc noclegow ych całego woj. gdańskiego. Elem enty środow iska naturalnego oraz zagospodarow anie
ob-O 50 000-100 000 j @ 10 000 - 50 000 O < 10 000 i większe wsie -■ —... drogi główne --- drogi drugorzędne linie kolejowe 20 km J
Rys. I . P ołożenie administracyjno-komunikacyjne obszaru badań
1 - granice w ojew ództw , 2 - drogi głów ne, 3 - drogi drugorzędne, 4 - linie kolejow e, 5 - granice obszaru badań, 6 - miasta pow yżej 100 000 m ieszkańców, 7 - miasta liczące 50 0 0 0 -1 0 0 000 m ieszkańców , 8 - 10 0 0 0 -5 0 000 m ieszkańców, 9 - miasta liczące poniżej 10 000 m ieszkańców
i w iększe w sie ( ź r ó d ł o : opracowanie własne)
D essin 1. La situation administrative et de communication du terrain examiné
1 - lim ites des voïvodies, 2 - routes importantes, 3 - autres routes, 4 - lignes ferroviaires, 5 - lim ites du terrain exam iné, 6 - villes habitées par plus de 100 000, 7 - villes habitées par 50 0 0 0 -1 0 0 000, 8 - villes habitées par 10 0 0 0 -5 0 000, 9 - villes habitées par moins de 10 000
szaru stw arzają dogodne warunki dla wypoczynku, krajoznaw stw a i upraw iania wielu form turystyki kw alifikow anej.
O bok w alorów przyrodniczych do najw iększych atrakcji regionu należą ele menty zw iązane z odrębnością etniczną Kaszubów. Pomim o zaw iłej historii i w ielow iekow ych nacisków germ anizacyjnych, ludność tutejsza zdołała zacho wać sw ą tożsam ość przez pielęgnow anie tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie. O drębność etniczna najsilniej zaznacza się w mowie. Język ka szubski do dnia dzisiejszego zachow ał nie spotykane gdzie indziej archaizm y, odrębny akcent, cechy fonetyczne i bogate słow nictw o ( P o p o w s k a - T a - b o r s k a 1980). W kulturze m aterialnej, związanej głów nie z życiem ludności na wsi, charakterystycznym i cechami odznaczało się budow nictw o ludowe, rze miosło i zazębiająca się z nim sztuka. W kulturze duchow ej bogato ukształto w ana została sfera w ierzeń, zw yczajów i obrzędów oraz folklor m uzyczny i li teracki.
W iele z elem entów kultury kaszubskiej przetrw ało do dnia dzisiejszego. W niektórych wsiach spotkać m ożna drew nianą zabudow ę, pochodzącą jeszcze z ubiegłego stulecia. W krajobrazie w idoczne są liczne przydrożne kapliczki i krzyże. Dynam iczny rozwój przeżyw ają niektóre dziedziny sztuki ludowej - hafciarstw o, rzeźbiarstw o i m alarstw o na szkle. Inne odradzają się po okresie zaniku, ja k rogarstw o i plecionkarstw o z korzeni sosny. W w arsztacie garn carskim w C hm ielnie w ytw arzana je s t ceram ika wg tradycyjnych technik i form. W wielu m iejscow ościach działają zespoły regionalne prezentujące daw ny strój ludowy, instrum enty i folklor muzyczny. Zw yczaje i obrzędy utrw alane są pod czas organizow anych co roku im prez kulturalnych i folklorystycznych. N a ob szarze badań znajduje się sześć m uzeów grom adzących zabytki kultury kaszub skiej, a w śród nich najstarszy w Polsce skansen - Kaszubski Park Etnograficzny we W dzydzach K iszew skich.
N a podstaw ie przeprow adzonej w terenie inwentaryzacji dóbr kultury ka szubskiej opracow ano w aloryzację m iejscow ości. W aloryzacji dokonano m eto d ą bonitacji punktow ej, polegającą na przyporządkow aniu wybranym elem en tom dziedzictw a kulturow ego określonych wartości liczbowych. Jej efektem było określenie atrakcyjności turystycznej poszczególnych m iejscow ości i roz m ieszczenia obszarów o najbogatszych walorach kulturowych. O cenie poddano 28 m iejscow ości, których rangę i lokalizację prezentuje m apa (rys. 2).
N a obszarze badań w yodrębnić m ożna dwa regiony szczególnie zasobne w pozostałości tradycyjnej kultury kaszubskiej. Pierwszy z nich położony je s t na północ od linii Sulęczyno-Stężyca-Szym bark. O bejm uje on wsie o bardzo różnorodnych elem entach dziedzictw a kulturowego. O prócz m iejscow ości, w których zachow ały się fragm enty daw nej zabudow y, znajdują się tu liczne ośrodki sztuki ludowej i folkloru oraz cztery spośród sześciu m uzeów. W ięk szość ośrodków położona je s t na terenie Kaszubskiego Parku K rajobrazow ego, co podnosi ich atrakcyjność tuiystyczną. Drugi z regionów pokrywa się niemal
Rys. 2. Walory kulturowe obszaru badań (1994)
Atrakcyjność turystyczna m iejscow ości: 1 - bardzo duża, 2 - duża, 3 - ze w zględu na zabudowę: a - duża, b - mala. Walory kulturowe: 4 - m uzea etnograficzne, 5 - ośrodki kultu religijnego,
6 - ośrodki sztuki ludowej, 7 — zespoły folklorystyczne ( ź r ó d ł o : opracowanie własne)
D essin 2. Les valeurs culturelles du terrain exam iné (1994)
Attraits touristiques des localités: 1 - très grands, 2 - grands, 3 - aménagement: a - attrayant, b - peu attrayant, 4 - m usées ethnographiques, 5 - centres du culte religieux, 6 - centres de l ’art popu laire, 7 - ensem bles folkloriques ( s o u r c e : élaboration propre basée sur les données obtenues
dans les musées)
z terenem W dzydzkiego Parku K rajobrazow ego. M ożna go nazw ać „zagłębiem budow nictw a ludow ego”, gdyż skupia w iele wsi o zachow anym pierw otnym układzie przestrzennym i drew nianej zabudowie. Jego centrum stanow ią W dzy dze K iszew skie, w ieś która, uzyskała w w aloryzacji najw iększą liczbę punktów.
3. RUCH TU R Y STY C ZN Y
Szczegółow e badania ruchu turystycznego przeprow adzono w dwóch obiek tach recepcyjnych - M uzeum Kaszubskim w Kartuzach i Kaszubskim Parku Etnograficznym (K PE) we W dzydzach Kiszewskich. Placówki te posiadają n ajp ełniejszą dokum entację dotyczącą zw iedzających. Z najdują się one w m iejs cow ościach, które w w aloryzacji uzyskały najw yższą rangę atrakcyjności i zlo kalizow ane są w rejonach o największej koncentracji ruchu turystycznego. Po w yższe m uzea uznać m ożna ponadto za jed n e z najw ażniejszych obiektów turystycznych obszaru badań. Skansen we W dzydzach je s t jedynym tego rodzaju obiektem regionu. Znaczenie Muzeum K aszubskiego potw ierdza praca S. K a c z m a r e k i S. L i s z e w s k i e g o (1989). Jak wynika z przedsta wionych w niej badań liczba zw iedzających m uzeum przekracza zarów no liczbę nocujących w K artuzach, ja k i przyjeżdżających z w ycieczkam i organizow any mi przez m iejscow e biura podróży.
D okum entację od początku istnienia (1948 r.) posiada jed ynie muzeum w K artuzach. Do 1973 r. liczba zw iedzających tę placów kę system atycznie wzrastała. R ejestracja ruchu w KPE prow adzona je s t od 1975 r. Od tej daty do 1994 r. skansen odw iedziło ok. 800 tys. gości. W analogicznym czasie frekw en cja w M uzeum Kaszubskim w yniosła ok. 750 tys. osób. W obu obiektach w ystę powały charakterystyczne okresy wzrostu i spadku liczby zwiedzających (rys. 3).
Liczba osób w tys.
Rys. 3. W ielkość ruchu turystycznego w muzeach w latach 1 9 7 5 -1 9 9 4 1 - M uzeum Kaszubskie w Kartuzach, 2 - Karuski Park Etnograficzny w e Wdzydzach
( ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie sprawozdań z działalności m uzeów)
D essin 3. La grandeur du m ouvem ent touristique dans les m usées dans les années 1 9 7 5 -1 9 9 4 1 - M usée Kachoubc à Kartuzy, 2 - Parc Ethnographique Kachoube à W dzydze ( s o u r c e : élaboration propre basée sur le compte-rendus de l ’activité des musées)
Do 1980 r. frekw encja w m uzeum w Kartuzach utrzym yw ała się na w yrów nanym poziom ie (ok. 40 tys.), a w K PE w zrastała w raz z rozbudow ą skansenu. W yraźny je j spadek zaznaczył się na początku lat osiem dziesiątych, w okresie napięć politycznych w kraju. Od 1983 r. nastąpił ponow ny wzrost wielkości ruchu turystycznego. W latach 1983-1989 notow ano je d n e z najwyższych jeg o w artości. K olejny spadek frekwencji w idoczny je s t na początku lat dziew ięć dziesiątych. Liczba gości w M uzeum K aszubskim w 1990 r. zm alała w stosun ku do 1989 r. o ponad 60% , zaś w KPE o ok. 35%. Zarów no muzea, ja k i społe czeństw o odczuły pogorszenie sytuacji m aterialnej zw iązanej ze zm ianam i u- strojowym i w Polsce.
W ystępow anie szczytów frekw encji w sezonie letnim uznawane je s t za jed n o z najw ażniejszych kryteriów atrakcyjności turystycznej m uzeów. B ada
niami sezonow ości objęto lata 1992-1994. Rozkład ruchu turystycznego w cią gu roku w ykazuje podobieństw o do okresów w yznaczonych w pracy A. G e r - l a c h - J ó s e f o w i c z (1975), charakterystycznych dla w iększości obiektów turystycznych w Polsce (rys. 4). Sezon turystyczny obejm uje okres w iosennych w ycieczek szkolnych (m aj, czerw iec) i letnich w akacji (lipiec, sierpień). N a te cztery m iesiące przypadało w poszczególnych latach 7 3 -8 2 % ruchu w M uzeum K aszubskim i 8 5 -8 8 % w e wdzydzkim skansenie. M aksim um frekw encji w ystę puje zaw sze w czerw cu, o czym decyduje duża liczba w ycieczek szkolnych organizow anych w tym m iesiącu. M iesiące pow akacyjne są okresem przejścio wym, a na pozostałe (listopad-kw iecień) przypada sezon martwy.
Z sezonem koreluje struktura ruchu turystycznego. W iosną i je sie n ią prze w ażają turyści zw iedzający muzea w grupach, latem turyści indywidualni. O grom ny udział wśród grup m ają w ycieczki szkolne. W okresie styczeń-lipiec 1994 r. szkoły były organizatoram i ok. 55% w ycieczek do M uzeum K aszub skiego i 65%) do skansenu we W dzydzach. Latem rolę organizatorów przejm ują od szkół ośrodki kolonijne i w czasow e zlokalizow ane na Pomorzu Gdańskim .
Jak w ynika z badań ankietow ych, forma pobytu w danej m iejscow ości uza leżniona je s t od je j w alorów i charakteru. K artuzy ja k o m iasto o w alorach krajo znaw czych, będące węzłem kom unikacyjnym , ale jednocześnie ubogie w bazę noclegow ą odw iedzane są głów nie w ramach w ycieczek lub podczas przejazdu przez m iejscow ość. W dzydze Kiszewskie położone w strefie atrakcyjnej krajo brazow o i dysponujące szeroką gam ą różnorodnej bazy noclegowej s ą natom iast typow ą w sią letniskową. Przew ażająca liczba ankietow anych w skansenie przebyw ała na urlopie w okolicznych ośrodkach w ypoczynkow ych, na kw ate rach pryw atnych lub kem pingach. Głównym środkiem transportu w obu przy padkach był pryw atny sam ochód. Z masowych środków kom unikacji skorzys tało jed y n ie 7% zw iedzających m uzeum w K artuzach i ok. 4% gości skansenu we W dzydzach. Specyficznym środkiem transportu do W dzydz, wsi położonej na szlaku wodnym Wdy, był kajak.
frekwencja roczna (w %)
3 0 ,0
,-Muzeum Kaszubskie w Kartuzach
frekwencja roczna (w %)
30,0 r
miesiące
Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach
20,0 h 10,0 -0.0- ■ Ł e na 1992 1993 □ 1994
I II III IV V VI VII V III IX XI XII
miesiące
Rys. 4. S ezon ow ość ruchu turystycznego w muzeach w latach 1 9 9 2 -1 9 9 4 ( ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie sprawozdań z działalności m uzeów )
Dessin 4. Le caractère saisonnier du m ouvem ent touristique dans les m usées dans les années 1 9 9 2 -1 9 9 4 (s o u r c e: élaboration propre basée sur le compte-rendus de l’activité des m usées)
Cechy społeczno-dem ograficzne indyw idualnie zw iedzających m uzea były w ogólnym zaiysie w obu przypadkach zbliżone. Z naczną część gości m uzeal nych stanow iły rodziny z dziećm i, przebyw ające na urlopie. Zadecydow ało to w dużej m ierze o strukturze wiekowej ankietow anych. N ajliczniejszą grupę sta now iły osoby w wieku 31—40 lat (około 1/3 w obu obiektach). N ieco m niejszy udział (po ok. 1/5) m iały osoby z przedziałów wiekow ych 2 1 -3 0 i 4 5 -5 5 . Ł ą cznie turyści z trzech wyżej w ym ienionych grup stanow ili ponad 75% respon dentów . W obu m uzeach dom inow ały osoby legitym ujące się co najm niej w y kształceniem średnim (w M uzeum Kaszubskim - 80%, w KPE - ponad 83%), a w śród nich znaczna liczba posiadała w ykształcenie wyższe. Bardzo niew iele osób ukończyło jed y n ie szkolę zawodowa. N a pozostałą grupę składali się uczniow ie szkół, studenci oraz osoby starsze z w ykształceniem podstawowym . S truktura zaw odow a zw iedzających była bardzo zróżnicow ana, przy czym w dużej m ierze zw iązana z poziom em wykształcenia. N ajliczniejszą grupę tw o rzyły osoby zw iązane zaw odow o z nauką i ośw iatą - pracow nicy szkół, uczelni
i placów ek ośw iatow o-kulturalnych. Rów norzędne co do liczebności grupy tw o rzyli uczący się, em eryci i przedstaw iciele kadr inżynieryjno-technicznych. Ci ostatni pochodzili w w iększości z dużych ośrodków m iejskich.
Pochodzenie terytorialne turystów indywidualnych określono na podstaw ie badań ankietow ych, zaś turystów zbiorow ych na podstaw ie rachunków ze sprze daży biletów w okresie od stycznia do lipca 1994 r. Spośród ankietow anych w M uzeum Kaszubskim 73% pochodziło z Polski. Przybyli oni z 41 m iejscow o ści położonych w 17 w ojew ództw ach. W KPE goście krajowi stanow ili 82% zw iedzających. Byli oni m ieszkańcam i 44 m iejscow ości znajdujących się rów nież w 17 w ojew ództw ach. Zdecydow ana w iększość pochodziła z dużych i śred nich miast. Tylko niecałe 11% to m ieszkańcy wsi.
W obu obiektach najliczniej reprezentow ane było woj. gdańskie, a szcze gólnie rejon T rójm iasta (ok. 1/3 zw iedzających). N a drugim m iejscu pod w zglę dem liczebności znalazły się osoby pochodzące z największej w Polsce aglom era cji m iejsko-przem ysłow ej - Górnego Śląska. Do W dzydz przybyło ponadto w ie lu m ieszkańców w ojew ództw ościennych - bydgoskiego i słupskiego. Wśród pozostałych respondentów przeważały osoby zamieszkałe w dużych m iastach Pol ski - Warszawie, Łodzi, Poznaniu. Nieliczni turyści reprezentowali ośrodki m iej skie całego kraju, pom ijając obszary w schodniej jeg o części, skąd przybyła bar dzo znikom a liczba osób. W ym ow na okazała się analiza odległości m iejsc stałe go zam ieszkania zw iedzających od m iejscow ości, w których znajdują się m uzea (rys. 5).
% zwiedzających
Rys. 5. Liczba osób przybyłych do m uzeów w zależności od odległości od miejsca zam ieszkania 1 - M uzeum Kaszubskie w Kartuzach, 2 - Kaszubski Park Etnograficzny w e W dzydzach
( ź r ó d ł o : opracowanie w łasne na podstawie ankiet z lipca 1994 r.)
D essin 5. Le nombre des visiteurs des musées selon l’éloignement de leur lieu ordinaire d ’habitation I - M usée Kachoube à Kartuzy, 2 - Parc Ethnographique Kachoube à W dzydze
ON CN MUZEUM KASZUBSKIE
w Kartuzach
KASZUBSKI PARK ETNOGRAFICZNY we Wdzydzach Kiszewskich
Udział województw w mchu krajowym
Rys. 6. P och odzen ie terytorialne uczestników krajowego ruchu w y cieczk ow ego do m uzeów w okresie sty czeń -lip iec 1994. Strefy' o d ległości do m iejscow ości: A - do 2 0 0 km, B - 2 0 0 -4 0 0 km, C - pow yżej 4 0 0 km. U dział w ojew ód ztw w krajowym ruchu w y
cieczkow ym : 1 -0 ,0 % ; 2 - 0 ,0 - 0 ,2 % ; 3 - 0,2 -0 ,4 % ; 4 - 0,4-2,0% , 5 - pow yżej 2% ( ź r ó d ł o : opracowanie w łasne na podstaw ie rachunków ze sprzedaży' biletów')
D essin 6. L ’origine territoriale des excursionnistes qui ont visité le m usée dans les m ois jan v ier-ju illet 1994.
Eloignem ent du lieu ordinaire d ’habitation égale: A - j u s q u ’à 2 0 0 km , B - 2 0 0 -4 0 0 km, C - plus de 4 0 0 km. La participation des voïvod ies dans le m ouvem ent d ’excursions: 1 -0 ,0 % ; 2 - 0 , 0 - 0 , 2 % ; 3 - 0 ,2 - 0 , 4 % ; 4 - 0 ,4 - 2 , 0 % ; 5 - p l u s de 2%
( s o u r c e : élaboration propre b asée sur le nombre des tickets vendus)
M a łg o rz a ta R o d a c k a
Ponad 1/3 turystów w K artuzach i 1/2 we W dzydzach pochodziła z obszaru bezpośrednio sąsiadującego z tym i ośrodkam i, położonego w prom ieniu 100 km. W jeg o obrębie znalazło się całe woj. gdańskie, częściow o bydgoskie i słupskie. W przypadku W dzydz zależność m iędzy odległością m iejsca zam ieszkania od wsi i liczbą turystów je s t prosta. Liczba osób z poszczególnych stre f m aleje w raz ze w zrostem odległości. W śród zw iedzających muzeum w Kartuzach znalazło się natom iast w iele osób przybyłych z odległości 2 0 0-30 0 km. Strefa ta obejm uje w spom niane ju ż m iasta Polski Środkowej. W obu przypadkach obsza rem, z którego pochodziła znaczna część gości była strefa 4 0 0 -5 0 0 km, w obrę bie której położona je st aglom eracja górnośląska. Powyższe dane nasuw ają w niosek o dużym skupieniu m iejsc zam ieszkania turystów . K oncentrują się one głów nie w w ojew ództw ach pom orskich oraz na obszarach o dużym stopniu ur banizacji i znacznym potencjale ludnościowym (rys. 6).
G oście zagraniczni stanowili 27% zw iedzających indyw idualnie muzeum w Kartuzach i 18% we W dzydzach. Z ogólnej liczby ankietow anych obcokra jo w có w aż 61% pochodziło z N iem iec. Dla wielu z nich m iejscem docelow ym
były M azury bądź Gdańsk. Turyści niem ieccy spędzający na Kaszubach dłuższy okres czasu byli zw ykle zw iązani z tym regionem korzeniam i, posiadali tu ro dzinę lub bliskich znajom ych. W śród pozostałej grupy cudzoziem ców znaleźli się turyści z krajów B eneluksu, Skandynaw ii, W ysp Brytyjskich i USA.
A naliza pochodzenia grup zorganizow anych została oparta na rachunkach ze sprzedaży biletów . N ależy jed n ak zaznaczyć, iż w w ielu przypadkach rachunki ukazują m iejsce organizacji, a nie pochodzenia wycieczek, co może w pływ ać na zniekształcenie obrazu m iejsca zam ieszkania uczestników grup. Podobnie ja k w przypadku turystów indyw idualnych, większość grup przybyła z m iejscow o ści bliskich, położonych w odległości do 100 km. Ma to zw iązek z dużą liczbą w ycieczek organizow anych przez pom orskie szkoły, w których zw iedzanie mu zeów regionalnych zaw arte je s t w program ie nauki oraz w ycieczek kolonijnych i z ośrodków w czasow ych. Z obszaru odległego o 2 0 0 -4 0 0 km pochodziło je d y nie 10% zw iedzających grupow o Muzeum K aszubskie i 6% skansen, a ze strefy najbardziej odległej (ponad 400 km) bardzo niewiele grup (rys. 6). W śród w y cieczek zagranicznych dom inow ały grupy z N iem iec. Pojedyncze w ycieczki po chodziły z różnych krajów Europy Zachodniej.
4. ATRAK CYJN OŚĆ TU R Y STY C ZN A KULTURY KASZUBSKIEJ W ŚWIETLE B A D A Ń RUCHU TURYSTYCZNEGO
Z punktu w idzenia w ykorzystania dziedzictw a kulturow ego w turystyce is totnym było poznanie częstotliw ości przyjazdów do m uzeów, ich m otyw ów oraz opinii na tem at zgrom adzonych w muzeach zabytków, a także w alorów regionu. Przew ażająca liczba turystów zw iedzała muzeum po raz pierwszy. Dla 17% goś
ci M uzeum K aszubskiego i 21% skansenu była to druga wizyta. Szczególnie du żą liczbę osób, które zw iedzały obiekt po raz kolejny, zanotow ano we W dzy dzach.
N ajczęściej udzielaną odpow iedzią na pytanie o m otywy było zaintereso w anie kulturą lub etnografią oraz chęć obejrzenia regionalnego m uzeum. Ł ą cznie te dw ie odpow iedzi stanow iły ok. 75% udzielonych w obu obiektach. Dla osób, które zw iedzały m uzeum po raz kolejny podstawowym m otywem ponow nej wizyty był sentym ent do znajom ych miejsc. Dla niektórych obiekty te były na tyle atrakcyjne, by przyprow adzić krewnych i znajom ych. W ielu turystów w skansenie oznajm iło, że przyjeżdża tu rokrocznie aby obserw ow ać je g o roz budowę. Stosunkow o nieduża grupa trafiła do muzeum przypadkowo. Głównym źródłem inform acji o regionie była dla większości relacja znajom ych. N a dru gim m iejscu w ym ieniano przewodniki turystyczne. Sądzić m ożna, że dla wielu turystów wizyta w powyższych obiektach była wyborem świadom ym i została w cześniej zaplanow ana (rys. 7).
Praw ie 94% ankietow anych wydało pozytywne opinie na tem at eksponow a nych zbiorów . Bardzo niew iele osób wyraziło stosunek obojętny, stw ierdzając, że m uzeum nie różni się niczym szczególnym od innych. O zadow oleniu gości
% zwiedzających 100 r
Muzeum Kaszubski
Kaszubskie Park Etnograficzny L I C Z B A O D W I E D Z I N :
H I 1 E S !11 S i 111 EU |viwi9cei
M O T Y W Y : . Zainteresowanie kul
turą lub etnografią 2 Chęć obejrzenia muzeum Sentyment do 3 znajomych miejsc . Pokazanie dzieciom lub znajomym 5 Przypadek Muzeum Kaszubskie Kaszubski Park Etnograficzny
Rys. 7. C zęstotliw ość i m otywy przybycia do m uzeów
A - częstotliw ość przyjazdów, B - m otywy przyjazdów; 1 - M uzeum Kaszubskie w Kartuzach, II - Kaszubski Park Etnograficzny w e W dzydzach, I - zainteresowanie kulturą lub etnografią 2 - chęć obejrzenia regionalnego muzeum, 3 - sentyment do znajomych m iejsc, 4 - pokazanie dzieciom , znajomym, 5 -- przypadek, ( ź r ó d ł o : opracowanie w łasne na podstawie ankiet
z lipca 1994 r.)
D essin 7. La fréquence et les m otifs des arrivées dans les m usées
A - fréquence des arrivées, B - motifs des arrivées, 1 - M usée Kachoube à Kartuzy, II - Parc Ethnographique Kachoube h W dzydze, 1 - intérêt porte à la culture et à l’ethnographie, 2 - désir de voir le musée régional, 3 - stable sentiment pour les lieux connus, 4 - désir de montrer les objets aux siens, 5 - par hasard, ( s o u r c e : élaboration propre basée sur les enquêtes faites en
św iadczy rów nież fakt, iż tylko 18 osób nie w yraziło chęci ponow nych odw ie dzin. Zdecydow aną chęć pow rotu zadeklarow ała 1/3 zw iedzających M uzeum K aszubskie i połowa w e wdzydzkim skansenie. Pozostali przyjęli taką m ożli wość przy okazji pobytu w okolicy.
21% respondentów przypisało elem entom dziedzictw a kulturow ego decydu ją c ą rolę w atrakcyjności turystycznej ziemi kaszubskiej. Dla 40% podstaw o wym czynnikiem przyciągającym były jed n ak w alory przyrodnicze. R ów nie li czna grupa osób stw ierdziła, że oba rodzaje w alorów stanow ią o obrazie i spe cyfice regionu. T aka struktura wypowiedzi sugeruje, że walory kulturow e Kaszub są dostrzegane i chociaż nie decydują o w yborze m iejsca wypoczynku, to w spólnie z elem entam i środow iska naturalnego składają się na jeg o atrakcyj ność turystyczną. Z w ypow iedzi turystów wynika, że szczególnie du żą popular nością cieszą się w yroby rękodzielnicze i sztuki ludowej oraz letnie imprezy folklorystyczne. Te ostatnie poprzez swój rozryw kow y charakter są dobrą oka z ją do prezentacji cząstki kaszubskiego folkloru. Jed n ą z im prez o najw iększym zasięgu je s t Jarm ark W dzydzki odbyw ający się od ponad 20 lat na terenie skansenu. Jarm ark przyciąga co roku tysiące gości. W 1994 r. przybyło na niego ponad 6 tys. osób. Z przeprow adzonych w yw iadów wynika, że ma on swoich stałych w ielbicieli, którzy przyjeżdżają do W dzydz rokrocznie, naw et z odleg łych części kraju.
Podsum ow ując stw ierdzić m ożna, że chociaż poznanie dziedzictw a kulturo wego K aszubów rzadko bywa głównym celem podróży, jeg o elem enty w kom po now ane w krajobraz stanow ią atrakcję turystyczną. O dpow iednie ich w yekspo now anie i prom ocja m ogłaby, zdaniem autorki, przyczynić się do rozw oju na K aszubach turystyki etnograficznej.
PIŚM IENNICTW O
G e r l a c h - J ó s e f o w i c z A., 1975, Wybrane p ro b le m y p rzep u sto w o ści turystycznej m uzeów , „Z eszyły N aukow e Instytutu Turystyki”, Warszawa, s. 1 2 6-140.
G u 1 g o w s k i I., 1924, Kaszubi, Biblioteka Geograficzna, Orbis, Kraków.
K a c z m a r e k S., L i s z e w s k i S., 1989, Funkcja turystyczna Kartuz, „Acta Universitatis Lodziensis”, Turyzm, nr 5, s. 6 7 -9 1 .
K o n d r a c k i J., 1988, G eografia fizy czn a Polski, PW N, Warszawa.
P o p o w s k a - T a b o r s k a H., 1980, K aszubszczyzna. Z arys dziejów , PW N, Warszawa.
Mgr Małgorzata Rodacka Wpłynęło:
Studium Doktoranckie Geografii 13 stycznia 1997 r.
U niwersytet Łódzki al. K ościuszki 21 90—418 Ł ódź
RÉSUM É
L ’article a pour but l’évaluation de l’exploitation de l’héritage culturel des Kachoubes par le m ouvement touristique. Sous la notion de l’héritage culturel, l’auteur comprend tous les sym ptômes de la culture matérielle et toutes les créations de celle spirituelle. Le terrain de recherches embrassait 9 com m unes de la voïvodie de Gdansk, identifiées avec la sous-région ethnographique de la Kachoubie Centrale et Méridionale.
Le travail est basé sur les recherches d ’inventaire et celles du m ouvement touristique, faites au M usée Kachoube à Kartuzy at dans le Parc Ethnographique h W dzydze K iszew skie.
Les valeurs naturelles, l ’accessibilité facile et l’aménagement de la région créent des condi tions favorables de repos, de tourisme chorographique et qualifié. Outre cela ce terrain est une vive région ethnographique, où sont maintenus la language propre et plusieurs élém ents de la culture populaire. En s ’appuyant sur l ’inventaire des biens culturels, on a valorisé les localités et distingué deux régions particulièrement attrayantes du point de vue de la chorographie.
Les exam ens faits dans les m usées on démontré, que la grandeur changeante du mouvement touristique était liée avec la situation politique et économ ique en Pologne. Dans la période 1975— 1994, il y avait le plus de touristes dans la deuxièm e m oitié des années quatre-vingts, le moins - au début des années quatre-vingts et quatre-vingt-dix. La disposition du m ouvement touristique changeait suivant les saisons de l ’année. La saison touristique dure dès le mois de mai jusqua’au m ois d ’août, et l’affluence des touristes est alors la plus grande (80% de la fréquence annuelle). Au printemps les plus nombreuses sont les excursions scolaires, en été dominent les touristes individuals. Dans la période exam inée, parmi les visiteurs des m usées il y avait beaucoup de fam illes avec les enfants, mais dominaient la jeunesse et les personnes à l ’âge productif (2 1 -2 5 ans), ayant reçu l ’enseignem ent secondaire ou supérieur. Dans leur grande majorité, les visiteurs venaient des villes grandes ou m oyennes. Parmi eux les plus nombreux étaient les habitants des voïvodies de la Poméranie, de grandes villes de la P ologne Centrale et des régions puissamment peuplées. Les étrangers constituaient 27% des visiteurs du m usée à Kartuzy et 18% - de celui de W dzydze. Dom inaient les Allem ands (61%).
L ’intérêt porté à la culture de la région, le désir de revoir le lieu sympathique et déjà connu et de le montrer aux siens - c ’étaient des motifs principaux des visites dans les musées.
Les opinions des personnes enquêtées sur les collections exposées étaient très favorables. Plusieurs visiteurs pensaient y revenir à l’occasion.
Dans leur majorité les touristes trouvent que les valeurs culturelles de la K achoubie sont très attrayantes. A la base des recherches qu’on a faites, on peut constater, que bien que la connais sance de l’héritage constitute rarement le but du voyage, la culture populaire avec les élém ents du milieu naturel décide de la spécificité et de la séduction de la région donnée.
Traduit p a r Lucjan K ow alski
SU M M A R Y
The aim o f the article was to evaluate the use o f the cultural heritage o f Kashuby through the tourist traffic. By the cultural heritage the author understands all signs o f traditional folklore culture, consisting o f the material culture elements, as well as the products o f spiritual culture. The research area comprised 9 com m unes o f the Gdansk voievodship, which arc treated as the ethno graphic subregion o f Central and South Kashuby.
The article is based on the cataloguing research and on the study o f the tourist traffic carried out in the Kashuby Museum in Kartuzy and in the Kashuby Ethnographic Park in W dzydze Ki szew skie.
Natural advantages, good accessibility and management o f the area create favourable condi tions for recreation, sightseeing and classified tourism. The area is a living ethnographic region, which retained its own language and numerous elem ents o f folklore culture. On the basis o f the listing o f the cultural assets, all places were evaluated and two particularly attractive regions were selected.
The research carried out in the museums showed that changes in the tourist traffic were mainly connected with the political and econom ic situation in Poland. B etw een 1975 and 1994 the most intensive traffic was observed in the second h alf o f thel 980s, and the least intensive at the beginning o f 1980s and 1990s. The distribution o f the tourist traffic had a strongly seasonal character. The tourist season covers the period from May to August (80%). In spring school excursions constitute a vast part o f the traffic, w hile in summer individual tourists arc the majority.
A big part o f the museum visitors were fam ilies with children. Am ong them people at the working age were predominant (2 1 -5 5 years o f age). They had graduated either from the secon dary school or from university. Another large group were children at school age. The majority came from large and m edium -sized cities. When the places o f origin were examined, it turned out that they were territorially condensed. M ost visitors came from the seaside voievodships, large cities o f Central Poland and the regions o f considerable population potential. Foreign visitors to the m useum s constituted 27% in Kartuzy and 18% in W dzydze. A m ong the foreign tourists the majority came from Germany (61%).
The main reason for the visit was interest in the culture o f the region, and the people w ho had visited the objects before felt sentimental about them and wanted to show them to fam ily and friends. 94% o f the people in the research were expressing positive opinions about the exhibits, and a large majority said they were planning to com e again.
The cultural assets o f Kashuby are seen by m ost as attractive. On the basis o f the research one can state that although getting to know the cultural heritage rarely becom es the main reason for the trip, the folklore culture, along with the elem ents o f natural environment shapes the special and attractive character o f the region.
